СІМСЬӦД КЫМӦР МОЗ

Анна тьӧт сьӧда-сьӧд ветлӧ. Инас оз ӧшйы. Тӧнлун со, рытнас сёрӧн, пыраліс гортас сылӧн пиыс, Иваныс. Зэв тэрыб, синъясыс ӧзйӧны. Еджыд полушубока, ружьеа. «Мамӧ, сёйыштны мыйкӧ эм абу?» — юаліс. Швырк пӧрччис паськӧмсӧ, гоз-мӧдысь паньыштіс кос тшакысь шыд, ӧтчыд курччис нянь шӧрӧмлысь дорсӧ, тэрмасьӧмӧн бӧр пасьтасис, мый вынсьыс зэлӧдіс тасмасӧ.

— Ми, мамӧ, мунам!

Иванлӧн ёртыс тшӧтш пыраліс, шынеля да винтовкаа. Уджалӧ Иванкӧд ӧтлаын военкоматын. Сійӧ аддзис Анна тьӧтлысь чуймӧм нисьӧ шӧйӧвошӧм чужӧмсӧ, тапнитіс сылы пельпомас:

— Эн пов, тётя. Ми регыд бӧр локтам!

Анна тьӧт войбыд синсӧ эз куньлы. Асывнас, пачӧ би сюйӧм бӧрын, ветліс вала. Юкмӧс дорын, ведраясӧн клёнӧдчигтырйи, Паш Педь Зина — ёсь да быдтор медводз тӧдлысь нывбаба — висьталіс:

— Сыктывкарысь краснӧйяс ставныс мунӧмаӧсь. Карын некутшӧм власть абу кольӧма. Ойя жӧ да ойя!

Анна тьӧт воча нинӧм эз шу. Сійӧ пи мунӧм сертиыс тӧдіс нин краснӧйясӧн кар эновтӧм йылысь. Но Паш Педь Зиналӧн кывъясыс кырыштісны сьӧлӧмсӧ. Сійӧ эз казявлы, кыдзи босьтіс пельпом вылас ведра гозъя карнансӧ, эз кыв кок увсьыс лым дзуртӧмсӧ.

Гортас воӧм бӧрын Анна тьӧт пачӧ сюйис ичӧтик чугунӧн ва. Колӧ пузьӧдны васӧ ид пызя рок вылӧ. Сійӧ быд асыв Ивансӧ военкоматас удж вылӧ мунігӧн вердліс ид пызя рокӧн. Пиыс радейтліс сёйны роксӧ рыська йӧв сорӧн. Ваыс пузис, но тьӧтка пызьнас эз сукты. Талун пиыс абу, муніс. «Сӧветскӧй власть дорйыны муніс!» — мӧвпыштіс Анна тьӧт, ышловзис. А аслыс тьӧтка сёянсӧ эз лӧсьӧд, вомас сылы ӧні нинӧм оз пыр.

Анна тьӧт ӧтнасӧн жӧдзис керкаас, места аслыс эз аддзы. Колӧ эськӧ мунны пывсянӧ кудель зуавны, но киас уджыс эз пыр. Петавны код ордӧ кӧ пукыштны?

Ветліс Семӧ Ёгор ордӧ, пыраліс Ӧдӧття дінӧ. Найӧ ставныс шай-паймунӧмаӧсь. «Мый лои? Мыйла краснӧйяс эновтісны миянӧс?» — шогӧ усьӧмӧн юасисны. Налӧн пойтлӧмныс ещӧ нин вӧрзьӧдіс сьӧлӧмсӧ нывбабалысь.

А гортас бӧр локтігӧн Анна тьӧтлы паныдасис Йигӧ Степан гӧтыр. Вӧччӧма, платтьӧ бӧж дорсӧ ки пӧвнас лэптыштӧма, кӧть эськӧ туйыс и абу няйт. Вашъялӧмӧн видзӧдліс Анна тьӧт вылӧ, сэсся векыштчис да пинь пырыс сӧдзӧдіс: «Комиссаравсис!» Йигӧ Степанлысь петкӧдісны амбарсьыс лишнӧй няньсӧ сизим додь тыр, чукйӧн тэчӧмӧн. Да кымын додь ещӧ сюри рыныш йӧрсьыс, гуӧ дзебӧминысь. Анна тьӧтлӧн Иваныс вӧлі гӧль крестьяналӧн комитетса членӧн. Дерт, сэсся ӧні Йигӧ Степан гӧтыр тшетшъялас. Налы бара вӧля пуксьӧ. Анна тьӧт букыштчыліс Йигӧ Степан гӧтыр вылӧ, воча нинӧм эз шу.

Ӧні сэсся Анна тьӧт гортсьыс некытчӧ оз мун. Ӧтнасӧн нин кыдзкӧ пыкас сьӧлӧмас шогсӧ. Мам думайтӧ пиян йывсьыс. Сылӧн медыджыд пиыс, Василейыс, важ война вылысь эз удит волыны. Ӧні Краснӧй Армияын, гижӧ — пулемётчикала пӧ, воюйта пӧ Колчаклы паныд. Эм ещӧ коймӧд пи — Гриша. Сійӧ бокын жӧ. Эжва кывтыдса ӧти сиктын школаын велӧдӧ. Сійӧ коммунист. Пышйис эз бара сійӧ белӧйясысь? «Дерт, муніс. Эз жӧ кольччы. Сійӧ миян сюсь детинка», — такӧдӧ асьсӧ мам.

Сыктывкарӧ еджыдъяс воисны аскинас, лун шӧр гӧгӧрын. Пургыль кодьӧсь кыссьӧны — кок улӧдзыс пасяӧсь, винтовкааӧсь, сьӧрсьыныс тшӧтш вайисны пулемётъяс. Анна тьӧт эз ӧтчыд кывлы, мый белӧйяслӧн паськӧмныс, да и став оружьеныс английскӧй да американскӧй. Да и асьныс асьнысӧ найӧ, роч да коми буржуйяскӧд тшӧтш, вузалӧмаӧсь англияса да америкаса буржуйяслы.

Полӧны-локтӧны еджыдъяс. Гоннялӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ, оз-ӧ кодкӧ кытісянькӧ уськӧдчы на вылӧ. Шензьӧны: грезд кузя вель уна нин мунісны, а некӧн ловъя морт оз тыдав.

— Ставныс ӧмӧй пышйӧмаӧсь? Весиг ӧд керка ӧшиньясын некод оз вуджӧрт, — шензисны еджыд салдатъяс.

Воисны Тентюковӧ. Паныдасис пӧрысь тьӧтка — карсянь гортас кыссьӧ. Вильышмисны.

— Эн повзьы, тьӧтушка.

— Ог, ог, дитяяс. Мыйысь нӧ повзя!

Резыштісны пулемётысь.

Тьӧтушка ляскысис места вылас.

— Повзин да! — серӧктісны ставныс.

— Эг, эг... Эг, дитяяс, — повзьӧмысла пиньясыс таркакылісны лым пиын пукалысь тьӧткалӧн.

Анна тьӧт буретш вӧлі сараяс: кӧсйис сёӧдны мӧсъяссӧ. Сійӧ кыліс лыйӧмсӧ, да тэрыба пырис керкаас, мыйлакӧ кватитіс шкапсьыс вылыс джаджсьыс кымынкӧ кызь шайта керенка, сюйис питшӧгас, уськӧдчис пышйыны гортсьыс. Но пышйӧм пыдди веськаліс паччӧрас.

— Воисны! — гораа шуис нывбаба. Сьӧлӧмыс кынмис: сійӧ пыр на надейтчис — белӧйяс оз воны, оз лысьтны локны.

Карӧ белӧйяс пыригӧн вичко соборын кутіс бувгыны жыннян, быттьӧ «ыджыдлун» воис. Каланча вылын кыптіс еджыд флаг. Туй кузя вӧв вылын тӧвзис пӧжарнӧй. Киас сылӧн еджыд флаг жӧ.

Аслас керка ӧградаысь быйкнитіс важ купеч гӧтыр.

— Кристос воскресе! — соседкаыслы чиктылігтырйи шуис сійӧ.

— Воистину воскресе! — пернапасасис мӧдыс, да окасисны.

Рытнас Степан вичкоын важ купечьяс да кулакъяс служитісны большевикъясысь мездмӧм кузя молебен.

Гажтӧм лун бӧрын Анна тьӧтлы пуксис шуштӧм вой. Сійӧ эз и биасьлы рытнас, водза-водз водіс. Ун эз лок. Бергаліс вольпась вылын. Шы ни тӧв. Сӧмын тӧрӧканъяс кышакылісны гӧбӧча-пача костас.

Анна тьӧт думайтіс челядь йывсьыс, ас йывсьыс. Бара со сылы воис шуштӧм да сьӧкыд кад.

«Мыйла белӧйяссӧ лэдзисны локны? Ӧд натӧг олӧмыс лад вылӧ нин вӧлі пуксьӧ. Мыйла?» — юасис ассьыс Анна тьӧт, но некутшӧм воча кыв эз сяммы аддзыны.

Нывбаба сӧмын ӧтитор зэв бура тӧдіс: белӧйяс локтісны татчӧ бӧр важ власть лӧсьӧдны. Степан Латкин, карса купеч пи, вайӧдіс кырныш чукӧрсӧ, мед бӧр сетны вӧля купечьяслы да кулакъяслы, сир курыд олӧм бергӧдны гӧльяслы.

А сэтшӧм олӧмтӧ тӧдліс нин Анна тьӧт, ас вывтіыс сійӧс вуджӧдліс.

Эз кӧсйы Анна тьӧт бӧр важ сьӧкыд олӧмас бергӧдчыны. Ӧти чалькоста нянь сёрӧм дінӧ. Во гӧгӧр чӧжӧн нёль морта семьялы рынышӧн-джынйӧн ид да ӧти рыныш сю вартӧмӧ. А ӧні, Сӧветъяс дырйи, кулакъяслысь муяс юклӧм бӧрын, Анна тьӧтка вартіс сизим рыныш. Гумла вылад сёрӧмъяс вылӧ видзӧдлан, да нимкодь лоӧ сьӧлӧм вылад. Да и турун содіс, ӧти мӧслы пыдди тырмас тшӧтш тавосянь лӧсьӧдӧм ялавичлы да душ-мӧд ыжлы. Омӧльджыка нин колӧ вӧлі идзас кӧтӧдан чугуннад дзенӧдчыны. Таво арнас, неуна лым усьыштӧм бӧрын, карта вывсьыс петкӧдісны куйӧдсӧ кулаклысь сетӧм му вылӧ. Ӧні сійӧ бӧр вошӧ. Да тайӧ ӧмӧй сӧмын! Бара мун озыръяслы копрасьны, донтӧм донысь уджавны, найӧ йӧртӧдӧ чукӧртны нянь, а аслад семьяӧн бара тшыг пыкны. Татшӧм думъяссьыс зэв сьӧкыд лои Анна тьӧтлы.

Эз вермы сэсся сійӧ куйлыны гӧбӧч вылын. Надзӧникӧн лэччис да пуксис лабичас. Кӧсйис биасьны. А мыйла? Ӧткодь нин, биась кӧть эн, сьӧлӧмтӧ топӧдӧ.

Кодкӧ, кылӧ, кильчӧ ӧдзӧсас кутіс таркӧдчыны. Таркӧдчис гораа да тэрмасьӧмӧн. Анна тьӧт тіралан киясӧн юр вомӧныс кышаліс сарапансӧ, кӧмтӧгыс петіс посводзас.

— Код крещенӧй? — юаліс.

— Восьтыв, Анна! Ас йӧз.

Гӧлӧсыс Кӧбӧль Ӧньӧлӧн, татчӧс мортлӧн. Анна тьӧтлы тайӧ гӧлӧсыс сьӧлӧмас парскис. Сійӧ кывліс: Кӧбӧль Ӧньӧ белӧйяс локтӧдз на нимтӧма асьсӧ милицияса начальникӧн, кытшйысьӧ, корсялӧ да пуксьӧдалӧ тюрьмаӧ коммунистъясӧс, гӧль крестьянаӧс, — быдӧнӧс, коді мыйӧнкӧ петкӧдліс асьсӧ Сӧветскӧй власть дор сулалысьӧн.

«Бур кузя сійӧ миянӧ оз лок... вой шӧра войын», — югнитіс вежӧрас Анна тьӧтлӧн. А восьтыны быть восьты. Жугӧдчасны жӧ ӧд. Нывбаба восьтіс кильчӧ ӧдзӧссӧ, котӧрӧн пырис керкаас, ӧзтіс лампа. Сы бӧрся пырисны Кӧбӧль Ӧньӧ да куим понятӧй.

— Кӧні тэнад большевикыд?.. Иваныд? — порог вомӧныс воськовтігтырйи стрӧга юаліс Кӧбӧль Ӧньӧ.

— Иванӧй муніс, Ӧндрей Петрович, — небыда шыасис Анна тьӧт.

— О, пышйис!.. Повзис!

— Мыйла пышйис! Эз. Сійӧ муніс...

— Большевикавны! — торкис Кӧбӧль Ӧньӧ. — Пасьтась ачыд!

— Кытчӧ?

— Пукалыштан.

— Нинӧмысь менӧ пуксьӧднысӧ.

— Эм мыйысь! Видлан кӧрсӧ тюрьмалысь. Пеж челядьтӧ быдтӧмысь!

— Мыйӧн пежӧсь менам челядьӧй! — пузис мам. — Некод менсьым челядьӧс эз омӧльтлы. Тэ кындзи!

Ас наукнас асьсӧ милицияса начальникӧн пуктысь кутіс видчыны, быд ногыс сакны Анна тьӧткаӧс. Понятӧйяс катласьыштісны кокъяс выланыс, сэсся петісны.

Кӧбӧль Ӧньӧ лӧгӧн видзӧдліс сы водзын сулалысь пӧрысь нывбаба вылӧ, мисьтӧм кывъясӧн ёрччыштіс.

— Менам керкаын эн ёрччы, Ӧндрей Петрович! Мун, кытысь локтін! — збоймис Анна тьӧт.

Видчӧмӧн да грӧзитчӧмӧн, мый мырдӧн нуасны тьӧткаӧс, пуксьӧдасны решетка сайӧ, — Кӧбӧль Ӧньӧ муніс. Анна тьӧт петіс посводзас да гольснитӧмӧн игналіс кильчӧ ӧдзӧссӧ.

Ӧні нывбаба нинӧмысь эз пов. Эз шогсьы ни. Сійӧ кутіс думайтны аслас пиян йылысь, сиис налы шуд. Сійӧ тӧдіс, кӧні сылӧн Василейыс да Иваныс. А кӧні Гриша?

Аскинас Анна тьӧт петаліс Арсьӧ Ӧдӧття дінӧ, корис сёӧдны скӧтсӧ да лысьтыштны мӧссӧ. Тубыртіс чышъян пиӧ чорзьӧм кык ид нянь, лун шӧр бӧрын кӧсйис лэччыны Эжва кывтыд Гриша дінӧ. Но лэччыны эз ковмы. Ям колльысьяс вайисны Гриша йылысь шог юӧр.

Гриша краснӧйяскӧд мунны эз удит. Найӧ, куим-нёль морт, кӧсйисны мунны войнас. И сійӧ лӧсьӧдчӧ нин вӧлі петны гортсьыс, медым ёртъясыскӧд пышйыны вӧр пыр Визинлань. Но друг пырисны куим белогвардеец. На пиысь ӧти — зарни погонъяса офицер.

— Тані учитель олӧ?

— Ме и эм, — шыасис Гриша.

— Тэ и эм?

Офицер шензьӧмӧн видзӧдліс Гриша вылӧ. Татшӧм шеньӧб кодь морт! А норасьӧны сы вылӧ — зэв пӧ збой да ёсь, озыръясӧс пӧ топӧдӧ.

— Ветлам миянкӧд, сёрнитыштам, кыдзи тэ большевикалін, — шуис офицер.

Микайлӧ дядь, код ордын оліс Гриша, кутіс дорйыны сійӧс:

— Миян учительным зэв прамӧй морт. Миянӧс, гӧль йӧзтӧ, оз топӧд, велӧдӧ овны.

Тӧдтӧгыд шуис офицерӧс тӧварышӧн.

— Кутшӧм ме тэныд «тӧварыш»! — скӧрмис офицер.

Босьтісны еджыдъяс тшӧтш и Микайлӧ дядьӧс. Семьяыс бӧрдан коли.

Вайӧдісны найӧс вичкодор керкаяс бердӧ. Кулисны вывсьыныс паськӧмнысӧ, улыс дӧрӧм-гач кежысь йӧршитісны кӧдзыд амбарӧ, игналісны.

Микайлӧ дядь эз гӧгӧрво, мый сыкӧд вӧчӧны. Сӧмын ӧтарӧ юасис:

— Мыйысь нӧ, мыйысь... тӧварышъяс?

Гриша чӧв оліс. Пиньяссӧ курччӧма, зумыштчӧма. Еджыдъяс вылӧ лёкаліс, асьсӧ видіс: «Босьт да тадзи сетчы. Коммунист ещӧ ачым! Тышкасьтӧг сетчи».

Кӧдзыд. Микайлӧ дядь пукалыштіс да ымзігтыр кутіс гӧгравны амбар стенъяс пӧлӧн. Гриша кияссӧ шонтіс-пӧляліс. Этша на кадыс коли, а кӧдзыдысла тушаыс гегдіс, ки-кокыс дугдісны кывзысьны. Котравны, чеччавны эськӧ, мед он кынмы, да он вермы. Унмовсьны эськӧ, но оз лок унмыд.

— Тырмас нин... Кувны куті... Ен могысь, шонтӧй! — кевмысис Микайлӧ дядь.

...Дзонь куим час найӧс ӧтпӧлӧсӧн видзисны кӧдзыд амбарын. Сэсся локтісны салдатъяс да кын чуркаясӧс моз нуисны.

Шоныд керкаын найӧ сылісны. Шоналыштӧм бӧрын Гриша ырскӧбтіс-чеччис джоджсьыс, видзӧдліс ӧшиньӧд, аддзис ӧшинь улын вуджрасьысь салдатӧс, бӧр пуксис джоджӧ. Бара дӧзмис ас вылас: «Босьт да сетчы тадзикӧн белӧйяслы!»

— Пышйыны, кӧть мед мый, пышйыны! — аслыс шуаліс Гриша. — Уськӧдчыны салдат вылӧ, мырддьыны винтовкасӧ...

Гриша чеччис да матыстчис ӧшинь дорӧ, бара аддзис ӧшинь улысь салдатӧс, муніс мӧдар стен бокас, кималасӧн корсис ӧдзӧссӧ, зэв ӧдйӧ гурйыв восьтіс, кӧсйис котӧртны...

— Пӧдлав! — штыксӧ чургӧдіс салдат.

Тайӧ горӧдӧмсьыс Микайлӧ дядь чермуніс да гудыр синъяснас видзӧдліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, быттьӧ мыйкӧ корсис.

— Гашкӧ, миянӧс... лыйласны?! — повзьӧмӧн вашнитіс Микайлӧ дядь.

Гришалӧн тайӧ кывъяссьыс ёвкнитіс сьӧлӧмыс, но зілис такӧдны:

— Тэнӧ бӧр лэдзасны, Микайлӧ дядь. Тэнӧ нинӧмысь. А ме... Ме ог сетчы!

Ӧшиньясын кутіс тӧдчыны лӧз югыд. Пырисны жырйӧ офицер да салдат, Микайлӧ дядьлы да Гришалы тшӧктісны петны. Гриша петіс ас кокнас. Микайлӧ дядьӧс петкӧдісны сойбордйӧдыс.

Пуксьӧдісны вӧв доддьӧ.

— Кытчӧ миянӧс, тӧварышъяс, нуанныд? Лэдзӧй гортӧ, — кевмысис Микайлӧ дядь.

— Гуляйтыштам миянкӧд, — серӧктіс офицер.

Кӧдзыдысла додь улын дзуртіс лымйыс. Петісны сиктысь. Дзикӧдз югдіс. Кыптіс тӧв, заводитісны шувгыны пуяс. Мир туй кузя мӧдӧдчисны Эжва вылӧ.

Офицер эз лэдз сёрнитны. Да кӧть и лэдзис, мый йылысь сёрнитнысӧ!

— Ноко, сувтыштлы татчӧ, — вӧв вӧтлысь салдатлы шуис офицер.

Повзис Микайлӧ дядь. Сійӧ тӧдӧ, тані йи вылын юкмӧс, кӧні юкталӧны скӧтӧс, нывбабаяс кӧлуй пожъялӧны.

Салдат кватитіс старикӧс шошаӧдыс, кыскис да тойыштіс юкмӧсӧ. Гришалӧн синъясыс гӧгрӧсмисны: Микайлӧ дядь йи доръясас кутчысис, зілис кайны. Офицер чужйис сылы юрас:

— Кытчӧ кавшасян!

Микайлӧ дядь воши йи улӧ.

Салдатъяс кватитісны Гришаӧс. Сійӧ тракнитчис, ӧти салдатлысь нетшыштіс винтовкасӧ, веськӧдіс офицер вылӧ:

— Зверьяс!.. Со кыдзи коммунистъяс кулӧ...

Эз удит Гриша помавны кывъяссӧ: наганысь кык пуля розьӧдісны сылысь морӧссӧ. Том морт пӧрӧдӧм кыдз моз сунгысис лымйӧ. Восьса синъясас ӧзйис палачьяс вылӧ лӧглун.

Чуймӧм вӧв чошкӧдіс пельяссӧ, гӧрӧктіс.

Гришалысь шойсӧ салдатъяс шыбитісны юкмӧсӧ. Сӧмын гӧрд визь коли йи вылӧ.

Анна тьӧт кывліс Гришаӧс виӧм йылысь. Но сійӧ эз бӧрддзы. Шогсӧ да синвасӧ пӧдтіс став морӧс пиас кыптӧм ыджыд лӧглун.

Нывбаба муніс белӧйяс начальство дінӧ. Муніс эз сы могысь, медым юасьны, мыйла виисны Гришаӧс, а сы могысь, медым висьтавны, мый сылӧн пиыс, Гришаыс, йӧз водзын нинӧмӧн абу мыжа.

Кар шӧрын кык судта обшивайтӧм керка пельӧсын Анна тьӧт аддзис куим рӧма флаг. Ӧшаліс, кузя нюжӧдчӧма, помъяснас неуна муас оз инмы. Дыша, мижуй моз, вӧрзьыштліс ичӧтик рытыв тӧв улын. Татчӧ ачыс Латкин ӧшӧдӧма цардырся флаг, ачыс любуйтчис дай йӧзлы тшӧктіс любуйтчыны. Анна тьӧт букышӧн, зывӧка видзӧдліс куим рӧма ветьӧк вылӧ.

Латкин дінӧ Анна тьӧт эз веськав: эз лэдзны сэтшӧм «ыджыд начальство» ордӧ. Сійӧ, часӧвӧйкӧд пинясьӧмӧн, уськӧдчис Педя Педӧр дінӧ. Пырис збоя. Латкинлӧн секретарыс пукаліс важнӧя.

Анна тьӧт скӧрысь пинясис:

— Педӧр Педӧрӧвич! Мыйла ті виинныд менсьым пиӧс, коді ичӧт дырйиыс тэнад челядькӧд ворслывліс? — сійӧ эз виччысь ни эз кывзы некутшӧм воча кыв, а водзӧ нуӧдіс: — Менам Гриша нинӧмӧн абу мыжа йӧз водзын. Ті мыжтӧм мортӧс виинныд. Ме, мам, ёра тіянӧс ставнытӧ! Мед асьнытӧ ещӧ лёкджык рӧк суас.

— Ланьт! — горӧдіс скӧрысла лӧзӧдӧм Педя Педӧр. — Эй, вӧтлӧй татысь выжывмӧм бабасӧ!

Анна тьӧтӧс тойлалігтырйи петкӧдісны Педя Педӧр кабинетысь.

Кык вежон чӧж олісны еджыдъяс Сыктывкарын, сэсся Краснӧй Армия зырис найӧс Эжва катыд. Сыктывкарын бӧр лои Сӧветскӧй власть, кар бара гажмис.

Анна тьӧтлы воис юӧр Иван йывсьыс. Семӧ Ёгор висьталіс, мый аддзылӧма сійӧс. Дзоньвидза. Тшӧктӧма мамыслы поклон висьтавны. Ачым пӧ муна водзӧ врагъяс бӧрся, Визябӧж мир туйӧд. Мам став сьӧлӧмсьыс сиис, мед сылӧн Иваныс збоя тышкасис врагъяскӧд, жугӧдіс пеж вир юысьясӧс.

...Гожӧмын, шоныд мича лунъясӧ, турун пуктігӧн, енэжын друг кыптывлӧ сім сьӧд кымӧр. Ведраысь моз кульыштлӧ зэрӧн кос турун вылӧ. Ёна дӧзмӧдлӧ сійӧ уджалысь крестьянаӧс, торклӧ налысь зіля уджалӧмсӧ.

Сім сьӧд кымӧр моз жӧ, кортӧм гӧстьӧн кыссьыліс-воліс Коми муӧ Латкин, торкліс удж да олӧм, медбур йӧзлысь юис вир. Уджалысь йӧзлӧн враг кӧсйис вевттьыны олӧмын дзирдалан шондісӧ. Но сылӧн тайӧ эз артмы. Киыс дженьыд выль олӧмлысь паськыд туйсӧ бӧр кежӧдны нюрӧ. Краснӧй Армия нэм кежлӧ вӧтліс миян Коми муысь буржуйяслысь лакейсӧ.

1928 во.