ВИЧЧЫСЯН КӦ — ВОА!

Повесьт

Клава эз вермы виччысьны дискотекалысь помасьӧмсӧ да ёна водзджык петіс клубысь.

«И кутшӧм тайӧ Андрей Подоровыс шань да мича зон, — мӧвпаліс нывка гортланьыс надзӧникӧн восьлалігӧн. — Но мыйлакӧ талун эз и чӧвтлы мелань ассьыс мусаник синъяссӧ? Рытывбыд эсійӧ параллельнӧй класса Таттян вылас дзоргис. Некыдзи оз гӧгӧрво Андрей, мый дзирдлуныс Таттяныслӧн ставыс мича паськӧмын да дона косметикаын...»

Дерт, сылы позьӧ татшӧм платтьӧяснад шывкъявны, бать-мамыс вузасьӧны, да озырӧсь. А туплиыс ӧд кокас кутшӧм! Сэтшӧмсӧ Клавалы некор не кӧмавлыны. Но велӧдчынысӧ ньӧти оз вермы.

Видзӧдліс нывка аслас боквыв таляссьӧм кӧм вылӧ да сӧмын сьӧкыда ышловзис...

Шуам, Клава кӧ пасьтасяс да кӧмасяс сідзитӧ, мичаджык на эськӧ лоас да. Коскыс вӧсньыдджык, и кокъясыс веськыдджыкӧсь, пидзӧсъясыс абу йӧнгыляӧсь Таттянлӧн моз и. Дерт, чужӧм вылас Таттян мичаджык, та кузя нинӧм он шу.

«А, колӧкӧ, быдсяма импортнӧй кремъяснад мавтчӧ да сійӧн тадзи кажитчӧ? Но и мед, а ме сы пыдди бура велӧдча. Вот ставыслы лёк вылӧ водзӧ велӧдчыны институтӧ пыра. Мортӧн лоа! Сэки мед Андрей менӧ да Таттянтӧ ӧткодялӧ: кодным кажитчамджык, кодным сьӧлӧм выласджык воам? Колӧкӧ, сэки ме Андрей вылад и ачым на ог видзӧдлы?»

Быттьӧ неважӧн на Андрей да Клава вӧліны медматысса ёртъясӧн. Зон колльӧдліс нылӧс школаысь, пыравліс и гортас Клава ордӧ, орччӧнмоз ӧд олӧны, кык керка кост и эм. Найӧ ӧтлаын велӧдісны урокъяс, жуглісны юрнысӧ том вежӧръясыслы сьӧкыда сетчысь теоремаяс вылын. Клавалӧн мамыс — Тима Нина, нюмсорӧн весиг зятьпуӧн нимтыліс Андрейӧс.

Дерт, нывка да зонка сэки та вылӧ видзӧдісны веськодя, эз пуктывны пыдди мамыслысь кывъяссӧ, кӧть Андрейлӧн чужӧмыс и ыпнитлывліс ымралысь биӧн. Да Клавалы тешкодь вӧлі весиг и мӧвпыштны, мед ӧтлаӧдны ассьыс олӧмсӧ Андрейкӧд, кодысь сійӧ сӧмын ар джынйӧн и томджык. Нывка тювгис-быдмис зонкаысь ӧдйӧджык да тушанас вӧлі пӧшти юрӧн ыджыд. Та вӧсна сійӧс кыскис гырысьджык класса детинъяс дорӧ. Но бӧръя вонас Андрей ӧдӧбтіс тушанас да кыдзкӧ тӧдлытӧг суӧдіс и панйис Клаваӧс: пельпомъясыс паськалісны, сойясас поздысис ыджыд эбӧс, ныр улас весиг устор мыччысис, водзті челядьлӧн кодь чилзан гӧлӧсыс кызіс, муркӧдчыны мӧдіс мужичӧйяслӧн моз. И петкӧдчис кутшӧмкӧ пытшкӧсса ыджыд вын, кутшӧм весиг оз став айуловыслы шедлы. Да и спортын вӧлі школаын эз бӧръяяс лыдын. Та бӧрын Клава сьӧлӧмын ас тӧдлытӧгыс чужис да поздысис первой зэв на полысь, нэриник, а сэсся лунысь-лун пыр ӧтарӧ ёнмысь муслун. Сӧмын тай ӧні Андрей мыйлакӧ ӧтдортчыштӧ Клаваысь, оз нин виччысь урокъяс бӧрын сылысь школаысь петӧмсӧ, оз колльӧд гортӧдзыс. И ставсьыс мыжа этайӧ мисьтӧм чужӧмыс — Таттян! Час, коркӧ паныдасьласны на, Клава аддзӧдлас сійӧс дискотека дырйи клуб сайын, сатшкылас каньлӧн кодь ёсь гыжъяссӧ да ок и парсалас жӧ мустӧм чужӧмсӧ! Петкӧдлас пуж, став узьтӧм войяссьыс да кисьтӧм синвасьыс водзӧс перъяс. Мед сійӧ сэсся пукалас гортас некытчӧ петавлытӧг, либӧ ветлӧдлыштас вежон-мӧд юрсӧ лэдзӧмӧн, сьӧд ӧчки ныр вылас пысалӧмӧн… Вывті нин асьсӧ вылӧ пуктӧ, быттьӧ сійӧ и эм, сійӧ ӧтнас и морт.

Ныв таво шӧр школа помалӧ. Тӧлысь-мӧд и коли экзаменъясӧдз да аттестатӧдз. Паськыда ставыс воссьӧ сы водзын, сӧмын ов да ов.

Кайис кильчӧ вылӧ, вештыштіс ӧдзӧсвесьтса ичӧтик ӧшиньысь прӧст стеклӧ, бедьторйӧн надзӧник вештіс каличсӧ. Кок чуньяс йылас лӧня пырис посводзӧ, бӧр каличасис. Кӧдзыд джодж плакаяс пыр жӧ сотыштісны кӧмтӧм коксӧ. Ӧдзӧссӧ кинас лэптыштлӧмӧн, мед оз дзуркнит да садьмӧд мамсӧ, небыдик тӧвруӧн сӧдзӧдчис керкаӧ. Ӧшӧдіс пальтосӧ тув йылӧ, тӧдса, дзурттӧм плака вывті кокниа воськовтіс вежӧс сайӧ, кӧні чӧскыда нистісны-узисны ичӧтджык чойыс да вокыс. Пӧрччис кельыдлӧз платтьӧсӧ, коді коркӧ сэтшӧма кажитчыліс нывкалы, а ӧні удитӧма нин важмыны и чусаммыны, мед оз чукырӧссьы, мичаа ӧшӧдіс улӧс бӧрӧ да суныштіс шебрас улӧ. Вевттьысис юр вывтіыс, вайӧдіс кӧдзыд пидзӧсъяссӧ тшӧка бердӧдзыс, топӧдіс кияснас, кунис синсӧ да чайтіс пыр жӧ унмовсьны, но Андрей йылысь мӧвпъяс некыдз эз кӧсйыны эновтны, воисны и воисны юрас. Сідзи и сулаліс нывка син водзын... му вылас медся муса зонмыс.

Клава дзик оз вермы думайтны мукӧд йылысь, некод сэсся оз кажитчы, некод сьӧлӧм вылас оз во. Андрей ставысь муса да мелі. Сӧмын сылань и шыбӧлитӧны нывлӧн гуся мӧвпъясыс. Колӧ эськӧ мыйкӧ мӧдтор йылысь думайтны, но бара нин читкыля сьӧд юрсиа, этша кывъя зонлань мӧвпъясыс кежӧмаӧсь.

А оз кӧ нинӧм артмы Андрейыскӧд?! Сэки мый лоӧ? Кытчӧ воштысьны? Асьсӧ помавны али мый? Орӧдны том олӧмсӧ? Весиг эз и тӧдлы, бара синваыс чепӧсйис, тюрӧбтіс сола войтъясӧн бандзиб кузяыс. Бергӧдчис нывка кынӧм вылас, гусьӧн ырӧстіс-бӧрддзис чужӧм бердас топӧдӧм юрлӧсас: «Коньӧрӧй дай меӧй, мыйла бара-й сэтшӧм шудтӧм?!» Юрас воалісны кыськӧ кывлӧм кывъяс: «Усьны эськӧ му вылӧ, да пасьмунны...»

Сыркъяліс да сыркъяліс, но бӧрдӧмнад нинӧм он вӧч. Колӧ мыйкӧ сэтшӧмтор думыштны, мед зонмӧс сира гезйӧн моз нэм кежлӧ домавны ас дорас. И мыйла бара-й Енмыс олӧмсӧ лӧсьӧдӧма сідзи, мый зонъяс бӧрйӧны нывъясӧс аслыныс, а оз мӧдарӧ? Сэсся ов да и виччысь, кор тэ вылӧ видзӧдласны, кор тэнӧ казяласны уна ныв чукӧрысь, кор воан кодлыкӧ сьӧлӧм вылас, да мед и сійӧ оз кут вермыны овны тэтӧг. А некодлы кӧ он кажитчы? Сэки мый? Нэм чӧжыд али мый ӧткӧн овны? Но быдӧн чужлӧны радейтӧм вылӧ, а некодлы кӧ он ков, сідзкӧ, нинӧмла и овнысӧ. И мыйла абуӧсь миян сиктын еретнича бабъясыс, кодъяс пӧ тай вермӧны мусмӧдны ныла-зонмаӧс?..

Оз ӧд прӧстӧ нывъяс радейтны мичаа пасьтасьны, краситчыны-баситчыны... Ставыс тайӧ сы вылӧ, мед зонъясӧс ылӧдлыны. Кыдзи малямушъяс дука дзоридз гӧгӧр, сідзи тай и ызгӧны медся збой детинъясыс дискотека вылад Игнатова Таня дорын. А мыйла? Дзик мода серти вурӧм югыд платтьӧыс вӧсна.

А Клавалы мича паськӧм йылысь нем и думайтны, сідз нин уджйӧзӧ вӧйӧмысь ӧдва-ӧдва кутчысьӧны. Удждонсянь удждонӧдз тырмӧдчӧны, кӧть мамукыс и сідз нин кык удж вылын мырсьӧ. А ӧні, кор декретӧ петіс, нӧшта сьӧкыд лоӧ. Вӧлі кӧ эськӧ прамӧй бать да йӧз моз уджаліс, да ставсӧ гортӧ вайис...

«Ог, ог сет Андрушӧс кутшӧмкӧ Таттянлы, пиньӧн и гыжйӧн кутчыся, а ог сет! Менам, сӧмын менам лоӧ сійӧ!» — чорыда шуис аслыс Клава. А унмыс гусьӧникӧн матыстчис шебрас улын шоналыштны нин удитӧм нывка дорӧ, тӧдлытӧг, небыдика кыпӧдіс сійӧс вольпасьнас и ставнас вылӧ-вылӧ да лэбӧдіс ылӧ-ылӧ... Тӧдтӧм муясӧ, кӧні некор на эз вӧвлы да ӧдвакӧ коркӧ и сибӧдлас олӧмыс.

Веждінса клублӧн йӧктан залын вӧлі джынвыйӧ пемыд, кусласисны-ӧзъялісны уна рӧма лампочкаяс, грымгис пель чунӧдана шылад. Йӧктысьяс шевкйысисны кинас и кокнас, коді кыдзи кужис, нывъяс чилӧставлісны зонъясӧн кутыштлӧмысь. Залыс бара тыр Пасаёль посёлокса зонъясӧн, а найӧ садь юрӧн дискотека вылад некор эз волыны. Кӧть мый шу, но рочьяс пыр сувтӧны ӧта-мӧд вӧснаыс, оз сетны ассьыныс некодлы ӧбӧдитны. Чукӧрӧн локтасны, сідзи жӧ чукӧрӧн мунӧны. Пансяс кӧ зык, пызанвыв шегъяс моз гузьгысьласны ывлаӧ, ӧтвыв корполитасны венӧ пырысьӧс, и бӧр став шмакнас пырасны. Сиктсаыд озджык кужны на моз сӧльнитчыны, ӧта-мӧд дорыс сулавны, и та вӧсна рочьяс найӧс пыдди оз пуктыны. Ӧтчыд эськӧ чукӧртчылісны жӧ, шуисны водзӧс перйыны. Унаӧн вӧліны, ставныс беддяӧсь. Потшисны посёлоксалысь мунан туйсӧ. Но найӧ сёрнитчӧмны доз вылӧ клуб дорын сулалысь самосвалса шоперкӧд, да сійӧ сӧлӧдіс ставнысӧ кузов тырыс и гургӧдіс кытшола туйӧд. Бӧрыннас посёлокса куталісны сиктсатӧ да швачкӧдісны ӧтикӧн-ӧтикӧн. Дерт, сюраліс бара жӧ мӧдъяслы, эз водзӧс перйыны лыбӧдчылӧмъяслы.

Андрей йӧз юръяс сайсянь дыр нин гусьӧникӧн сёйис синнас Игнатова Таняӧс. Колӧ жӧ лоны татшӧм мичаӧн, татшӧм дзирдаӧн! Яй бердас топыда пуксьӧм, вожа бӧжа платтьӧыс ньӧти эз дзеб нывлысь чӧскыдторъяссӧ, мӧдарӧ на, сӧмын ёнджыка тӧдчӧдіс. Джуджыд бӧрляа туплиыс содтӧд кыпӧдіс сійӧс, мед став зонмыс аддзис лӧсьыдик коксӧ. Морӧс вылас, зарни чеп йылын, блонъяліс мобильнӧй телефон, ныв кадысь кадӧ серам сорӧн сёрнитіс сы пыр медматысса нывъёртыскӧд — Зина Липинакӧд. Этшалӧн на татшӧм дивӧыс вӧлі, а сиктын сӧмын налӧн кыклӧн. Зина, дерт, эз вӧв кӧнкӧ ылын, залас жӧ, сӧмын мӧд пельӧсын. Вермисны эськӧ и сідз сёрнитыштны, матыстчылӧмӧн... Но кыдз нӧ, мобильник эм да! Колӧ ӧд асьтӧ петкӧдлыштны.

— А вӧраясыс, вӧраясыс ӧд кутшӧмӧсь, б...ыдлӧн! — кыліс Андрей кодлыськӧ шуӧм.

Андрей бергӧдчис да аддзис катыдпомса кык зонмӧс, кодъяс вӧліны прамӧй гажаӧсь, сы моз жӧ синъяссӧ эз вештывны Таня вылысь. Андрейлӧн другӧн сьӧлӧмыс гудыртчис, весиг жаль лои Таня Игнатоваыс: кыдзи налы абу яндзим, колӧ жӧ школаса медся мича нывсӧ сийӧсавны этатшӧм нимӧн! Быдсӧн пузьыліс: «Ок эськӧ, татшӧм кывъяссьыд шуысьыслысь ныр-вомсӧ пасьвартны, мӧдысь мед эз шыблась кывъясӧн...» Но кутіс асьсӧ, сӧмын вешйис неуна бокӧджык.

Игнатова Таня да сылӧн нывъёртъяс гӧгӧр гут-гаг моз и ызгӧны медся збой зонъясыс. Быдӧн кӧсйӧ петавны Танякӧд зал шӧрӧ. Но со посёлокса став шмакнас гузьгысисны ывла вылӧ. Бара, тыдалӧ, кӧинъяс моз кодӧскӧ вур-вар вӧчасны. Таня гӧгӧрын пыр жӧ прӧстмис. Андрей тайӧс казялӧмӧн веніс полӧмсӧ да водзлань сетчӧмӧн петіс Таня водзӧ, копыртліс юрсӧ, корис петавны сыкӧд. Ныв эз петитчы, пыркнитіс химическӧй краскаӧн едждӧдӧм, мичаа гыалысь юрсинас да сетіс зонлы кисӧ. Ок и нетшкысис жӧ Андрейлӧн сьӧлӧмыс радысла, сідзи и вӧзйысис ортсӧ. Со ӧд, сыкӧд йӧктӧ школаса медся мича нылыс, код йылысь гусьӧн ышлолалӧ сы мында зон. И оз прӧстӧ кутшӧмкӧ шейк, а танго: кыкнан кинас кутӧма нылӧс, топӧдӧма ас бердас, кылӧ лов шысӧ, нырсӧ гильӧдӧ чӧскыд дуки дук, коді аслыспӧлӧс шоныд тӧвруӧн паркйӧ ныв дорсянь. Ки улас ворсӧ том нывлӧн небыдик шыльыд яйыс. Первойысь на татшӧм матысянь аддзӧ Танялысь чужӧмсӧ, сылысь юсь бордъяс моз шевкнитчӧм синкымсӧ, пыр серам коялысь югыдтурунвиж синсӧ. Чужӧмыс сӧстӧм, ни ӧти берин чут абу. Улӧджык лэдзліс видзӧдлассӧ, кӧні мича платтьӧ вундасӧдыс джынвыйӧ пыльснитчӧмаӧсь юмов морӧсъясыс, и шудысла сідз нин кольмыштӧм юрыс дзикӧдз гудыртчис. Да, ыстіс кӧ Таня мойдын моз кытчӧкӧ му помасянінас, вай пӧ мен сійӧстӧ да сійӧстӧ, сідзи эськӧ и лэбис... Некодысь эськӧ эз повзьы, весиг Антуссьыс! Вӧлі кӧ Таня сылӧн, ёна эськӧ и радейтіс. Эз и лэдзлы сойбордсьыс, ӧтарӧ кутліс да окаліс, видзис, мед ӧти бус чир эз пуксьы ныв вылӧ. Кутшӧма кӧсйыссис, мед и Танялӧн сьӧлӧмыс ставнас сьыліс да йӧктіс. Зэв окота вӧлі кутны асьсӧ прӧстӧя, но Андрейлӧн ставыс зэлалӧма: кокъясыс быттьӧ кынмӧмаӧсь, пидзӧсъясыс весиг оз куснясьны. Кӧсйӧ нюмъёвтны, мукӧд моз мыйкӧ вашкӧдны нывкалы пеляс, мед сійӧ юрсӧ бӧрӧ катовтлӧмӧн гажаа сералыштас, но нинӧм оз во юрас. Ковмас нин, тыдалӧ, мӧмӧт моз чӧв олӧмӧн да мый вынсьыс топӧдӧм вомӧн бергавны сэтшӧма кажитчысь нылыскӧд. А Танялӧн татшӧм сьӧлӧм кылӧмыс, буракӧ, дзик ньӧти абу. Веськодь, кӧть коді шымыртӧма коскӧдыс, веськодь, коді гӧгралӧ сыкӧд орччӧн. Тӧдӧ ӧд, мый сы вӧсна ышлолалысьыс уна… Сӧмын син пӧвнас читкыртлас, пыр жӧ кытшаласны, легысь бӧжа кычияс моз кок гӧгӧрыс гартчыны кутасны. Гӧгӧрвоис, тыдалӧ, кыдзи нӧйтчӧ зонлӧн сьӧлӧмыс, топӧдчыліс пӧльтчӧм морӧсъяснас Андрей бердӧ, чатӧртліс бӧрлань юрсӧ, яндысьтӧг видзӧдліс зонлы синмас да тешкодя нюмъялігтыр юаліс:

— Андрей, а ты меня любишь?

Зон первойсӧ весиг шайпаймунліс, эз гӧгӧрво, збыль сёрнитӧ Таня али шмонитӧ, сэсся вом тыр чукӧрмӧм дульсӧ сьӧкыда ньылыштіс да быттьӧ не аслас гӧлӧсӧн нурбыльтіс:

— Д-да.

— Слышите?! Андрей признался, что любит меня! — гораа, мед став залыс кылас, грымӧдысь музыкасӧ вевтыртӧмӧн юӧртіс Таня да нӧшта на гораджыка серӧктіс.

Коді вӧлі ылынджык, дерт, нинӧм эз гӧгӧрво, но орччӧн йӧктысьяс вак-вакӧн гӧрӧктісны... Андрей дзикӧдз шӧйӧвошис. Яндзимысла вирыс пузис, чужӧмыс лои кисьмӧм помидор рӧма. Татшӧмсӧ сійӧ некыдз эз куж виччысьны. Андрей сатшкысис Таня вылӧ лӧг видзӧдласӧн, эз тойышт, ачыс нетшыштчис, торйӧдчис сыысь да чепӧсйис писькӧдчыны мӧдӧд судтаысь лэччӧдысь послань. Таня колльӧдіс зонмӧс аслас мича, кедзовтана синъясӧн, бергӧдчыштіс боклань, нюжӧдліс чушъяссӧ да серам сорӧн мыйкӧ висьталіс сійӧс кытшалысь зонъяслы. Но Андрей тайӧс эз нин аддзыв.

Да, тадзи сы вылын некод на эз тешитчыв. Кватитіс курткасӧ да уськӧдчис ывлаӧ. И колӧ жӧ вӧлі восьтны сьӧлӧмсӧ тайӧ ышмӧм, вельмӧдӧм дрӧчка водзас! Ачыс дзик жӧ нинӧм эз пӧтурайт. Но кӧть нин сы моз жӧ сералігтырйи ылӧсас мыйкӧ вочавидзны, либӧ лэдзчысьны йӧй улӧ, быттьӧ эз гӧгӧрво либӧ эз кыв юалӧмсӧ. А ӧні став сиктыс серавны кутас, бӧрсяньыс чуньӧн индавны. Татшӧма оз жӧ вӧлі ков теш вылӧ лэптыны! «Мӧмӧтӧс бара на велӧдыштісны. Нинӧмла вӧлі и ыштыны Танялӧн мич вылас, сылӧн ӧд сӧмын ортсыыс дзирдалӧ, а пытшкӧсыс, вӧлӧм, дзик сісь — инмӧдчи и лякси». Лэччис Андрей чой горув йиӧн на дорӧм Эжвалань, шыбитіс курткасӧ да шапкасӧ, жугӧдіс туйбокса чарӧмсӧ, ки тырнас босьтіс шолля лымсӧ да бура мыссис. Ёсь гранъя лымйыс парсыштіс биӧн ыпъялысь чужӧмсӧ, но вежӧрсӧ пальӧдіс. Андрей сулалыштіс недыр, ыджыда лолалӧмӧн апаліс кӧдзыд сынӧдсӧ, пыркнитіс кынмысь кияссӧ, пасьтасис да тэрмасьтӧг нин восьлаліс гортланьыс. Мыссьӧм бӧрас зонлы кажитчис, мый сійӧ сӧмын на чужис: важ олӧмсӧ вунӧдӧма, выльӧс заводитӧ. Ставыс! Талунсянь Таня Игнатова сылы абу! Сыліс лым моз и вошис. Мед, колӧкӧ, мукӧдъяс йӧйталӧны, кыр понъяс моз вӧтлысьӧны сы бӧрся. Збыль, вӧлӧм, мичаясыд зэв тешкодьӧсь, кыпъялысьӧсь. Налы нинӧм оз сулав омӧльтны мукӧдӧс, пузувтны сьӧлӧмсянь радейтӧм. А Андрей абу на сэтшӧм шыбитана зон, паныдалас лӧнь мортсяма нылӧс, мед, оз кӧ ло сэтшӧм синмӧ шыбитчана. Ӧта-мӧдсӧ кӧ пыдди пуктыны кутасны и…

Тима Нина, ыджыд кынӧмсӧ кыкнан кинас улісянь кутӧмӧн, пукаліс кильчӧ вылас да шонтысис тувсовъя яръюгыд шонді улын. Со тай, этша сылы куим челядьыс, нёльӧдӧс лӧсьӧдны кӧсйӧ. Нывъёртъясыс ставӧн тойлӧны, мед шыӧдчас больничаӧ да вӧтлас муртса на гӧрддзасьӧм ичӧтик мортсӧ, но Нинаӧс этша бертан! Сійӧ мый думыштіс — вӧчас. Мед, кӧні куимыс инасисны, нёльӧдыд тӧрас на. Уна-ӧ нӧ сылы колӧ? Паськӧмыс ыджыдджыкъяссянь коли, а вомад тяпкӧдны мыйкӧ пыр аддзысяс. Мирыс паськыд, быдӧнлы югыдыс да шоныдыс тырмас.

Шонді меліа ворсіс лым чиръясӧн, дзирдаліс уна рӧмӧн, ёрис синъяссӧ. Керка вевт дорын, полігтырйи на, мыччасис медводдза войтва, но кӧдзыд тӧв йылын пыр жӧ кынмис да нюжӧдчис вӧсньыдик йинёньӧн. Кильчӧдор льӧм пу вылын чилзіс пыста, кыліс жӧ тулыслысь локтӧмсӧ. Туй кузя, куш ведраясӧн гольӧдчигтырйи, муніс Подоров Андрей.

— Андрей! Тэ тай нӧ, зятьпу, дзикӧдз миян керкаӧ туйсӧ вунӧдін. Мый нӧ, Клаваыд оз нин кажитчы али мый? — вильыша шыасис Тима Нина.

— Миян сыкӧд дружба врозь, — шпыньмунӧмӧн жӧ воча рочыштіс Андрей.

— Мыйи? Зырымбедь! Ӧщӧпекала вот, да сэки тӧдлан! — друг пузис нывбаба, кватитіс кильчӧ дорысь син улас усьӧм бедь да зырӧдіс зонланьӧ, но пыр жӧ джӧмдіс, ойӧстіс, кутчысис водзӧ чургӧдчӧм ыджыд кынӧмас да надзӧникӧн лэдзчысис пос тшупӧд вылӧ.

Андрей, коді ӧдӧбтыліс пышйыны мыйыськӧ сэтшӧма скӧрмӧм Нина Тимофеевнаысь, лэдзис пельпом вывсьыс карнансӧ да чепӧсйис ань дорӧ.

— Нина Тимофеевна, Нина Тимофеевна, мый нӧ лоинныд?!

— О-ой! — надзӧникӧн воис ас выяс нывбаба. — Вай отсышт, Андруш, керкаӧ пыртӧд, чужъясьны кутіс кагуньӧй менам. Кутшӧм ӧд скӧр кӧсйӧ лоны, бара, гашкӧ, детина да?

Андрей отсаліс Тима Ниналы пырны керкаас, пуксьӧдіс диван вылӧ. Пельпом вылас ӧшӧдӧм чышкӧдӧн, кӧтшасысь котӧрӧн петіс повзьӧм чужӧма Клава.

— Мый нӧ лои, мамук?! Андрей, мый лои? Тэ кӧть висьтав!

Андрей нинӧм гӧгӧрвотӧг лапйӧдліс синъяссӧ.

— Мыйыськӧ тай ме вылӧ первой беддьӧн зырӧдліс, а сэсся, буракӧ, вывті ӧдӧбтӧмсьыс ли, мый ли...

— Скӧрмӧдін али мый? Мыйкӧ лёктор шуин?

— Э-эг, — пыркнитіс юрнас зон.

Но мамыслы кокньӧдыштіс нин, кельдӧдлӧм чужӧмыс вочасӧн бӧр вирсяліс. Тима Нина ыджыда лолыштіс, чышкис плеш вылас чепӧсйӧм пӧсьсӧ да веськӧдчис.

— Ноко, Андрей, шань пи, пуксьыв меным паныд. Клава, тшӧтш матыстчыв, тӧлкуйтыштам.

Пыр на повзьӧм чужӧма ныв да зон чуймӧмӧн видзӧдлісны мӧда-мӧд выланыс да лӧсьӧдчисны Тима Ниналы воча.

— Тэ, детина, висьтав меным, кутшӧм розь йылысь ӧнтай гаралін?

— Розь йылысь?! — шайпаймунӧмӧн видзӧдліс нывбаба вылӧ зон.

— Мый тэ меным шуин ывла вылас? Менам пӧ Клавакӧд «дружба в розь». Сідз ӧд, буракӧ, висьталін? — чорыд гӧлӧсӧн юасис Тима Нина.

Ныв да зон ызӧбтісны гажа серамӧн.

— Мый гӧрдланныд? Смотри меным, мыйкӧ лёктор кӧ тіян костын лоӧ, ойкӧда кузь беддьӧн кыкнаннытӧ! Ог видзӧд, мый меысь кузьджыкӧсь нин тушанад, мывкыдныд зэв на дженьыд. Олӧмсӧ ньӧти на онӧ тӧдӧй.

— Да нинӧм миян костын абу, мамук, — кутыштліс мамсӧ Клава. — Прӧстӧ тэ эн сідзи гӧгӧрво.

— Эг сідзи гӧгӧрво? Збыль али мый? Но, эн скӧрав, сідзкӧ, Андруш! Ме ӧд эг вермыв тіян моз велӧдчыны да унаторйын ті сюсьджыкӧсь нин, том йӧз. Но олӧм кузяыс менам сямӧй тіянысь, дерт, эмджык.

Тима Нина чышкис кимӧдзнас син дорсӧ, гоз-мӧдысь шлюпнитіс вазьӧм нырнас да содтіс:

— Мед нин кӧть тіян, том йӧз, ставыс бур лоас... Миянлы эз сюрлы лӧсьыд олӧмыс да.

Андрей да Клава видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс, нюмдісны да сюртчисны бӧр асланыс эновтлӧм уджаныс: зон петіс ывлаӧ, а ныв водзӧ гольгис тасьті-паньӧн. Но Клавалӧн морӧсас быттьӧ ёсь жель пырис, сьӧлӧмыс ӧтарӧ доймис да тӧрӧщитіс: «Мыйла Андрейыс тадзи шуис? Мыйла «дружба врозьсӧ» гарыштіс? Да тайӧ кывъяснас ӧд сійӧ менӧ виӧмӧн виис! Збыль ӧмӧй менам некутшӧм лача эз коль?» Тарелкаыс, кодӧс нывка буретш чышкаліс, мыні кисьыс, уси джоджӧ да пасьмуніс посни торъяс вылӧ. Мамыс дӧзмӧмӧн мыччыліс юрсӧ кӧтшасӧ:

— Мый нин сэн бара лои-а?

Клава гӧрбыльтчис мамыслань мышкӧн, мед эз казяв синвасӧ, да надзӧникӧн шуыштіс:

— Тарелка тай киысь вильснитіс…

— Но мед… Сійӧ шуд вылӧ, — шуыштіс Тима Нина да бӧр саяліс.

«Ог тӧд, бара-й, тайӧ жугалӧм блюдйыд кутшӧм нин шуд ваяс? Тӧді кӧ быттьӧ, мый збыль шуд вайӧ, став дозмуксӧ эськӧ вылӧ лэптавлӧмӧн лясйӧдлі да», — гажтӧма мӧвпыштіс нывка да чукӧртӧм жуглассӧ гузьгис лӧканьӧ.

Клавалӧн сьӧлӧмыс инас некыдзи оз ӧшйы, сідзи и вийсьӧ-пессьӧ. Абу и дивӧ: быд выль лун нывкалы сӧмын лёк вайӧ. А кутшӧма кӧсйыссьӧ, мед кӧть нин кутшӧмкӧ ичӧтик, но буртор ловнас усьӧмалы ликтас.

Водз асывнас Клава садьмис пельпомӧдыс небыдика вӧрзьӧдӧмысь.

— Клавук, муса ныв, чеччы. Сьӧкыд меным талун, кадыс, буракӧ, воис, — Тима Нина кыкнан кинас кутчысьӧма ыджыд кынӧмас, плеш кузяыс пӧсь визувтӧ.

Клава ӧдва-ӧдва костӧдіс быттьӧ сӧмын на куньсьылӧм синъяссӧ. Кажитчӧ, муртса кежлӧ и ойбыртліс, а бара нин пальӧдӧны. Коркӧ бара-й сюрлас оз пӧттӧдз узьны-а? Пыр мыйкӧ да мыйкӧ не сідз.

— Водтӧдасны менӧ, — пыдісянь, сьӧкыда петысь нор гӧлӧсӧн нуӧдіс мамыс. — Мӧстӧ лысьты, идрась. Мыйкӧ пуышт да чой-воктӧ верд. Гардеробын менам кага шебрас лӧсьӧдӧма, сӧстӧм рузумъяс, лентаяс. Пи кӧ чужас, лӧз лентасӧ пукты, а ныв кӧ — гӧрдсӧ. Батьыд кӧ катовтлас гортлань, шу, мед коляскасӧ Мишукыдлысь лӧсьӧдыштас, дзик нин люги-леги. То, локтіс нин «скорӧйыд».

Джынвыйӧ куньса синъясӧн Клава кыпӧдчис вольпась вывсьыс, корсис кокнас тяписӧ, сэсся отсаліс мамыслы пасьтасьны, нуӧдіс машинаӧдз, колльӧдыштіс синнас ӧдйӧ ылыстчысь «чӧвпансӧ» да асъя кӧдзыдсьыс куткыртчӧмӧн котӧрӧн сорӧн пырис гортас. Вӧлі вит час… водас кӧ, унмовсяс да оз садьмы. Сідзкӧ, бурджык петавны мӧс дорас. Чайникӧн шонтыштіс ва, кисьтіс пӧдӧнчаӧ да мамыслӧн идрасян паськӧмӧн и петіс картаӧ.

— Матушка, вай чеччы, лысьтысям, — мамыс моз жӧ меліа шыасис мӧс дорӧ.

Сюрук бергӧдчыліс нывкалань, ыджыда ышловзис, но куйланінсьыс эз и думайт вӧрзьӧдчыны, водзӧ дышиника рӧмидзтіс.

— Но чеччы, матушка, чеччы, — вӧсньыдик ньӧрйӧн мӧс мышкуӧ кокньыдика инмӧдчыліс Клава.

Сюрук став тушанас катовтчыліс бӧрӧ-водзӧ, сьӧкыда кыпӧдіс первой бӧрладорсӧ, сэсся и водзсӧ, юрсӧ бара бергӧдіс Клавалань, быттьӧ кӧсйис шуны: «Но, чеччи, сэсся мый?»

Нывка зыртіс сы улысь куйӧд, вольсаліс лясниас чукӧрмӧм турун коробӧн да пилипызьӧн. Уджсӧ тэрмасьтӧг вӧчигмоз, Клава мамыс моз жӧ бурпырысь броткӧдчис мӧс вылас: «Кутшӧм тэ миян, Сюрук, дурк мӧс. Мыйлакӧ турунтӧ ляснисьыд первой ставсӧ шыблалан, разӧдан да, талялан да, ещӧ вылас сітавлан, а сы бӧрын нин сёйны босьтчан. Ляснисьыс кӧ сёйин, чӧскыдджык вӧлі. Он ӧмӧй гӧгӧрво? Ми тэныд гожӧмбыд кысь сӧмын вермам турун чукӧртам, мед бура тӧвъян, а тэ став ноксьӧм вылас сьӧлалан. И кор велалан бокӧджык сітавлыны? Шняпйӧдлан узьланінад да сэтӧні ий туплясян! Мый эськӧ тэныд сӧстӧмджыка не овны? Весиг туалетасьнытӧ дыш чеччывны, куйлігад и прудитан, сэсся ачыд няйтчан. Со ӧд вӧратӧ да нёньястӧ кутшӧма сітӧсьтӧмыд. Некутшӧм гигиена тэнад абу!» Тадзи сёрнитігмоз мыськаліс няйтчӧм вӧрасӧ шоныд ваӧн, косӧдіс сӧстӧм рузумӧн, мавтыштіс нёньяссӧ да пуксис ляпкыдик улӧс вылӧ. «Дзинь-дзонь, дзинь-дзонь» — кутіс чилсйыны шоныд йӧв. И мыйла сэтшӧм ньӧжйӧ йӧлыс петӧ? Мед эськӧ вот самӧварысь моз: кран восьтін да киссис пӧдӧнчаад кушӧдз. И ставыс! А Сюрук нӧшта и ыръянитӧ, оз сет йӧвсӧ, кутӧ, гӧгӧрвоӧ, мый Клава ичӧтик кӧзяйка на. Сідзи эз и вермы помӧдз лысьтыны: вӧраыс тыр на, а йӧлыс оз пет. Ковмис джынвыйӧ тыртӧм пӧдӧнчаӧн петны. Мед, мый сэсся вӧчан. Гашкӧ, рытнас унджык сетас…

Клава ломтіс пач, плита вылӧ пуктіс кастрюляын да чайникын ва: мӧслы и куканьлы юан колӧ лӧсьӧдны. Мамтӧгыд ковмас помтӧг котравны, отсасьны некодлы. Вот вӧлі кӧ Клавалӧн прамӧй бать! Но батьыс — Пер Микол — бӧръя кадсӧ дзикӧдз юсис. Водзті быттьӧ и тӧлка морт вӧлі, шоперӧн уджаліс, босьтчыліс выль керка кыпӧдны, срубсӧ лэптіс, вевттис, но со тай — сулалӧ бубуля моз дасӧд во. Надзӧникӧн ӧд позьӧ вӧлі кыдзкӧ-мыйкӧ легӧдны. Ӧтчыд ӧтитор вӧчыштан, мӧдысь мӧдтор, и видзӧдан да, эштан выйын, выль керкаӧ позьӧ петны. Но оз тай мыйлакӧ зіль, дзикӧдз эновтчис ставсьыс.

Пӧрӧдліс вӧр, пилитӧдіс плака да тьӧс вылӧ, дыр ветлӧдліс кытчӧкӧ пилорама дорӧ. Тима Нина вомсӧ паськӧдӧмӧн виччысис, кор нин верӧсыс ваяс выль керка дорас тьӧс-плакасӧ. А кватитчис да, нинӧм абу, ставсӧ сысъялӧма-юӧма кодлыкӧ бур месайыд. Кыдзи гора тулыс воас да уджъяс воссясны, верӧс пыр жӧ кытчӧкӧ вошӧ. Сӧмын кадысь кадӧ звӧнитлывлӧ кысянькӧ мамыс ордсянь ли, кысянь ли, да рочасьӧмӧн корӧ Ниналысь, мед тэчас сылысь чемодансӧ. Нина тай дыр оз думайт, верӧсыслысь паськӧмсӧ шыблалас покрывалӧ вылӧ, кӧртавлас пельӧсъясӧдыс да ыстас, на пӧ, красуйтчы аслад чемоданнад! Та бӧрын Пер Микол бара звӧнитӧ, мый нӧ пӧ тэ, Нина, вӧчан? Ме ӧд гажа юра вӧлі, шмониті. И лымкӧд тшӧтш, кор кыз уджыс помассяс, бӧр кыссяс гортас, ветлӧдлӧ керка кузя ӧтарӧ-мӧдарӧ да броткӧ, гӧгӧр пӧ гӧтырлӧн тыртӧма бус-ёгӧн.

— Мишук да Машук, вай чеччӧй нин сэсся, — садьмӧдіс Клава ичӧт чой-воксӧ. — Талун мамукыд абу да энӧ ёна нюжмасьӧй. Мыссьыштӧй-керӧй, ӧдйӧ пасьтасьӧй, сёйыштам да разӧдчам быдӧн аслас удж вылӧ.

— А кӧні нӧ мамукыд? — чуймӧмӧн юаліс нёль арӧса Мишук, коді абу на дзикӧдз садьмӧма, очсалӧ да ичӧтик кияснас тільӧ Клавалӧн кодь жӧ кельыдлӧз синсӧ. — Кытчӧ муніс?

— Больничаӧ кайис дзӧляник кагуньӧс ньӧбны.

— Да-а, кага вылӧ деньга эм, а меным чача вылӧ а-абу, — нюжӧдыштіс детинка, мый вылӧ ыджыд чойясыс пыльснитісны-серӧктісны.

— Но тэ миян и мус поз, — кутліс воксӧ Клава. — На паськӧмтӧ, пасьтась вай ӧдйӧджык. Сэсся ставсӧ нин тэныд аслыд ковмас вӧчны, кага чиныд талунсянь усьӧ.

— А кодӧс нӧ ньӧбас? Пиӧс али нылӧс?

— Сэсся ог тӧд, нывъясӧс али детинъясӧс вайисны больничаас. Коді сюрас, сійӧс и ньӧбас.

— Да-а, ме вокӧс кӧсъя, — бара на нюрӧстіс Мишук.

— Да тэ пасьтась, а эн няргы! Машук, отсышт вокыдлы, ме талун ог эшты тіянкӧд лелькуйтчыны, юр выв тыр уджыс, — пач дорӧ мунігмоз нин шуаліс Клава.

— Лок, Мишук, пасьтасям ми тэкӧд, — ичӧтджык воксӧ дзоля улӧс вылӧ пуксьӧдіс Машук. — Вот тадзи… Дӧрӧмасям, сэсся гачасям. Ачыд старайтчы жӧ, а то некор он и велавлы. Быдман ыджыда да век ме али мый тэнӧ пасьтӧдны кута? Вот, ӧні гын сапӧгтӧ кӧмалам. Ӧти коксӧ — дзум, мӧдсӧ — дзум! Вот и молодеч тэ миян. Сэсся мыссьыштам, мед чужӧмыд мича лоӧ.

Нуӧдіс мыссян доз дорӧ, кӧтӧдыштіс кисӧ, ныр гӧгӧрыс, чужӧм шӧрсӧ, да косӧдіс кичышкӧдӧн.

— Вот кутшӧм шань миян Мишукыс… Бурлак, кӧть ӧні гӧтралам, — водзӧ лелькуйтчис Машук.

Клава занавес сайсянь чуймӧмӧн кывзіс найӧс да довкйӧдліс юрнас: «Со ӧд, и Машук нин мамыс моз мӧдіс сёрнитны».

Клава школа бӧрын муртса на восьтіс ӧдзӧссӧ, а нырас пыр жӧ чашнитіс чӧскыдтӧм табак дук. Лӧз тшын вӧснаыс омӧля весиг и тыдалісны батьыс да сыкӧд орччӧн пукалысь, дульсмунӧм синъяса кык морт. Ырскӧны «Троя», мыськалӧны Пер Миколлысь сӧмын на чужӧм писӧ. Нывкалӧн весиг чужӧмыс вежыньтчыліс, тайкӧ бӧрддзас забеднӧысла. Кысь нӧ? Тӧрыт на керкасӧ мичаа пелькӧдіс, ва ветьӧкӧн гӧгӧрбок чышкаліс, занавесъяссӧ вежлаліс, джодж мыськаліс, мед мамыс ичӧтик кагуньыскӧд воас да сьӧлӧм вылас кыпыд лоӧ. А со тай, няйт сапӧгнаныс пырӧмаӧсь, юӧны, ставсӧ пежалӧмаӧсь. Мый сэсся татчӧ шуан? Тайӧ ӧмӧй бать? Тайӧ ӧмӧй керкаса кӧзяин?

— Мунӧй петалӧй татысь, керкаыс шогмытӧм лоӧма, сэтшӧма ставсӧ идравлі-а.

— Клавук, эн увгы! Талун менам зэв ыджыд празьник. Менам чужи ичӧтик пи, кыдз нӧ он мыськы кок гыжсӧ? А тайӧ менам первой другъяс. Лок, пуксьыв миянкӧд тшӧтш, стопка ю.

— Мун сэтысь! Эшта ме код мужикъяскӧд орччӧн шляпвидзны! Вай ушымгайтчӧй татысь, некор меным тіянкӧд ӧскаливайтны! Уджнас пӧдны нин куті, а тэ, небось, он отсышт. Батьӧн шусян!

— Аддзанныд, кутшӧм менам нылыс? Молодеч, быд удж вылын и велӧдчӧмын век медводзын! Сӧмын оз ков скӧрмӧдны. Скӧрмас кӧ — сэки берегись! Ставсӧ чашъяс! Вайӧй, мужикъяс, гожся кухняӧ петамӧй, сэні некод миянлы оз мешайт, ни ми некодӧс ог дзескӧдӧй.

Пер Микол да сылӧн «первой другъясыс» босьталісны пызан вылысь мый налы колӧ, и катласигтыр петісны.

— Фу-у, лолавны нинӧмӧн, ставсӧ дуксьӧдӧмаӧсь, — Клава гурйыв восьтіс ӧдзӧссӧ да ичӧтик ӧшинь, мед керка пытшкӧсыс кӧть неуна тӧлалыштас, вежис школаас ветлан паськӧмсӧ, нуръясьыштіс да кутчысис уджӧ.

Со и тулысыс помлань гӧгыльтчыны кутіс, кадыд ӧд оз сулав. Талун Клавалӧн бӧръя звӧнок. Та вӧсна школа стенын ӧшалӧны Россиялӧн да Коми Республикалӧн дӧрапасъяс: тувсовъя небыдик тӧлыс, кӧть и кӧсйӧ, оз вермы лӧсьыда дӧлӧдны, сӧмын гартӧ пуяс гӧгӧр. Гӧрд кумачӧн вевттьӧм пызан вылын усилитель да микрофон, а ӧшиньӧд мыччысьӧма ыджыд сьӧд динамик. Классъясӧн-классъясӧн сувталӧмаӧсь мичаа вӧччӧм велӧдчысьяс. Медся водзын талун дас ӧтикӧд класс помалысьяс, ӧд налӧн тайӧ праздникыс. Нывъяс ыджыд бантикаӧсь, еджыд партукъяс улас коричневӧй школьнӧй платтьӧяс... Кыськӧ тай корсьӧмаӧсь, кӧть велӧдчигас эз пасьтавлыны форматӧ, ӧні абу сӧвет кадыд. Клава гусьӧникӧн чӧвтліс синсӧ Андрейлань. Сійӧ выль сьӧд костюмасьӧма, еджыд дӧрӧм голясӧ зэлӧдӧма еджыда-лӧза-гӧрда галстукӧн. Галстукыс зонлы оз кажитчы, та вӧсна лэчкӧ шедӧм лэбач моз бергӧдыштлӧ юрсӧ.

Ставныс мичаӧсь, сӧстӧмӧсь. Лов выланыс кыпыд, ӧд татшӧм луныс нэмнад сӧмын ӧтчыд овлӧ.

Со и колины бӧрӧ велӧдчан вояс, кодъяс быттьӧ сэтшӧм кузя кыссисны, чайтсис — некорсӧ оз помасьлыны. Ӧд быдса дас ӧти во, олӧмыслысь медся гажа, медся долыд кадсӧ, коллялӧма буретш тані. А кутшӧм ичӧтикӧн, полігтырйи, мамыслы киас шашаритчӧмӧн локтіс Клава первой классӧ, аддзысис аслас медводдза велӧдысьыскӧд — Светлана Васильевнакӧд, коді вӧлі кажитчӧ сэтшӧм ыджыдӧн да пыр скӧркодьӧн, а ӧні со тані жӧ: дзормӧма, мышкыртчыштӧма, косьмыштӧма, кыдзкӧ став тушаыс кольӧм вося турун зорӧд моз ляпкалӧма. Оз вермы кутчысьны, помся чышкалӧ сӧдзтысьысь синвасӧ ныр чышкӧдӧн. А быттьӧ тӧрыт на тайӧ жӧ носӧвикнас косӧдліс ичӧтик быдтасъясыслысь син доръяссӧ да ныр увъяссӧ.

Весиг оз эскыссьы, мый таво сентябр медводдза лунӧ оз ковмы котӧртны школаӧ; гӧрд лентаӧн мичмӧдӧм тільгун чукӧстас мӧдъясӧс, оз Клаваӧс. Найӧ нин кутасны тэрмасьны школаӧ, зунясьны книгаясӧн, повны дӧска дорӧ корӧмысь, тіравны велӧдтӧм урокъяс вӧсна. А Клава регыд петас ыджыд да паськыд мирӧ, кӧні некод нин оз кут сійӧс лыддьыны ичӧтӧн, и юасьны сэні кутасны гырысьяслысь моз.

Таӧдз вежон чӧж вӧлі ыркыд, шлявгис арся кодь посни да кӧдзыд зэр, а вой тӧлыс сідзи и чашйис пуяс вылысь посньыдик на корсӧ, быттьӧ зілис бӧр нетшкыны найӧс. Но талун со весиг ывларуыс абу лысьтӧма торкны праздниксӧ, асывсянь ставыс вежсис. Бергӧдчис лун тӧв, сійӧ небыдика легӧдіс челядьлысь юрсисӧ, а ымралысь шонді содзтыръясӧн кояліс югыд ньӧвъяссӧ быд пельӧсӧ — став ловъя ловыс кыпӧдіс юрсӧ, горша апаліс енэжсянь локтысь шоныдсӧ да югыдсӧ.

Ӧта-мӧд бӧрся сёрнитӧны директор, администрацияса юралысь, бать-мамлӧн комитетса председатель, класснӧй руководительяс, начальнӧй классъясса велӧдысьяс. И мыйлакӧ быдӧн на пиысь сёрнитігас дзугсялӧ, быдӧнлӧн сьӧлӧмыс нормӧ, быттьӧ налӧн бӧръя звӧнокыс, а абу челядьлӧн. И со школаса куим медбур велӧдчысь, кодъяс таво карын помалісны лицей, на лыдын и Клава, кытшовтӧны визьӧн-визьӧн сувталӧм велӧдчысьяс водзті лентаӧн мичмӧдӧм тільгунӧн. Кылӧны небыдик мыла шыяс, и тайӧ шыяс улас Клавалӧн пытшкӧссьыс мыйкӧ быттьӧ орӧ, воссьӧ кутшӧмкӧ тыдавтӧм поньӧд, и шорӧн тюрӧбтӧ синва. Колӧ эськӧ радлыны, а вот тай!

Но тайӧ вӧлі шуда синва, коді лӧсьыда мыськис да нӧшта на сӧстӧммӧдіс нывкалысь сьӧлӧмсӧ, а эз курыд да шог, коді няйтчӧдӧ-гудырмӧдӧ оз сӧмын пытшкӧстӧ, но и ставнас вежӧртӧ. Эз тай на Таттянӧс индыны тільгунсӧ нуны, а Клаваӧс! Мыйӧн петіс йӧз водзӧ, кыдзкӧ ставыс вуні ӧти здукӧн.

Кытшовтіс кыпыд руӧн и весиг вунӧдліс чӧвтлыны шуда синъяссӧ Таттян вылӧ, а ӧд сэтшӧма кӧсйис еджыд юсь моз тшапа шынькнитны сы водзті, мед вежыс петлас пежлӧн. Колантор тай! Да кӧть и видліс корсьлыны йӧз чукӧрсьыс, эськӧ нинӧм эз артмы: син водзас ставыс вӧлі ру пытшкын кодь, вераліс ӧшкамӧшка рӧма кытшъясӧн.

Рытнас школаса актӧвӧй залын котыртісны бӧръя звӧноклы сиӧм дискотека. Гожся бобувъяс моз мичаа пасьтасьӧм нывъяс, зонъясӧс виччысигмоз, йӧктісны пельтӧ чунӧдан шыяс улӧ. А зонъяс кытчӧкӧ вошины. Некод залын эз тыдав. Дерт, эз вӧв сьӧкыд гӧгӧрвоны, кытчӧ став котырнас саялісны. Велӧдысьяс ышлолалігтыр ветлӧдлісны ӧтарӧ-мӧдарӧ, виччысисны «сюрприз».

Клава эновтіс нывъёртъяссӧ и петіс туалетӧ, мед шыльӧдчыштны да нӧшта ӧтчыд донъявны асьсӧ. Сэні гӧвкъяліс лӧз табак тшын. Ӧшинь дорын сулалісны Игнатова Таня да сылӧн классысь нӧшта кык ныв — Липина Зина да Тимушева Аня.

— Фу-у! Бара ставсӧ кадитӧмаӧсь! Пырны оз шогмы! — лӧга чӧвтіс Клава на вылӧ видзӧдлытӧг.

— Куйӧд дуксӧ ӧд кодсюрӧлысь колӧ вевттьыны… Дере-евня! — вомсӧ вежыньтлӧмӧн пӧльыштіс тшынсӧ Клавалань Таня.

Мисьтӧм кывъясыс сэтшӧма дойдісны Клаваӧс, сэтшӧма кырыштісны сьӧлӧмсӧ, сэтшӧм забеднӧ лои ас вӧснаыс, мый эз вермы кутчысьны да лёкысь эрӧстӧмӧн уськӧдчис Таня вылӧ, кыкнан кинас шашаритчис пушыда гартлӧм юрсиас, кыскыштіс увлань, кӧсйис уськӧдны джоджӧ. Мӧдыс видзчысьтӧмысла шайпаймунліс, но гӧгӧрвоис шыбитны куритчансӧ да кутчысьны воча. Сідзи, чилзіг-горзігтыр, пондісны кыскавны ӧта-мӧдсӧ, зілисны гыжъяснас сатшкысьны чужӧманыс. Аня да Зина весьӧпӧрлісны, вомъяссӧ паськыда восьтӧмӧн недыр видзӧдісны налӧн син водзын гартчысь боевик вылӧ, медбӧрын гӧгӧрвоисны жӧ кызмырдӧн торйӧдны омлялысь-мурзысь гозсӧ. Медся сьӧкыд вӧлі мездыны юрсиясӧ крепыда гартыштӧм кияссӧ, но медбӧрын и тайӧ удайтчис, кӧть пратьясыс кыкнанныслӧн колялісны жӧ зэлӧдӧм кабыръясас. Торйӧдӧм бӧрас Клава удитіс на сьӧлӧмсяньыс, вом тырӧн сьӧлыштны Танялӧн лёкысла мисьтӧммӧм да вежыньтчӧм чужӧмӧ.

— На тэныд, пеж лӧкань!

Мӧдыс кӧсйис вочавидзны сійӧн жӧ, но кашкигад дулльыс веськаліс мӧд горшас, босьтіс кызӧм, и скӧрысла да вермытӧмысла ырзӧмӧн бӧрддзис.

— Лэдз, мый кутчысин, али тэд тшӧтш колӧ? — Клава нетшыштчис Зиналӧн киясысь, петіс туалетысь да мый вынсьыс крапкис ӧдзӧссӧ.

Коридор помын дыр сыркъялӧмӧн бӧрдіс. Эз ӧд этша мӧвпавлы, кыдзи коркӧ перъяс Игнатова Танялысь водзӧс. Но пыр эз на сюрлы стрӧкаыс, да и быттьӧ дзик прӧстӧсьыс сьӧлӧмыс эз жӧ лэпты. А со тай кыдзи артмис: ныж пуртӧн моз дойдіс. Не кӧ Зина да Аня, татшӧм кокньыда эз на мын Клавалӧн топыд кабыръясысь, ёна на и пачесайтіс эськӧ.

Вочасӧн сьӧлӧмыс лӧньыштіс, мый вермис шыльӧдіс нямрасьӧм платтьӧсӧ, лӧсьӧдыштіс юрсисӧ да петіс школаысь. Татшӧм ёна да дыр виччысяна рыт! Сійӧ вермис лоны медся гажаӧн да шудаӧн… Актӧвӧй залын, кылӧ, гораа грымгис мича шылад. Но талун, тыдалӧ, абу Клавалӧн праздникыс.

Детинъяс воисны, да эз прӧстӧ... Кокъясыс гартласисны, синъясыс кыйялісны ӧтарӧ-мӧдарӧ, вом тырнаныс шудаа нюмъялӧны. Директор пыр жӧ кутчысис юрас. Удитӧмаӧсь тай!

Асьныс эськӧ кӧсйисны бур вылӧ, мед збояджык матыстчыны нывъяс дорӧ, но вывтіджык лоӧма да бур пыдди дур артмӧма. Андрейлӧн быд кокын быттьӧ абу ӧти, а некымын пидзӧс, найӧ куснясьӧны кыдз веськалӧ, оз кывзысьны, кокъясыс восьлалӧны оз сэтчӧ, кытчӧ кӧсйӧ кӧзяиныс. Век жӧ зілис кутчысьны, петкӧдлыны, быттьӧ абу код. Гудыр видзӧдлассӧ кытшовтӧдіс залті, аддзис аслас класса нывъясӧс да зал вомӧн мӧдӧдчис веськыда налань, но кывзысьтӧм кокъясыс ганёвтӧдісны, и тшукис веськыда класснӧй руководительлӧн моздорӧ. Зонмӧс шатовтӧдіс, и мед не усьны, кыкнан кинас кутчысис учительницалӧн пельпомъясӧ. Бокисянь видзӧдысьяслы кажитчис, мый Андрей кутчысьлӧ Марина Юрьевнакӧд. Зон паськыда нюммуніс да кывзысьтӧм кывнас нурбыльтіс:

— Марина Юрьевна, ме т-тіянӧс зэв ёна уваж-жайта!

— Ок, Андрей! Талунъя лунӧдз и ме тэнӧ уважайті. Мыйла нӧ татшӧма юин?

— Мый т-ті, Марина Юрьевна, ме дзик сайд!

— Аддза ӧд, кутшӧм сайд. Вай жӧ пет да кильчӧ вылас ыркӧдчышт.

— Т-ті сідзи ч-чайтанныд? Но, ладнӧ, п-петала.

Ывла вылад юрыс дзикӧдз гудырмис. Андрей пуксис кильчӧ вылӧ, но син водзас ставыс гыаліс: пуяс и керкаяс тешкодя кыпъялісны, муыс катласис то ӧтарӧ, то мӧдарӧ. Мый вынсьыс кутчысьӧмӧн, мед эськӧ не пӧрны кильчӧ вывсянь, ичӧт кага моз бӧрӧн лэччис пос кузя, первой школа стен пӧлӧн, а сэсся потшӧсӧд, надзӧникӧн вӧрзис. Гортӧ, гортӧ... Тайӧс сійӧ гӧгӧрвоыштіс на.

Клава аддзис Андрейӧс школасянь неылысь: зон пукаліс пӧрӧдӧм сюръя вылын да кинас ӧвтчӧмӧн мыйкӧ ачыс аслыс висьталіс. Кывйыс зонлӧн эз жӧ кывзысь, артмис ичӧт кагалӧн кодь дзӧбыльтӧм сёрни. Синъясыс кылалӧмаӧсь. Клава матыстчис, пуксис орччӧн.

— Андрей! Тэ нӧ мый тані вӧчан?

Мӧдыс дзик нинӧм гӧгӧрвотӧма видзӧдліс ныв вылӧ, ӧти Клава пыдди аддзис кыкӧс, пыркнитіс юрнас да бӧр бергӧдчис.

— А т-ті д-двӧйня?

— Кутшӧм двӧйня? Ме юала, мый тэ тані вӧчан?

— Аха, — вочавидзис сійӧ вель дыр чӧв олӧм мысти.

— Господьӧй, ачыд асьтӧ кӧ эськӧ татшӧмнас аддзылін… Эк, тэ, йӧюк, — шуаліс Клава Андрейлысь нигӧна балялӧн кодь небыд юрсисӧ шыльӧдігмоз. Ачыс топӧдчис зон бердӧ да пуктіс юрсӧ зонлы пельпом вылас. Кутшӧм лӧсьыд эськӧ тадзи пукавнысӧ, мӧдыс кӧ мыйкӧ пӧтурайтіс! — Тадзи ӧд оз жӧ вӧлі ков. Аски нӧ кутшӧм синмӧн кутан видзӧдны учительяс вылад? А экзаменъяс дырйиыд? Но, мед нин, шуам, стопка джын. Вай лок, гортад нуӧда.

— К-кодӧс нуӧдан?

— Кодӧс, дерт, абу тон сайдӧс! Кыпӧдчы нин вай, довгам надзӧникӧн муяс вывті веськыда, мед некод эз аддзыв. Мир туй кузятӧ тэкӧд юр яндзим.

Недыр муныштӧм бӧрын Андрейӧс шогӧдіс. Велавтӧм пытшкӧсыс зілис мынтӧдчыны пеж лёксьыс. Муыс тайӧ здукас тешкодя пескыльтчис кокъяс увсьыс да швачкис Андрейлы чужӧмас. Сійӧ бӧръя эбӧссьыс выныштчис да Клава отсӧгӧн кыпӧдчис нёль кок вылӧ. Быттьӧ сӧмын на чужӧм кукань, дзӧран кокъясӧн сулаліс да ыкйис-восіс. Нинӧм нин эз коль, а гугасьліс выльысь и выльысь. Андрейӧс ставнас сырмӧдіс. Медбӧрын лӧнис жӧ, и эбӧссьыс дзикӧдз усьӧмӧн пӧрис му вылӧ.

— Аддзан, кутшӧм сійӧ юӧмыд, — шуаліс Клава. — Зэв ӧд омӧлик тайӧ уджыд. Вай жӧ чеччы да мунам, кынман кӧдзыд му вылас.

— Ог вермы-ы…

— Кыдзкӧ вермӧдчышт, Андруш. Ме отсышта.

Сьӧкыда сувтіс кок йылас, педзыштіс.

— О-о-о! Господи-и, сэтшӧм лёк! Тэ кӧ эськӧ тӧдін! Быттьӧ ӧд эг и уна ю-а…

— Выль костюмтӧ няйтчӧдӧмыд… Но и сюралыштас гортад, — ныв пыркӧдіс буссӧ да турун сіяссӧ. — Ковмас щӧткаӧн бура ниртны.

— Тадзитӧ, бара-й, гортӧ ог мун, — юрнас пыркнитіс Андрей.

— Кытчӧ нӧ воштысян?

— Кӧть пывсянын узя, но гортӧ ог пыр.

— Ладнӧ, сідзтӧ кӧ, миян гожся кухняын шойччышт, палялан да сэки нин асывнас гортад петан.

— Но.

Сьӧкыда шедысь воськовъясӧн ныла-зонма надзӧникӧн довгисны муяс кузя. Кыкысь на Андрейӧс гугӧдліс. Кузяӧн воисны жӧ Клавалӧн керка дорӧдз. Матыстчисны, дерт, карта сайсяньыс, мед кӧть мамыс эз жӧ аддзыв.

Нывка восьтіс кухня ӧдзӧссӧ, пыртіс зонмӧс пытшкас. Тайӧ вӧлі керка, сӧмын ичӧтик. Пер Микол тшупліс шуринъясыскӧд, кор морт сяма на вӧлі, гежӧдика юыштавліс. Пачсӧ важӧн нин ломтывтӧм, пытшкӧсыс ыркыд, сынӧдыс улис кӧра.

Клава паськӧдіс дивансӧ, лӧсьӧдіс юрлӧс да шебрас.

— Пӧрччысь да вод, ме бергӧдчыла.

Андрей кизьяссӧ орйӧдлігтыр пӧрччис пинджаксӧ, кыдзсюрӧ шыбитіс улӧс вылӧ, ружтігтырйи пӧрччис гачсӧ да нёровтчис вольпась вылӧ. Пиньясыс сідзи и зяткакылісны. Кӧдзыд, шонавтӧм на вольпасяд сійӧс став тушанас тірӧдіс, чужӧмыс вӧлі еджыд лым кодь кельыд, вом доръясыс лӧзӧдӧмаӧсь. Кычипи моз куткыртчис шебрас улас, но некыдзи эз вермы шонавны.

— К-кӧдзыд, — муртса кывмӧн нурбыльтіс сійӧ. — К-кула т-татчӧ.

— Он кув, ме ӧд тані, тэкӧд… Менам мусаӧй.

Зон кунис синсӧ да быттьӧкӧ джуджыд кыр йывсянь сы ни садь кытчӧкӧ усис. Усьӧ и усьӧ, некыдз муас оз во. Кырйыслӧн помыс некӧн абу, кузяла восьса, пыдӧстӧм, и кутчысьны некытчӧ... Муӧдзыс мыйӧн воас, ёна и швачкысяс. Колӧкӧ, кувмӧн доймас.

Андрей унйывсьыс мыйыськӧ повзис да черӧбтӧмӧн садьмис: восьтіс синсӧ, видзӧдліс гӧгӧрбок. Сійӧ шоныд вольпасьын, кутшӧмкӧ дзик тӧдтӧм дзӧляник керкаын, кӧні таӧдз некор на эз вӧвлы. Юрыс жувгӧ, вом пытшкӧсыс кос, мыйӧнкӧ чӧскыдтӧмӧн быттьӧ клеясьӧма — горшыс пакталӧма. Ӧні эськӧ лолыштлытӧг кӧш тыр кӧдзыд ва, вот добра лоӧ! Сӧмын сэки, тӧдӧмысь, кокньӧдыштас. Быдлаті висьӧ, чайтсьӧ, тӧрыт сійӧс чужъялӧмӧн ёна нӧйтӧмаӧсь. Диван вылын орччӧн кодкӧ куйліс, муртса кыліс лов шыыс. Зон бергӧдыштіс юрсӧ да аддзис Клаваӧс... Кӧні сійӧ да кыдзи татчӧ веськаліс? И Клавакӧд орччӧн? Нинӧм ӧд оз помнит, дзик нинӧм! Юрас кольӧма сӧмын сійӧ, кыдзи кодлӧнкӧ пес чипас дорын пукалісны да юисны водка, пасйисны бӧръя звӧнок. Вомӧ сюйыштны, дерт, нинӧм прамӧя эз вӧв. Сэсся мунісны школаӧ, дискотека вылӧ. А воисны али эз? Код тӧдас. Тайӧс нин Андрей эз помнит. А кыдзи Клавакӧд аддзысисны да мый водзӧ вӧлі? Со, Клава сэтшӧм чӧскыда нистӧ-узьӧ, вом доръясас дзоля кагалӧн моз поздысьӧма сӧстӧм нюм. Колӧкӧ, мича вӧт вӧталӧ? Оз ков вӧрӧдчыны, мед кӧть эз жӧ садьмы. Сэтшӧм лӧсьыд ӧтлаын тадзи куйлыны. Зон вештіс юрсӧ да лӧсьыдджыка нин видзӧдліс ныв вылӧ. Колӧ шуны, Клава зэв на и мичаник: гӧгрӧсіник чужӧм, кымӧсъяс дортіыс читкыльясьысь еджгов юрси, чикыш бордъяс моз шевкнитчӧм синкымъяс, чангыльтчыштӧм ныр, вӧрса ӧмидз рӧма, пӧльтчыштӧм вом доръяс, ныр бокъясас да бан бокъясас, бура кӧ видзӧдлан, посньыдик берин чутъяс. И тайӧ некутшӧм косметикатӧг, ставыс аслас! Мыйла нӧ водзті Андрей эз казявлы тайӧ Енмӧн сетӧм мичсӧ? Кутшӧмкӧ Игнатова, мазитчӧм дрӧчка вылӧ вежыс петліс! А тані, орчча керкаын, вӧлӧмкӧ, со кутшӧм бриллиант дзирдалӧ! Андрей сы бокті ветлӧдлӧ и оз аддзы! Зонлӧн быдсӧн юр висьӧмыс лӧньыштіс, пӧсьӧ шыбитіс тайӧ мӧвпсьыс.

И сэтшӧм окота лои кутыштлыны Клаваӧс. Сьӧлӧмсӧ шымыртіс ыджыд кыпыдлун, муртса синваыс эз чепӧсйы. Андрей гусьӧникӧн, мед эз садьмы Клава, шебрас увті нуӧдіс кисӧ нывлӧн кос дорті. Нывка важ мозыс чӧскыда узис. Зон надзӧникӧн кыпӧдіс кисӧ вылӧджык, зурасис торгӧдчӧм топыдіник мылькъясӧ, кутыштліс найӧс кикарнас, кокньыдика шамыртліс, мыйысь сьӧлӧмыс сідзи и нетшкысьны кутіс: ӧдйӧджык да ёнджыка зутшкыны. Кутыштіс лов шысӧ, лӧньӧдчис. Да, збыльысь Клава мичаник. И шань. А синмыс сэтшӧм кельыдлӧз... Но, эз тай нӧ и казяв Андрей, кор ныв восьтӧма синсӧ. Бура дыр видзӧдіс ныв вылӧ, сэсся кутыштіс сійӧс, топӧдіс ас бердас, матыстчыштіс да окыштіс Клаваӧс калькалыштӧм, ӧмидз рӧма юмов вом дорас. Ныв эз бӧрыньтчы, вочавидзис меліалӧм вылас. Кык том мортлӧн медводдзаысь ӧтлаасисны вом доръяс... Сэсся ныв да зон торйӧдчисны, видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс тӧдлытӧм радлунӧн да шудлунӧн тыр синъясӧн.

— Пальӧді ме тэнӧ, узьны эг сет, — Клаваӧс юрӧдыс небыдика малыштіс Андрей.

— Садьмӧдін тай, но чеччыны жӧ нин колӧ. Рӧкыд вылӧ, мамӧ суны вермас. Вот сэки миянлы «дружба в розьтӧ» и петкӧдлас.

— Куйлыштам на, меным сэтшӧм лӧсьыд тэкӧд орччӧн…

— Да? — наяна нюммуніс Клава да катлӧдлыштіс юрнас. — Оз эскыссьы кыдзкӧ. Мый нӧ, сідзкӧ, Игнатова бӧрсяыс вӧлі кывтӧ ӧшӧдӧмӧн вӧтлысян? Аддзылі ӧд!

— Йӧй вӧвсьӧма да... — татшӧм кывъяссӧ Андрей некыдз эз виччысь, яндзимысла весиг гӧрдӧдіс.

— Йӧй и эм, — серӧктіс Клава да быттьӧ веськодя содтіс: — А ме тӧрыт сыкӧд тышкаси.

— Тышкасин?! Игнатовакӧд? — Андрей чуймӧмысла весиг чеччыштліс вольпась вывсьыс, видзӧдліс Клава вылӧ ӧзъян синъясӧн, виччысис водзӧ висьталӧм.

— Да. Туалетын… Куритчӧ вӧлі… Мися, ставсӧ кадитӧмыд. А сійӧ менӧ крукыштіс, куйӧд дук пӧ тэсянь кылӧ. Вот и пачесайтчыштім неуна.

— Сы дорысь нӧ кутшӧм дук кылӧ? Синмӧн видзӧдны ог вермы куритчысь нывъяс вылас! Но, и кодныд верминныд? Эн жӧ ӧд, кӧнкӧ, сетчы?

— Нывъяс торйӧдісны, но чужӧмас, пежлы, лӧсьыда карснитӧмӧн сьӧлышті. Бӧрынджык висьтала. Вай сэсся чеччам. Бергӧдчыв.

Ныв зіля пасьтасис. Сы бӧрын нин и Андрей чеччис. Кышаліс костюмсӧ.

— О, господи, кутшӧма няйтчыссьӧма-а! А кыдзи нӧ ме татчӧ веськалі?

— Он ӧмӧй помнит?

— Нинӧм ог. Сӧмын… Кыдзи юим да школаӧ мунім, дискотека вылӧ. Ёна коддзыссьӧма. Быттьӧ веськыда сулала, а муыс ме вылӧ швач пӧрӧ.

— Да? Зэв мастера нёль кокӧн вӧлі ветлан, ичӧтдырся кадыд дум вылад усьліс, буракӧ. То тай гач пидзӧсыд мый выйӧдз воӧма.

Гусьӧникӧн петісны кухняысь, кыйкнитлісны гӧгӧрбок, эз-ӧ кодкӧ найӧс аддзыв.

Асъявылыс зэрмыштӧма, мыськӧма чукӧрмылӧм няйтсӧ, пуксьӧдӧма буссӧ, чепӧсйӧм веж турун мича джодждӧра моз вольсалӧма мусӧ, синтӧ сідзи и гажӧдӧ.

Сэтшӧм сӧстӧм гӧгӧр. Тувсов шонді быйкнитіс вӧртас сайысь да чуймис: сикт весьтӧ тасасьӧма уна рӧма ӧшкамӧшка, а сылӧн мегыр улын, дзик шӧрас, сулалӧны ныла-зонма да сэтшӧм мичаа окасьӧны. Быдсӧн джӧмдыліс, яндзим лои дӧсадитӧмсьыс, кӧсйис нин бӧр дзебсьыны, но думыштчис да сӧмын синсӧ сайӧдыштіс векньыдик кымӧрторйӧн.

— Вай ӧдйӧджык йӧрсьыс петам да кытшолӧн локтам, быттьӧ гуляйтім, — торйӧдчис Андрейысь Клава.

Сідзи и вӧчисны: кытшовтісны карта сайті да петісны мир туй вылӧ.

— Лок, пыралам миянӧ, костюмтӧ щӧткаӧн весалам, — корис Клава. — Тадзи ӧд гортад он пет.

Андрейӧс гортас виччысис военкоматысь повестка.

Вот и воис сійӧ кадыс… Виччысис тайӧ лунсӧ Андрей, но эз сэтшӧм регыдъя кадӧн. Чайтіс, удитас на гуляйтыштны и пӧттӧдзыс кутлавны мича нылӧс орӧм коскӧдыс. Ӧти кывйӧн кӧ, мед вӧлі мый йылысь казьтывны армейскӧй служба вылас.

Кадыс скачӧн тӧвзьӧ бӧръя лунъясӧ. Андрей нинӧм оз удит вӧчны. Тӧрыт бӧръя экзамен сдайтіс, рытнас чукӧртчылісны ас рӧдвужыс да ёртъясыс, пукыштісны гортса пызан сайын. А талун асыв лёкиник уджалан пинджака да гача, мед эз вӧв жаль Княжпогостын шыбитны, мӧдӧдчис ылі туйӧ.

Мамыслӧн сідзи и дольсъялӧ синваыс, мырдӧн зільӧ мый йылысь кӧ мӧдтор йылысь сёрнитны, но нем оз артмы. Андрей гортсьыс петігӧн на шуис: «Мамук, бӧрдны кӧ кутан, бурджык, эн мун миянкӧд, гортӧ кольччы, тэтӧг мӧдӧдасны». Дерт, ёнджыкасӧ сы вӧсна, мед ачыс эз нормы, йӧз водзад абу лӧсьыд. Кутасны шуны, мужик пӧ, а бӧрдӧ. Мамыс мый вынсьыс и кутӧ асьсӧ: зільӧ сёрнитны мыйкӧ мӧдтор йылысь, видзӧдалӧ йӧзлысь градъяс, коді мый пуктӧма да кыдзи петалӧма. А батьыс, нинӧм шуны, молодеч, ассьыс тӧрытъя нормасӧ вевтыртӧм бӧрын талун асыв гоз-мӧд стопка нӧшта пӧрӧдіс, да сылы ньӧти абу гажтӧм. Гудӧк паськӧдӧма — сӧмын и няртӧ салдатскӧй сьыланкывъяс.

Со нин и военкоматлӧн важиник стрӧйбаыс. Кымын зонмӧс бара-й мӧдӧдлісны тайӧ керка дорсяньыс? Тасянь жӧ мунлісны и Ыджыд Война вылӧ. А кымынӧн бӧрсӧ эз бергӧдчыны?

Вагонкаӧн эжӧм стенсӧ коркӧ краситлӧмаӧсь лӧз краскаӧн, но важӧн нин вушйӧма. Уличладорсяньыс кодкӧ аэрозоль дозйысь пызйӧма куим шыпаса роч кыв, но абу «РВК», и уна во нин мир туй кузя быд мунысь аддзӧ сійӧс.

Дзиръя сайын сулалісны нин Андрей кодь жӧ том зонъяс. Кызвыныс тӧдтӧмӧсь, но вӧліны и ас сиктса да Пасаёль посёлокса зонъяс, кодъяскӧд дискотекаяс вылын неважӧн на тышкасьлісны. Кӧть эськӧ, думыштан да, серамыд петӧ — быттьӧ дзик нинӧмсьыс, прӧстӧ сідз, вын-эбӧстӧ воштыны некытчӧ да. Том вирыд пуӧ, корсьӧ петан туй, вот и пуркӧдчӧны ас костаныс.

Андрей видзӧдліс сыкӧд ӧтлаын мунысьяс вылӧ. Некод оз радлы — зумышӧсь. Он ӧд тӧд, мый виччысьӧ водзын. Сӧмын батьыс сэтшӧма сьылӧ, быттьӧ оз ассьыс писӧ, а кодлыськӧ йӧзлысь колльӧдӧ. Первой «Не плачь, девчонка» сьыліс шутьлялігтырйи да кокъяснас муӧ зымкнитлӧмӧн, сэсся «Солдат всегда солдат». А гӧлӧсыс Пиля Мишлӧн лӧсьыд, и ворсӧ сьӧлӧмсяньыс, оз бара-й торксяв, чуньясыс тэрыба-тэрыба котралӧны гудӧк кизьяс кузя. Абу прӧстӧ томдырйиыс уна нылӧс ылӧдлывлӧма. Медбӧрын нюжӧдіс «Джуджыд керӧсын», мыйӧн дзикӧдз нин нормӧдіс колльӧдчысь нывбабаяслысь сьӧлӧмнысӧ.

— Вай дугдыв нин, кутін сэні лывгыны, — эз вермы кутчысьны Ӧлеш Марья, Андрейлӧн мамыс.

— Дерт, дугда, мый вылӧ нӧ сэсся гудӧксӧ татчӧдз кыски? — эз сетчы Миш да водзӧ чашйис тальянка мекъяссӧ.

— Видзӧд, пиӧ, соседкаыд тэнӧ колльӧдны тшӧтш локтӧма! — дугдыліс ворсны Миш да индіс потшӧс дорын мыччасьысь Клава вылӧ. — Лок, Клавочка, лок, эн яндысь, колльӧдчӧмыд сійӧ абу лёктор. А то ӧд некод кӧ оз бӧрдышт, та бӧрын кутшӧм тэ рекрут? Менӧ колльӧдлісны тані жӧ, сӧмын кильчӧыс рытыв бокас вӧлі. Комын ныв сэки ме вӧсна лимзалан колины.

— Мун сэтысь, эн сӧр нинӧм абусӧ! — сералігтыр ӧвтыштіс гӧтырыс. — Юас да бызгӧ нем абусӧ.

— Збыль… комын. Тэ эн вӧв да нинӧм он тӧд. Ёна ӧд менӧ нывъясыд радейтлісны, ок ёна! У-у, бӧрйынысӧ вӧлі ог вермы. Ачым сэки том вӧлі да, мича вӧлі да… А орччӧн тані партком сэки сулаліс. То, пундаментыс сӧмын кольӧма. А йӧрас турникъяс, канат да потш ӧшӧдӧма, мед сой вынтӧ песыштны. Ті сійӧс эн нин аддзылӧй-а…

Клава полігтырйи матыстчис Андрей дорӧ, лэптыліс кияссӧ, кӧсйис кутыштны зонмӧс, но ӧдйӧ бӧр лэдзис, яндысис уна йӧзсьыс. Медбӧрын кутчысис зонлӧн киӧ, топӧдыштіс да сідзи и сулаліс.

— Убӧлитін жӧ локны? — нюммуніс Андрей.

— Кысь нӧ ог лок, — Клава топӧдчыштліс юрнас зонлӧн пельпом бердӧ. Кӧсйис на шуны: «Тэ менам медся донаторйыс да…», — но эз лысьт.

Военкоматысь петіс том майор, сувтіс неуна бокӧджык, сетіс команда:

— Внимание, призывники! В две шеренги становись! — шыльыда бритӧм чужӧм вылас мыччысис нюм. — По росту, по ранжиру, по весу и по жиру!

Призывникъяс кыдзи кужисны сувталісны. Майор кодсюрӧӧс вежис местанас, сувтіс на водзӧ да гӧрд папкаысь босьтчис лыддьӧдлыны зонъясӧс. Та бӧрын военкоматысь петіс подполковник — ачыс военкомыс.

Военком сёрнитіс том йӧз водзын, туйдіс найӧс сьӧкыд, но колана служба вылӧ, сэсся шыасис колльӧдысьяс дінӧ:

— Вопросы есть? Может, кто из родителей желает сказать пару напутственных слов? Нет?

— Как это нет? Я кочу выступить, — водзланьӧ воськовтіс Пиля Миш.

— Дугды, йӧй! Бара сэн асьтӧ петкӧдлы! — видліс сувтӧдны гӧтырыс. — Но Мишӧс, думыштас кӧ мыйкӧ, он кут. — Менӧ тшӧтш янӧдан!

— Тӧварыщи! — веськыд кисӧ лэптіс Пиля Миш. — Я в своё время три года защищал границы нашей Родины, был пограничником... Да-а-а. Тогда никто не уклонялся от службы, разьве только есьли по здоровью не прокодил. Так они плача просились служить в армию, а ик не брали. Про такик тогда пренебрежительно говорили: «Разьве же это мужик? Он ведь даже в армийи не служил!» Такие низко котировались среди девушек, а в жёны им доставались довольно закудалые, такие, которык называли армейским языком — «бӧ у», то есь — уже бывшие в употребленнийи, — лэптыштліс водз чуньсӧ Миш. — Был Советский Союз, была большая сильная держава, которая в сьмертельной скватке победила гитлеровскую Германию. Жаль, кӧнешнӧ, что Союза больше нету. Так надо котя бы Россию удержать от развала. А кому, как не вам — молодым, сильным, стать на защиту Родины, свойих старых родителей, сестёр и братьев? Не НАТО же будет нас защищать! Служите верою-правдой! Дерт, будет трудно, но только те, кто прошол через горнило армейской службы, становятся настоящими мужчинами. Всё! — помаліс ассьыс сёрнисӧ Миш да морӧссӧ водзлань чургӧдӧмӧн зэв збодера сувтіс гӧтырыс дорӧ.

Мишлӧн сёрнитігӧн призывникъяслӧн рушмылӧм чужӧмъяс вылын мыччысис нюм, найӧ гусьӧникӧн ӧта-мӧдыслысь юасисны: «Кодлӧн нӧ тайӧ батьыс?» А тӧдысьяс довкнитлісны юрнаныс Андрейлань, коді тшӧтш нюмъяліс айыслысь бурсиӧмсӧ кывзігӧн. Ас кывъясӧн, эз гумага вылысь мортыс лыддьы, но быд кыв сьӧлӧм бердад сідзи и сибдіс, видлы нетшышт!

— Быдлаӧ жӧ ассьыд кузь ныртӧ колӧ сюйлыны, — броткӧдчыштіс Марья, кӧть эськӧ аслыс и зэв на любӧ вӧлі, мый верӧсыс кужис татшӧм гылыда, ньӧти мӧмъявтӧг да экайттӧг сёрнитны та мында йӧз водзын.

— Сейчас подъедет автобус, а пока разойдись! — командуйтіс военком. — Можете перекурить.

Зонъяс торкисны стройсӧ, бӧр гудыртчисны колльӧдчысьяскӧд. Гудӧк кизьяснас сяркӧдчигтырйи Пиля Миш матыстчис военком дорӧ.

— Подполковник ёрт! Ме вот кывзі тіянлысь сёрнитӧ да кӧсъя юавны: а позьӧ оз меным бара ветлыны армияӧ? Том йӧз кӧ оз кӧсйыны, меным зэв на окота служитыштны.

— Пӧжалуйста, некод абу паныд! Сэтшӧма кӧ кӧсъянныд, огӧ вермӧй кутны. Ми зэв радӧсь, мый эм на Россияын сэтшӧм йӧз, кодъяс ас окотасьыс выльысь мунӧны дорйыны Айму, — эз повзьы военком. — Вермам ӧні жӧ контракт кырымавны. Вот автобус локтас да медводз и сӧлӧй.

Мужикъяс серӧктісны, кыскисны сигарет, и недыр мысти на весьтын кыпаліс кизьӧриник табак тшын.

Клава да Андрей сулалісны паныдӧн, ки ки воча кутчысьӧмӧн, чӧв олісны. На пыдди сёрнитісны синъясыс.

«Вот и янсӧдчам сэсся тэкӧд, менам дона мортӧй. Кык вонад сӧмын эн вунӧд, ме ӧд ёна кута гажтӧмтчыны тэтӧг, — вашкӧдісны нывлӧн мича кельыдлӧз мольясыс. — Письмӧтӧ гиж, эн дышӧдчы».

«Ог ӧд пыр кежлӧ торъялӧй, кык воыд он и тӧдлы коляс. Со тай… школаӧ быттьӧ тӧрыт на медводдзаысь мунім, а талун помалім нин, — збоялісны воча зонлӧн сьӧд сэтӧръясыс. — Быд лун гижны кута».

«Ме ӧд тэнӧ ок ёна радейта, дзик ог вермы тэтӧг овны. Вунӧдан кӧ, шогӧйла дзик кула, сідзи и тӧд, сьӧлӧмшӧрӧй. Кыдзи нӧ меным та бӧрын водзӧ овнысӧ? Тэ йылысь ӧд сӧмын и думайтны кута: кыдзи нин тэ сэні, ылі муас? Кутшӧм нин сэні тэнад олӧм-вылӧмыд? Оз-ӧ тэнӧ ӧбижайтны сэні?»

«Эн сэтшӧма майшась, ставыс бур лоас. Абу ме первой, абу и медбӧръя. Кымынӧн мунлісны, да бӧр локтісны. Виччысян кӧ — воа!»

Дзуркнитісны автобуслӧн тормозъяс… Кор тай колӧ, оз сёрмы. Вашъялӧ нин со военкомат водзын, син пӧвсӧ куньтыралӧ.

— Но, прӧщайтчӧй да пуксялӧй, — кинас ӧвтыштіс военком.

Ставӧн уськӧдчисны кутлыны да окавны ассьыныс быдтасъяссӧ. Бӧръяысь топӧдлісны дона пиянсӧ морӧс берданыс. Пиля Миш тапйӧдлыштіс Андрейлы пельпомас:

— Служит, пиӧ, бура! Армия — сійӧ нинӧмысь повтӧмъяслы, а абу кутшӧмкӧ нюнюяслы. Вылын кут юртӧ, мед мамыдкӧд тэ вӧсна ми эг майшасьӧй. Во дзоньвидзаӧн да морӧс тыр наградаӧн, — Мишлӧн кыдзкӧ ас кӧсйытӧгыс друг вӧсняліс, орис гӧлӧсыс. Бергӧдіс юрсӧ боквыв да нязӧбтіс гудӧк тырнас «Прощание славянки».

Мамыс, кӧть и ёна кутчысис, автобус ӧдзӧс водзас век жӧ эз вермы кутны асьсӧ да ливӧстіс вӧсни гӧлӧсӧн: «Аддзыла ог сэсся ловйӧн, муса пиукӧй дай югыд шондіӧй менам?!»

Мукӧдъяслӧн синваыс тшӧтш чепӧсйис.

«Но, кутіс сэні оллявны, ог ӧд пронт вылӧ мӧдӧдӧй!» — орӧдіс верӧсыс, и мед не петкӧдчыны йӧз водзын, водзӧ ылӧдліс асьсӧ гудӧкасьӧмнас.

«Ӧні тай пронтсьыс на лёкджык. Войнатӧгыс йӧзсӧ сідзи и изӧны», — лӧвтыштіс Ӧлеш Марья. Андрей, кодлӧн син доръясыс кӧтасян выйӧ жӧ, ӧдйӧджык нин кутыштліс быдӧнӧс торйӧн да пырис автобусӧ. Андрей да Клава йӧз дырйи эз лысьтны весиг окыштчыны. Сӧмын автобус ӧшинь пыр рекрут ӧвтыштіс кинас да мыйкӧ горӧдіс, но мукӧдыс Андрей моз жӧ горзісны, та вӧсна Клава сідз нинӧм эз и велав. Медбӧръяӧн пуксис майор, и автобус гораа тутӧстӧмӧн вӧрзис. Андрей ки лапасӧ пуктіс ӧшинь стеклӧ бердӧ да сідзи и кутіс, кытчӧдз эз саявны бать-мамыс, чойясыс да… Клава.

Коймӧд рота кыпӧдісны вой шӧр войӧ. Котӧрӧн, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн сӧлалісны брезентӧн вевттялӧм грузӧвикъясӧ. Андрей пукаліс асланыс разведчикъяскӧд медводзын мунысь бронетранспортёрын. Пемыдас некодлӧн чужӧмъяс эз тыдавны, сӧмын гӧлӧсъяс сертиыс позис гӧгӧрвоны, кодкӧд орччӧн пукалан. Андрей тӧдіс, мый налӧн группа бӧрын неыджыд костӧн мунӧ дзонь колонна. Сідзкӧ, боевикъяс кӧ уськӧдчасны, найӧ — разведчикъяс — медводз веськаласны би улӧ. Нинӧм, Андрейясӧс сы вылӧ и велӧдісны.

Дум вылас уси, кыдзи найӧ сӧмын на веськалісны Селёдкинлӧн ротаӧ...

— Но, видзӧдлам, мыйкӧ ті кужанныд онӧ? — косіник, неыджыд тушаа, но ставнас зэлалӧм пружина кодь капитан Селёдкин прӧйдитчис строй водзын. Кӧнкӧ туй вылын кӧ паныдалан татшӧмтӧ гражданскӧй паськӧмӧн, он весиг сы вылӧ видзӧдлы, верман чайтны коньӧр мортӧн, коді, дерт, весиг ас вӧснаыс сулавны оз вермы. Да и военнӧй форманас сійӧ эз шыбитчы синмад. Мукӧд строевӧй командиръяс дорын капитан эз кажитчы салдатъяслы. Чайтсис, мый татшӧм командирлӧн аслас некытчӧ удача абу и найӧс морт ногсӧн велӧдны оз сяммы. Нинӧм нин сёрнитны кутшӧмкӧ дисциплина йылысь. Та вӧсна боецъяс эз ёнасӧ и майшасьны, стройын сулалісны зэлӧдчытӧг, бӧрсаясыс ас костаныс мый йылысь кӧ бызгисны, корсюрӧ серӧктывлісны. Селёдкин корсьыштіс синнас да индіс Андрей вылӧ, коді сулаліс воддза визяс:

— Радӧвӧй, петӧй стройысь!

Андрей вӧчис кык воськов водзӧ, кыдзи велӧдлісны, лэптыліс кисӧ афганка бердас:

— Капитан ёрт, радӧвӧй Подоров.

Селёдкин донъялігтырйи недыр видзӧдіс Андрей вылӧ да нем виччысьтӧг вартіс салдатлы, но эзджык во. Виччысьтӧмысла зонлӧн туша кузялаыс ылькмуніс первой кӧдзыд гы, а сы бӧрын пӧсь, чужӧмыс кельдӧдіс.

— Да, некутшӧм реакция абу. Армияыд, пиянӧ, абу куш стройӧн ветлыны да тротуаръяс чышкавны. Ӧти делӧ парад кежлӧ боец, а дзик мӧд — кор война вылӧ. Ноко, меным варт, — тшӧктіс сійӧ Андрейлы.

Андрей кыдзкӧ чуймӧмӧн, жальпырысь видзӧдліс вӧсньыдик чужӧма офицер вылӧ, коді юр джынйӧн ляпкыдджык сыысь. Чабыртіс кулаксӧ, лӧсьӧдчис да джын вынӧн кучкис Селёдкинлы.

— Вартӧй вынӧн! Эн сачкуйтӧй! — чорыда тшӧктіс Селёдкин. — Но!

«Кыдзи тайӧ артмис? — вирдыштіс Андрейлӧн юрас. — Эг веськав. А веськала кӧ, мый сэки лоас офицер вылад китӧ лэптӧмысь?

Вартіс мӧдысь. Тайӧ пӧрйӧ нин мый вынсьыс.

— Ті нӧ мый бокӧ вачкаланныд? А, радӧвӧй ёрт? Али та пасьта чужӧмад сьӧкыд веськавны? — ньӧти нюмъявтӧг юаліс капитан, а рудов синъясыс кыдзкӧ мудера видзӧдісны Андрей вылӧ, быттьӧ сералісны. — Сувтӧй стройӧ!

Салдатъяс лӧнисны, сёрнияс да серам бырины, ставӧн кыдзкӧ нюжӧдчыштісны, зэлӧдчыштісны да сюсьджыка нин, тыр синъясӧн, мӧдісны видзӧдны командир вылас. Бӧръяясыс весиг кок чуньяс вылас кыпӧдчалісны, мед бурджыка аддзыны, мый вӧчсьӧ строй водзын. Капитан чӧв олыштіс, вӧчис некымын воськов ӧтарӧ да мӧдарӧ, бӧр сувтіс шӧрвыяс да водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ:

— Пиянӧ! Ті кӧ веськалінныд служитны ме дінӧ, ковмас лунысь-лун уджавны, сизим пӧсь кисьтны. Ме ог кӧсйы, мед менам разведчикъяс вӧліны боевикъяс водзын куканьяс кодьӧн, кодъясӧс позьӧ весиг не лыддьыны прӧтивникӧн. Вот аддзыланныд, мый найӧ кутасны пыдди пуктыны миянсьыным воинъясӧс. Но та могысь тіянлы ковмас ёна пессьыны. А ӧні маршбросок. Бегом марш! — и ачыс ӧдӧбтіс медводзын.

И заводитчис… Быд лунъя служба кындзи Селёдкин, кодӧс салдатъяс ас костаныс нимтісны Селёдкаӧн, велӧдіс найӧс быдторйӧ, мый вермас ковмыны водзӧ вылӧ.

— Колӧ велӧдчыны тышкасьны. Каратэясыд рукопашнӧй дырйи оз отсавны. Эн вынӧн босьтӧй, а кужанлунӧн. Юрнад ёнджыка уджалӧй.

И тадзи лун бӧрся лун. Мукӧд подразделениеын кӧ службалысь нопсӧ кыскыны вӧлі кокньыдджык, то Андрейяслӧн узьӧм ни олӧм.

Да, бур ротнӧйӧн вӧлі Селёдкин. Андрей сідзи стӧчасӧ эз и тӧдмав, эм абу командирлӧн семья да узьлӧ-ӧ коркӧ сійӧ. Кыдзкӧ ӧтчыд сӧмын кывліс, мый гӧтрасьлӧма эськӧ, но гӧтырыс недыр мысти пышйӧма сы дорысь. Пыр ротаын, пыр боецъяскӧд. Жаль сӧмын, мый ковмис торйӧдчыны сыкӧд. Воис кад, и дасьтӧм боецъясӧс босьтісны Селёдкин дорысь, мед ыстыны водзӧ служитны. А капитанлы сетасны пороксӧ исавлытӧм на том йӧзӧс, кодъясысь сійӧ дорас выль боецъясӧс.

Бӧръя лунас нин, кор ставлы тӧдса вӧлі, мый Андрейясӧс мӧдӧдӧны Чечняӧ, кыптіс сёрни, а колӧ-ӧ тайӧ республикасӧ, коді ӧружьеӧн сувтіс Россиялы паныд, мырдӧн кутны миян государствоын? Абу-ӧ бурджык торйӧдчыны сыысь, тупкыны границасӧ, да мед оласны кыдз гажныс асланыс гӧраясын.

Селёдкин та вылӧ вочавидзис недыр мӧвпалыштӧм бӧрын.

— Ті абу ичӧт кагаяс, тӧданныд Россиялысь историясӧ. Крымскӧй войнатӧ кӧть ворссьылім, но бӧрыннас Крым миянлы колис. И ӧні сідзи жӧ лоӧ, сӧмын колӧ виччысьыштлыны.

Капитан чеччис эжа вылысь, пыркнитіс гач вылас ӧшйӧм посни турун ёгсӧ.

— Ми тіянкӧд этша ноксим строевӧй подготовкаӧн, а вот начальство радейтӧ парадъяс, мед салдатъяс мичаа ветлӧдлісны стройӧн. Аски — бӧръя лун, локтасны округысь гырысь чинъяс, лоӧ строевӧй смотр. Та могысь тіянлы ковмас на водзын став кужанлунтӧ петкӧдлыны. Бӧръя корӧм, абу приказ: энӧй уськӧдӧй на водзын менсьым нимӧс, ме вылӧ и сідз нин кодсюрӧ кӧсӧя видзӧдӧны. Верманныд пырны ротаӧ, — и муніс, эз бергӧдчыв.

Мӧд луннас велӧдчан шӧринын збыльысь мыччысис ыджыд начальство. Виччысисны дас час асылын, а найӧ воисны сӧмын лун шӧр бӧрын. Андрей аддзыліс ылісянь, кыдзи сьӧд «Волгаысь» сьӧкыдпырысь петісны генерал-лейтенант да кык полковник. На дорӧ пыр жӧ, быттьӧ борд вылын, лэбыштіс велӧдчан шӧринлӧн начальник — полковник Говорков. Час мысти кымын генерал аслас свитаӧн кытшовтіс казармаяс. Кыдзи бӧрыннас висьталіс Сироткин, коді тайӧ луннас вӧлі дневальнӧйӧн, муртса пӧ гачӧй эз усь повзьӧмӧйла, кор аддзи ӧдзӧсӧд пырысь генералӧс.

Ротаса командир Селёдкин сэки медводдзаысь петкӧдчис параднӧй формаӧн. Кыдзи колӧ, доложитіс. А генералыд мыйӧн сӧмын воськовтіс водзланьӧ, сідзи и заводитіс тэчны куим судта мать. Казармасӧ таӧдз, дерт, вежон чӧж нюлісны, некӧн бус чир эз вӧв, а сылы тай сюрисны нелючкиясыд: тані абу сідзи, сэні абу сы ног. Быдлаын бардак! Дерт, колӧкӧ, сідзи и колӧ генералыдлы?

Рытланьыс генерал мыччысис велӧдчан корпус кильчӧ вылын. Кильчӧ бокас жӧдзис югъялысь трубаяса да барабанъяса музыкальнӧй взвод. Плац вылын вӧрзьӧдчывтӧг сулалісны салдатъяс. Найӧ сэні пажын кадсянь виччысисны, а ывла вылас со рӧмдыны нин кутіс, та вӧсна, дерт, прамӧя мудзисны. Но медбӧрын, кӧнкӧ, генераллӧн тшӧктӧм мысти, кыліс начальниклӧн мегафон пыр юралысь гӧлӧсыс:

— К торжественному маршу, поротно, первая рота прямо, остальные направо! Шагом ма-арш!

И пыр жӧ юрӧбтіс кыпыд шылад: грымгис ыджыд барабан, сьылісны гырысь и посни трубаяс. Музыкантъяс мый вынсьыныс, тайкӧ син бугыльясыс петасны, поткӧдісны сынӧдсӧ. Барабанлӧн грымӧдӧм улӧ муніс первой рота. Неыджыд костӧн восьлаліс мӧд рота, сэсся коймӧд. Селёдкинлӧн дас кыкӧд ротаыс муніс медбӧръяӧн... Аслас разведчикъяс водзын сійӧ восьлалӧ параднӧй формаӧн, морӧсас зилякылӧны орденъяс да медальяс. Андрей и думыштлыны эз куж, мый налӧн командирлӧн, коді мыйлакӧ пыр на капитан, сы мында награда.

Со нин дас ӧтикӧд рота оловяннӧй солдатикъяс моз тшолкйӧ-мунӧ кильчӧ водзті. Дас кыкӧд рота восьлалӧ вӧльнӧя на. И со капитан Селёдкин кыпӧдӧ веськыд кисӧ фуражка кӧзырёк бердас, веськыдвылӧ юрсӧ бергӧдлӧмӧн командуйтӧ: «Смирно! Равнение направо!», и рота вуджӧ строевӧй воськовъяс вылӧ.

Сержант Юнев надзӧникӧн командуйтӧ:

— Запевай! — и юрӧбтӧ сьыланкыв:

Мои друзья — начальники, а мне не повезло,

Который год скитаюсь с автоматом.

Такое вот суровое мужское ремесло,

Аты-баты, аты-баты.

Селёдкинлы тайӧ вӧлі дзик виччысьтӧмторйӧн, ӧд роталӧн строевӧй сьыланыс мӧд, а тані кутшӧмкӧ тӧдтӧмӧс нюжӧдісны. Дирижёр чуймис да дугӧдіс музыкантъяссӧ ворсӧмысь, сӧмын ыджыд барабан камгис и камгис, кутіс строевӧй воськовлысь ӧдсӧ.

Жена моя — красавица сбежала от меня,

Она была ни в чём не виновата.

Ни дома, ни пристанища, какая ж тут семья,

Аты-баты, аты-баты.

Мичаа мунӧны Селёдкинлӧн быдтасъяс, сёйӧны синъяснас начальствоӧс.

Служил я не за звания и не за ордена,

Не по душе мне звёздочки по блату,

Но звёзды капитанские я выслужил сполна,

Аты-баты, аты-баты.

Роталӧн «кӧрӧбкаыс» быттьӧ ставнас артмӧма кузяла да пасьтала веськыд визьясысь.

Россия нас не жалует ни славой, ни рублём,

Но мы её последние солдаты.

А, значит, надо выстоять, покуда не помрём,

Аты-баты, аты-баты.

Кутӧны барабанӧ кучкалӧм серти строевӧй ӧд.

Аты-баты. Аты-баты.

И швачкӧны, и швачкӧны кирза сапӧгъяснас бетонӧ, а кок увсьыныс сявкйӧны би киньяс. Тайӧ ӧні, рытъявылыд, кор рӧмдыштіс нин, торйӧн кажитчӧ видзӧдысьяслы. Воддза ротаяс мичаа мунісны, а Селёдкинлӧн разведчикъяс торйӧн бура асьнысӧ петкӧдлісны. Генераллӧн синъясыс весиг ӧзйисны, аслас тӧдлытӧг «Молодцы!» горӧдіс да начальниклань бергӧдчылӧмӧн юаліс: «Коді командирыс?» — «Капитан Селёдкин». — «Сэтшӧм бравӧй командир, а пыр на капитан? А сійӧ ӧтнас сӧмын и гӧгӧрвоис, мый колӧ строевӧй сьыланкывйӧн прӧйдитны, ни ӧти рота эз сьыв. Тайӧ абу пӧрадок, лӧсьӧдӧй представление майор вылӧ». Полковник эз лысьт сувтны паныд, эз кыскышт, мый Селёдкин мукӧддырйиыс вывтіасьӧджык, оз кывзысь начальстволысь, быдтор зільӧ вӧчны ас ногыс, и видзӧдласъясыс сылӧн тшӧкыда оз лӧсявны вылісянь лэдзӧм индӧдъяслы. Сӧмын гогнитіс юрнас да дженьыда вочавидзис: «Есть!»

Да, эз прӧстӧ разведчикъяс ремонтнӧй мастерскӧйысь подшипникъястӧ кыскавны. Со и сявкйисны кок увсьыныс би киньясыд.

— Тэ, Сирӧта, бара менсьым формаӧс пасьталӧмыд? — дӧзмӧма Андрей Саша Сироткин вылӧ.

Сироткин узьлӧ Андрейкӧд орчча крӧватьын. Подъёмъяс дырйи чепӧсъяс дом йылысь орӧдчӧм пон моз да ассьыс пыдди кышавлӧ Подоровлысь паськӧмсӧ. Ставыс эськӧ нинӧм, сӧмын Сироткинлӧн сигарет пачкаыс да зажигалкаыс пырджык Андрей ордӧ веськалӧ, а тайӧ нин дзик нинӧмла, ӧд Андрей сідзи эз и велӧдчыв куритчыны.

— Рытнас бӧр пӧрчча, — пемыдас, кылӧ, вашмуніс Сироткин. — Абу ӧмӧй ӧткодь? Вай мыччы, бурджык, куритчанӧс.

Босьтіс Андрей киысь джынъялӧм нин сигарет пачкасӧ, зажигалка, ӧзтіс ӧтикӧс, горша кыскыштіс да юрсӧ вывлань чатӧртӧмӧн пӧльыштіс бӧр.

Саша Сироткин сійӧ кутшӧмкӧ зэв аслыссяма морт. Сук югыдгӧрд юрсиа, ляс ныра, гӧгрӧс чужӧм пасьталаыс берин чутъяс — быттьӧ гут сітавлӧма. Да и киясыс беринӧсь... Пыр корсьӧ кокньӧд, кӧть мый оз вӧч.

Мӧд во нин Андрей Подоров кыскӧ военнӧй службалысь сьӧкыд нопсӧ. Первойтӧ ёна ковмис терпитны «дедъяссянь». Но Андрей первойя лунсяньыс кутіс асьсӧ: эз ёна чеччав, но и эз сетчы асьсӧ вывті увтыртны. Ӧтнаслӧн сылӧн «томъяс» пиысь коли киас часі. Дерт, ӧтчыд мӧд взводса «дедлы» син улас усьлі… Матыстчис Андрей дорӧ:

— А ноко, пӧрччы часітӧ!

Андрей веськыд кинас топӧдіс шуйгасӧ, тупкис часісӧ. «Дед» мый вынсьыс зілис мынтӧдны кисӧ, но том салдат эз сетчы.

— У-у, сынок! — пошиктыны нин пондіс мӧдыс. — Пӧрччы, бурӧн тэныд шуӧны!

Тайӧ кадас на дінті муніс сержант, Андрейлӧн отделениеса командирыс. Подоров эз шыӧдчы отсӧгла, сідзи оз позь вӧчны, но отделеннӧй ачыс чӧвтіс «дедлы»:

— Э-эновт сійӧс.

«Дед» торйӧдчис Андрейысь, ырыштчыліс сы вылӧ, но эз варт.

— Ну, сынок, ме тэкӧд паныдасьла на! Видзчысь! — и муніс.

Та бӧрын Андрей вылӧ дзик мӧд синмӧн кутісны видзӧдны и «томъяс», и «дедъяс», пыддиджык пуктыны.

Ӧні ставыс тайӧ бӧрӧ кольӧма, пыр матынджык, тыдалан выйын нин кутіс лоны служба помыс. Ёна и бырӧма гажыс Коми муысь, бать-мамсьыс, чойяссьыс. И Клаваысь, коді мӧд во нин велӧдчӧ Сыктывкарын, пединститутын. Мыйӧн воас Андрей гортас, пыр жӧ и ӧтлаасясны Клавакӧд... Но недыр мӧвпалыштӧм мысти шуис аслыс, мый сідзи вӧчны оз позь. Колӧ век жӧ виччысьлыны, мед нин помалас велӧдчӧмсӧ да вӧлисти ЗАГС-ӧ шыӧдчыны. А то гӧтрасян да, сэки торйӧн овны кыдзкӧ абу лӧсьыд, колӧ, мед век вӧліны ӧтлаын. Мый вылӧ сэсся ӧтлаасьнысӧ, разі-пели кӧ лоӧны? Да нӧшта кӧ кага чужас, сэки Клавалӧн некутшӧм велӧдчӧм оз ло… Да ӧд и аслыс Андрейлы колӧ кытчӧкӧ нырсӧ сюйны, корсьны морттуй. Татӧн ӧд сӧмын тышкасьны велӧдісны, гражданка вылад дзик мӧд олӧм. Армияӧдзыс некӧні эз удит велӧдчыштнытӧ-а, эз сетны.

Со бара кытчӧкӧ жургӧны-мунӧны, бара ковмас кутшӧмкӧ бандитъясӧс туявны. Эз нин эськӧ этшаысь ветлыны да... Унджыкысьсӧ, дерт, прӧстӧ кок мудзтӧм лолі, миян ног кӧ — ройӧ увтӧм. Но артмыліс и мӧд ног.

Ӧтчыд сійӧ жӧ Сироткиныскӧд веськалісны секретын виччысьны. Ущельеысь петанін кыйӧдны сувтӧдлісны. Шыавны оз позь, юрнад верман мынтысьны. Мыйкӧ кӧ ковмас, ӧта-мӧдыслы дзик пеляс зэ-эв гусьӧникӧн вашнитасны. А ёнджыкасӧ немӧйяс моз кинас да чуньяснас петкӧдлӧны. Асьныс сюся кывзысьӧны да кыйӧдчӧны. Гӧгӧр лӧнь, сӧмын кылӧ, кыдзи арся небыдик тӧвруыс ворсӧ косьмӧм турун заӧн.

Сійӧ местаас регыд на лӧсьӧдісны кыйӧдчанінсӧ. Найӧ Сироткинкӧд коймӧд смена на и эм. Куйлыны лӧсьыд, сӧмын чорыдджык, абу небыд вольпась вылад. Шондіыс саялӧ нин гӧраяс сайӧ, та вӧсна абу кӧдзыд ни абу пӧсь. Мый тон войнас лоӧ-а? Оз кӧ зэр, лӧсьыдджык, дерт, а зэрас кӧ, изӧймитан.

Шонді бӧръяысь койыштіс зарни югӧрсӧ гӧраяс костӧд да аскиӧдз саяліс. Горувсяньыс пыр жӧ мӧдіс кыптыны плита вылын пузьысь йӧв быг модаа еджыд ру, вевттис гӧгӧрбок. Дзик нинӧм эз кут тыдавны, кӧть синмад жель сюясны. Сынӧдыс ӧдйӧ ыркаліс, Андрей эз и тӧдлы, кыдзи лунтырӧн чукӧрмӧм шоныдыс разаліс. Татшӧм кадӧ, дерт, некод оз кут петны туйӧ, мед кӧть тэ сизим пӧвста боевик. Подоровлы да Сироткинлы коли сӧмын ӧта-мӧдыскӧд вежласьӧмӧн унмовськӧдчывны югдытӧдзыс. Ӧттшӧтш узьны оз позь, быд час колӧ йитчывлыны штабкӧд, мед сэні тӧдӧны, мый налӧн ставыс бур. Но татшӧм кӧдзыднад и вугыртны он вермы. Весиг паськӧмныс кӧтасис, зэр оз ков. Сідзи и тірӧдӧ став тушанад. Ёк-маръёк! Колӧ жӧ тадзи руавны! Сироткин со, кылӧ, нистӧ-узьӧ, сылы, буракӧ, абу и кӧдзыд. Шуда морт! Андрейӧс тірӧдӧ став тушанас, быттьӧ тыдавтӧм мотор сы пытшкын жбуткӧ-уджалӧ. Ковмис шонтысьыштны, кинас да кокнас легӧдчыштны, гимнастика вӧчыштны, а то он и тӧдлы, дзикӧдз изман кӧдзыд изъяс костас. Кузяӧн-визяӧн кыдзкӧ ӧд колис жӧ Подоровлӧн дежуритан кадыс, надзӧник пальӧдіс Сироткинӧс:

— Примит постсӧ, тэнад ӧчеред.

Ачыс куткыртчис гӧгыль моз, пидзӧсъяссӧ вайӧдіс тшӧка бердас, кыдзи ичӧтдырйиыс узьлывліс гортас.

...Мамыс вевттьыштіс Андрейӧс мӧд шебрасӧн, мед дзӧля пи ӧдйӧджык шоналас. Но муртса кутіс шоныштны, батьыс со пальӧдӧ нин лысва вылын ытшкыны. «Тіч-точ, тіч-точ», — юрсӧ еджыд чышъянӧн кӧрталӧм Пиля Миш тэрыба-тэрыба швачкӧдӧ лэчтанӧн гӧрба коса ӧтар-мӧдар бокӧ. Шондіыс сӧмын на мыччысьны кӧсйӧ, та вӧсна ыркыдкодь. Колӧ зіля ытшкыны, мед пӧсявны. Косаыс лэчыд, кыз лысваӧн небзьӧдӧм турунтӧ лёддзӧн водтӧдӧ, сӧмын шарскӧ. Мичаа ытшкӧ Андрей, уліті босьталӧ, бритӧ веж турунсӧ. Важӧн нин тадзи эз уджавлы. Ёна ӧдӧбтіс окотасьыд, но, видзӧдӧ да, кыськӧ друг локтӧ Сироткин (кыдзи сійӧ татчӧ веськаліс?) да горзӧ, мыйкӧ висьтавны кӧсйӧ. Дугдӧ ытшкыны Андрей, веськӧдӧ мудзӧм коссӧ, дӧзмӧмӧн видзӧдӧ Сироткин вылӧ: «Мый морыс талы ковмис?»

«Андрей, надзӧникӧн садьмӧдчы! Банда миянлань локтӧ!» — кылӧ Подоров. «Кутшӧм банда ытшканінас?» — чуймис Андрей, коді став вежӧрнас пыр на вӧлі гортса видз вылын. Но пыркнитчис да паляліс. Надзӧникӧн бергӧдчис кынӧм вылас, восьтіс унзіль синъяссӧ, тільыштіс найӧс да видзӧдліс водзлань. Шондіыс абу на удитӧма мыччысьны, но войся руыс разалӧма. Сӧмын гуранъясӧ неуна кольыштӧма, гӧвкъялӧ кизьӧриник еджыд кисель моз. Видзӧдаліс Андрей гӧгӧрбок: веськыдвылас — ставыс из, гырысь и посни; шуйгавылас, бура ылын, вӧр нин заводитчӧ... Некӧн некод оз тыдав. Чуймӧмӧн видзӧдліс Сироткин вылӧ: «Некод абу да?!» Но мӧдыс инмӧдліс вом дорас чуньсӧ, виччысьлы пӧ... Недыр вӧлі чӧв. Но со гырысь изъяс сайысь кыпӧдчис камуфляж паськӧма морт. Сы бӧрын мӧд, коймӧд. Ставныслӧн вель сьӧкыд нопъяс, ӧружьеаӧсь. Найӧ гӧрбыльтчыштӧмӧн, тэрмасьтӧг, сюся гӧгӧрбок видзӧдалігтыр веськӧдчисны водзын сьӧдалысь вӧрлань. Андрейяссянь бандитъяс вӧліны метра кызь-кызь вит сайын. Ӧні кӧ автоматысь сяркнитны, ӧти ӧчередӧн позьӧ водтӧдны ставнысӧ. Юалана видзӧдліс Сироткин вылӧ: мый вӧчам? Мӧдыс вӧчліс сэтшӧм чужӧм, код серти лои гӧгӧрвоана, мый зэв эськӧ окота резыштны… А друг да разведка? Сэки став налӧн кыйӧдчӧмыс лоас весьшӧрӧ. А абу кӧ разведка? Тадзи и лэдзны сэсся найӧс, мед мунӧны ассьыныс няйт уджсӧ вӧчны? Мед виалӧны миянлысь йӧзсӧ, мед взрывайтӧны олан керкаяс?

Бандитъяс восьлалӧны и восьлалӧны водзӧ, а Сироткин да Подоров мӧжгӧны, оз тӧдны мый вӧчны. Вот воасны вӧрӧдзыс, а сэні найӧс корссьӧма. А мый вылӧ нӧ рацияыс?

Андрей йитчис командованиекӧд. Штабсянь вочавидзисны: «Кыйӧдчӧй! Энӧ петкӧдчӧй!» Приказ эм приказ, сыысь вылӧ чеччыштны оз позь.

А найӧ со матыстчӧны нин вӧрлань — нӧшта метра сё, и саяласны. Но эз. Воисны вӧр дорӧ, сувтісны, пӧрччалісны нопъяссӧ. Ӧти бергӧдчис, ӧвтыштіс кинас, и сэсянь жӧ, кытысянь мыччысисны найӧ, быттьӧ кузь номыр петкӧдчис: ӧта-мӧд бӧрсяыс люзьгис-лэччис горув дзонь отряд. Андрей сӧмын видзӧдліс Сироткин вылӧ, мӧдыс юрнас гогнитіс воча: вот пӧ, другӧ, татшӧм делӧясным.

Штабсянь вочавидзисны: «Виччысьлӧй, кор петасны восьсаинӧ да матыстчасны вӧрлань, но дзикӧдз оз воны».

Надзӧникӧн восьлалӧны камуфляж паськӧма, юр вывсянь кок улӧдз ӧружьеа йӧз. Сироткин да Подоров топӧдчисны му бердас, оз вӧрзьыны. Андрейлӧн сьӧлӧмыс сідзи и йӧктӧ морӧс кудъяс, быттьӧ кӧсйӧ ортсӧ чеччыштны. «Мед сӧмын оз казявны! Мед сӧмын оз казявны! Аддзасны кӧ, пышйыны некытчӧ. Сэки пом, каюк! Кувнытӧ некодлы абу окота».

Ставыс лӧсьыда тыдалӧ Андрейлы, весиг кодлӧн кутшӧм чужӧм. Сьӧд тошкаяс мудзпырысь ӧтарӧ восьлалісны водзӧ, эз аддзыны изъяс костӧ дзебсьӧм кык разведчикӧс. Со матыстчӧны нин вӧрлань. Сэки Андрей юӧртіс штабӧ, кутшӧм квадратын бандаыс, кӧть эськӧ, тӧдӧмысь, сэні тӧдісны сыысь бурджыка.

И мый сэки заводитчис! Ставыс гымаліс да чардаліс, муыс вӧрӧшитчис весиг Подоров да Сироткин улын. Чайтсис, гӧраясыс киссясны татшӧм грымакылӧмсьыс. Ӧні мед сӧмын асланым снарядъяс оз вывті матӧ усьны!

Но Енмыс отсаліс разведчикъяслы. А бандитъясладорын мый керсис! Позьӧ вӧлі гӧгӧрвоны, мый ни ӧти ловъя лов оз коль. И кыдзи друг ставыс заводитчис, сідзи жӧ друг и помасис. Кыптӧм тшынсӧ да буссӧ асъя тӧлыс надзӧникӧн нӧбӧдіс бокӧ, и зонъяслӧн син водзӧ петкӧдчис гӧрӧм му. Некӧн некод эз тыдав. Пельясын сулаліс чӧв-лӧнь. Но со кысянькӧ ылісянь тӧлыс вайыштіс тӧдса шы. Регыд мысти кык боевӧй вертолёт кытшовтісны снарядъясӧн гудралӧминсӧ да пуксисны матіникӧ.

Тайӧ бандасӧ бырӧдӧмысь Подоровӧс да Сироткинӧс наградитісны «За отвагу» медальӧн. Кӧть эськӧ, Андрейлӧн чайтӧм серти, найӧ быттьӧ нинӧм сэтшӧмсӧ эз и вӧчны. Весиг ӧтчыд эз лыйны. Но сэтшӧм нин разведчикъяслӧн уджыс.

Асылыс некытчӧ тэрмасьтӧг, но век жӧ матыстчис: енэжтас весьтын тӧдчыштісны лёка кеслӧм пила пинь кодь гӧра йывъяс, а зонъясӧс кытчӧкӧ водзӧ пыр нуисны и нуисны. Андрейӧс важӧн нин босьтіс вугыр, кыдз-мый вермис, кутчысис, но юрыс медбӧрын дзикӧдз сьӧктіс, катласис бронетранспортёрыс моз жӧ. Мый дыра тадзи мунісны да ылӧдз-ӧ, эз нин тӧд.

Садьмис фугаслӧн швачкӧбтӧмысь: машина джӧмдіс, вугралысь войтыр лэбзялісны коді кытчӧ. Бандитъяс тайӧ пӧрйӧ вӧлӧмаӧсь тэрыбджыкӧсь, воӧмаӧсь наысь водзджык.

— Тэрыба петалӧй да разӧдчалӧй, примитам бой, — кыліс отделениеса командирлӧн гӧлӧс. — Зіля, зіля!

Андрей некыдзи эз вермы чеччыны, кодкӧ куйліс сы вылын да личкис джодж бердас.

— Лэдз! Мый он чеччы? — мырдӧн тойлаліс мешайтчысьсӧ Андрей.

— Да ме тайӧ, ме, — ружтіс, кылӧ, Сироткин. — Автоматӧс вошті, ог аддзы.

Андрей медбӧрын вермис жӧ мездысьны да чепӧсйис ывлаӧ. Гӧгӧр гымакыліс, ӧтарсянь и мӧдарсянь, кылӧ, лыйсисны. Гӧраясӧн топӧдӧм векньыдик туй пасьтала гӧвкъяліс тшын-бус. Автоматсьыс сяркнитіс гӧралань, кысянь, сылӧн чайтӧм серти, найӧс лыйлісны. Пыр жӧ орччӧн гымыштіс ыджыд вынӧн. Веськыд коксӧ быттьӧ биӧн сотыштіс, буракӧ, пуля ли осколок веськаліс. Колӧ эськӧ кӧртавны, но некор. Со кытчӧкӧ лёкысь горзігтыр ӧдӧбтӧма Саша Сироткин: чашнитӧм кынӧмыс ставнас жеркалӧма, сювъясыс петӧны, а сійӧ бӧр сюялӧ. Медбӧрын сунгысис ныр вылас да эз нин вӧрзьыв. Бронетранспортёрыс ыпъяліс жар биӧн. «Тадзтӧ абу дыр и жаритчыны», — мӧвпыштіс Подоров да доймӧм коксӧ топӧдӧмӧн турбыльтчис туй боклань. Сайӧдчыштіс кык из костӧ. Ӧні позис неуна лолыштны да видзӧдлыны гӧгӧрбок. Мыччыліс автоматсӧ из сайсянь, койыштіс кузь ӧчередӧн. Недыр мысти выльысь сярӧбтіс мыччасьысь мыгӧръяс кузя. И сэки жӧ шуйга пельпомас мыйкӧ чорыда зӧркнитіс... И Андрей воштіс сайдсӧ.

Недыр мысти Андрейяслысь разведгруппасӧ вӧлі бырӧдӧма. Чеченъяс жеръялігтыр ветлӧдлісны муын туплясьысь боецъяс пӧвстті, лыйлісны доймалӧмаяссӧ. Снимайталісны видеокамера вылӧ.

Бӧръяыс, мый удитіс аддзывны Андрей, кор воліс ас садяс, вӧлі мисьтӧм сьӧд тошка боевик, коді веськӧдіс автоматсӧ сы вылӧ. «Со и ставыс, мый удиті олӧмын. Ӧні воас пом. А сэтшӧм окота на олыштны… Збыль али мый татчӧ шуӧма кувны? Збыль али мый сэсся ог и аддзыв чужанінӧс? Ме ог кӧсйы!!!» Дум вылас усины мамыс, батьыс. А мый лоас накӧд, кор тӧдмаласны писӧ виӧм йылысь? А Клава, коді кӧсйысис виччысьны Андрейӧс?

Андрей мый вынсьыс топӧдчис кӧдзыд из бердӧ: автоматыс ӧд кытчӧкӧ гантайтчӧма, кӧть нин ки пӧвнас эськӧ сяркнитны…

Быттьӧ тӧв шӧра тӧлын гымыштіс, сідзи жӧ ыджыдсьыс-ыджыд шог пырис Подоровъяслӧн керкаӧ. Арыс кыссис шогмытӧма дыр. Октябрь да ноябрь чӧж енэжыс прамӧя эз и воссьыв, пыр вӧлі муӧдз ӧшӧдчӧм мисьтӧм кымӧра. Дугдывтӧг зэрис да слӧтитіс, кӧть ывла вылӧ ныртӧ эн мыччӧдлы.

Талун сӧмын ывла руыс тӧкӧтьӧ вежсьыштіс: пӧльыштіс чизыр вой тӧв, нӧбӧдіс кытчӧкӧ мустӧм кымӧръяссӧ, и пыр жӧ чорзьӧдіс сэтшӧма нин дӧзмӧдысь няйтсӧ. Ӧлеш Марья удж вывсьыс локтігмоз пыраліс магазинӧ. Няньтӧ да мый да ӧд быд лун лоӧ босьтны. Горт дорас нин паныдасис Тима Нинакӧд, коді кыкнан киӧдыс кутышталӧмӧн гуляйтӧдіс шоныд комбинезонӧ пасьтӧдӧм Серёжаӧс. Чорыд сьӧд гынсапӧгъяса кокъяссӧ сьӧкыда вешталӧмӧн, ичӧт морт зілис восьлавны водзӧ, кыскис ас бӧрсяыс гӧрбыльтчыштӧм мамсӧ.

— То ӧд, Ен сыкӧдӧн, кок нин шедӧма дзӧляникыслӧн, — сувтыштліс эня-пиа дорӧ Марья.

— Арӧн-джынйӧннад абу дивӧ. Зэв эськӧ зіль кӧсйӧ лоны да, мед кӧть оз вомдзась-а... Ой, коскӧй мудзис гӧрбыльтчӧмнад, ки вылӧ босьтлыны лоӧ... — воча нюмдіс Тима Нина. — Андрейыд нӧ мый гижӧ?

— Ӧні дыр нин письмӧсӧ эз ыстывлы, дзикӧдз гажмис, буракӧ.

— Первойсӧ ӧд тшӧкыда гижӧны, а мӧд вонас ставӧн дышмӧны. Но нинӧм, во джын нин сӧмын и колис, воас сэсся.

— Воас, дерт. А Клава кыдзи велӧдчӧ?

— Оз, буракӧ, лёка, сӧмын элясьӧ жӧ, сьӧкыд пӧ. Заводитӧма да велӧдчас нин мед, ӧні ӧд высшӧй образованньӧтӧгыд дзик некытчӧ, удж вылӧ оз босьтны весиг. Мед лёк туй вылӧ оз петны-а, зэв ӧд кокниа ӧнія том йӧзыд бокланьтӧ шыбӧлитӧны да.

— Сійӧ и эм. То, джек судта, кудзӧсь бӧжа, ветлӧны туй шӧрті, некодысь ньӧти яндысьтӧг табак куритӧны. Мый и керсьыны кутіс?

— Сійӧ мый нин, вина да эсійӧ наркотикнад быд ногыс дурмӧдӧны асьнысӧ-а.

— Карӧ лэччылі воддза вежонас. Больничаӧ. Чайті, мися, карад йӧзыд культурнӧйджыкӧсь, а видзӧдлі да, ставыс дорвыв шпуткӧны, и том, и пӧрысь.

— А нинӧм и чуймавны, став лёкыс ӧд деревняад сэтысь и локтӧ, — ышловзис Тима Нина да мӧд ки вылас пуксьӧдіс Серёжасӧ. — Служитсяс Андрейыдлӧн да кӧть мед ӧдйӧджык нин ӧтлаасясны миян Клавакӧд. Ёна нылыс виччысьӧ да…

— Ме эськӧ дзик ньӧти абу паныд, да налысь ӧд, том йӧзыдлысь, он тӧд, мый на юраныс дӧвгас. Бать-мам вылӧ ёна оз видзӧдны ӧнія том войтыр, ми нин эгӧ кывзысьлӧй-а.

— Колӧкӧ, армиясьыс гӧтырӧн локтас да?

— Мун да и тӧд…

Сулалыштісны нӧшта недыр, сёрнитыштісны на ӧттор-мӧдтор йылысь и торйӧдчисны.

Дзиръятіыс пыригӧн Ӧлеш Марья пошта кудйысь кыскис газет. Казяліс — пытшкас мыйкӧ эм. Бара биысь ли, телефонысь ли мынтысян бумагатор, кӧнкӧ… А, колӧкӧ, Андрейсянь письмӧ?

Керкаас пырис да эз весиг пӧрччысь, пызан дорас пыркӧдыштіс газетсӧ — костсьыс уси гӧрд доръяса конверт.

— Слабог, Андрушсянь.

Пызан дорӧ пыр жӧ матыстчисны Наташа да Валя, лӧсьӧдчисны кывзыны, мый йылысь гижӧ ыджыд вокыс. Валя нюжӧдліс кисӧ письмӧлань, но Марья эз сет:

— Час, мамыс лыддя.

Кыскис сумкасьыс ӧчкисӧ да видзӧдліс адресъяссӧ, и пыр жӧ вӧсньыдик шылаӧн моз сутшкисны сьӧлӧмас: гижӧма кодкӧ мӧд, абу Андрей. Тіралысь киясӧн нин перйис неыджыд кабалатор. Тайӧ ичӧтик бумагаыс Марьялысь чунь помъяссӧ быттьӧ пӧсь ӧгырӧн сотыштіс, весиг лолавны дугдыліс… сьӧлӧмыд эз пӧръяв. Синмыс пемдіс, ыджыдсьыс-ыджыд пытшкӧсса дойысь пызан вылӧ лэдзчысьӧмӧн сійӧ гораа ырӧстӧмӧн бӧрддзис. Нывъясыс мамыс дорӧ уськӧдчисны, кутчысисны сы бердӧ, тшӧтш курыд синваӧн мыссьӧны. Мый-мый, а татшӧм юӧртӧ некод виччысьны эз куж.

Пиля Миш удж вывсьыс воис да чуймис: керка дорас сулалӧ гӧрд креста машина. «Мый бара-й лоис талун миянын? — визьнитіс юрас мӧвп. — Эз-ӧ нин Марья другысь висьмы?» Котӧрӧн пырис да аддзис шуштӧм серпас. Гӧтырыс сы ни садь куйлӧ вольпасьын, сы гӧгӧр бергалӧ еджыд халата Пельшӧр Тоня, а нывъясыс лимзалӧны-бӧрдӧны. Матыстчис крӧвать дорӧ, пуктіс сарӧга ки пыдӧссӧ Марьялӧн плешкӧ — чайтіс ӧд, видзчысьтӧг биаліс гӧтырсӧ.

— Мый нӧ лоис? — юаліс Тонялысь.

Сійӧ мӧдарӧ бергӧдчӧмӧн тэчис отсӧг сетан кӧлуйсӧ пелькиник кӧрт чемоданӧ да чӧв оліс. Миш видзӧдліс пызан сайын сыркъялысь нывъясыс вылас, аддзис салдатскӧй конверт, и пыр жӧ ёкмуніс сьӧлӧмыс.

— Мыйкӧ Андрейкӧд?

— Да, — вочавидзис Наташа, тупкис чужӧмсӧ да уськӧдчис юрнас пызан вылӧ.

Подоровъяс ордын велавтӧм чӧв-лӧнь. Наташа да Валя кок чунь йыланыс и ветлӧны. Мӧс юктӧдны некодӧн тшӧктытӧг петісны ӧтлаын, эз мукӧд лунся моз вензьыны, кодныслы талун колӧ. Надзӧникӧн кыдзкӧ сэсся и Марья сувтіс. Быть ӧд, кытчӧ воштысян. Коді нӧ кӧзяйкалысь уджсӧ бергӧдас? Да и ноксигад быттьӧ кокньӧдыштлӧ, ылаланджык лёк мӧвпъяссьыс.

Войыс коли сьӧкыда. Мишлы да Марьялы эз узьсьы, мудзтӧдз бергалісны то ӧтар, то мӧдар бок вылас. Миш некымынысь чеччыліс, петаліс ывлаӧ куритчыны... Со тай, чужтісны-быдтісны писӧ, ыджыдӧс, ёнӧс да мичаӧс, бур йӧзлы радлыны, лёк йӧзлы вежгыны, а дас ӧкмыс арӧсӧн и ори олӧмыс кӧнкӧ ылі Кавказын...

И мый налы сэні лӧсьыда оз овсьы? Мый бурыс налы миянлысь том йӧзсӧ виалӧмысь? Мед эськӧ олісны шумтӧг да зыктӧг джуджыд гӧраясас, эскисны асланыс Аллахлы. Найӧ некодӧс оз вӧрӧдны, и найӧс оз дӧсадитны. А мыйлакӧ тай оз овсьы! Кыткӧ пыр лудӧ, быттьӧ пытш пырӧма да курччасьӧ. А, колӧкӧ, мырдӧн тувкйӧдлӧны, тшӧктӧны виавнысӧ, дзик та вылӧ сьӧм мӧдӧдӧны суйӧр сайсянь? Мед йӧзыс эз ланьтӧдчыны. Мед эз ланьтӧдчыны!.. Вот мый колӧ саридзсайса политикъяслы. Дзик та вӧсна мӧй и усьӧны кӧнкӧ лунвылын миян том салдатъясыс, на лыдын и Андрей Подоров.

Недыр кежлӧ ойбыртліс Марья, и вӧтӧн пиыс уськӧдчыліс. Сулалӧ быттьӧ асланыс дзиръя дорын, салдат паськӧма, и надзӧникӧн шуалӧ мамыслы:

— Эн сэтшӧма вийсьӧй, мамук, ме вӧсна. Мед, менам кӧ нэмӧй татшӧм дженьыд лои. Но ме нинӧмӧн эг янӧд ни ачымӧс, ни тіянӧс. Эз вины менӧ код юрӧн тышкасигӧн, эг сотчы винаысь, эг пагав наркотикъясысь. Айму вӧсна тышын уси.

Тайӧс шуис да и муніс надзӧникӧн туй кузяыс. Мамыс жӧ кыдзи сулаліс кильчӧ дорас, сідзи и коли сулавны: кокъясыс быттьӧ кынмӧмаӧсь, эз вермы весиг вӧтчывны пиыс бӧрся, сӧмын кияссӧ сылань нюжӧдліс.

Мӧд луннас кутісны лӧсьӧдчыны дзебигкежлӧ. Тшыксьытӧмджык сёян-юан босьталісны: пызан вылад ӧд мыйкӧ колӧ пуктыны, мед морт ногсӧн колльӧдны муса пинысӧ бӧръя туйӧ. Рӧдвужыс на ордын жӧ бергалӧны, да и орчча керкаын олысьяс пыралісны сьӧлӧм сетны. Коді мыйӧн вермӧ, сійӧн и отсыштӧ. Сӧмын оз тӧдны, кор ваясны…

Лёк юӧрыд ӧдйӧ ветлӧ. Андрейлӧн усьӧм йылысь Клава тӧдмаліс некымын лунӧн сёрӧнджык. Вӧскресенньӧӧ мамыс рейсӧвӧй автобусӧн мӧдӧдіс нылыслы сёян тыра сумка. Ӧні тай ставӧн сідзи вӧчӧны. Нывъёртъясыскӧд ветлісны автопавильонӧ, сэсся ӧтар-мӧдар вугъяс кутчысьӧмӧн нуисны общежитиеӧ. Клава исыштіс пытшкӧссӧ.

— О, гортса чӧскыд дук кылӧ! Час, видзӧдлам, мый нин мамук пукталіс миянлы?

Ректісны. Сэні жӧ, ичӧтик полиэтилен пакетын, письмӧтор мамыс пуктӧма. Кыскис сійӧс Клава да пуксьывлытӧг и лыддис. Ӧд сэтшӧм окота тӧдмавны, кыдзи нин гортас олӧны, мый выльыс лои сылӧн велӧдчигкості. Мамыс гижӧма, мый олӧны важ мозыс, ичӧтик Серёжа быдмӧ, зэв нин ёна вильшасьӧ, сійӧ и видзӧд, мед некытчӧ оз доймы; мӧсныс сувтан выйын да йӧвсӧ этша сетӧ. А письмӧ помланьыс пасйӧма… Андрейӧс Чечняын виӧм йылысь, да мед Клава оз сэтшӧма вийсьы.

Ставыс пемдіс Клавалӧн син водзын: лун югыдыс кытчӧкӧ воши, нывлысь нэриник на сьӧлӧмсӧ быттьӧ пыдӧдз чарснитісны нянь вундан чарлаӧн. Шытӧг пӧрӧдчис юрлӧс вылас, а пельпомъясыс и став тушаыс сьӧкыда нетшкысисны кысянькӧ пыдісянь петысь, кутны вермытӧм сыркъялӧмысь. Нывъёртъясыс шемӧсмисны, уськӧдчисны бурӧдны пессьысь Клаваӧс. Света кисьтіс ва, мыччис, но стӧканыс уси джоджӧ да пасьмуні посньыдик торъяс вылӧ.

Нинӧм нывъёртъясыс оз кужны вӧчны ырзысь-горзысь Клавакӧд, некыдзи оз вермыны вайӧдны морт выйӧдз. Медбӧрын Лена, кор аддзис, мый налӧн вийсьӧмыс весьшӧрӧ, мый вынсьыс шлячкӧбтіс ки пыдӧснас Клавалы бан бокас, сэсся мӧдарас, да лёкысь горӧдіс:

— Ноко, ланьтан он?!

Та бӧрын Клава лӧнис, сӧмын кадысь кадӧ сьӧкыда сыркнитліс на. Света мыччис мӧд стӧканӧн ва, и та бӧрын Клава успаньвыв пуксьыштіс. Пукаліс крӧвать вылас кытчӧкӧ ылӧсас дувгӧдчӧмӧн, синъясыс тыртӧмӧсь, сӧмын синваыс дугдывтӧг тюрис и тюрис.

— Мун петав да мыссьышт, — Света мыччис кичышкӧд да йӧткыштіс Клаваӧс ӧдзӧслань, — а ме кӧть джоджсӧ чышка. Сійӧ и видзӧд — коктӧ дойдан.

Клава кывзысис нывъёртыслысь: лӧня петіс да дыр мыссис. Надзӧникӧн, шатлалігтырйи сэсся пырис, нёровтчис вольпась вылас да ёна-ёна кунис синсӧ.

Ставыс! Эштіс! Мый ӧні коли вӧчны Клавалы? Медся бур… Вӧльнӧй сьветас медся колана мортыс эз ло. Бырис. Воӧн-джынйӧн виччысис Клава, во джын нин и кольлі, нёльӧд пайыс сӧмын. Чайтіс, водзын налӧн ӧтувъя, мича, югыд да сӧстӧм олӧм. А збыль вылас нинӧм эз коль. Быттьӧ гудыр вабергач бергӧдлӧмӧн кыскис Клаваӧс… Кытысь петан туй абу. Весьшӧрӧ нюжӧдан китӧ, дзик некытчӧ весиг кутчысьны, кӧть эськӧ и кӧсъян. Бара воисны кывъяс: «Усьны эськӧ му вылӧ, да пасьмунны…» Мед нинӧм тэысь оз коль, некутшӧм паметь. Вӧлін, и эн ло. Мед некодлы весиг дум вылас он усьлы, быттьӧ эн и чужлы тайӧ лёк му вылас, кӧні йӧзыс этш воштӧмӧн виалӧны ӧта-мӧдсӧ, некыдзи оз вермыны тӧрӧдчыны татшӧм паськыдінас! Уна нэм чӧж, му пуксьӧмсяньыс, йӧз воюйтӧны ас костаныс. Но сэки, важӧнтӧ, кор мортыс ӧблезянасьыс абу на ёна ылыстчӧма вӧлі… Позьӧ на тайӧс гӧгӧрвоны. А ӧні со кутшӧм сюсьӧсь: лэбалӧны космосӧ, уджалӧны компьютеръяс вылын… И сідзи жӧ, кыдзи и войдӧр, зільӧны бырӧдны ас коддьӧмсӧ. Ӧтияслы оз кажитчы мукӧдъяслӧн чужӧм-рожаыс, мӧдъяслы сійӧ, мый оз на моз, а мӧд кыв вылын сёрнитӧны, коймӧдъяслы нӧшта мыйкӧ сьӧлӧм вылас оз во.

Виисны, бырӧдісны мувывса медся шань зонсӧ. Ӧні позьӧ сувтны да дугдыны выль ӧружие вӧчӧмысь. А дугдасны ӧмӧй? Дерт, оз. И весьшӧрӧ лоӧ Клавалӧн курыд синва кисьтӧмыс. Некод оз и тӧдлы, мый кыськӧ ылі парма шӧрӧ дзебсьӧм ичӧтик коми сиктысь быри Андрей Подоров.

Нинӧм он шу, эз ёна гажа мӧвпъяс гӧгравны Клавалӧн дзикӧдз гудыртчӧм юрын: «Мый вӧчны? Кыдзи водзӧ овны? Колӧ кӧть бӧръяысь видзӧдлыны Андруш вылӧ. Ваясны жӧ ӧд гортас? Ӧні ӧд тай усьӧм салдатъястӧ вайӧны, оз усянінас дзебны. Сӧмын мыйкӧ колис али эз мусаникыслӧн-а? Колӧкӧ, и дзебнысӧ нинӧм, куш торпыригыс воас».

Клавалы вир шог, а кутшӧмджык Пиля Мишлы да Ӧлеш Марьялы? Налы ӧд, бать-мамыдлы, торъя сьӧкыд. Колӧ мунны, аддзӧдчывны накӧд. Да, сідзи Клава и вӧчас. Велӧдчӧмыд виччысьлас. Али дзикӧдз шыбитны? Мый бурыс ӧні сыысь? Но, помалас институтсӧ, но, диплом лоас, а Андрей ӧд абу! Да некор оз и ло! Мый ӧні дипломсьыс? Тані кӧть ӧшӧдчы, овны ньӧти абу окота. Господьӧй-Енмӧй! Ставыс, ставыс эштіс! Коли сӧмын Андрейӧс колльӧдны бӧръя туйӧ, а сы бӧрын мый лоӧ, кыдзи бергӧдчас Клавалӧн олӧмыс? Кадыс петкӧдлас?!

И нывка пыр жӧ мӧдіс лӧсьӧдчыны мунігкежлӧ.

Со и воисны... Пиля Миш да Ӧлеш Марья быттьӧ и виччысисны, кор нин ваясны писӧ, и зілисны нюжӧдыштны на кадсӧ, ай-мам сьӧлӧмъясӧн некыдзи эз вермыны эскыны, мый налӧн пиыс абу нин ловъя. Вежӧраныс ичӧтика кольлі на лача. Пачын, пӧим пиас, чусалысь ӧгыр моз: эз-ӧ сорсьӧм ло? Быдторйыс тай овлӧ вӧльнӧй светас... Но ӧні и тайӧ ичӧтик ӧгырыс кусі. Пӧрис кӧдзалӧм пӧимӧ.

Тупкӧс вылыса машина сувтіс Подоровъяслӧн ӧшинь улӧ. Кык салдат да офицер чеччисны сэтысь. Накӧд и военкоматса майор, коді колльӧдіс Андрейӧс армияас нуигӧн. Налы паныд петісны ставӧн, коді вӧлі Пиля Миш ордын. Наташа да Валя кык костын нуӧдісны шогысла дзикӧдз сьӧдӧдӧм, некымын лунӧн пӧрысьмӧм Ӧлеш Марьяӧс. Петалісны видзӧдлыны и орчча керкаясысь. Чужӧмсӧ кияснас тупкӧмӧн, котӧрӧн матыстчис Клава. Том офицер, дзик челядь чужӧма томиник лейтенант, тшук сӧмын на военнӧй училище помалӧм бӧрын, матыстчис да чолӧмасис:

— Лейтенант Воронин. Здравствуйте! На меня возложена печальная миссия… доставить тело вашего сына. Примите глубочайшие соболезнования, — сэсся бергӧдчис салдатъяслань: — Выносите гроб.

Найӧ йӧткыштісны ортсӧ прӧстӧй, стружиттӧм пӧвъясысь тувъявлӧм ящик. Офицерыс, Пиля Миш да матысса керкаясысь петӧм мужичӧйяс босьтісны сійӧс кияс вылӧ. Дзиръя дорас ӧти салдат вильснитіс, гортйыс пӧлӧстчис, но ӧдйӧ бӧр веськӧдісны.

— Эн жӧ бара-й уськӧдӧй менсьым дона пиуксӧ! — не ас гӧлӧсӧн горӧдсис Ӧлеш Марьялӧн.

Надзӧникӧн, видзчысьӧмӧн пыртісны керкаӧ, пыді кӧдзыд вежӧсас: сійӧс кык лун нин эз ломтывлыны. Пуктісны улӧсъяс вылӧ.

— Мый нӧ, эз вермыны весиг прамӧй горт вӧчны али мый? — ливӧстіс Марья. — Этатшӧм мисьтӧмӧн и мӧдӧдӧны.

— Ланьтлы нин тэ! Сьӧлӧмӧс эн орйӧдлы аслад лывгӧмӧн! Час, восьтамӧй, — Пиля Миш судзӧдіс джаджйысь кӧрта кӧлуй да пегыртӧмӧн мынтӧдіс пӧвъяссӧ. Мужикъяс тшӧтш отсасисны.

Ящик пытшкас вӧлӧма прамӧй горт, а сы пытшкын нин цинкӧвӧй листысь сваритӧмӧн вӧчӧм кӧрӧб. Чужӧм весьтас стеклӧысь ӧшинь.

— Дитяӧй менам! — уськӧдчис Ӧлеш Марья, недыр видзӧдіс стеклӧ пырыс, веськӧдчис, бергӧдчыліс ӧтарӧ-мӧдарӧ да шемӧсмӧм, усьӧм гӧлӧсӧн шуис: — Абу Андрей да?!.

Мукӧдыс чуймӧмӧн матыстчисны горт дорас.

— Кыдзи абу Андрей?! Ноко, югзьӧдлам, — судзӧдіс Пиля Миш пызанвывса лампа да чуткис розеткаӧ.

Збыль, горт ӧшиньӧд тыдаліс гӧрд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма морт. Ставӧн бергӧдчисны лейтенантлань. Сійӧ видзӧдіс горт гӧгӧр сулалысь йӧз вылӧ да эз гӧгӧрво, мыйла тадзи ставӧн шай-паймунісны, мый сысянь виччысьӧны.

— Это же… не наш сын, — тіралан гӧлӧсӧн шыасис Пиля Миш.

— Как… не ваш?! — ӧні нин и офицерлӧн вомыс паськаліс.

— Это кто-то чужой… Рыжий… Наш сын черноволосый… был…— некыдз эз вермы ас выяс воны весьӧпӧрӧм Миш.

— Мне кого приказали везти, того и привёз, — нурбыльтіс Воронин. — У него личные документы в кармане были... И куда теперь его девать? Обратно в Чечню?

Военкоматса майор видзӧдіс том лейтенант вылӧ да мӧвпыштіс: «Мӧдӧдасны жӧ челядьтӧ! А кӧть и олӧмаджык вӧлі, мый эськӧ вежсис».

Воронин дзикӧдз шайпаймуніс, став тушанас тіравны кутіс, пуксис стен дорын сулалысь улӧс вылӧ. Пиля Мишлы весиг жаль лои том мортыд. Сійӧ лапйӧдлан синъясӧн тапкӧдыштіс офицерлы пельпомас да индіс сёян-юан тыра пызан вылӧ:

— Да-а, не позавидуешь тебе... Как и нам, однако… Ладно, пригласи-ка своих солдат к столу. Вы же с дороги.

— Сейчас. Только сначала покажите, где у вас туалет. Мы ведь действительно с дороги.

Кодкӧ соседъяс пиысь петіс салдатъяскӧд посводзӧ, а Пиля Миш коли лӧньӧдны гӧтырсӧ:

— Вай, Марьюк, дугдыв лимзавнытӧ. То кыдзи, другӧ, ставыс бергӧдчис. Ӧні весиг он и тӧд, мый думайтны. Колӧкӧ, и ловъя на миян Андрейным да… Шулі тай, быдторйыс олӧмад овлӧ…

Марья сьӧкыда чеччис, но шатовмуніс, и верӧсыс, сыкӧд тшӧтш и Наташа, кутісны.

— Тэ, мамук, водыштлы диван вылад, шойччышт. Ми Валякӧд ставсӧ справитам.

Салдатъяс регыд бӧр пырисны, чӧв олігтыр пӧрччалісны бушлатъяссӧ, гольӧдчыштісны мыссян дозйӧн, вежавидзиг пуксялісны лабич вылӧ. Но кор Миш кыпӧдіс водка доз, Воронин пыр жӧ шуис:

— Какая уж теперь водка! Вон как дело обернулось… Нам никак нельзя! Особенно теперь! Придётся ведь в военкомат ехать с товарищем майором, связаться с частью…

— Понимаю… Просто как-то неудобно, ведь так принято, — эз ёна ас кыв вылас сулав и кӧзяин.

— Это нам неудобно. Из-за какого-то разгильдяя… Теперь вот нам расхлёбывай.

Салдатъяслӧн нуръясигкості Ӧлеш Марья неуна воыштіс ас выяс, лӧньыштіс да матыстчис жӧ пызан дорӧ.

— А где нӧ тогда наш Андрей? А? — бӧрдӧмысла гырдмӧм, жугыль синъяснас ыджыд лачаӧн видзӧдліс лейтенант вылӧ. — Где нӧ? Убитый, али живой?

Воронин ышловзис, лэптыштліс пельпомъяссӧ, вештіс паньсӧ бокӧ.

— Знаю только, что их отделение попало в засаду. Большинство бойцов были убиты или ранены. Подкрепление-то быстро подошло, но… Раненых было два-три человека, а убитых вот… развозим по домам. Если спутали, вдруг да окажется, что ваш сын жив. Подождите, потерпите уж как-нибудь. Всё выяснится. А я от лица командования приношу вам свои извинения, — лейтенант чеччис пызан сайысь.

— Да кушайте вы, кушайте, где нӧ ещӧ сможете покушать-то? — Марья тэрмасьӧмӧн бӧр пуксьӧдіс сійӧс пызан сайӧ.

— Спасибо большое, наелся, — кызмырдӧн нюмдіс Воронин. — Гроб надо обратно загрузить. Поможете? — и видзӧдліс лабич вылын пукалысь мужикъяс вылӧ.

— Кӧнешнӧ, кӧнешнӧ, — юръяснас довкйӧдлӧмӧн сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн чеччисны найӧ.

Салдатъяс регыд мунісны, а сиктса войтыр сідзи шемӧс и колины. Сӧмын Ӧлеш Марья гусьӧник лыддьӧдліс:

— Мый сэсся ӧні думайтны? Кӧні Андрейным? Кулӧма али ловъя, бара-й, коньӧрӧй-а?

Йӧз надзӧникӧн разӧдчисны, петіс гортас и Клава. Петтӧдзыс матыстчыліс Наташа дорӧ да корис пыр жӧ юӧртны, кывсяс кӧ мыйкӧ Андрей кузя.

— Ми ӧні нинӧм огӧ вермӧй вӧчны. Колӧ водзӧ овны. Колӧ виччысьны, надейтчыны, дзикӧдз лэдзчысьны оз позь, — шуаліс Пиля Миш керка кузя ветлӧдлігмоз. Быттьӧ Марьяӧс лӧньӧдіс, а збыль вылас медъёна асьсӧ.

«Со и ставыс, мый удиті аслам олӧмын», — воис Андрейлы вежӧрас, кор аддзис сьӧд тошка боевикӧс. Но юрас мӧдіс пессьыны: «Мый эськӧ татшӧм здукас вӧчис капитан Селёдкин? Сійӧ, дерт, пырӧдчис боевиклы вежӧрас…» И Андрей зэлӧдчис мый вынсьыс: ӧні сійӧ абу нин Подоров Андрей, а паськыд сьӧд тошка да жергӧдӧм вома боевик. Чечен мый вынсьыс зільӧ веськӧдны автоматсӧ Андрей вылӧ, а киясыс оз кывзысьны... Сярӧбтіс автомат ӧчередь, пуляяс крӧшитісны изйысь посньыдик торъяс, найӧ сявкнитісны ӧтарӧ-мӧдарӧ, веськалісны и Андрейлӧн чужӧмӧ, пыдӧдз чашнитісны кучиксӧ, ныр-вомыс ойдіс вирӧн. Боевик дӧвӧльпырысь чӧвтіс автоматсӧ пельпом саяс да чепӧсйис водзӧ. Ӧні сылы тані дыр жуйявны эз нин позь — кыліс уна лыда автоматӧн сяркӧдӧм, гындісны миномётъяс... Отсӧг вылӧ воис дзоньнас ротаыс, кодӧс Андрейлӧн разведотделение мездіс боевикъяслӧн видзчысьтӧг уськӧдчӧмысь.

И збыль, Пиля Мишлӧн керкаӧ некымын лун мысти гӧрд дора конверт пиын пырис шуда юӧр. Гижӧма ӧтдор киӧн, но ыстысьнас пасйӧма Андрейӧс. Ӧлеш Марья тіралан киясӧн дзажнитіс конвертсӧ, кыскис письмӧсӧ. Но люзьгысь синва вӧснаыс ачыс лыддьыны эз вермы.

— Вайлы татчӧ, тэ помысь нинӧм! — нетшыштіс гӧтырыслӧн киысь Пиля Миш. — То, абу ачыс гижӧма, и рочӧн. Кывзы, Марья. — «Здравствуйте, дорогие мои папа, мама, Наташа и Валя! С большим солдатским приветом к вам ваш сын Андрей. Не удивляйтесь и не тревожьтесь, что пишу не сам. Вот, попал в госпиталь по собственной глупости, валяюсь уже неделю».

— Господи, ловъя, ловъя на пиукӧй менам! — ырӧстіс Марья. Быттьӧ став синвасӧ нин кисьтіс, а кольлӧма на, бара на кыськӧ чепӧсйис. — Аттьӧ жӧ тэныд, Господьӧй! Аттьӧ тэныд, Господьӧй! — бергӧдчис ен ув пельӧслань да пернапас бӧрся пернапас мӧдіс чӧвтавны.

— Эн мешайт! Бурджык, кывзы водзӧ! — ӧлӧдіс сійӧс Миш, кӧть и аслас гӧлӧсыс тшӧтш оръясис. — Лэдз водзӧ лыддьыны! Кӧні нин и вӧлі? Вошті тэ понда! А, тані тай… «Попал в госпиталь по собственной глупости. Менял лампочку, упал с табуретки и повредил ногу. Да ещё лампочка разбилась, теперь пальцы забинтованы, поэтому сам писать не могу, за меня пишет медсестра».

— То ӧд, муса пиыд, миянӧс жалитӧ, збыльсӧ оз гиж. Сійӧ ӧд, коньӧрӧй, оз на тӧд, мый тані миян вӧчсьӧ, — бара сюйсис гӧтырыс.

— «Служба идёт нормально, аппетит хороший, и я сейчас поправился. Так что, когда вернусь домой, старая одежда будет мала. Придётся всё обновить… А как вы живёте? Как Наташа и Валя? Что у вас нового? Как живёт Клава? Передайте ей от меня горячий привет. Также передавайте приветы всем моим знакомым, если кого увидите. Пишите пока по этому адресу. За меня не беспокойтесь. Остаюсь ваш сын Андрей. Крепко обнимаю и целую вас всех, мои родные. До скорого свиданья!»

— Но, слабог, ловъя менам сьӧлӧмшӧрӧй, доймалӧма сӧмын. Мед кӧть эз жӧ эськӧ ёна, — бара на нормис Марьялӧн небыд мам сьӧлӧмыс.

— Но, лӧньӧдышт асьтӧ. Ставыс тай, позьӧ шуны, бур вӧлӧма. А кыдзи ӧд повзьӧдлісны. Вот и эскы быд гумагалы! Мать! — джодж кузя ӧтарӧ-мӧдарӧ жӧдзиг ропкӧдчис Пиля Миш.

— Колӧ эськӧ ветлыны видлыны Андрушӧс. Но кыдзи?

— Да-а… Кытысь сы мында сьӧмыс? Дай кысь на ӧд корсян? Адресыд ӧд талун ӧти, а аски, колӧкӧ, мӧд нин лоӧ. Дерт, эськӧ, сы вылӧ кӧ петан, аддзан да… Мый нӧ, мунан да, аддзысян да, а отсавны нинӧмӧн жӧ огӧ вермӧй. Ӧні сэсся виччысьыштлам нин, ловъя кольӧма да. Ачыс коркӧ локтас.

Тайӧ лунсяньыс Подоровъяслӧн шогӧн тырлӧм керкаыс бӧр югдіс.

Андрей воис Сыктывкарӧ водз асылӧ. Бедь вылӧ мыджсьӧмӧн да дойысла пиньяссӧ векыштӧмӧн надзӧник лэччис перрон вылӧ, гонькнитіс ӧтарӧ-мӧдарӧ. Позьӧ шуны, воис. Сыктывкарыд сійӧ гортыс кодь нин. И вокзал дорын жӧдзысь войтырыс ставыс быттьӧ ас, коми йӧз. Зон мырдӧн кутіс ортсӧ вӧзйысьысь нюмсӧ, мед оз жӧ кӧть чайтны торксьӧмаӧн.

Лолавсис кокньыда — сынӧдыс ӧд сідз жӧ ас. Окота вӧлі горӧдны сьывны, но бара жӧ лӧньӧдыштіс лов кыпсӧ, эз шызьӧд бур йӧзсӧ. Сулыштіс недыр, ыркӧдчыштіс, пуксис прӧст лабич вылӧ, виччысис, кор тэрмасьысь пассажиръяс кызвыннас разӧдчаласны. Автобусъяс ветланін вӧлі прӧстмӧма нин лымйысь, а тротуар бокъясын куйлісны на няйт толаяс... Ичӧтик нывка кояліс гулюяслы семечки, а найӧ тэрмасьӧмӧн, ӧта-мӧд вежмӧныс, зіля кокасисны. На костӧ жӧ сюйсьӧмаӧсь некымын пышкай, налы ӧд тшӧтш сёйны колӧ. Нинӧм вӧчигмоз Андрей видзӧдаліс сэтчӧ-татчӧ жӧдзысь йӧзсӧ. Орчча лабич вылын пукалісны кык ныв да дышиника куритчисны. Андрейлӧн важысянь лӧг петӧ куритчысь нывбабаяс вылӧ, кӧсйис нин бергӧдчыны мӧдарӧ, но ӧтиыс на пиысь быттьӧ тӧдсаӧн кажитчис. Сюсьджыка нин видзӧдліс, и аслас кӧсйытӧг вӧрзьыштіс сьӧлӧмыс: тайӧ вӧлі Игнатова Таня! Но кутшӧма вежсьӧма! Кӧні нӧ сылӧн коркӧя мичыс, коркӧя дзирдыс, коді дзикӧдз кольмӧдліс зонмӧс, да сэтшӧма, тайкӧ и юрсӧ эз вошты? Гӧгрӧсіник, банйӧм кӧвдум кодь чужӧмыс нюжалӧма, ёсьмӧма, лоӧма рудовлӧз рӧма, быттьӧ кос пӧимӧн пуркнитӧма да абу чышкысьлӧма. Синъясыс чусмӧмаӧсь, кытчӧкӧ пыдӧ вӧйӧмаӧсь: видзӧдӧны и нинӧмсӧ оз аддзыны быттьӧ. Ичӧтик чангыль нырыс паськалӧма, лоӧма таляссьӧм да косьмӧм кучик сапӧг ныр кодь. Кытчӧкӧ бырӧмаӧсь и пӧльтчӧм морӧсъясыс, кодъяс бердӧ сідзи и сибдылісны зонъяслӧн синъясыс. Юрсиыс лёзь, тӧдчӧ, мый важӧн нин мыськавлытӧм, абу весиг шыльӧдыштӧма. Да и пасьтасьӧма сідз-тадз: болонь курткаа, коді коркӧ вӧлӧма еджыдӧн, да нӧшта няйтчӧм кок помъяса, чашйыссьӧм спортивнӧй гач, и важысла потласьӧм кроссовки.

Андрейлӧн чуймӧмысла весиг вомыс калькаліс, эз вермы чайтны, мый тайӧ збыль сійӧ Таняыс, код вылӧ видзӧдігӧн дульваыс лэччис. И эз сӧмын сылӧн, но и пасаёльса став зонмыслӧн?

Ныв, тыдалӧ, казяліс жӧ сы вылӧ веськӧдӧм видзӧдлассӧ, бергӧдчыштіс, аддзис беддя салдатӧс, и синмас петкӧдчис ичӧт кагалӧн сяма вежӧртӧм. Плешкыс кӧрсьыліс, и недыр мысти руд чужӧм вылас петкӧдчис нюм — сійӧ тӧдіс жӧ Андрейӧс. Мыйкӧ шуис нывъёртыслы, коді воча довкнитіс юрнас да кӧсӧйтчыліс зонланьӧ. Таня печиктіс чигарка помсӧ, чеччис да дышиника матыстчис Андрей дорӧ.

— Привет, Андрей! Кывлі, тэнӧ пӧ Чечняын виӧмаӧсь. А видзӧда да — ловъя. Позьӧ орччӧн пуксьыны?

— Пуксьы, лабичсӧ ӧд абу ньӧбӧма, — Андрей вешйыштіс боквыв, прӧстмӧдіс пуксянінсӧ.

Ныв шняпкысис орччӧн, гырддзаяснас лэдзчысис пидзӧсъяс вылас, быттьӧ тушасӧ сьӧкыд кутны, бергӧдіс юрсӧ Андрейлань.

— Кутшӧма тэ вежсьӧмыд, дзик верстьӧ мужичӧй. Герой, дзик герой, да и ставыс. Наградаыс кымын! Чужӧмыд со вурыса… И беддя… Служитсис сэсся?

— Служитсис тай, — ышловзис Андрей да лӧсьӧдыштіс висьысь коксӧ. Сылы дзик эз вӧв окота пукавны Танякӧд орччӧн да нӧшта и бызгыны сыкӧд. Но пыр жӧ мунны кыдзкӧ абу лӧсьыд, пышйӧм кодь лоӧ, та вӧсна юаліс, мый юрас воис: — А тэ мый... Тані, карас олан?

— Тані. Мӧд во нин.

— И мый? Велӧдчан? Уджалан?

Ныв ыджыда сьӧлыштіс пидзӧсъяс костӧдыс да нярснитіс дульсӧ кроссовки пыдӧснас. Кыпӧдыштіс юрсӧ, видзӧдліс кытчӧкӧ водзӧ, бара бергӧдчыштіс Андрейлань.

— Ог велӧдчы, ог уджав… Сідз ола.

— Батьыд, кӧнкӧ, квартира ньӧбис, сьӧмтӧ ыстӧ… Мый тэныд велӧдчӧмсьыс ли уджалӧмсьыс. Красуйтчы да ов!

Танялӧн чужӧм вылын мыччысис пӧлӧс нюм, коді нӧшта на мисьтӧммӧдіс сійӧс.

— А тэ, Андрей, видзӧда да, нинӧм ме йылысь он и тӧд.

— Кысь нӧ ме верма тӧдны быдӧн йылысь, кор матӧ кык во гортӧ эг волы, — дӧзмыштӧмӧн чӧвтіс зон.

— Кык вонад сы мында вежсис, да и ме ӧні дзик мӧд морт. Абу нин сійӧ Таня Игнатоваыд. А батьӧй менам мӧдӧд во кыз му улын, так что некод меным деньгатӧ оз ысты, да и квартиратӧ оз ньӧб, — нывлӧн синъясыс вазьыштісны, сійӧ тупкис чужӧмсӧ кияснас.

— Но, эн дӧзмы, ме ӧд и збыльысь нинӧм эг тӧд, — Андрейлы эз ло лӧсьыд, сійӧ инмӧдчыштіс Танялӧн пельпомӧ кинас.

Мӧдыс кимӧдзнас чышкис син дорсӧ, видзӧдліс зонлы синмас:

— Андрей, тэнад деньгаыд эм?

— М-мыйт-такӧ эмышт, — виччысьтӧмысла весиг мыкталӧмӧн вочавидзис Андрей.

— Спонсируйт… Ӧти доза вылӧ. А то пикӧ вои, нинӧм вӧчны ог вермы.

— Мый нӧ, пӧкмелля? — Андрей эз сідзи гӧгӧрво Игнатоваӧс.

— Кутшӧм пӧкмелля? Ломка. Андрей, но, пӧжалуйста! Тэ ӧд менӧ коркӧ радейтлін… Но, кӧсъян, пидзӧс вылӧ сувта…

И Таня збыль лэдзчысис асфальт вылӧ, кытчӧ сӧмын на сьӧлыштіс, кутчысис Андрейлы кокас да бӧрддзис.

— Но, пӧжалуйста, Андрей! — ырӧстіс гораа Таня. — Нэм чӧж ог вунӧд!

— Тэ мый, Таня? Чеччы, йӧзыс то видзӧдӧны, дугды вай!

Андрей первойсяньыс кӧсйис пыр жӧ чорыда орӧдны, мый оз сет, но видзӧдліс дзик коньӧрлӧн кодь туша-мыгӧр вылӧ, и жальыс петіс. Тыдалӧ, Танялӧн ӧтитор нин и кольӧма таладор югыдас: мед недыр кежлӧ вунӧдчывлыны ставсьыс.

— Уна-ӧ колӧ?

Ныв висьталіс. Андрейлӧн синъясыс весиг паськавлісны чуймӧмысла…

— Но, дорйы, пӧжалуйста! Андрей, кула ӧд. Мый кӧсъян, сійӧ и вӧча, — кевмысис Таня Андрей бердӧ жмитчӧмӧн, а сэсся бара бӧрддзис кыз синваӧн. — Коркӧ ӧд мыйӧнкӧ бурӧн жӧ мынтыся. Жалитышт, тэныд гортӧдзыд воны лоас на-а…

— На, босьт, — кыскис бумажниксӧ Андрей. — Он жӧ ӧд тэысь бурӧн мын-а…

Таня быдсӧн чиктыліс радысла.

— Виччысьлы тані, ме регыдӧн! — горӧдіс и вошис вокзал сайӧ. Минут мӧд и коли, а сійӧ бӧр нин Андрей дорын, киас ичӧтик пакет. — Лок, ветлам миянӧ, чайӧн кӧть юктӧда, — кыскыштіс зонмӧс киӧдыс. — Вай чемодантӧ нуа, тэныд ӧд сьӧкыд. Пошли, Тонька! — горӧдіс нывъёртыслы нин.

Андрей эз удит весиг синнас лапнитны, нывъяс сылӧн чемоданӧн саялісны автобус ӧдзӧс сайын. Сылы быть лои чотігтырйи чепӧсйыны на бӧрся: тайӧяс вӧсна кӧлуйтӧг и документтӧг колян. Пырис автобусӧ, сӧмын видзӧдліс, кутшӧм номер, мед бӧрсӧ кужас жӧ воӧдчыны вокзал дорӧ. Ӧтнаслы кӧ быттьӧ ковмас… Йӧзыс эз вӧв уна, пуксис прӧст пуклӧс вылӧ, нывъяслы паныдӧн.

— Тэ нӧ мый менсьым чемоданӧс пышйӧдін юасьтӧг? — юаліс Танялысь нюмъялігтырйи, шуткаӧн моз. — А, колӧкӧ, ме эг кӧсйы мунны тіянкӧд?

— Он ӧд дыр кежлӧ. Пукыштам, чаюйтыштам, да и бӧр. Удитан на Веждінад, — вочавидзис мӧдыс. — А менам Андрейкӧд коркӧ муртса роман эз артмы!

Тайӧс нывъёртыслы нин висьталіс, коді руш чужӧм вылас мыччӧдліс кизьӧриник нюмтор.

— Кутшӧм сэн роман, — ӧвтыштіс кинас Андрей. — Сідз, неыджыд висьттор.

Тоня, коді ӧзйыліс регыдик кежлӧ, сідзи жӧ ӧдйӧ бӧр кусіс, и бара сылӧн чужӧмыс лоис дзик веськодьӧн и Андрей дорӧ, и Таня дорӧ.

Автобус муніс первой кар шӧрті, но регыд кежис да мӧдіс катласьны кутшӧмкӧ векньыдик, ёна чукльӧдлысь да жугласьӧм туй кузя. Уна судта керкаяс колины бӧрӧ, син водзын вералісны важысла рудӧдӧм, воймӧм ас керкаяс. Недыр и ковмис мунны.

— Петам, — чӧвтіс Андрейлы Таня. — Воим.

Нитшсялӧм шипера ляпкыдик важ керка, бокас вӧсньыдик кыдз пу. Кайисны легысь тшупӧдъяса пос кузя пӧлӧстчӧм кильчӧ вылӧ.

— Водзті тані бабӧ оліс, а кулӧм бӧрас меным коли, — висьталіс Тоняыс. — Ӧні сэсся Танякӧд кыкӧн и жыкруйтам.

Керкаӧ пырӧмӧн тшӧтш Андрейлы нырас тшапкысис кутшӧмкӧ чӧскыдтӧм дук. Первойя комнатаыс кухня манера, мӧдыс, тыдалӧ, узьланін. Няйт тасьті-паньӧн тырӧм пызан, сы бокын пу диван да паныдӧн кык улӧс. Ӧдзӧс дорас киссьыштӧм да ёна саӧссьӧм плитаа пач. И кытчӧ он видзӧдлы, сэні и шприц. Оз ков лоны зэв нин сюсьӧн, мед гӧгӧрвоны, кодъяс тані олӧны.

Андрейлы эз ло лӧсьыд. Мыйла татчӧ и локтіс, мыйла вӧтчис тайӧ наркоманкаяс бӧрсяыс? Позьӧ ӧд вӧлі чемодансӧ кватитны да бӧр петны автобуссьыс.

— Пуксьы, шойччышт, — Таня матыстіс Андрейлань улӧс. — А ми чай пуктам да мый да.

Нывъяс пӧрччисны курткаяссӧ, пыралісны мӧдарас, сэсся кутчысисны лӧсьӧдны пызан. Андрейлӧн шойччигкості пызан вылӧ тэчисны руалысь пӧсь чай, паськыд блюдйын шӧралӧм нянь, печенньӧ, сакар-кампет. Электроплитка вывсянь разаліс ныртӧ гильӧдысь чӧскыд дук. Ставсӧ тайӧс Таня перъяліс сьӧрсьыс вайӧм пакетысь. Эз вӧв сьӧкыд гӧгӧрвоны, мый Андрейӧс гӧститӧдӧны аслас сьӧм вылӧ жӧ.

— Сёйышт, Андрей, тэ ӧд тшыг, кӧнкӧ?

Кыдзкӧ деливӧ вӧлі тані сёйны-юны, но век жӧ веніс пытшкӧсас йӧршитчӧм зывӧклунсӧ да, мед не дӧзмӧдны кӧзяйкаясӧс, нуръясьыштіс. Кынӧмыс ӧд и збыль важӧн нин гуръялӧ. Няклялыштіс жаритӧм котлет, печенньӧӧн стӧкан чай юис.

— Этша тай сёйин, — шыасис Тоня.

— Аттьӧ, пӧттӧдз сёйи.

— Но, висьтасьышт. Кыдзи служитін, кыдзи воюйтін? — Коркӧя моз ворсӧдчӧмӧн юасис Таня.

— Да быттьӧкӧ и нинӧм висьтавнысӧ. Ті, кӧнкӧ, тані телевизор пыр унджык аддзылінныд. А ме сӧмын няйт лойи да госпитальын тупляси.

— Пыр на важ кодьыд вежавидзысь. А мукӧдыс воасны да дзодзӧгъяс моз юр лэптӧмӧн ветлӧны... Ми пӧ воюйтім, тіян вӧсна вир кисьтім, кӧть, кӧнкӧ, пороксӧ эз исавлыны. А тэ… Прӧстӧысь, тшук, медальястӧ оз сетавны? — водзӧ зілис Таня.

— Да, позьӧ шуны, нинӧм сэтшӧмсӧ эг вӧч, — нурбыльтіс Андрей.

Тоня сы коста пырис пыдіас, мыйкӧ дыра сэні олыштіс да бӧр петіс. Кык ныв синмасьыштісны.

— Ой, жар мыйкӧ лоис, — Таня чеччис. — Вежсьыны колӧ.

Сійӧ пыраліс вежӧс сайӧ, кышӧдчыштіс сэні и петіс — вылысас плавгӧма кузь халат. Андрей пыр жӧ казяліс Танялӧн сой кусыньясысь укол туйяс. Весиг дойяс мукӧдлаас: тіралан кинад, тыдалӧ, оз вермы аддзыны сӧнсӧ. Андрейлы лёк лои, кӧть быдторсӧ нин аддзывліс... Вештіс синсӧ бокӧ. Таня матыстіс ассьыс улӧссӧ дзик Андрей бердӧ.

— Но, мый… Ёна, кӧнкӧ, гажтӧмтчин нывъяссьыд? — вомтырнас нюмъялігтырйи мелі кань моз ниртчыштіс. — А?!

Андрей эз скӧрысь, но вынӧн вештіс Танялысь кисӧ.

— Аттьӧ чайсьыд, но меным сэсся мунны кад.

— Кытчӧ тэрмасян? Лок, пыралам пыдіас да радейтчыштам. Он ӧмӧй кӧсйы нем? Тэ ӧд кык во чӧж нывъястӧ эн аддзыв. Али аддзылін?

Таня павкнитіс халат пӧлаяссӧ. Андрей видзчысьтӧмысла лэдзыштліс синсӧ увлань, и вӧснялӧм кокъяссьыс аддзис сӧмын укол туйяс. Став пытшкӧсыс зэлаліс, лои сэтшӧм зывӧк, вот-вот восӧдас. Дум вылас уси, кыдзи дискотека вылын Таня став йӧз водзас кыпӧдліс сійӧс серам выв, кыдзи таляліс сы дорӧ кыпавлӧм сӧстӧм муслунсӧ, и Андрей мый вынсьыс нин нетшыштчис да чеччис.

— Вешйы сэтысь, мустӧм! Абу ме тэныд кутшӧмкӧ…— скӧрмӧмысла Андрейлы эз сюравны колана кывъясыс, ӧдйӧ пасьтасис да петіс.

— Мун, убирайтчы татысь! — горзіс, кылӧ, бӧрсяньыс Таня. — Ме чайті, мый тэ мужик… А вӧлӧмыд!..

Посводзті петігӧн воча лоины кык зон, кодъяс буретш пырисны кильчӧ ӧдзӧсӧд. Таня ӧдзӧссӧ восьтӧмӧн матькис на Андрей вылӧ, а найӧс аддзӧмӧн горӧдіс:

— Ноко, зонъяс, гугӧдӧй тайӧ инвалидыслысь зепъяссӧ! Сійӧ Чечняысь локтӧ, озыр, кӧнкӧ, ха-ха!

Найӧ потшисны туйсӧ.

Андрей эз видзчысь татшӧмторсӧ, бӧрыньтчыштіс. Шуйга киас чемодан, веськыдас — бедь, сылы эз вӧв кивыв водзсасьны тайӧяскӧд.

— Ачыд ректан зепъястӧ, али отсавны? — мурӧстіс паськыдджык чужӧмаыс. Сійӧ кыпӧдіс веськыд кулаксӧ да шуйга ки лапанас шлапйӧдлыштіс сыӧ.

Тайӧ зонмыс, кыдзи кажитчис Андрейлы, мыйӧнкӧ муніс сійӧ чеченскӧй боевик вылас, коді кӧсйис помавны Андрейлысь олӧмсӧ. Сы кодь жӧ кедзовтана видзӧдлас — быттьӧ сійӧ супермен, мукӧдыс сы дорын кок ув няйт кодьӧсь. Татшӧмыдлы мортӧс вины нинӧм оз сулав.

— Менам тіян вылӧ нинӧм абу лӧсьӧдӧма. Кежӧй туй вылысь, ме тіянлы ог мешайт, — кыдз позьӧ лӧня вочавидзис Андрей.

— Сідзкӧ, ковмас отсыштны! Лыддьы, тэ покойник… Ме — боксёр!

Вартысьыс чайтіс, мый ӧні салдат мешӧк моз шнёпкысяс джоджӧ, но лои дзик виччысьтӧмтор. Кулакыс сылӧн шутёвтіс Андрей бокті да швачкысис стенӧ.

— О-о-о! — кусыньтчис супермен да лэдзчысис пидзӧс вылас. — О-о-о! Чегис, буракӧ, о-о-о!

Таня уськӧдчис сы дорӧ да мӧдіс чилзыны:

— Вот бандитыд! Дзик нинӧмсьыс мортсӧ калекаӧн вӧчис! Но и яндысьтӧм син! Час, милицияӧс корлам, тюрмаын тэнад места!

Андрей эз видзӧд налӧн ямзьӧм вылӧ, бергӧдчис, виччысис, мый кутас вӧчны мӧдыс. Но сійӧ кельдӧдіс чужӧм вылас да кияссӧ лэптӧмӧн петкӧдліс, мый сылӧн Андрейлы паныд нинӧм абу.

— Вешйы туй вывсьыс! — Андрей воськовтіс водзӧ да тэрмасьтӧг петіс ывла вылӧ.

Тӧдса номера автобусӧн воӧдчис кӧрт туй вокзалӧдз. Сэні нин пуксис 5-ӧд №-а автобусӧ.

Мыйӧн автобус сувтіс пединститут водзӧ, Андрей чеччис да видзӧдалыштіс гӧгӧрбок. Кӧнкӧ дзик тані колӧ лоны общежитиеыслы… Абу кӧ пыдынджык, кык коромина саяс? Збыль, сэні и вӧлӧма. Сувтіс, пуктіс му вылӧ чемодансӧ, кыскис морӧс зепсьыс Клавалысь бӧръя письмӧсӧ, видзӧдліс нӧшта ӧтчыд адрессӧ: мӧдӧд корпус. Да, сійӧ и эм! Збоя нин кайис кильчӧ вылас.

Кык ныв сералігтыр петісны ӧдзӧсӧдыс, аддзисны бедь вылӧ мыджсьӧм салдатӧс да ӧдзӧссӧ кутыштӧмӧн лэдзисны пырны.

Ӧні Андрей аддзысяс Клавакӧд. А ми огӧ кутӧй торкавны...

Сетӧма дженьдӧдӧмӧн.