ЫВЛА ВЫЛЫН УСПЕННЬӦ
Ивадорын важся пу часовняыс сулавліс грездлӧн лунвылас. Крестсӧ Октябрса революция бӧрын уськӧдлӧмаӧсь. А миян кадӧ часовняас вӧлі колхозлӧн склад. Стенъясас ӧшалісны на кутшӧмсюрӧ вушйӧм нин пу ӧбразъяс. Ми, зонпосни, радейтлім кавшасьлыны часовнялӧн кӧлӧкӧльнича вылӧ. Содйыс, дерт, важӧн нин эз вӧв. Но стен коласӧдыс пазъяс вылас киӧн-кокӧн мыджсьӧмӧн кыпӧдчылім йирк вылас. А сэсянь нин пуысь важ содйӧд кайлім кӧлӧкӧльнича вылас. Кутшӧм гажа серпас воссьывліс сэсянь миян син водзын. Матынджыкӧсь лолывлісны сикт горувса ылі веретяяс. На коласын ылынкодь лӧзаліс Эжва ю. Ми сэки быттьӧ вӧлім капитанъясӧн ыджыд корабль вылын, коді кывтіс-катіс помтӧм-дортӧм коми саридзті. Долыдысла тіпкывліс сьӧлӧмным. Полӧмыд тай челядьдырйиыд эз вӧв. А ӧні кӧ эськӧ ӧдва нин лысьтан кавшасьны сы вылнаад.
Но тайӧ часовняыс важӧн нин абу. Ӧнӧдз ог тӧд, кутшӧм Ен нимӧн сійӧс шулӧмаӧсь. Неважӧн вои та йылысь сёрниӧ тӧдсакӧд. Сійӧ пыр жӧ юаліс, кутшӧм крам праздник пӧ пасйывлісны тіян грездын. Мися, миян челядьдырйи медгажа праздникӧн вӧлі Успенньӧ, коді усьӧ август 28 лун вылӧ. Сідзкӧ пӧ и часовнятӧ тайӧ лунас Ен мамлӧн кулӧмкӧд йитӧдын шулӧмаӧсь Успенньӧ вичкоӧн. Ог тӧд, збыльысь-ӧ тадзи. Но важся кадӧ сійӧ лунас миян часовняын збыльысь вӧлӧма гажа. Асланым попыс абу вӧлӧма. Пӧрысь йӧзлӧн висьталӧм серти, службасӧ нуӧдны волывлӧма Пальса ыджыд вичкоысь поп. Часовня тырыс чукӧртчывлӧмаӧсь Ивадорын олысьяс. А сэсся попыд бурсиӧмъясӧн пыравлӧма на дорӧ гортаныс. Дерт, быдӧн ордӧ, гашкӧ, эз удитлы. Ӧд грездын сэки сё гӧгӧр керка вӧлӧма. А рытланьыс нин гажыс ылькнитлӧма улича вылӧ.
Август 28 лунад гажа на вӧлі и миян челядьдырйи. Дерт, Ентӧ Сӧвет кадад полӧмпырысь казьтывлісны. Но Успенньӧ лунтӧ кыпыда пасйылісны. Да ӧд и помкаыс та вылӧ быттьӧ вӧлі. Помасьӧма гожся страда. Сійӧ кадӧ йӧзыд зіля на уджавлісны да тырмымӧн кӧрым заптывлісны и колхозса, и гортса скӧтлы. Регыд нин лоӧ идралӧма рудзӧг, шобді, гортгӧгӧрса муяс вылысь ид. Найӧс сэки эз этша кӧдзлыны. Колхозникъяслы трудодень вылӧ воліс и нянь, и сьӧм. Сідзкӧ гожӧмбыд шойччан лунъястӧг, водз асывсянь сёр рытӧдз уджалӧм бӧрын мудзтӧ веськӧдігмоз гажӧдчыштны эз вӧв грек. А сэсся праздник бӧрас позяс и картупель да град выв пуктас идравны, и вӧрӧ корсюрӧ ветлыны, кузь тӧв кежлӧ тшакӧн да вотӧсӧн заптысьны.
Кыдзи помнита, Успенньӧ лунӧдз ёна водзджык мам пуліс чужва да шутліс ыджыд пу лагунӧ сур. И со сійӧ заводитліс чискыны гӧбӧч вылын. Мам содтывліс сурсӧ ёнмӧдӧм могысь рокӧс да сакар. Вина-водканад сійӧ кадас эз на ёна ышмывлыны. Ӧти-кӧ, сьӧмнад дзескыда на олісны. Мӧд-кӧ, эз на ӧнія моз юлывлыны. Сэки кодалысь мортыд сиктад гежӧд вӧлі да татшӧмсӧ пыр дивитлісны.
И со матыстчыліс Успенньӧ лун водзвыв. Рытсяньыс на мам няньшомысь заводитліс вӧсньӧдны пирӧг да шаньга куяс. Отсӧг вылӧ волывліс мамлӧн мамыс, миян дона Паль бабным. Сійӧ кадас Пальын овлывліс да сійӧн Паль бабӧн и шулывлім. Да ӧд кутшӧм тэрыба да мичаа артмывліс налӧн тайӧ уджыс. Быттьӧ лун-лун вӧсньӧдчӧны. Кӧть эськӧ пирӧг-шаньгатӧ миян пӧжавлісны сӧмын ыджыд праздникъяс кежлӧ. Сэсся и некор ёнасӧ вӧлі. Водз асывсянь ковмывліс мунны удж вылӧ.
Но медся виччысянаыс заводитчыліс Успенньӧ асывнас. Ыджыд пачсӧ ломтывлісны ёна водз, мед ӧдйӧджык ваймас. Сэсся ыджыд кӧрт листъяс вылӧ тэчӧм пирӧгъяс да шаньгаяс сюйлывлісны пачӧ, доналӧм кирпичьяс вылӧ. Тӧкӧтьӧӧн и пӧжассьывлісны лятиа да картупеля шаньгаяс, лятиӧн тыралӧм пирӧгъяс. Мам тэчлывліс найӧс паськыд пӧвъяс вылӧ да петкӧдліс вой керкаӧ. Сэні нин мавтліс пӧжассӧ сывдӧм мӧс выйӧн. А ми сійӧ кадас куйлывлім паччӧр вылын да видзӧдім тайӧ мойдын моз ноксьӧм вылас. Челядьыдлы сійӧ лунас эз жӧ узьсьы да водзджык садьмылісны. Да и кыдзи нӧ верман узьны, кор чӧскыдсьыс-чӧскыд дук гильӧдӧ ныртӧ. Ок эськӧ, видлыны кӧ ӧні пӧсь пирӧгсӧ либӧ шаньгасӧ! Мам быттьӧ гӧгӧрволіс миянлысь гуся кӧсйӧмъяснымӧс. Шӧри чеглывліс пӧсь шаньгасӧ либӧ пирӧгсӧ да шулывліс:
— Налӧй, номсасьыштӧй мӧс вӧра йӧв сорнас да петӧй ывлаӧ. Нинӧм тіянлы тані кернысӧ.
Пӧткӧдчыштӧм бӧрын ми котӧртлім ывлаӧ. А сэні нин ми кодь жӧ зырымбедьяс важӧн ворсісны ас костаныс да юксисны ӧта-мӧдныскӧд гуся юӧръясӧн, мыйджык пӧжалісны налӧн мамъясныс праздник кежлӧ, кутшӧм гӧсьт-гӧстяясӧс да кытысьджык виччысьӧны. Быд сикт-грездлӧн ӧд вӧлі асланыс крам праздник. Пальын паськыда пасйылісны Илля лун. Данямитьдорын — Прокопей лун. Часын гажъялісны Петыр лунӧ. Сэтчӧс олысьяс дінӧ волывлісны и орчча сикт-грездъясысь матыссаясыс да тӧдсаясыс. А сэсся мӧдарӧ. Сідзжӧ и миянӧ сэки волывлісны эз сӧмын ас грездысь, но и Пальысь, Дзоля Слудаысь, От гӧра вылысь, Часысь, мукӧдлаысь матыссаяс да тӧдсаяс. Пуксьӧдлісны тайӧ лунас пызан сайӧ и кортӧм гӧсьтъясӧс, пыралісны кӧ керкаӧ. Некодӧс эз удзӧдлыны да ӧтдортлыны.
Эз сӧмын пирӧг-шаньгаысь чег сійӧ луннас пызан вылыд. Чӧскыдсьыс-чӧскыд яя шыд, чери нянь, пувъя кисель сідзи и вӧзйысисны вомад. Свежӧй черинас корсюрӧ могмӧдлісны ас грездса чери кыйысьяс. А кор ачым нин неуна верстьӧджык лои, лэччывлі Эжва дорӧ праздник водзвылын войколӧн вуграсьны. Сэки Эжваыд чериа на вӧлі да быдпӧрйӧ мыйкӧ да мыйкӧ шедлывліс. Пызан сайын пукалысьяс чериняньӧн номсасигӧн юасьлывлісны, коді нӧ пӧ черисӧ кыйис да пырджык ошкывлісны менӧ.
Ичӧтъястӧ, дерт, эз дыр пукӧдлыны пызан саяд. Нинӧм пӧ тіянлы верстьӧяслысь сёрнисӧ кывзыны. Мунӧй пӧ гуляйтӧй. Ми неуна нуръясьыштӧм бӧрын петавлім ывлаӧ. И бара жӧ аскоддьӧмъяскӧд сёрниын ошйысьлім ёрта-ёртнымлы асланым гӧсьтъясӧн, кодъяс да кытысь локтӧмаӧсь да мый вайӧмаӧсь гӧснеч пыдди. И пыр вензьывлім, кодъяслӧн гӧсьтъясыс бурджыкӧсь да мыйӧн найӧ нималӧны. Дерт жӧ, и унакодь содтавлім. А мый сэсся. Верстьӧяс абу орччӧнӧсь. И некод миянӧс таысь оз дивит.
А пызан сайын сэки сёрниыс муніс матыссаяслӧн олӧм-вылӧм йылысь, неважӧн на помассьӧм кольӧм война йылысь. Дерт жӧ, и синваыд, торйӧн нин нывбабаяслӧн, петаліс. Нормывлісны сьӧлӧмъясныс. Казьтылісны усьӧмаясӧс. Медводз висьтавлісны, кутшӧм бур йӧзӧн найӧ вӧліны. И мыйта на эськӧ бурсӧ удитісны вӧчны. А со тайӧ немортнога Гитлерыд мырддис налысь олӧмсӧ. Ӧнӧдз менам сьӧлӧмӧдз йиджтысьӧмаӧсь мамлӧн вок Борис чож, батьлӧн вок Ӧле дядь, Галина тьӧтлӧн верӧс Епим дядь йылысь сьӧлӧм вӧрзьӧдана казьтылӧмъясыс. Сӧмын Ивадор грездӧ нелямын сайӧ мужичӧй эз бергӧдчыны гортаныс. А мыйтаӧн эз воны бӧрсӧ орчча сикт-грездъясысь. Со и йывмыны кутісны сійӧ кадсяньыс коми войтырлӧн нэмӧвӧйся оланінъясыс.
И кутшӧм нӧ гаж сьыланкывъястӧг. Медсясӧ сьывлісны, дерт жӧ, аньяс. Юргисны Нёбдінса Витторлӧн «Ӧтчыд овлӧ», Выль Пашлӧн «Ылын-ылын, роч Кавказын», а сэсся и «Если завтра война», «По Муромской дороге», «Чудный месяц» роч сьыланкывъяс. Шылявлісны, мичмылісны аньяслӧн чужӧмбанъясыс. Тайӧ сьыланкывъяснас найӧ бергӧдчывлісны асланыс томдырся кадӧ да асьныс сідзжӧ томмывлісны. А ме видзӧді налӧн чужӧмъяс вылӧ да шензьывлі. Мыйта воштӧм вӧлі налӧн олӧмас, мыйта сьӧкыд удж ковмис бергӧдны. А со тай абу чорзьӧмаӧсь сьӧлӧмъясныс. Асьныс нэм чӧж зіля уджалісны, сӧстӧма олісны да и челядьсӧ тадзи жӧ овны велӧдісны. Кыдзи нӧ он нимкодясь наӧн.
И со Успенньӧ рытъявылыс нин керкаясын чӧжсьӧм гажыс ойдӧдліс ывла вывсӧ. Ӧтиладорсянь кылӧны вӧлі гажа гудӧк шыяс да вильшасяна частушкаяс. Найӧс зілис панйыны мӧд гудӧкасьысь да мӧд сьылысь. Нывбабаяс да нывъяс мича паськӧмаӧсь, банйӧм чужӧмаӧсь. Синъясныс ӧзйӧны. Гудӧклӧн шыяс улӧ дугдывтӧг зымгӧны-йӧктӧны. А сэсся ставӧн мӧдӧдчӧны мыльк вылын моз сулалысь Евгень Ӧньӧ керка дорӧ, кӧні векджык и гажӧдчывлісны. Дугдывтӧг сьылӧны да йӧктӧны. Гораа варовитӧны ӧта-мӧдныскӧд. А гудӧкасьысьясыд кутшӧм яра ворсӧны. И Як Вась, и Кӧзлов Толя, и Катя Вечӧ, и сылӧн Энгельс вокыс, и Паш Вась Коль, и мукӧд. Быдӧн мыйӧнкӧ да мыйӧнкӧ ассьыс сямлунсӧ петкӧдлӧ. А аньяслы оз ков тшӧктыны. Сідзи и масьтӧны Евгень Ӧньӧ керкадорса паськыд эрдсӧ. Талун налӧн гажыс. Мед жӧ гажӧдчасны сьӧлӧмсяньыс, мед жӧ кыпӧдчыласны ловнаныс. Да и поводдяыс со кутшӧм мича. Быттьӧ йӧзыскӧд тшӧтш нимкодясьӧ гажнас. И быдӧнлӧн лов вылас кыпыдсьыс-кыпыд. Сёр войӧдз юргӧ гажлӧн горыс грезд шӧрын. Тані жӧ челядь верстьӧяслӧн кок улын гартчӧны. Налы сідзжӧ гажа. Мамъясыс тайӧ лунас сетӧмаӧсь ичӧтъяслы вӧля.
Но прӧйдитас лун-мӧд и грездын бара заводитчас помтӧм удж. Колӧ нин дасьтысьны кузь тӧв кежлӧ. А Успенньӧ лун йылысь колясны сӧмын кыпыд казьтылӧмъяс. Гӧсьтъяс торйӧдчиганыс корӧны и кӧзяинӧс да кӧзяйкаӧс волыны на ордӧ. А сэсся кутчысьлӧм да окасьӧм бӧрын бара жӧ гӧснечьясӧн мӧдӧдчӧны гортаныс. Мӧдысьджык ивадорсаяс со тадзи жӧ ветлывлӧны гӧститны орчча сикт-грездъясӧ асланыс матыссаяс ордӧ.
Уна во тадзи вӧлі. Но ӧні тай, чайта да, сійӧ кадся мозыс оз нин сяммыны гажӧдчынысӧ. Сэки ӧд йӧзыслы сьӧлӧмъясын асланыс кӧсйӧм серти, а эз вылісянь котыртӧмӧн, ышмывліс тувсов шор моз гажыс. Сійӧ быттьӧ аслысногӧн ӧтувтліс войтырсӧ да отсавліс налы венны уна сикас нелючкияс да сьӧкыдлунъяс. Со сійӧн и нэм кежлӧ донаӧн меным колис Успенньӧ луныс. Ӧні сійӧ кадся гажӧдчысьяс пиысь кызвыныс нин абу ловъяӧсь. Но пыр кута помнитны югыд лола, уджач, да бурас эскысь тайӧ войтырсӧ, кодъяс кутісны грездын бур оласногсӧ.
