ЛЭБӦНЫ ВОЯС

Вӧлі сизимӧд час нин, а Андрей Ильич пыр на пукаліс тьӧсъясысь вӧчӧм ичӧтик будкаын, кӧні сулалісны кык сьӧдасьӧм скамья да лёкиник пызан. Сійӧ гижис аски кежлӧ нарадъяс. Будкаын вӧлі уль руа, ичӧтик кӧрт пач важӧн кӧдзалӧма.

«Тырмас. Талун ӧд водзджык кӧсйи воны гортӧ», — думыштіс сійӧ да кӧрт тув йылысь босьтіс вушйӧм важ плащ, кодкӧд уна во нин эз торйӧдчыв.

Мӧдӧдчис векньыдик туйӧд. Мунны сьӧкыд, кокыс вель тшӧкыда вӧйласис няйт сора лым пытшкӧ.

Тулыс дука ывлаын шоныд да лӧнь. Дзимбыр моз югъялысь лым чиръяс ёрисны Андрей Ильичлысь синсӧ.

Выль керка дінын, кодӧс заводитісны лэптыны некымын лун сайын, ӧтнасӧн сулаліс кузь голяа кран, быттьӧ часӧвӧй моз видзис матігӧгӧрса стрӧйбаяссӧ. «Бара кирпичным аски оз тырмы», — мыйлакӧ ропкыштіс прораб да недыр кежлӧ надзмӧдліс воськовсӧ.

Тыдовтчис кык судта керка. Андрей Ильич веськӧдліс видзӧдлассӧ гырысь ӧшиньяс вылӧ. Аддзис ассьыс квартирасӧ, кодӧс талун на сетісны, вель дыр видзӧдіс сэтчӧ. «Бур, мый первой судтаын, мамӧлы кӧть ревматизма кокнас оз ковмы кайны-лэччыны джуджыд поскӧд». Сэк жӧ дум вылас уси гӧтырыс, и жаль быдсӧн лои. «Кымынӧд квартира нин вежа кызь кык во чӧжӧн?» Андрей Ильичлы и збыльысь уналаын лои овны да уджавны бӧръя воясас. Оз на удит прамӧя овмӧдчыны, а бара нин колӧ чемоданъясӧ тэчны кӧлуй. Шоныд муысь волысь лэбачлӧн кодь жӧ сылӧн олӧмыс: олыштас ӧти местаын мыйкӧ дыра, сэсся ыстасны мӧдлаӧ. Тшӧкыда овлывлӧ сідз: локтан выль местаӧ, а сэні юртӧ сюйны некытчӧ, мыръяс сӧмын чурвидзӧны. Быдторйӧн лоӧ миритчыны: тшыгъявны, кынмавны, узьлыны коксьыд сапӧгтӧ пӧрччытӧг, вылыс паськӧмӧн. «Татчӧ, дерт, дыр кежлӧ овмӧдчам. Выль посёлок кутам стрӧитны», — ас кежас нюмъёвтіс сійӧ и ещӧ ӧтчыд видзӧдліс занавестӧм ӧшиньяс вылӧ да пыр жӧ дум вылас уси, кыдзи кык во сайын сійӧ первойысь воис татчӧ. Унатор вежсис сэксянь. Воясӧн вугралысь ягын кыптісны выль керкаяс, гырысь стрӧйбаяс. Кольӧ неуна кад, и тані кутас уджавны комбинат. Челядь котӧртасны асланыс выль школаӧ. Асфальтӧн вольсалӧм улича вылын, радӧн-радӧн сулалысь мича гырысь керкаясын ӧзъясны югыд бияс. А Андрей Ильичлы нелямын вит арӧс дінӧ содас ещӧ куим-ӧ-нёль во.

Прораблысь думъяссӧ орӧдіс ылісянь на тыдовтчысь автобус. Андрей Ильич ӧти кинас кутыштіс плащ пӧласӧ да котӧрӧн мӧдӧдчис паськыд туйлань, кыті лун и вой дзижъялісны машинаяс. Кӧть и лолыс тыри, а тэрыб на вӧлӧма: ас кадӧ удитіс воны автобус сувтлан местаӧ.

Автобусын йӧзыс тыр. Сідзкӧ, туй чӧжыс ковмас сулавны. Нинӧм он вӧч, сэтшӧм нин ветлӧм-мунӧмыд. Воддза сиденньӧ вылын пукалісны кык томиник ныв. Ӧтиыс на пиысь видзӧдліс прораб вылӧ да пыр жӧ чеччис.

— Папаша, пуксьӧй ме местаӧ.

Андрей Ильич татшӧм виччысьтӧм кывсьыс весиг шай-паймуні. «Менӧ ӧмӧй тадзи ыдждӧдлӧ?» Вӧлӧмкӧ, сійӧс. Нывка мӧд пӧрйӧ шыасис автобусын сулалысь морт дінӧ:

— Папаша, пуксьӧй, шойччӧй, а ме сулышта.

— Татшӧм «папашаыдлы» эськӧ ар кызя нылӧс, — кодкӧ кылӧ шмонитіс пассажиръяс пиысь. Том нывъяс гӧрдӧдісны, синъяссӧ лэдзисны увлань.

Андрей Ильич аттьӧаліс нылӧс да пуксис. Кутшӧм лӧсьыд пукавны небыд вылын. Торъя нин сэки, кор, стройка вылын лунтыр ноксигӧн, жаявтӧдзыд мудзан, ки-коктӧ вӧрзьӧдны он вермы.

Автобус кокниа гӧгыльтчис шыльыд туй кузя, син водзын вежласисны выльысь-выль серпасъяс: то мыччысьласны посньыдик вӧр діяс, то петкӧдчыласны лымйӧн вевттьысьӧм муяс. Пукав сӧмын да любуйтчы ывлавывса мичлуннас.

— «Папаша», — пель водзас быттьӧ пыр на кыліс тӧдтӧм нывкалӧн вӧсньыдик гӧлӧсыс. Тайӧ вӧлі виччысьтӧмтор, дивӧ кодь. Ӧд ӧнӧдз сійӧс некод на тадзсӧ эз ыдждӧдлы.

Андрей Ильич гусьӧникӧн кыйкнитліс шофёр весьтын ӧшалысь кузиник зеркалӧ вылӧ, и пыр жӧ сэтысь аддзис асьсӧ. Плешас тыдалісны муртса тӧдчана чукыръяс, абу ӧти либӧ кык, а некымын. Пель дорас дженьыдик юрси пратьяс. Лэптыштас кӧ шапкасӧ, сэтысь тыдовтчас и дзормыштӧм юрси. Зеркалӧын ӧти здук кежлӧ мыччысьлісны орччӧн пукалысь нывкалӧн банйӧм шыльыд чужӧмыс, визула ворсӧдчысь синъясыс. Прораб эз первойысь аддзы асьсӧ зеркалӧ пыр, но мыйлакӧ ӧнӧдз некор татшӧма эз шыбитчывны синмӧ ни чукыръяс, ни дзор юрсиыс. Сійӧ бергӧдчис мӧдарӧ, сэсся карӧ вотӧдз эз нин видзӧдлы зеркалӧ вылӧ.

«Тадзи пӧрысьман, он тӧдлы, кыдзи пенсия вылӧ ковмас петны», — жалитіс ассьыс томлунсӧ прораб.

Автобуснӧй станциясянь гортӧдзыс абу ылын, а унатор казьтыштны удитіс Андрей Ильич. Со сійӧ быттьӧ дзик на неважӧн помаліс стрӧительнӧй техникум. Виччысьтӧг заводитчис война. Том стрӧительлы ковмис эновтны ассьыс радейтана уджсӧ да мунны фронт вылӧ. Первой восӧ сійӧ взрывайтіс заводъяс, посъяс, мед найӧ оз сюрны вӧрӧглы, а бӧрынджык аслас киясӧн жӧ стрӧитіс найӧс. Мойдын кодь ставыс. Эз кокни вӧв вӧчны тайӧс, торъя нин, кор тӧдан, мыйта йӧз пуктісны ассьыныс вынъяссӧ. Но кисьтны, взрывайтны ковмис. Войналӧн аслас законъяс.

Кор сы кодь жӧ салдатъяс рейхстаг вылӧ лэптісны победалысь флаг да му вылӧ пуксис дыр виччысяна мирнӧй олӧм, Андрей Ильич муніс войвылӧ, заводитіс стрӧитны шахтёръяслы олан керкаяс. Сы бӧрын выль удж: Удораса вӧръясын прораб веськӧдлӧм улын кыптісны посёлокъяс. Ӧдйӧ мунӧ кадыс. Он и тӧдлы, плеш вылад содӧны посньыдик чукыръяс...

Андрей Ильич пырис гортас. Пӧрччысис да пыр жӧ матыстчис зеркалӧ дорӧ. «Вот бритча и важсьыс том лоа». Зеркалӧ пыр аддзис гӧтырсӧ. Вера надзӧникӧн матыстчис, топыда кутыштліс верӧссӧ.

— И кор тэ ас кадӧ кутан гортӧ локны? Йӧзыс сизим час уджалӧны, а тэ... Выговор таысь... Менам кывзытӧм...

Андрей топӧдіс гӧтырыслысь небыд кисӧ, бергӧдчис сылань.

— Вера... Чур, сӧмын веськыда висьтавны. Ме ӧмӧй пӧрысь нин?

— Тэ некор он пӧрысьмы.

— А дзор юрсиясыс мыйла?

— Мич вылӧ, — шуыштіс гӧтырыс и долыда серӧктіс.

— И чукыръяс со плешын, — кӧрыштліс плешсӧ кӧзяин.

— Тайӧ удж да тӧждысьӧм вӧсна. Яндысьны сыысь нинӧмла. Лок ужнайт. Колӧкӧ, бара некор вӧлі сёйнытӧ? И мыйсяма думъясӧн юрыд тэнад тырӧма; полан, мед он пӧрысьмы. Эн-ӧ нин аддзы меысь томджыкӧс? Тӧдла кӧ, пельястӧ нетшка.

— Тэысь мусаыс менам некод абу.

Ужнайтӧм бӧрын Андрей Ильичлы мыйлакӧ бара дум вылас усины автобусын шуӧм кывъясыс. Думъясыс нуисны стройка вылӧ, кӧні прораблы аслас ёртъяскӧд ковмас унаысь пӧсявлыны. Кольӧ некымын во, и тані кыптас ыджыд комбинат. Выль посёлок стрӧитӧмын ассьыс пай пуктас и Андрей Ильич. Вошины гажтӧм думъяс, кокниджык лои сьӧлӧм вылас. Кӧть стрӧйбаясыс вӧліны сӧмын на чертёжъясын да планын, а сійӧ аддзис нин, кутшӧм мича лоӧ посёлокыс. Сьӧлӧмыд нимкодясьӧ, кор тӧдан, мый тэнад тшӧтш пай пуктӧма сэтчӧ.

— Вера, кӧні нӧ тэ! — чукӧстіс гӧтырсӧ Андрей Ильич. — Заводитам кӧлуй чукӧртны, а то мыйта кад вошӧ менам ветлӧм-мунӧм вылас.

Андрей Ильич виччысис, мый гӧтырыс кутас видчыны, а гашкӧ и бӧрдыштас. Кодлы нӧ окота эновтны кар да мунны бокӧ, кӧні уна тырмытӧмторъяскӧд ковмас паныдасьны.

— Кор бара тэ кутан ӧти местаын овны? Йӧз моз... Эн на ӧмӧй дӧзмы? Пыр туйын. Огӧ на удитӧй бурджыка овмӧдчыны, бара нин тшӧктан тэчны кӧлуй... Ок-ок-ок... Кор тайӧ помасяс.

— Но-но. Оз ков тадзи. Тэ ӧд менам... — эз помав висьталӧмсӧ кӧзяин. — Вот мӧдысь пета пенсия вылӧ, и сэки пыр лоам ӧти местаын. Ӧшинь улӧ дзоридзьяс садитам. Гожӧмнас пӧсь лыа вылын пондам куйлыны, аръяснас тшак да пув вотны.

— Оз ло олӧм, а рай, — нюмъёвтіс Вера да топӧдчыліс мужикыс дорӧ.

Андрей Ильич тӧдіс, мый гӧтырыс мунас сыкӧд быдлаӧ, кытчӧ ковмас. Сійӧ бура тӧдіс ассьыс Веруксӧ, эз этша пуд сов сёйны кызь воысь дырджык ӧтлаын олігӧн.

— Эн лӧгась. Медбӧръя места вежам. Стрӧитам выль посёлок и сэтчӧ овмӧдчам.

— А Удораад мый висьтавлін? Вунӧдін?

Прораблы дум вылас уси Микунь — Кослан кӧрт туй вылын уджалӧмыс. Вӧлі зэра ар. Вежонысь дырджык нин гудыр енэжысь шлявгис-киссис кӧдзыд зэр. Выль посёлок местаӧ, кӧні сё воясӧн вугралысь пуясысь ӧтдор, немтор эз на вӧв, лӧсьӧдісны олан керка улӧ фундамент. Мудзӧм, кӧтасьӧм войтыр пемыднас нин чукӧртчылісны ыджыд палатка дорӧ. Кондаясысь пестылісны ыджыд бипур да вой шӧрӧдз косьтылісны медбӧръя сунисӧдз кӧтасьӧм паськӧм. Сёйисны тшак, шома турипув да из кодь чорыд нянь. Видісны завхозӧс, кодӧс нёльӧд лун нин виччысисны прӧдуктаясӧн. Косьтысясны, юасны турипувйӧн заваритӧм чай, водаласны лыс лапъяс вылӧ, мыш на мыш топӧдчӧмӧн. Чеччасны асывнас — кӧдзыдысла зяткакылӧны пиньясыс. И тадзи некымын лун нин. Матысса сиктӧдз вӧлі комын километрысь унджык. А уджавны колӧ быд лун, медым кык тӧлысь мысти первой олан керкаӧ вермисны овмӧдчыны стрӧительяс.

Ӧтиторйысь поліс Андрей Ильич: вермасны-ӧ венны став сьӧкыдлунъяссӧ найӧ, кодъяс уджалісны сыкӧд орччӧн. А уджалісны ӧтлаын рочьяс и комияс, чувашъяс и украинечьяс. Дас кык морт. Медся томыслы дас ӧкмыс арӧс, а медся пӧрысьыслы — ветымын куим. Ставныс мужичӧйяс. Буретш ӧти татшӧм зэра кӧдзыд рытӧ палатка саяс кыліс нывбаба гӧлӧс. Ставӧн уськӧдчисны пемыд ывлаӧ. Векни ордымӧд кодкӧ, кылӧ, локтіс. Колӧкӧ, ылалӧм морт либӧ вӧралысь.

— Татчӧ, татчӧ! — горзісны стрӧительяс.

Локтысь матыстчис и матыстчис. Андрей Ильич чуймис, кор аддзис гӧтырсӧ.

— Вера! — уськӧдчис сійӧ нывбабалы паныд. — Кыдзи нӧ тэ татшӧм сёрнас? И кӧтасьӧмыд ва шыр моз. Эг виччысь. Ой, киясыд кутшӧм кӧдзыдӧсь.

— Муртса и аддзи, — сьӧкыда лолаліс Вера. Зэрӧн мыськалӧм чужӧмнас сійӧ топӧдчис мужикыслы тошкасьӧм чужӧм бердас, а ачыс дрӧжжитіс-кынмис.

Андрей Ильич босьтіс гӧтыр кисьыс нопсӧ, кутіс сійӧс сойбордйӧдыс да нуӧдіс бипур дорӧ. Пӧрччис Вера кокысь сапӧгсӧ, а сэні тырыс ва. Стрӧительяс видзӧдісны неыджыд тушаа вӧсньыдик нывбаба вылӧ да ас кежаныс дивуйтчисны. И Вера муртса эз бӧрддзы, мудзӧмысла кывсӧ шуны оз вермы.

— Мыйкӧ гортын нелючки? — юаліс Андрей Ильич да пуксьӧдіс гӧтырсӧ кер пом вылӧ.

— Юасян ещӧ... Тӧлысь коли мунӧмсяньыд, а письмӧ ни привет. Лун-лун думайта, шогся... А гортын ставыс лючки.

Андрей кӧсйис мыйкӧ висьтавны гӧтырыслы, но стрӧительяс пиысь кодкӧ водзаліс сійӧс.

— Со ӧд, Андрей Ильич, гӧтырсьыд и вӧрад он дзебсьы.

Ставӧн серӧктісны. Скупиник нюм мыччысис и Вералӧн ичӧтик вом дорас. Стрӧительяс бергалісны нывбаба гӧгӧр. Кодкӧ чай мыччис, кодкӧ сетіс ассьыс ватниксӧ.

Вера воӧм мысти быдӧнлы лои кыпыдджык. Гажаа ворсӧдчисны билӧн кузь кывъясыс да азыма нюлісны войся пемыдсӧ. Заводитісны ставӧн чай юны. Вера кыскис нопсьыс ас пӧжалӧм кӧвдумъяс, яя пирӧгъяс, пондіс гӧститӧдны верӧссӧ да удж кузя сылысь ёртъяссӧ.

«Со кутшӧм менам Верукӧй. Локтӧма этатшӧм ылісянь.. Абу повзьӧма», — ас кежас радліс верӧс.

Мӧд луннас Андрей Ильич колльӧдіс гӧтырсӧ. Кӧть Вера аддзис, кутшӧм сьӧкыд уджавны стрӧительяслы, эз шуась. Тӧдіс: Андрей оз радейт няргысь йӧзӧс. Янсалігас нин сӧмын шуыштіс.

— Видз асьтӧ, Андрей. Да кӧть юӧртлывлы ас йывсьыд.

Сэсянь кадыс коли нин вель уна, а Андрей Ильичлӧн немтор на абу вунӧма. Ставыс син водзас. Гашкӧ, сэні, Удораса пармаас, и мыччысисны плеш вылас первойя чукыръясыс. Гашкӧ, буретш та бӧрын сійӧ ещӧ ёнджыка кутіс радейтны гӧтырсӧ.

Ӧні со Андрей Ильич медбӧръяысь пукаліс карса квартираын да видзӧдіс ывлаӧ, кӧні кодзувкотъяс моз жуисны йӧз. Позис, майбыр, тані овны, но сьӧлӧмыс бара нуӧ мӧдлаӧ, кӧні, тӧдӧмысь, лоӧ сьӧкыдджык и гажтӧмджык.