МЕДВОДДЗА АРСЯ ПРАЗДНИК

Со и бӧрӧ колис Илля лун — арся медводдза праздник. Важӧн сійӧс гажаа пасйывлӧмаӧсь Улыс Эжваса Пальын. Сэки татчӧс сиктса мужичӧйясыд ёна вӧйӧсь вӧлӧмаӧсь да, кыдзи меным висьтавліс мамлӧн мамыс Домна баб на, катыдпомсаяс тышкасьлывлӧмаӧсь кывтыдпомсаяскӧд зоръясӧн да паличьясӧн. Кодсюрӧӧс и кувтӧдзыс вачкывлӧмаӧсь. Со ӧд кытчӧдз волӧмаӧсь.

А меным дона тайӧ праздникыс сійӧн, мый йитчӧма батьлӧн нимкӧд. Сійӧ чужлӧма 1911 вося июль 28 лунӧ. Со и Пальса вичкоысь попыд сетӧма батьлы Илля ним. Миян Ивадор грездын, коді вӧлі пырӧ Пальса сиктсӧвет улӧ, батьӧс шулісны Сивер Илляӧн. Помнита да, тайӧ лунас вӧлі уджалам видз вылын. А рытнас мӧдӧдчам гӧститны Пальӧ, коді Ивадорсянь куим километр сайын, мамлӧн вок Иван чож ордӧ. Чожӧ векджык вӧлі горт дорас муркӧдчӧ. То сабриӧ кос турун чӧвтӧ, то потшӧс лӧсьӧдӧ, то нӧбйӧн сюруклы сӧмын на ытшкӧм турун вайӧ. Медбӧрын Елена чожинь оз вермы терпитны Иван чожлысь маласьӧмсӧ да горӧдӧ ӧшинь пырыс:

— Лок, лок, пыр ӧдйӧджык. Гӧсьтъясыд виччысьӧны нин.

А сылӧн пызаныс важӧн нин дась. Веськыда чегӧ сёян-юансьыс. Мыйыс сӧмын сэні абу: и яя шыд, и черинянь, и пувъя кисель, и шома капуста. Медбӧрын чожлӧн пырӧм бӧрын ставӧн пуксялӧны пызан сайӧ да сур стӧкан видлӧм бӧрын заводитӧны азыма панясьны асланыс олӧм-вылӧм йылысь тэрмасьтӧг висьтасигмоз. Казьтылӧны ловъяясӧс и кулӧмаясӧс. А со нӧ стенас кымын фотокарточка ӧшалӧ. Унаӧс на пиысь ме ог тӧд да бӧрынджык юася, коді сійӧ, коді тайӧ, коді ловъя, коді кулӧма, коді кӧні олӧ. Со ӧд кутшӧм ыджыд вӧлӧма менам рӧдняӧй.

Ивадорса гӧсьтъясысь ӧтдор Илля лунӧ Пальӧ кайлісны пароходӧн От гӧравывса Сюлатуй грездысь Агния ичинь да Аркадий ичиньдядь. Буретш ӧти татшӧм праздник дырйи, кор меным колӧ нин вӧлі мунны велӧдчыны коймӧд классӧ, тӧдмаси варов да бур сьӧлӧма Аркадий ичиньдядькӧд. Сійӧс босьтлӧмаӧсь война вылӧ дас сизим арӧсӧн. Веськалӧма десантӧ, генерал Девятаевлӧн ӧкмысӧд гвардейскӧй воздушно-десантнӧй армияӧ. Но войнаыд помлань нин вӧлӧм матысмӧ да вуджӧдӧмаӧсь пехотаӧ. Австрияын кутшӧмкӧ фольварк штурмуйтігӧн кӧсйӧма спаситны ёртсӧ, но ачыс веськалӧма мина вылӧ. Ас садяс воӧма госпитальын, а ӧти кокыс абу. Врачьяс, мед ловйӧн колис мортыд, вундӧмаӧсь сійӧс. Со тадзи и помассьӧма Аркадий ичиньдядьлы войнаыд. Сэсся помалӧма Емдінса педучилище да пенсия вылас петтӧдз велӧдӧма Сюлатуйса начальнӧй да Студенечса шӧр школаясын.

Буретш Пальын тӧдмасьӧм бӧрын, тыдалӧ, вои сылы сьӧлӧм вылас да, ичиньдядь вӧзйис меным коймӧд классын велӧдчыны Сюлатуяс. Ме эг сувт паныд. Ог на ӧд вӧлі сэки тӧд, кутшӧма понда гажтӧмтчыны гортысь.

И со сентябр 1 лун кежлӧ Ӧлексей ыджыдджык вок лэччӧдіс менӧ пароходӧн Сюлатуйӧ. Ичиньдядь гозъялӧн быдмисны куим челядь: Володя, Нина да Люся. Быттьӧ эськӧ и гажаа накӧд куті овны. Но медводдза лунъяссӧ ок и ёна на гажтӧмтчи гортсаясысь. Помасясны урокъяс. Муна грезд сайӧ. Сувта Эжва юлӧн джуджыд нӧрыс вылӧ да мӧдлапӧвса парма вылӧ видзӧдігмоз чышкала синваӧс. Тайӧ парма саяс дзебсьӧма менам Ивадор грездӧй. Кыдзи бара сэні олӧны бать-мамӧй да чой-вокӧй. Кӧть ӧти синмӧн аддзывны найӧс. Мыйла нӧ ме эг вӧв гортысь мунӧмлы паныд. Со кутшӧм гажтӧм ӧні. Сьӧлӧмӧс сідзи и нюкрӧдлӧ. Коркӧ нӧ бӧр гортӧ вола ог нин.

Но вочасӧн тай кыдзкӧ велалі жӧ аслам матысса рӧдня ордын овны. Некор оз вун и ӧти тешкодьтор. Володя воча вок вӧлі меысь куим арӧсӧн ичӧтджык. Ичиньдядь гозъя ньӧбӧмаӧсь сылы куим кӧлесаа велосипед да мӧдыд пыр ветлӧдліс сы вылын. Кора пуксьывны велосипед вылас. А сійӧ оз сет. Сэки йӧткышта воча вокӧс да мырддя велосипедсӧ. Володя пыр и бӧрддзас да шуалӧ меным мӧмъялігмоз:

— Мун кай бӧр гортад, П-п-пальса к-к-курва!

Верстьӧ арлыдӧн сӧмын серамсорӧн казьтылім та йылысь. Кутшӧм нимкодь вӧлі тулыснас, кор Сюлатуйӧ воис бать бӧр катӧдны менӧ гортӧ. Веськыда чеччалі нимкодьӧйла. И гортӧ воан луныс вӧлі меным медся ыджыд праздникӧн. Ёна и висьтасьлі сэки Ивадорса аслам ёртъяслы, кыдзи тӧвбыд олі Сюлатуйын, тӧдмаси выль другъяскӧд, исласи лызьӧн, ветлывлі кино вылӧ. А Агния ичиньӧ вурис меным мича костюм. Шуи аслым, мый сэсся гортысь некор нин некытчӧ ог мун. Но эз тай ло ме ногӧн.

Илля лунса пызан сайын казьтывлісны и война вылын усьӧм Борис чожӧс, мамлысь дзоляджык воксӧ. Повтӧм да смел мортӧн вӧлӧма. Уджалӧма Ухта карын. Фронт вылӧ мунӧм водзвылын волӧма прӧщайтчыны аслас матыссаяскӧд. Шуӧма, мый гортӧ ловйӧн оз нин бергӧдчы. Ме пӧ яр сьӧлӧма да медводдза косьясас и уся. Ӧтчыд Домна баблы и збыльысь воӧма пиыслӧн усьӧм йылысь кабала. Но Борис чож сэки веськавлӧма госпитальӧ. Ёна и бӧрдӧма Домна бабӧй. Но мӧдысьсӧ Борис чожӧй и збыльысь усьӧма. Вӧлӧма тайӧ 1942 вося август 15 лунӧ. Дзебӧма Борис Иосифович Прокушевӧс Смоленск обласьтса Гагарин районысь Карманово сиктса братскӧй гуӧ. Сэки сылы вӧлӧма кызь арӧс. Сідзи эз и удитлы гӧтрасьны. Ӧні Борис чожлӧн ыдждӧдӧм фотографияыс ӧшалӧ мам-бать керка стенын. Сӧстӧм да джуджыд синъяса. Овны да овны эськӧ сылы. Но эз тай ло сідзи.

Ӧти татшӧм праздник дырйи аслам мамсянь кывлі шуштӧм висьт, кыдзи виӧмаӧсь менсьым Аркадий чожӧс. Вӧлӧма сэки сылы ар кӧкъямыс. Аслас ёртъяскӧд лэччас купайтчыны. И со дуригмоз сы кодь жӧ арлыда куим зонка вӧйтасны Аркадийӧс, а сэсся войнас катасны шойсӧ да шыбитасны эновтӧм юкмӧсӧ. Ёна и дыр корсясны сэки ассьыныс писӧ Ӧсип дед да Домна баб. Коркӧ-некоркӧ сюрӧ жӧ. Шыӧдчас милиционерыд дед дорӧ:

— Но мый, Осип Павлович, кутан-ӧ судитчыны?

— Тӧлкыс сыысь оз нин ло, — вочавидзас дедӧй. — Кулӧм морттӧ он нин ловзьӧд. Бур мый сюри шойыс да морт ногӧн дзебам сійӧс.

Пальын тӧдісны Аркадий чожӧс виысьястӧ. Но найӧс сідзи эз и судитны. Ичӧт арлыд вӧснаыс, тыдалӧ. Сэк жӧ куимнанныс эз жӧ дыр овны. Енмыс аслысногӧн накажитіс найӧс.

Илля лунӧдз векджык пуктывлісны нин гортса усадьбаясысь турунсӧ. Чож гозъя видзисны на мӧс. Но асьныс олӧмаӧсь нин вӧліны да ми Ивадорсянь ветлывлім налы отсавны пуктыны турунтӧ гортдорса боръясысь. Лунтырӧн вӧлі уськӧдам и улыс керка дорысь, и дедлӧн да баблӧн вӧвлӧм керка местаысь турунсӧ.

Елена чожинь да Иван чож важӧн нин абу ловъяӧсь. Кувсьылісны и Николай да Василей воча вокъясӧй. Ӧтнас Шурик воча вок олӧ Вӧркутаын.

Талун Пальын Илля лунтӧ оз нин важмоз кыпыда да гажаа пасйывны. Коркӧя войтырыд абу ловъяӧсь. А ӧніяясыдлӧн асланыс праздникъяс. Ёнджыкасӧ сэки, кор зептаныс кышакылӧ. Но ме казьтывла Иван чож да Елена чожинь ордын август 2 лунся коркӧя праздникъяссӧ, кор ставӧн дзоньвидзаӧсь да збодерӧсь на вӧліны, и кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс кыпыдлун чужӧ сьӧлӧмын.