КЫЛӦДІС ПУРЙӦН ПЕС

Тувсов войыд абу и кузь. Жерпинев сӧмын на быттьӧкӧ ныровпетліс аслас вӧралан керкаын шоныд кӧр воль вылас, а медводдза шонді югӧрыс кутіс нин гильӧдны узьысьлысь нырбордъяссӧ. Нырсӧ дзумӧдӧмысь Жерпиневӧс несйӧдіс, да сэсся дзикӧдз садьмис. Понйыс садьмӧма жӧ нин да ӧдзӧслань нырнас сувтӧма — ывлаӧ вӧзйысьӧ.

— Но, петав, петав, прӧстмӧд гадьястӧ, — шуис понйыслы да ачыс варгыльтіс сы бӧрся жӧ. Шарик нырсӧ улӧ лэдзӧмӧн гӧгӧртіс керкасӧ, исаліс ӧшинь улын сулалысь пес чурка да кӧтӧдіс сійӧс. Тані жӧ и пукаліс куритчигмозыс кӧзяиныс.

Юыс таті сэтшӧм нин векньыд, мый ӧтар-мӧдар берегас паныд нёрӧм козъяс тшукӧны йывъяснаныс. Таладор берегыс крута лэччӧ увлань да быдмӧма козйӧн, ниаӧн, катшпомӧльӧн, да вывсянь, керка дорсяньыс, юыс весиг оз и тыдав. Не кӧ сылӧн ызгӧм шыыс, он и чайт, мый кӧнкӧ улын ю визувтӧ. Жерпинев унмовсьліс и садьмыліс тайӧ ызгӧм шы улас, да сэтчӧдз нин сылӧн пельясыс велалӧмны сы дорӧ, кыдз стенын тотшкысь часілӧн шы дорӧ, мый оз кӧ бур ног чошкӧдлы пельяссӧ, оз быттьӧ и кыв юлӧн ызгӧмыс.

Талун вӧралысь мӧдӧдчас гортланьыс, кылӧдчас став кыйӧм прӧмыснас. Пыжыс эськӧ эм жӧ да абу ыджыд, оз тӧр олас-выласыс. Вот мыйла вӧралысьлы талун колӧ пур йӧрны. Ӧткӧнлы, дерт, уджыс тырмымӧн, лунтыр кежлӧ, но Жерпинев нинӧм весьшӧрӧ эз вӧчлыв. Ӧти-кӧ, пур вылас олассӧ кылӧдас, мӧд-кӧ, кодлыкӧ лоас, вузалас да. Аслас, дерт, пессӧ во-мӧд кежлӧ нин кыскалӧма, да та вӧсна пурсӧ колӧ вузавны кутшӧмкӧ организациялы.

Лунтыр и ноксис пурнас Жерпинев. Пӧрӧдчис да чинтасис, а ӧткузьта керъяссӧ ӧтикӧн-ӧтикӧн керка весьтӧдзыс кылӧдаліс да сэні и пуръяліс. Медым эз кӧтась кӧлуйыс да небыдджык вӧлі аслыс пукавны, куйлыны ли, коз лапъяс да рос кераліс, лэччӧдаліс пур вылас. Тыртӧм вина ящикӧ лыа сӧвтіс да лэччӧдіс жӧ. Сэні Жерпинев кутас бипур сотны. Пӧсь чайтӧг да ныр-вомӧ локтысь шоныдтӧг кывтны лоас гажтӧм.

Шондіыс кӧть и рытъя нин вӧлі, но вылын на, кор лои ставсӧ лэччӧдалӧма да сӧвтӧма пур вылӧ. «Позьӧ и вӧрзьыны, абу на сёр, пемдас кӧ — ляскысьла пурнам кутшӧмкӧ бадь дорӧ», — пур домалан гезсӧ разигмоз мӧвпаліс Жерпинев, сӧліс да чукӧстіс понсӧ.

Кывтнысӧ таті вӧлі дзескыд на. Медым пурсӧ эз ёна нӧшав берегъясас, вӧралысьлӧн киас вӧлі кузь зіб, мыйӧн сійӧ йӧткасис, видзис пурсӧ жугӧдӧмысь. Юыс неуна паськалыштіс сэсся, визулыс лӧньыштіс, да пурйыс эз нин кут сідз дурны-бергавны. Жерпинев пестіс бипур, гумовтіс чайникӧ ва да пуктіс пузьӧдны.

Сынӧдыс ыркаліс регыд, да и ва веркӧсыс руаліс, быттьӧ кеньӧн тупкысис, водзӧ кывтны эз кут тыдавны, да сэтчӧ жӧ буретш и вӧралан керка тыдовтчис джуджыд керӧс вылын. «Опонь, буракӧ, кывтӧма нин — оз тшынась керкаыс, пыжыс берегас абу ни», — мӧвпыштіс. Но Опонь вӧлі на. Виччысьӧ нин, вӧлӧм, Жерпиневӧс, медым ӧти пур вылын кывтны. Ассьыс пыжсӧ куим лун сайын ытваыс нуӧма, ӧтнас кывтӧма. Биасисны — вой ӧд колӧ коллявны...

— Вай тшӧтш босьт, другӧ, пур вылад. Оласӧй менам абу уна, мый сӧмын понйӧ-а, — вӧзйысис Опонь.

— Мед сӧлас и понйыд... Сӧмын менам Шариккӧд найӧ важысянь оз лӧсявны да мед кӧть оз джагӧдны ӧта-мӧдсӧ.

— Эн шогсьы. Менам Барбослы тасянь да Лешуконскӧйӧдз прӧтивник абу. Он ӧмӧй помнит, кыдзи кольӧм тӧв Шарикыд ринь да вож ветлӧдліс, весиг эргынысӧ эз вӧв эбӧсыс, а тэ шуан...

Асывнас вӧралысьяс кыкӧн нин сӧлісны пур вылӧ понъясыскӧд тшӧтш: кывтӧны, нимкодясьӧны ловзьӧм вӧр-ваӧн. Ластаясвывса веж турун вылӧ кӧчьяс петӧмаӧсь, витамин йирӧны. Бадьяс дорын мык ворсӧ, кульмӧ, да бадь бӧжъясын, лӧнинас, уткаяс сёйӧны...

Аддзисны сэсся — уялӧ кӧрӧг гоз.

— Лый, Опонь! — горӧдіс Жерпинев.

Мӧдыс первой ӧти стволысь, сэсся мӧдсьыс, быдсӧн синъясыс пемдылісны, сярӧбтіс-лыйис кӧрӧгъяс кузя. Найӧ лэбзисны.

— Шыбит ружьётӧ ваас. Та мында дрӧбйӧн позис дзодзӧг стая уськӧдны.

— Ружьёыс менам бур эськӧ да, увтіджык тай босьті-а.

— Ме ӧд абу синтӧм, аддзылі, кыдзи уткаясыс вылыссьыныс дрӧбсӧ пыркӧдігмоз лэбзисны.

Зыкӧ воисны кык вӧралысь... Понъясыс тай кыдз сӧлісны, сідз жӧ эз на дзеблыны пиньяснысӧ-а, пыр на эргисны ӧта-мӧд вылас.

— Трус тэнад понйыд — бӧжсӧ со кок коластас дзебис. Да и пиньясыс, буракӧ, ныжӧсь, оз лысьт уськӧдчыны. Вай пезьгӧд лёк ружьёсьыд да ваас жӧ шыбит, — ызйӧдлӧ Жерпинев.

— А тэнсьыд и пезьгӧдны оз ков, — оз сетчы мӧдыс. — Видзӧда да, пӧрӧ нин кок йывсьыс. Тӧвбыд али мый эн вердлы? Ас мозыд жӧ дзикӧдз парзовтчӧма.

Сэсся Жерпинев перйис мешӧксьыс няньтор да шыбитіс кык пон коластӧ. Найӧ вӧлисти на бура кутчысисны тышкӧ, заводитісны песны ӧта-мӧдсӧ да пурсигмозыс эз и тӧдлыны, кыдзи усисны ваӧ. Пур вылӧ бӧр медводз кавшасис Опоньлӧн Барбосыс, сы бӧрся нин Шарик, да кутісны пыркӧдны васӧ вылыссьыныс.

— Шарикыд вӧянтор нин вӧліс да кыдзкӧ лэптысис жӧ-а, пур улас нин пыраліс да. Менам кӧ водзынджык эз кавшась, понйыдлӧн эз тырмы эськӧ и сямыс пур вылас кайнысӧ.

— Ланьт нин сэсся... Понйыд со быттьӧ нювтӧм кукань сулалӧ, весиг васӧ эз вермы вылыссьыс пыркнитны, лолыс тырӧма да. Лый, мися, мед эз мучитчы.

Понъяс сэсся эз нин кутны пурсьыны, гӧгӧрвоисны, тыдалӧ, мый ичӧт местаыс, абу чарӧм вылад свадьбуйтӧмыд, да сэсся регыд и сикт тыдовтчис.

Гортӧдз кылӧдӧмысь, ас кадӧ мездӧмысь Опонь лэччӧдіс Жерпиневлы доз. Пур вылас и заводитісны джынъясьны. Понъясыс бурасьӧмаӧсь да сэні жӧ, пывсян дорын, катшаяс бӧрся вӧтлысьӧны. Лэччисны ю дорӧ и гӧтыръясныс, ропкӧны удж помавтӧг сысъясьӧмысь.

Жерпинев ректіс кӧлуйсӧ пур вылысь берегас, тшӧктіс гӧтырыслы новлыны. Доз джын коляссӧ босьтіс сьӧрас, йӧткис пурсӧ берегсянь.

— Кодлыкӧ пес вылӧ ӧти сайысь вӧзъя, — шуис гӧтырыслы. — Бара на содтӧд нажӧтка.

— Вузав, колӧкӧ, — горӧдіс гӧтырыс, — сӧмын мед гезсӧ бӧр вӧлі вайӧма гортӧ!

Сикт горулын мотора пыжъяс тювкъялісны-ветлӧдлісны пур дорті. «Мед кӧть вылысам оз кайны, — полігтыр мӧвпаліс Жерпинев, — кодыслӧнкӧ, гашкӧ, синъясыс оз нин видзӧдны, а колӧ катайтчӧм. Бензин сӧмын бырӧдӧны».

Сикт шӧрын эм пес пилитысь организация, кытчӧ и тшукӧдіс пурсӧ Жерпинев. Домаліс, мед оз кылав, берег дорын сулалысь пывсян пельӧсӧ да кайис тӧлкуйтчыны начальствокӧд, паныдасис важъя ёртыскӧд, коді тані уджаліс завхозӧн.

— Оз-ӧ тіянлы пес ков, Миша? Со пур вузала... сыв дас артмас.

— Пескыд миян пыр колӧ. Сыв дас, шуан?

— Да, ставыс кос конда.

— Пыралам бухгалтерияӧ, босьт рӧштшӧт.

Сьӧмсӧ босьтӧм бӧрын Жерпинев шуис завхозлы:

— Тӧдан мый, гезсӧ, мыйӧн пурсӧ домӧма, ог коль. Гортын сэсся татшӧм гезйыс абу. Коля кӧ, баба оз лэдз гортӧ...

— Ладнӧ, ладнӧ, кодӧскӧ мӧдӧда выльысь домавны, — ӧвтыштіс кинас завхоз.

Жерпинев дыр сэсся сулаліс берег дорын, виччысис гезъя мортӧс, но сійӧ сідз и эз во. «А, — ӧвтыштіс кинас пес вузалысь, — висьталӧма ӧд вӧлі», — да разис гезсӧ, йӧткис пур вылысь «Ветерока» пыжсӧ. Моторсӧ заводитігмозыс эз и видзӧдлы, а домтӧм пуртӧ ытва визулыс ю шӧрӧдз петкӧдӧма, ылын нин кылалӧ. «Оз кӧсйы кольччыны меысь. Часлы, кута да сельполы вӧзйыла!» — виччысьтӧг югнитіс юрас вильыш мӧвп. Жерпинев бара ляскис пурсӧ берегӧ, домис, кайис контораӧ.

Том бухгалтер-нывкаяс тшӧті мольясӧн лотшкӧдчисны да варовитісны ас костаныс. Мужичӧйяс мӧд жырйын кӧть и эз тыдавны табак тшын пиын, но гӧлӧсъяс кылісны. На дорӧ и воськовтіс локтысь морт. Чолӧмасис.

— Ме эськӧ, мужикъяс, пес вайи тіянлы, ньӧбанныд, гашкӧ? Дас гӧгӧр сыв эм.

— А кӧні нӧ пескыд? — юаліс ыджыдыс.

— Берег дорас но... пурйӧн вайӧді.

— Но, инӧ, аддзам пуртӧ — абу ем, — сэсся горӧдіс ӧдзӧс пырыс: — Галина, мынтысь со ёртыслы дас сыв пескысь. Тэрмасьӧ, гашкӧ, да.

Петігводзвылас нин Жерпинев бара на пыраліс мужикъяс дінӧ, висьталіс, мый гезсӧ, мыйӧн пурсӧ домӧма, оз коль — сьӧрсьыс босьтас. Гӧтыр йывсьыс бара на казьтыштіс и.

— Но бур, бур, домыштам мыйӧнкӧ.

Берег дорын сюсь вузасьысь нёль папирос удитіс куритны, а пес ньӧбысьяс сідз эз и воны. «Но и Макаръяс. Пес колӧ, а кранитны оз кужны, — ас кежсьыс шензьыштіс Жерпинев да разис гезсӧ, — менам шуӧма, мый гезтӧг вузала. А мӧдас кӧ бара, общӧй пывсян дорас кута».

Ю кузя дзувъялысь моторкаяслӧн гыяс кутісны нӧйтны бовъялысь пурсӧ, ӧтдортісны берегысь, мӧдӧдісны водзӧ. Кӧзяиныс (ӧні эськӧ важӧн нин эз сійӧ вӧв кӧзяиннас да) бара матыстчис кыкысь нин вузавлӧм пес дорас. «Но и коймӧдысь на вузала, а лэдзасны кӧ — мед и кывтас. Чайта, Мылькув сиктса мужикъяс оз прӧзевайтны татшӧм пестӧ, да и пурсӧ домны налӧн быдӧнлӧн на сюрас гезйыд. Сӧмын колӧ тӧдмавны бӧртинас, коді кутіс, да ветлыны сы дорӧ рӧштшӧтла». Татшӧм мӧвпъясӧн Жерпинев пырис пывсян ломтысьысьяс дорӧ.

Аскинас кывсис, мый сюсь вузасьысь век жӧ кывтӧма да сэні нин вӧлись иналӧма пессӧ бур киясӧ, но иналӧм да рӧштшӧт вӧчӧм бӧрын пыр жӧ сэтчӧ воӧма пес пилитан организацияысь Миша завхозыс. Сійӧ вӧлӧм корсьӧ нин вошӧм пессӧ. Тӧдсаяс выльысь паныдасисны...