СЁРНИТӦ МОСКВА

Сикт шӧрын, джуджыд кыр йылын, сулаліс ӧти судта важ керка. Сэні клуб. Рытъяснас татчӧ чукӧртчывлісны уна йӧз: либӧ кино видзӧдасны, либӧ том йӧзлысь спектакасьӧмсӧ да гажӧдчӧмсӧ. Залыс кӧть ыджыд, но гажӧдчан рытъясӧ челядьлы пырджык ковмыліс пукавны кокъяснысӧ сюркнялӧмӧн, веськыда джоджас. Эз дӧзмывны найӧ таысь, мед сӧмын лэдзасны-а. Кор кывсьыліс картина вайӧм йылысь, зонпоснияс волісны клубӧ медводдзаясӧн. Найӧ, кодъяслӧн эз вӧв сьӧмныс, киномеханиклы медасьлісны уджавны. Дерт, жебиник киясӧн абу кокни бергӧдлыны сьӧкыд мотор, но детинкаяс и та вылӧ эз норасьны, мый вынысь зільлісны. Мый нӧ вӧчан, кинотӧ ӧд быдӧнлы окота видзӧдны.

Кыдзкӧ ӧти тӧвся лунӧ Собӧд сиктӧ карысь воисны тӧдтӧм йӧз. Эз подӧн, а пара вӧлӧн. Сьӧрсьыныс локтысьяс вайисны проводъяс, ыджыд ящик. Коді тӧдас, мый сэні.

— Колӧкӧ, спектакасьны кутасны, — медводз та йылысь юӧртіс Яша. — Гашкӧ и, фокусникъяс. Вот эськӧ вӧлі бур.

Костялы вывті нин окота тӧдмавны, мыйла да кодъяс воисны. Муртса вермис виччысьны урокъяс помасьӧмсӧ.

Школаысь петӧм бӧрын, челядь чукӧр мӧдӧдчисны клуб дорӧ. Ылісянь на аддзисны кузь мачтаяс, кодъясӧс кыпӧдӧмаӧсь клуб да орчча керка вылас. Найӧс ӧта-мӧдсӧ йитӧмаӧсь проводӧн, дерт, кӧнкӧ, эз мич вылӧ.

— Мый нӧ татшӧмсӧ вӧчӧны? — шензисны детинкаяс.

— Збыль, буракӧ, фокусникъяс, колӧкӧ проволока кузяыс кутасны ветлӧдлыны. Эмӧсь пӧ сэтшӧм йӧзыс, — ӧтарӧ-мӧдарӧ жӧдзис Яша.

— Пыраламӧй. Карсаясыд, тӧдӧмысь, сэнӧсь.

Сэсся ставӧн гызьнитісны-пырисны клубӧ, кодсюрӧ весиг кокъяссьыс лымсӧ вунӧдчисны пыркӧдны.

Сцена вылын ноксисны куимӧн. Мастерӧвӧй йӧзлы отсасис избач Сорвачёв.

— Мишӧ дядь, мыйсяма мачтаяс нӧ сувтӧдісны? Покус али цирк лоӧ? — гусьӧникӧн юаліс Костя избачлысь.

— Ачыд тэ «покус». Э-э... Эн тӧд, — синъяссӧ читкыртліс избач. — Тайӧ радио лӧсьӧдӧны. Рытнас Москваӧс кутам кывзыны. Гортаныд мунігӧн юӧртӧй йӧзыслы, медым ставӧн локтасны.

— Сералан, кӧнкӧ? Кыдзи нӧ Москвасянь сёрнияс вермасны кывны? — эз эскыны детинаяс.

— Рытнас локтӧй да кывзанныд.

— Лэдзад?

— Урокъястӧ сӧмын вӧчӧй. И сетӧй кыв: шумитны он кутӧй.

— Чӧв олам, чӧв олам...

— А ӧні — топ-топ, ставӧн гортъясад.

Пыралысьяс ӧта-мӧдсӧ тойлалігтырйи уськӧдчисны ывлаӧ, сэсся дыр на видзӧдісны мачта вылӧ. Учительнича кӧть висьтавліс нин радио йылысь, но кыдзи сёрнитӧ сійӧ, Собӧдын некод на эз кывлы.

Гортаныс мунігӧн детинаяс быд паныдасьысьлы юӧртісны выльтор йылысь, пыралісны уна керкаӧ. Асьныс сёйыштісны тэрмасигтыр, ӧдйӧджык зілисны веськавны клубӧ.

Шызис бара сиктыс. Мужичӧйяс, ичмоньяс, том йӧз эновтісны шоныд керкаяссӧ да гырысь чукӧръясӧн мӧдӧдчалісны клубӧ. Паччӧръясысь лэччалісны кызӧдысь пӧльяс, тшӧтш тапиктісны кыр йылын сулалысь тӧдса керкалань. Дугдывтӧг воссьыліс да пӧдласьліс клубӧ пыран ӧдзӧс. Регыд мысти сэтчӧ сы мында шӧтіс йӧзыс, лолавны лои сьӧкыд. Кодъяс эз тӧрны залӧ, сулалісны кузь коридорын да посводзын.

Гӧрд кумачӧн вевттьӧм пызан вылын тыдаліс ящик кодь. Мыйлакӧ ставӧн видзӧдісны сы вылӧ. Весиг медся гора гӧлӧса мужикъяс да бабаяс старайтчисны ӧта-мӧд костас сёрнитны вашкӧдчӧмӧн. Некод тӧлкӧн эз тӧд, мый водзӧ лоас.

Избач Сорвачёв да бокӧвӧй морт, тыдалӧ, карсаяс пиысь, кыпӧдчисны сцена вылӧ. Ыджыд залын лои вӧвлытӧм лӧнь.

— Граждана, талун миян сиктын праздник, — шыасис йӧз дінӧ избач. — Карса шефъяс вайисны миянлы радиоприёмник. Со сійӧ тіян водзын. Ӧнісянь ми вермам кывзыны Москваӧс. Кӧть зэв ылын сэтчӧдз, а став сёрнияс и сьылӧмъяс кыласны татчӧдз.

— Телепонт пыр али кыдзи? — торкис кодкӧ висьталысьӧс.

— Мыйла телефон пыр, сідз... — Избач та бӧрти джӧмдыштліс, тыдалӧ, ачыс на бура эз тӧд радио йылысь, сэсся дыр мысти нин содтіс: — Сёрниясыс, музыкаыс асьныс сынӧд кузяыс локтӧны.

Карса морт казяліс избачлысь пикӧ воӧмсӧ, бергӧдыштіс приёмникысь кутшӧмкӧ кизь, нюмъёвтіс йӧзлань.

— Кывзӧй.

Яша, кӧть сценасянь пукаліс зэв матын, тайӧ кыв бӧрас быдсӧн кыпӧдчыліс места вывсьыс, сьӧлӧмыс кутіс тіпкыны ёнджыка. Костя да Васька танӧсь жӧ, дзодзӧгъяс моз гоньвидзӧны пач дорын, пес чуркаяс вылын. Тася, кӧнкӧ, бӧръя радас. Сылы кӧть, ичӧтик мортыдлы, немтор оз тыдав, мый вӧчсьӧ водзас, но пукалӧ чӧв. Лэдзисны клубас, и сійӧ бур.

— Сёрнитӧ Москва! Сёрнитӧ Москва! — чӧвлунсӧ друг торкис приёмник пытшкысь нывбаба гӧлӧс. — Сетам роч сьыланкывъяс.

— Збыль тай сёрнитӧны. Ещӧ ог кӧсйы вӧлі локны, мися, челядь бӧбйӧдлісны, — кыліс воддза радысь гӧлӧс, но сійӧс дзик пыр и ӧлӧдісны, медым эз сёрнит.

Эк, кыдзи сьылӧны-ливкйӧдлӧны. Гӧлӧсъясыс визув шор моз дзольгӧны, выя борд моз мавтӧны-нормӧдӧны сьӧлӧмтӧ. Ачыд кӧть тшӧтш восьты вомтӧ да отсав сьылысьясыслы. Сэсся кутіс сёрнитны кутшӧмкӧ учёнӧй, велӧдіс крестьянаӧс выль ногӧн вӧдитны видз-му. Кор передача помасис, некод эз тэрмась эновтны клуб. Дивуйтчисны, зыксисны. Унаӧн эз эскыны, мый ставыс тайӧ вӧлі збыль вылӧ. Олӧмаджык йӧз полігтырйи матыстчылісны приёмник дорӧ, дыр дзоргисны-видзӧдісны, быттьӧ кӧсйисны корсьны, абу-ӧ, дзебсьӧма сы пытшкӧ аслыссяма ичӧтик морт, видзӧдлісны пызан улӧ, сцена сайӧ, орчча комнатаясӧ.

— Ог верит, — ӧвтчис кинас Кузь Опонь, коді кужис медся гораа да гажаа серавны. — Тайӧ синъяснымӧс да пельяснымӧс миянлысь ёрлісны. Мыйла нӧ эськӧ приёмникыс ӧні оз сёрнит?

— Не татшӧмторъяс на миянлы Сӧветскӧй власьтыд лӧсьӧдас, Афанасий Кузьмич, — вомаліс сійӧс избач.

Чӧв оліс приёмник, но эз чӧв овны йӧзыс. Быдӧн кӧсйис мыйкӧ висьтавны ассяньыс. Зэв нин гӧгӧрвотӧм да дивӧкодьтор вайисны карса йӧз Собӧд сиктӧ.

* * *

Кузь Опонь, кӧть аслас пельясӧн кывліс Москваысь радио передачасӧ, некыдз эз кӧсйы эскыны. «Кыдзи нӧ сідз, медым кӧнкӧ сюрс верст сайын сьылісны да сёрнитісны, а кыліс тані, Собӧд сиктын. Сэн жӧ висьталӧны, некутшӧм провод пӧ Москвасяньыс оз лок».

Мӧд луннас Опонасей корис пыравны сы ордӧ Яшаӧс. Кӧсйис тшӧктыны гижны пиыслы письмӧ, коді мӧд во велӧдчис Москваын. «Сійӧ нин оз пӧръяв батьсӧ, гижас, ставыс-ӧ тайӧ збыль».

Яшалӧн гижигчӧжыс серамыс петіс, но Опонь дядьӧс дӧзмӧдны эз лысьт. Письмӧ помас нин Опонасей тшӧктіс пасйыны пиыслы татшӧмтор: «Збыль вылӧ кӧ позьӧ сёрнитны радио пыр Москвасянь, дона пиӧй, шыасьлы ачыд миян дорӧ. Батьыд кылас тэнсьыд гӧлӧстӧ да сэки кутас вӧлисти эскыны».

А клубын тайӧ рытнас бара нин кывзісны Москвалысь гӧлӧссӧ.

Кӧть и дыр виччысис Опонь дядь вочакыв, но век жӧ воис. Сидӧрыс весиг индӧма лунсӧ да чассӧ, кор кутас сёрнитны радио пыр.

Мыйӧн воис письмӧын урчитӧм лун, Опонасей пасьталіс медбур дӧрӧм-гачсӧ, кӧрӧм соска пасьсӧ и пемдытӧдзыс на мӧдӧдчис клубӧ.

Сиктса олысьяс унджыкыс нин кывлӧмаӧсь, мый талун накӧд кутас сёрнитны Москвасянь Опоньлӧн пиыс, и бара шӧтісны-локталісны клубӧ. И Яша аслас другъяскӧд тані; кыдзи нӧ натӧг?

Избач Сорвачёв видзӧдліс часі вылӧ, сэсся шыасис клубӧ локтысьяс дінӧ:

— Граждана, ӧні миянкӧд кутас радио пыр сёрнитны Афанасий Кузьмичлӧн пиыс, коді велӧдчӧ Москваын. Кора пукавны лӧньджыка.

— Ай да Сидӧр, абу вунӧдӧма миянӧс, — ошкисны студентӧс олӧма йӧз.

Регыд мысти и збыльысь радио мӧдіс сёрнитны. Сэсся кылісны виччысяна кывъяс:

— Собӧд сиктса олысьяс! Тайӧ сёрнитӧ Попов Сидӧр Афанасьевич. Ті, дерт, кылад менӧ, и батьӧ, кӧнкӧ, кывзӧ. Ме зэв рад, мый менам чужан сиктын лои радио, — ӧти бӧрся мӧд локтісны Сидӧрлӧн кывъясыс.

Опонасей пукаліс ӧгыр вылын моз, век жӧ радысла эз вермы кутчысьны, ачыс эз тӧдлы, горӧдіс:

— Ӧні верита! Сидӧрӧй сёрнитӧ. Майбыр, тӧдчӧ, велӧдчӧм морт. Тані батьыд, тані, дона пиӧй!

Залын ставӧн серӧктісны.