КАРСА ГӦСЬТЪЯС
Быттьӧ ӧні на менам син водзын сійӧ уна восайса серпасыс. Ми, юр кыскалысьяс, асланым вӧвъяс вылын матыстчам Эжва юлӧн мӧдлапӧвса крут кыркӧтш дінӧ, кӧні тайӧ пӧрйӧ меститчӧма пусяніныс. Пажнайтӧм бӧрын ичӧтджык арлыдаяс ӧдйӧ пӧрччысьӧны да сунӧдчӧны юлӧн ыркыд ваӧ, а верстьӧяс берег пӧлӧн пукалігӧн юксьӧны тавося страда йылысь асланыс мӧвпъясӧн. Ылӧдз кылӧны миян гажа гӧлӧсъясным. Орддьӧдчам, коді медбура да медӧдйӧ варччӧ, коді меддыр вермӧ овны сунӧдчӧм бӧрын ва пытшкын, кытчӧдз чӧвтысьяс чеччигмозыс нин оз кутны тэрмӧдлыны миянӧс.
Сэк жӧ ылӧдз кылӧны и ас берегса паськыд лыа вылын горзӧмъяс. Сэні сідзжӧ ми арлыда кымын тырыс зонкаяс да нывкаяс. Ми завидьпырысь видзӧдам на вылӧ. Пӧттӧдз сідзи эз и сюрлы купайтчыштны. Бара шонді лэччытӧдз ковмас кыскавны сабри дорӧ турун юръяс. Мудзӧны пӧсялӧм вӧвъяс да корсюрӧ заводитлӧны ыръянитны. Мудзам и ми да кадысь-кадӧ юасьлам чӧвтысьяслысь, кор нин найӧ помаласны ассьыныс уджнысӧ. Ӧти на пиысь, гажа сёрниа Дзӧля Васьӧ Митрей зептас кывйыдла оз пыр, вомнас шешмунігмоз вочавидзис, шондіыс пӧ эз на пуксьы да. Збыльысь, шондіыс быттьӧ нарошнӧ оз тэрмась. Да и зорӧдыд оз сэтшӧм тэрыба кыпты. Он ӧд эновт сійӧс аски кежлӧ. А друг зэрмас.
Корсюрӧ зорӧд дорын бергӧдчигмоз юксям мӧвпъясӧн ас берегса лыа вылын гожйӧдчысьяс, вуграсьысьяс да купайтчысьяс йылысь. Майбыръяс! Аски, оз кӧ зэрмы, миянлы бара кузь лунтыр ковмас вӧвъяс вылын гӧняйтлыны, турун кыскавны. А ас берегыд, дерт жӧ, тыр лоӧ шойччысьясӧн, прӧст кад коллялысьясӧн. Но найӧ миян Ивадор грездса челядьлы абу бокӧвӧй войтыр. Ас кадӧ налӧн бать-мамныс Паль школа помалӧм бӧрын мунісны велӧдчыны ыджыд каръясӧ да бӧрынджык сэсся сэтчӧ и кольччисны овны да уджавны. Сьӧкыд сиктса нокыд ӧд эз унаӧс кыскы. Карад кокниджыка позьӧ кынӧмпӧттӧ корсьны, унджык нажӧвитны. А ӧні со и налӧн челядьыс нин быдмӧмаӧсь да быд гожӧм волывлӧны шойччыны чужан грездас, асланыс дед-баб ордӧ. Кодкӧ Сыктывкарысь, кодкӧ Ухтаысь да Печӧраысь, кодкӧ Вӧркутаысь да Интаысь. Коминад эськӧ гӧгӧрвоӧны жӧ. Но ёнджыкасӧ миянкӧд сёрнитӧны рочӧн. Ыджыд карад ӧні этша кодкӧдкӧ ас кыв вылад удайтчӧ варовитны. Бать-мам сӧмын гортаныс ас кыв выланыс корсюрӧ сёрнитӧны. А челядь дінас рочӧн нин шыасьлӧны. Со грездад воӧм бӧрын тешкодь сёрнияс пансьывлӧны дед-баб да внук-внучка костын. Мукӧддырйи сиктысь некытчӧ петавлытӧм олӧма войтырыд оз гӧгӧрвоны ичӧтъясӧс да бура и серавлӧны ӧта-мӧд выланыс.
Сійӧ кадас ми пыр зілим ёртасьны карысь воӧм гӧсьтъяскӧд, асланым тшӧтшъяяскӧд. Сёрнитлім, дерт, накӧд рочӧн. Ыджыд карад олігӧн найӧ унджык тӧдлісны да унатор йылысь вермисны висьтавлыны. Кодсюрӧ ӧд и лунвывса саридз дорӧ нин удитӧма ветлыны. А миянлы та йылысь ковмывліс сӧмын мӧвпавны. Некор вӧлі шойччынытӧ. Гожӧмбыд муяс да видзьяс вылын уджалім, аслыным кӧм-паськӧм вылӧ нажитім. Но и ми наысь эгӧ жӧ вӧлӧй ныжджыкӧсь. Миянлы, грездса челядьлы матынджык вӧлі вӧр-ваыс. Ми бурджыка тӧдам пармалысь озырлунъяссӧ, сэтчӧс звер-пӧткалысь олӧм-вылӧмсӧ. А мый нин шуны вӧвъяс йылысь, кодъяс сійӧ кадас вӧліны миянлы медся бур ёртъясӧн. Карса гӧсьтъяс весиг завидьтылісны миянлы аслысногӧн, со кыдзи кывзысьӧны зонкаяслысь тайӧ пемӧсъясыс. Мукӧддырйи и нарошнӧ ветлывлісны видз вылӧ миян моз жӧ вӧвъяс вылын турун юр кыскавны. Но лун-мӧд-коймӧдысь дырджык кежлӧ карса гӧсьтъяслӧн терпенньӧыс эз тырмывлы. Ӧд лунтыр ковмывліс пукавны вӧв вылын. Мудзыд тырыс кодь сюрлывліс. А сиктса зонкаясыд велалӧмаӧсь нин.
Кузь лунтыр бӧрын рытъяснас паныдасьлывлім клуб дорын, ворслывлім ӧта-мӧдкӧд гажа челядь ворсӧмъясысь, а мудзӧм бӧрын помтӧг варовитлім ёрта-ёрткӧд. Быдӧнлы миян пиысь, и карсалы, и грездсалы вӧлі мый висьтавлыны. Дерт, и унаторйын ошйысьлім. Мукӧддырйи сьӧкыд вӧлі весиг гӧгӧрвоны, кӧні збыльыс да кӧні лӧжыс. Но коді нӧ сэки вермис дивитны таысь ичӧтъясӧс. Быдӧн зілис ошкыны ассьыс оланінсӧ. Позис гӧгӧрвоны, мый карад зэв бур овнытӧ, но абу омӧльджык и сиктын. Сӧмын тай, мыйлакӧ, артмывліс сідзи, мый кутшӧмкӧ кад мысти кызвыныс миян пиысь бӧрйисны асланыс миян гӧсьтъяс моз жӧ карса олӧм.
А помкаясыс вӧліны гӧгӧрвотӧмӧсь. Сиктса войтырыд век зільлісны сетчыны карлань. И революцияӧдз на, и бӧрынджык. Сэні позис и водзӧ велӧдчыны, и кокниджык удж да ыджыдджык нажӧтка корсьны. Торйӧн нин унаӧн мунісны миян грездысь карӧ коллективнӧй овмӧсъяс котыртан кадӧ, вир кисьтана ыджыд война бӧрын да войнабӧрса сьӧкыд воясӧ, кор гӧль колхозъясын ковмывліс уджавны ныр вылад усьтӧдз да сэк жӧ этша мый вичмывліс зептад. Со и бать-мам зілисны ыстыны ассьыныс быдтасъяснысӧ ыджыд каръясӧ.
Но эз сӧмын сэтчӧ овмӧдчыны миян грездсаяс. Кыдзкӧ ӧти тӧвся лунӧ бать нуӧдліс менӧ аскӧдыс мӧдлапӧвса Пычим посёлокӧ, кӧні олісны вӧр лэдзысьяс. Вӧлӧмаӧсь сэні и миян грездса войтыр. Менӧ чуймӧдісны сэки посёлокса уличаясӧд восьлалысь мича паськӧма помтӧм йӧзыс. Долыд чужӧмаӧсь, гора гӧлӧсаӧсь. Вӧлі гӧгӧрвоана ставыс. Сэки ӧд леспромхозъясад кутіс нин воны вӧр лэдзан выль техника. Сэсся и вӧр лэдзысьясыдлы колхозын серти мынтылісны ёна унджык. Кӧть и сьӧкыд вӧлі сэні уджыс, но ыджыд нажӧткаыс венліс ставсӧ. Со и орчча сикт-грездъясысь унаӧн вуджлісны овны вӧр посёлокъясӧ.
Менам челядьдырйи карса гӧсьтъясыд сэки волывлісны Епӧ Васьӧ, Паш Вась, Платон Ивӧ Ольга, Дзӧля Васьӧ Митрей, Проньӧ Ёгор да уна мукӧд ордӧ. Ӧнӧдз помнита Платон Ивӧ Ольгалысь Сыктывкарысь волывліс зэв вильыш Юрик воча писӧ, Проньӧ Ёгор гӧтырлысь Вӧркутаын быдмысь Шурик да Женя внукъяссӧ. Ӧтчыд Шурик да Женя вайӧмаӧсь аскӧдныс магнитофон, кодӧс сиктса олӧма войтырыд эз на тӧдлыны. Сэсся тшӧктӧмаӧсь бабыдлы аслас олӧм йылысь висьталыштны. Сы бӧрын корӧмаӧсь кывзыштны висьталӧмсӧ. Олӧма мортыд шай-паймунӧма да сэсся бура и сералӧма.
Но колисны вояс да карса менам тӧдса верстяммӧм нин гӧсьтъясыд пыр гежӧдджыка кутісны волывлыны миян грездӧ. Ӧти-кӧ, унаӧн дед-баб пиысь мунісны мӧдар югыдӧ да налӧн керкаясыс тыртӧммисны. А мӧд-кӧ, карсаясыд велӧдчӧм бӧрын ассьыныс олӧм кутісны лӧсьӧдны да налы некор лои волывлыны грездад, кытысь коркӧ петавлісны коми бать-мамным. А асьнысӧ найӧ кутісны нин кывны роч войтырӧн.
Дерт, карын быдмӧм нывъяс пиысь кодсюрӧ кежавлісны на асланыс сиктса пӧдругаяс ордӧ. Чукӧртчывлісны клубӧ рытйысьны. Неуна майшасяна чужӧмаӧсь. Найӧс быттьӧ кыскис на татчӧ асланыс бать-мамлӧн томдырся кадыс. Гашкӧ, и збыльысь тайӧ верстьӧ нывъясыс чайтісны аддзыны татысь ассьыныс пӧвнысӧ, шудалунсӧ. Ӧд бать-мамыдлӧн муяс век жӧ тай оз вун. Код тӧдас? Но сэсся кытчӧкӧ вошисны и найӧ. А ӧні аддза кӧ тайӧ войтырсӧ, ӧдвакӧ нин тӧда.
Вочасӧн и ми лоим верстьӧӧн да сідзжӧ сетчим каръясӧ. Со и миян вит чоя-вока пиысь куимӧн овмӧдчим Сыктывкарӧ. Ӧся Ёгорлӧн миянкӧд орчча керкаысь куим чоя-вока мунісны Интаӧ да сэні и быдмисны налӧн челядьыс. Миянлы сійӧ кадӧ паныда олысь менам вӧвлӧм велӧдысь Анастасия Васильевналӧн куим ныла-пиа Сыктывкарӧ жӧ овмӧдчисны. И тадзи позьӧ уна семья йылысь казьтыштны. Дерт, налӧн челядьыс рочьясӧн нин асьнысӧ лыддьӧны да ас грездӧ волігъясӧн рочӧн сёрнитӧны. А важся Ивадор грездын, кӧні коркӧ сё гӧгӧр керка сулавлӧма, ӧні лыда стрӧйба колис. Матысса карыс быттьӧ сідзи и зілис ньылыштны грездсӧ. Ӧні со грездад уджыд абу да унаӧн ветлывлӧны уджавны Сыктывкарса предприяттьӧясӧ, тшӧтш и ЛПК-ӧ. Олӧны, дерт, гортаныс. Карад патераястӧ налы некод оз вӧзйы. А видлы ньӧбны, гачтӧгыд колян.
Ме, уна во нин Сыктывкарын олысь, сідзжӧ нин лои ас грездсалы карса гӧсьтӧн. Ивадорын чужлӧм-быдмылӧм войтыркӧд татчӧс уличаяс вылын паныдасигӧн векджык сёрнитам мам кыв вылын, казьтылам асланым грезд йылысь. Коді ловъя на. Коді кулӧма. Оз тай вун некор чужаніныд. Кымынысь бӧръя кадӧ вӧтӧн уськӧдчывліс сійӧ.
Но эз ставлы удайтчы лоны ас грездас карса гӧсьтӧн. Челядьдырйи менам вӧлі бур ёрт Петрӧ Сашӧ Ӧльӧксан. Ёна лӧсявлім ӧта-мӧдкӧд. Бӧрынджык сійӧ быдмис Пальса детдомын. А сэсся уджаліс Интаса ӧти шахтаын. Лыда вояс сайын на аддзысьлі менам тшӧтшъя кымын Пальысь Ладь Коль Ванькӧд, коді сідзжӧ Интаын олӧ да уджалӧ. Юаліс, тӧдлін пӧ эн Александр Тарабукинӧс. Мися, миян грездысь петліс. Бур ёртъясӧн вӧвлім. Вӧлӧмкӧ, морттӧ шахтаысь гортас мунігӧн сьӧлӧм висьӧм босьтӧма да сідзи и кувсьӧма. Верстьӧ дырйиыс сійӧ ӧтчыдысь эз волы ас грездас. А код дорӧ? Мамыс кувсис. Сылӧн керкаыс важӧн нин эз вӧв. Чой-вокыслӧн асланыс олӧм-вылӧм. Ӧльӧксанлӧн быдтасъясыс ӧдвакӧ нин тӧдӧны асланыс батьыслысь чужанінсӧ да кужӧны сёрнитны комиӧн. Со тадзи вочасӧн и йывмӧ коми грездыд да бырӧ коми сёрниыс.
