ВЫЛЬ КЕРКА

Сьӧд ты помын, медся ляпкыдінас нин, Педӧр Ваньлы быть лои чеччыны пыжсьыс. Гожӧмыс кос вӧлі да ваыс прамӧя усьӧма, векньыдик пыж бӧжыс помся кутіс сибдавны-джӧмдавны ты нюйтас, кӧть эськӧ Вань сувтіс да пелыс вылас мыджсьӧмӧн вель дыр на ружтіс-йӧткасис вис вомлань. Сэсся дӧзмис сӧнсӧ зэвтны. Аддзӧ, мый весьшӧрӧ пессьӧм-мырсьӧмыс лоӧ да. Клуна-клона пуктіс кык лопта пелыссӧ пыж пыдӧсас, болскысис резина сапӧга кокнас тыӧ. Водзӧсӧ, сыв пасьта туруна вискӧдз, коді йитіс Сьӧд тысӧ Эжва юкӧд, ботанъяса пыжсӧ ковмис ас бӧрсяыс кыскыны. Посньыдик гӧгыльяса чеп йылын. Атшавмӧныс лои, дӧрӧмыс гӧгйӧдзыс кӧтасис.

Вис вомас Педӧр Вань ыркӧдчыштіс-лолыштіс. Дырсӧ эз тапикась-сулав, здук-мӧд сӧмын. Гожъялӧм плешсьыс дӧрӧм соснас пӧсьсӧ чышкис, кисӧ дэбыд ваас больӧдыштіс-мыськаліс, чужӧмсӧ ыркӧдіс-пожъяліс. Кык кокни лои. Пӧсьсӧ да мудзсӧ ты ваыс быттьӧ ас пытшкас йиджтіс-босьтіс, чунь костъясӧдыс тюрӧдіс-нуис.

Ывла вылын кӧть август тӧлысь, а шондіыс Иван лун дырйи моз пӧжӧ. Водз асывнас тӧвзьыліс эськӧ, торкис Педӧр Ваньлысь кыйсьӧмсӧ. Но ӧні дзикӧдз лӧнис, зарни рӧма кыдз пу коръяссӧ тӧвру оз вӧрзьӧд. Енэжыс пыдӧстӧм, ӧти помсяньыс мӧдӧдзыс лӧзсьыс-лӧз, кымӧртор некӧн абу. Майбыр, кутшӧм лӧсьыд татшӧм здукъясас морӧс вылад! Лӧнь да шоныд. Тадзи эськӧ, шог тӧдтӧг да мичаа, став нэмтӧ овны!

Тӧрыт Педӧр Вань тӧдса вискӧдыс жӧ Эжвасянь тыас пырис. Кык ботан и босьтліс аскӧдыс, да со тай, ведра чери на шедіс. Сёр рытӧдз, сьӧлӧм бурмымӧныс, бурскис турунаинъяссӧ да баддяинъяссӧ, а вой помсӧ нин ты бокас Педӧр Миш керкаын суис. Водз асывнас бара на чӧвтасьліс. Но регыд мысти тӧвныр кыпӧдчис да вӧтліс Ваньӧс ты вылысь: ковмис лэптавны ботанъяссӧ. Гортас мӧдӧдчытӧдз ӧшлыліс найӧс кык майӧг костӧ, тӧлӧдіс-косьтіс. Ӧтнадлытӧ, бӧжалысьтӧгыд, зэв деливӧ тӧла лунад черитӧ кыйны. Ветки пыжтӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ бергӧдлӧ, ботаныд пысасьлӧ, гартчӧ, сэсся и сыныштны пыр колӧ, сё матьтӧ лэдзан-а. Аттьӧ и ведра черисьыс. Сьӧд тыыслы муӧдз копыр. Бара на номсасьыштны лои, юква вылӧ кельчи-ёкыш, солыштны мича чери вичмас и.

Кор Педӧр Вань кыскысис вискӧдыс Эжва дорӧдз, лун шӧр кад нин пуксис. Дыр мӧжгыны ю бокын Вань эз нин кут, пуксис пыжас да пелыс помнас йӧткыштчис лыа берегсьыс. Ва визулыс небыдика сывйыштіс-топӧдіс аслас сывйӧ кокньыдик пыжтӧ, муртсаӧн и сюйис сук моль пӧвстӧ да тэрмасьтӧг мӧдіс шлывгыны-кылӧдны увлань. Эжва юыс таті, шуйгала боктіыс, джуджыд, крут кыркӧтша, ваыс арся вой кодь пемыд. А веськыдладорыс мӧдарӧ, кузь лыаа, ляпкыдик. Тӧрыт Педӧр Вань атшавмӧныс катіс. Сьӧд тыӧ пыран вискӧдз. Дӧрӧмыс брӧд ва жӧ лолі, кӧть чеччыв пыжсьыд да пыдзырт. Ва ньылыдсӧ, дерт, кывтны сё майбыр. Эжваыс ачыс шлывгӧ-нуӧ, кӧть эн сынышт. Бӧжав сӧмын, нырсӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ бергӧдӧмысь кут.

Но Педӧр Вань абу велалӧма ва визувтӧ кывтны. Тшӧтш и олӧмас. Мукӧд моз кокни удж бӧрся некор эз вӧтлысьлы. Чорыд-топыд этша, асныра да пыксьысь зэв. Кыдз шуласны, пурт ни чер оз мӧрччы. Мыйкӧ кӧ юрас пырас, мыйкӧ кӧ думыштас-мӧвпыштас вӧчны, пыридзӧн морттӧ он бертышт. Сюра меж моз ассьыс нырны кутас.

Ас вылас таысь эськӧ тшӧтш вирыс пузьылӧ да. Но медся нин выль керка понда сьӧлӧмыс доймӧ. Со комынӧд во нин. Сэки, керка местасӧ бӧрйигӧн, асныраліс жӧ, сӧмын вывтіджык артмис-а. Мӧдарӧ шыбӧлитіс. Ӧні, кад кольӧм бӧрын, кор ставыс шыляліс, Педӧр Вань сьӧкыда ышлолавлӧ, весиг пиньнас герчкылӧ. А мый вӧчан? Олӧмтӧ бӧр он бергӧд, выльысь сійӧс он небось гарт. Киссьӧм ватӧ пӧ пожйӧн оз куравлыны. Тадзи и Педӧр Ваньлӧн артмис. Асныралӧмыд, вӧлӧм, бедь кодь жӧ. Кык пома. Шулӧмаӧсь тай важ йӧз: ышмы пӧ, да садьтӧ тӧд. Сідзи, сідзи, сё мокасьт! Олӧмыд быдӧнӧс дорын узьлыны велӧдас. Но ӧд сэки Педӧр Вань чань кодь том вӧлі, вирыс визъяліс сӧнъясас, мунігас кокыс печласис. Ӧні, шуам, сійӧ кадас кӧ суныштлыны, дзик мӧд ног Вань вӧчис да, эз кут тэрмасьны керка лэптӧмнас. Мӧвпыштіс лючки-бура, сӧдз синмӧн видзӧдліс олӧм вылас да вӧлисти шуис бӧръя кывсӧ. Но эз тай сэки тадзисӧ артмы... Веськыда кӧ висьтавны, гӧтырыслӧн мамыс, Васька Пекла, вомӧналіс туйсӧ, гудыртіс Ваньлысь олӧм-вылӧмсӧ. Гӧтрасьӧм бӧрас том гозъя мӧвпыштісны лӧсьӧдны аслыныс поз — кыпӧдны выль керка. Он ӧд нэмтӧ тьӧща борд улын бергав. Сійӧс быттьӧ дзескӧдан, сэсся и аслыд деливӧ, кӧть рӧдвуж ордын, а йӧзын олӧм-вылӧм артмӧ. Маша гӧтырыслӧн мамыс, Васька Пекла, тешкодь морт вӧлі. Мыйкӧ кӧ он сы ног вӧч, петук моз юртӧ сангас-кокалас. Кор Педӧр Вань муртса на казьтыштіс: вай пӧ выль керкасӧ лэптам тэнад йӧрӧ, прӧст муыс со мыйта, Васька Пекла кыккокйыв сувтіс. Камӧдіс-клопӧдіс пызанӧ кос кинас: йӧрыс пӧ менам да кувсьылӧм верӧсӧйлӧн. И он лысьт татчӧ ныртӧ сюйны! Эз кут Педӧр Вань сыкӧд зыксьыны, крапкис ӧдзӧснас да петіс. Пӧсьвывсьыд кайис сельсӧветӧ, керка места корны. Вӧзйисны дзик сикт помсьыс, пристань кыр йылысь. Пӧсьвывсьыд жӧ ӧвтыштіс кинас: босьта пӧ, кӧть кытысь, сӧмын мед тьӧщаысь ылынджык вӧлі. Со и лои панны ассьыс выль керкасӧ пристань дорын. Тӧвнас, дерт, тані шуштӧмкодь, йӧзсьыс бокын быттьӧ. Зато гожӧмнас лолыд сьылӧ. Паськыд ота Эжваыс пыр син водзад, лӧз парма шлывкнитчӧма енэж помӧдзыс, югыд шонді ворсӧдчӧ юр весьтад, вильыш тӧвру сялькӧдчӧ юлӧн ванас...

Выль керка йылысь мӧвпъясӧн и оліс сэки Педӧр Вань. Гӧтырыскӧд ветлісны местасӧ видзӧдлыны. Машӧыс нӧбасьӧ буретш вӧлі, Вань моз эз нимкодясь. Дузгӧдчыліс на, бурджык места пӧ абу сюрӧма. Тӧвнас пӧ чизыр тӧв кутас шутьлявны, гӧгӧр толаяс шняпӧдас, пырны ни петны, а пескыд мыйта ковмас пачтӧ ломтыны! Сӧмын Педӧр Вань гӧтырыслысь пойгӧмсӧ эз кывзы. Паськыд плешнас пыксис: сикт помӧ пӧ сетісны керка местасӧ, сикт помас и кыпӧдас выль оланінсӧ. Ассьыс керкасӧ, ассьыс... Мед нин сьӧлӧмыс бурмас тьӧщаыслӧн. Сійӧ кӧ асныралӧ, Педӧр Вань асныра жӧ. Мед кӧть олӧмыс летйылӧ-пыркӧдлывлӧ, а Ваньӧс, тыдалӧ, он нин веж. Кутшӧмӧн мамыс чужтыліс, сэтшӧмӧн и кувсяс. Асныраӧн, изки кодь чорыдӧн. И ӧні со моль пӧвстын пессьӧ, зільӧ мездысьны пыжӧ клонгысь керъясысь, пановтны найӧс, мича ва вылӧ петны.

Коркӧ-некоркӧ петіс-нетшыштчис ӧд моль чукӧрсьыс, мустӧм керъяссьыс бокӧджык вешйис, сэсся вынӧн сыныштіс кык-ӧ-куимысь. Кокньыдик пыжыд тэрыба тювгис увлань. Сӧмын пелыс лоптас шонді югӧръяс дзирдыштлісны.

Тӧлыс лӧнис-ланьтіс да, Эжва вылын ӧти гытор абу. Мотора пыж оз дзужгы-лок, ни катер-баржа оз жбуткы-кай. Шлывгы-кывт, майбыр. Дзик ӧтнад ю вылас.

Педӧр Вань зэв радейтӧ татшӧм здукъяссӧ, пыр виччысьӧ найӧс. Небыдика сыныштӧ да сыныштӧ, телепит, кор чужан сиктыс син водзас сувтас. Джуджыд нӧрыс йылын шлывкнитчӧма — тутвидзӧ. Регыд нин тыдовтчас, эсійӧ чукыль сайсьыс. Педӧр Ваньлӧн весиг сьӧлӧмыс тэрыбджыка кутіс тіпкыны, нюмыс паськыда петіс.

Но чукыль сайысь сиктыс талун мыччысис виччысьтӧг, кӧть эськӧ Вань быттьӧ и дасьтысис тайӧ здук кежлас. А лои со кыдзи. Муртса кежлӧ и копыртліс юрсӧ, пыж пыдӧссӧ видзӧдліс, ваыс вель уна пырӧма да, лэптіс юрсӧ, а кыр йылын чужан сиктыс нин куткырвидзӧ. Еджыд вичко пу керкаяс кытшын сулалӧ. Сикт шӧрӧ, медся мичаинӧ сійӧс кыпӧдлӧмаӧсь важ йӧз. Быдласянь кирпичысь тэчӧм вичко медводз синмад шыбитчӧ. Кӧть Кулӧмдінсянь лэччы, кӧть карсянь кай, кӧть Эжва ю кузя кывт-кат. Сулалӧ-зымвидзӧ сё сайӧ во нин. Быдторсӧ тайӧ каднас аддзылӧма. Коркӧ ёна ковлӧма йӧзлы, ӧні со джынвыйӧ кисьтӧм-пузувтӧм, эндӧм-эновтӧм сулалӧ. Сельполысь склад сэні лӧсьӧдісны, курыд зелля да тшай-сакар видзӧны. Урӧстӧмаӧсь дзикӧдз вичко пытшкӧссӧ, пыралан сэтчӧ да сьӧлӧмыд топавлӧ. Кутшӧм мича да кыпыд тані коркӧ вӧвлӧма! Уна рӧма краскаӧн серпасавлӧмаӧсь Енъясӧс, налысь чужӧмбанъяссӧ. Важ шыпасъяс тыдыштӧны васӧд кирпичьяс вылас. Весиг оз эскыссьы, мый татшӧм мичлун коркӧ вӧвлӧма на сиктын, мый уна во чӧж вичко пытшкӧ волывлӧмаӧсь Ваньлӧн пӧч-пӧльыс, налӧн на мам-батьыс. Лов шысӧ кутӧмӧн пыравлӧмаӧсь татчӧ — коді сьӧлӧмсӧ личӧдыштны, коді сись ӧзтыны-пуктыны кулӧм рӧдвужлы, коді юрбитыштны, корны Енлысь прӧща либӧ шудлун, коді чӧла сулалыштны ӧткӧн, мӧвпыштлыны аскиа олӧм-вылӧм йылысь. И быдӧн, дерт, петаліс вичкоысь сӧстӧм сьӧлӧмӧн, быттьӧ личавліс морӧс пытшкыс сьӧкыд дойысь, быттьӧ лолавсис кык кокниа, эскыссис, мый став сьӧкыдлуныс бӧрын нин, кӧть эськӧ уна шог на виччысис морттӧ. Яй сьӧлӧмыд тай оз пот, быдтор терпитӧ...

Гырысь и посни керкаяс джуджыд кыр йылын сулалӧны, еджыд ӧшиньяснаныс юлань дзоргӧны-видзӧдӧны. Эжва дорсянь медся матыссаыс, ӧткӧн сулалысьыс, Педӧр Ваньлӧн, сы ки-вежӧрӧн кыпӧдлӧм. Квайт пельӧса, пелькиник, гыалысь шипера вевт улын. Югыд шонді водзас керка ӧшиньясыс вом тырнас нюмъялӧны, быттьӧ гажтӧмтчӧмаӧсь да нимкодьпырысь виччысьӧны сійӧс, Педӧр Ваньӧс. Дыр кежлӧ тай янсавлісны! Сӧмын вой узис Сьӧд ты бокын, но сьӧлӧм бурмымӧныс кыйсис, тшак-льӧм кӧра сынӧдсӧ апаліс-лолаліс, бипур дорын пӧсь юква паняліс. Ӧні тай бӧр кывтӧ, чужан сиктас воӧ. Пыжсӧ лэптас, домалас да гортас мӧдӧдчас. Но выль керкаыс бокӧ кольӧ, шуйга ки вылас, а Педӧр Вань сикт шӧрланьыс шлапсьӧдас. Талун нӧ мыйла тэрмасьнысӧ? Луныс кузь на, кадыс эм, некод ӧд Ваньлы бокас оз тойлы: мун пӧ, котӧрӧн гортад лэччы. Час, каяс пристань кыр йылӧдзыс да кежалас ас керка дорас, видзӧдлас, мый сэні вӧчсьӧ, кыдзи олӧ-вылӧ Педӧр Ваньлӧн быдтасыс. Абу тай ылын муннысӧ, дзик орччӧн сулалӧ. Бура важӧн нин Вань керка дорас эз матыстчыв, гашкӧ, ва воссьӧмсянь да. Гажыс нин бырӧма, и сьӧлӧмыс муткыртчӧ-нормӧ, кор керка вылӧ синсӧ чӧвтлас. Быдсяма мӧвп юрас кутӧ шыбласьны-ветлыны. И нимкодь лолӧ сьӧлӧм вылас, и шогӧдлӧ Ваньӧс, и морӧссӧ бара чепӧльтӧ-сотӧ кутшӧмкӧ пытшкӧсса дой, коді ланьтыштлӧ сӧмын кад кежлӧ, сэсся заводитӧ бара оравны, йирӧ Ваньӧс уна во нин. Гашкӧ, та вӧсна тшӧтш и дзормис водзджык да. Енмыс тӧдӧ. Олӧмыд олӧм и эм, он тӧд, мый аски лоӧ. Джуджыд да пемыд йиръяса сійӧ. Кӧть мыйта сунав, пыдӧссӧ он вермы судзӧдлыны, абу Эжва юыд. А кырӧ-йирӧ морттӧ быд ногыс жӧ, нэмсӧ чинтӧ-тшӧтшӧдӧ.

Мӧвпъяснас бергӧдчывлӧ Педӧр Вань тӧрытъя лунас, ачыс джуджыд чой йылысь синсӧ оз вештыв, кык лопта пелыснас сыныштӧ да сыныштӧ. И быд здукӧн матысмӧ пыжын пукалысь юлӧн кыръя береглань, ясыда нин тыдалӧны пристань дорын йирсьысь мӧсъяс да куканьяс. А керкаыс, сы киӧн лэптылӧм-мольӧдӧм керкаыс, кутшӧм лӧсьыдіник! Чача кодь дзик. Вылі юра, паськыд ӧшиньяса, пельк. Град йӧрыс абу ичӧт и. Гӧгӧр потшӧма, керка бердас гид, неылын пывсян, ӧшинь улас пашкыр льӧм пу быдмӧ. Педӧр Вань ачыс сійӧс пуктыліс, Сьӧд ты дорсянь кылӧдліс-вайліс. Дерт, уна вонад лӧз рӧма краскаыс, кодӧн мавтліс керка эжан пӧвъяссӧ, вушйӧма нин, пемдӧма, гыалысь шиперыс со сьӧдӧдӧма жӧ, пач трубаыс быттьӧ вежыньтчӧма, тӧвсьыс ли мый ли... Кадыд тай рӧдтӧ, тэа-меалысь оз юав, сувтыштлыны либӧ водзӧ мунны. Педӧр Ванькӧд тшӧтш и керкаыс пӧрысьмӧ, кӧть эськӧ сійӧ кӧзяинсьыс ёна на томджык да.

Сьӧлӧмыс Педӧр Ваньлӧн быд пӧрйӧ ёкнитлӧ, кор сійӧ аддзӧ ас киӧн лэптылӧм керкасӧ. Торйӧн нин бӧръя кадас. Гашкӧ, пӧрысьладорыд да. Ок и забеднӧ овлӧ Ваньлы татшӧм здукъясас! Дзор юра нин, а синваыс доршасьлӧ, казялас кӧ кодкӧ, гашкӧ, небыд нямӧдӧн шуас. Мед и шуӧ! Морт сьӧлӧмыд тай абу пес чурка, быдтор сійӧ кылӧ, быдтор йиджтӧ ас пытшкас — бурсӧ и лёксӧ, кольӧм кадсясӧ и талунъясӧ. Сӧмын тай олӧм дойясыд дыр кылӧны, гашкӧ, нэм помӧдзыд оз бурдны да...

Сикт весьтас Эжва юыс дзик мегыр кодь. Шлывгӧ-шлывгӧ веськыда — паськыда, сэсся виччысьтӧг чегӧ веськыдвыв. А ю шуйгаладорас, бужӧда кыр йылын, Педӧр Ваньлӧн керкаыс тутвидзӧ. Топыд тэчаса, быттьӧ му бердас нэм кежлӧ вужъясьӧма. Сулалӧ-нюмъялӧ ӧшиньяснас, кыскӧ-дэльӧдӧ асланьыс Педӧр Ваньӧс. Сын пӧ ӧдйӧджык, пыжтӧ домалан да, кежав ме дорӧ. Гажӧй ӧд бырис.

Буретш керка весьтас и гурснитӧдіс-сувтӧдіс ассьыс пыжсӧ Педӧр Вань. Чеччис гальки сора лыа вылӧ да медводз пыжсӧ лэптіс-кыскис ва дорсьыс. Думсьыс вылӧджык, мед оз вӧрзьӧдны. Быдсяма йӧзыс ӧд ӧні шӧйтӧ-ветлӧ да. Челядь вуграсьӧны и. Корсь сэсся пыжтӧ, босьтасны кӧ. А пелыссӧ Педӧр Вань важ сельпо склад улӧ катӧдіс да саймовтіс-дзебис гуся местаӧ. Быд гожӧм сэтчӧ сайӧдлывлӧ. Йӧз синмысь бокӧ. Пыж улас коркӧ кольліс нин, локтіс да, куш местаыс, шепыштӧма кодкӧ. Кузь киа морт, дерт. Нимсӧ тай, небось, абу кольӧма. Гусялӧм пелысыс пелькиник жӧ вӧлі, гӧн кодь кокни. Мый ӧні вӧчан, сё лешак! Мӧдӧс лои лӧсьӧдны. Ачыс жӧ перйис пелыспусӧ, косьтіс, шыльӧдіс-мольӧдіс.

Пелыссӧ саймовтӧм бӧрын чери тыра нопсӧ выль пӧв кӧрталіс-зэлӧдіс, здук кежлӧ пуксьыштліс на лыа пиын жбутвидзысь кер помӧ. Шпуткис-куритчис, лолыштіс пелысӧн ноксьӧм-сынӧмысь, кык лунся копыра уджсьыс. Пыжсьыс тай петіс да, веськӧдчынысӧ оз вермы. Чукыля кӧрт тув моз бура дыр сулаліс ва дорын. Коркӧ-некоркӧ веськӧдчис жӧ, чорыдакодь зырыштіс кикарнас сюрса лы помсӧ, вӧлисти сэки кокньӧдыштіс, небзьыштіс коскыс, куснясьны кутіс.

Резина сапӧга кокнас нырыштіс чигарка помсӧ кос лыа пытшкӧ, сэсся ружӧктӧмӧн лэптіс пельпом саяс ботан тыра сьӧкыд нопсӧ, видзӧдліс Эжва юлань.

— Аттьӧ, вӧр-ваӧй, бур кыйдӧссьыд. Бара на сьӧлӧмӧс бурмӧдін, бара на номсӧдлін чӧскыд чериӧн, — ловъя лов дорӧ моз шыӧдчис Педӧр Вань лӧня шлывгысь Эжвалань, енэж помӧдзыс шевкнитчӧм пармалань. Шуӧм бӧрас копыртліс картуза юрсӧ юлань да тэрмасьтӧг шлапсьӧдіс-муніс кос лыа кузя. Сельпо склад бокті петіс из кодь чорыд сёя туй вылӧ, мӧдӧдчис чой паныд, нӧрыс йылын сулалысь сиктлань. Педӧр Вань керка дорӧдз юсянь муртса и кайнысӧ. Но сьӧкыд нопнад да чой паныдтӧ вель дыр на лои пушкыны-кыссьыны. А Вань эз и тэрмась, лабутнӧя восьлаліс. Воськов кызь-комын вӧчас да лолыштас, бергӧдчылас на Эжвалань чужӧмӧн, видзӧдлас коми йӧзӧс вердысь-юкталысь вылӧ. И быд воськолӧн быттьӧ оз ылыстчы юсяньыс, а кыпӧдчӧ сы весьтӧ. Пыр вылӧджык и вылӧджык... Эжваыс Вань син водзын ыджыд да мича чери кодь дзик, парма пӧвстӧ нюжӧдчӧма, сикт помас, кывтыдланьын, юрыс, катыдас, Сьӧд тыланьын, бӧжыс. Синтӧ ёрысь шонді водзас эзысь рӧмӧн дзирдыштлӧ...

Воис жӧ коркӧ чой йылӧдзыс, дӧрӧмыс яй бердас ляскысьӧма. Малыштіс ки пыдӧснас вазьӧм чужӧмсӧ, водзӧ восьлаліс. Сувтлытӧг, тэрыбджыка нин. Мир туйыс Вичкодор сиктлань нуӧдіс, а Педӧр Вань шуйгавыв босьтіс, кыр боктіыс тӧдса керкаланьыс кежис. Чери кыйны мунігас Педӧр Вань сӧмын ылісянь чӧвтліс синсӧ керка вылас. Ӧти-кӧ, мӧд, матіджык туйӧд лэччис гортсяньыс Эжва дорас, веськыдаліс. Мӧд-кӧ, водз вӧлі, нёль час асыв. Кыдзкӧ тэрмасьӧмӧн мунӧмыс лои войдӧр лунӧ. Кӧсйис рытнас мӧдӧдчыны, но виччысьтӧг зэрмис да шливгис рытывбыд. Вой шӧрланьыс сӧмын кобис. Лои асывсӧ виччысьны. Ойбыртліс на час-мӧд кежлӧ, а югдігас кок йылын нин вӧлі, телепит муннысӧ да. Тшай гусьӧникӧн чурскыштіс-юис да и петіс гортсьыс. Нопсӧ да ботанъяссӧ водзвыв дасьтыліс-лӧсьӧдліс, посводзас куйлісны рытсянь. Резина сапӧгсӧ кӧмалӧм бӧрын нин чукӧстіс гӧтырсӧ: чеччыв пӧ, игнась, Машӧ. Унзіль гӧтырыс кималасӧн петаліс жӧ посводзӧдз, би ӧзтывтӧг, кильчӧ ӧдзӧс дорын юаліс:

— Кобис али эз на?

— Оз нин шливгы, тусясьӧ муртса, — гусьӧник, джын гӧлӧсӧн вочавидзис Педӧр Вань. — Но ме муні.

— Бур туй. Видз ва вылад асьтӧ. Мед Енмыс отсалас, мича чери сетас, — ӧвтыштіс кинас Машӧ гӧтырыс да пӧдлаліс Вань бӧрся кильчӧ ӧдзӧссӧ, гульс-гольскерис кӧрт каличнас. Водас на, дерт, шоныд вольпасяс. Мед инӧ. Куйлыштас прамӧй югыдӧдз, шойччӧдыштас лысьӧмсӧ, зэв азыма на очсаліс посводзын да. Асъя унмыд пӧ медся чӧскыд — ма кодь юмов, гӧн кодь небыд. Майбыр, ӧтнас коли. Мӧс лысьтытӧдз да лудӧ лэдзтӧдз позьӧ и ойбыртлыны.

Гӧтыр игнасьӧм бӧрас Педӧр Вань сулыштіс на кильчӧ вылас, морӧс тырнас апаліс васӧд сынӧдсӧ. Зэрыс дзикӧдз дугдӧма вӧлі, сӧмын керка пельӧсас лэб вывсяньыс тёльскис войтва. Став ловъя лолыс чӧскыда узис, весиг эз кыв лэбачьяслӧн чипсӧм-чирзӧмыс, зэр бӧрын быдӧн ланьтӧдчӧма-дзебсьӧма аслас позйӧ.

Педӧр Вань гӧтыр мозыс жӧ чӧскыда очсыштіс да, мед кильчӧ поскыс эз дзуртышт, кокньыдика, лов шысӧ кутӧмӧн, лэччис керкабердса луд вылӧ. Лысвасӧ ытшкӧм турунсьыс шарскигтыр тэрыба вуджис град йӧрсӧ, пывсян дортіыс, дзиръя ӧдзӧсӧд петіс мир туй вылӧ. И азыма зэв мӧдӧдчис Эжвалань. Но эз кытшолӧн лэччы юланьыс, сиктлӧн улі туй кузя, а Саньӧ Мишъяслӧн керка весьтті кежис шуйгавыв, веськыдаліс. Час джын мысти Педӧр Вань ноксис нин аслас пыж бокын. Тасянь, Эжва дорсянь, бура тыдаліс кыр йылын сулалысь керкаыс. Но сэки, чери кыйны петігад да нӧшта тэрмасигад, Педӧр Вань сӧмын чӧвтліс синсӧ джуджыд нӧрыслань. Дзик воча сулалӧ керкаыс, быттьӧ корӧ ас дорас, кежав пӧ, Ваньӧ, видлы менӧ, пукалышт кильчӧ вылын, казьтышт тӧрытъясӧ. Видзӧдліс да, эз ло лӧсьыд морӧс вылас. Сьӧлӧмнас лигышмуніс. Быттьӧ вузаліс тайӧ здукас ассьыс медбур ёртсӧ, кодкӧд чужлісны-быдмылісны ӧти сиктын, панявлісны ӧти пӧртйысь чӧскыд юква. А ӧні тайӧ ёртсӧ Педӧр Вань эновтіс, позьӧ шуны, дзикӧдз вунӧдіс. «Бӧрсӧ локтігӧн быть кежала, видзӧдла керкаӧс», — лӧньӧдіс пытшкӧсса дойсӧ Педӧр Вань да ӧдйӧджык йӧткыштчис, веськӧдіс пыж нырсӧ ва паныд, Сьӧд тылань. Мый вынсьыс сыныштіс. Ӧтчыд дай мӧдысь. Вильыш лун тӧв небыдика малыштіс Ваньлысь чукырӧсь чужӧмбансӧ, картуз увсьыс чурвидзысь дзор юрси пратьяссӧ. Посньыдик гыторъяс нимкодьпырысь шлочӧдчисны пыж бокас, быттьӧ гажӧдісны сынысьӧс, зілисны нетшыштны-орӧдны сійӧс сьӧкыд мӧвпъяссьыс. А Педӧр Вань нинӧм эз кыв да казяв. Пиньяссӧ мурчнитӧмӧн сійӧ сыніс-тӧвзис ва паныд, юрас бергаліс ӧти дум: ӧдйӧджык эськӧ воӧдчыны Эжва чукыльӧдз, мед сиктыс кӧть саймовтчас, вошӧ син водзсьыс. ...Гожся кадӧ сиктад лӧнь, быдӧнлӧн уджыд юр выв тыр. Некор китӧ кресталӧмӧн пукавнытӧ. Тані, пристань дорын, джуджыд нӧрыс йылын, некод жӧ эз тыдав. Шыч ни рач.

Педӧр Вань лэдзис сьӧкыд нопсӧ потшӧс бокӧ, турун пӧвстӧ, да небыдика восьтіс дзиръя ӧдзӧс. Сійӧ нора да кузя дзуртыштіс, ныж пуртӧн моз кырыштіс Ваньлысь сьӧлӧмсӧ. Ньӧжйӧник, полӧмпырысь воськовтіс тӧдса йӧрӧ. Водзӧсӧ кокыс эз ну — пудъя лои. Вель дыр сулаліс, кывзысис чӧв-лӧняс. Сэсся синнас кытшовтіс гӧгӧр. Быттьӧ нинӧм ёнасӧ абу вежсьӧма. Весиг со дзиръя ӧдзӧсыс важыс на, сы киӧн вӧчлӧм-тувъялӧм. Пелькиник ӧдзӧсыс, ляпкыдик, сӧмын кӧрт каличыс сімӧма. Потшӧсыс абу жӧ джуджыд, но топыд, ыж-кӧза пырӧмысь. Ӧтнас Вань потшсьыліс, тулысбыд пессис-мырсис. Потшсӧ керавны сельпоса шопер, Чипан Миш, нуліс. Чукля Шорӧдз кайлісны, кык лун лои ваявны налы потшъяссӧ.

Ас кежсьыс сулалыштӧм-мӧвпалыштӧм бӧрын, дзиръя ӧдзӧс дорсянь Педӧр Вань веськӧдчис керка стынлань. И сӧмын вит-ӧ-квайт воськов бӧрын казяліс — эндӧма керка гӧгӧрыс, дуркмӧма быттьӧ. Тонӧ ӧти потшӧс прасла пӧрӧма, тыдалӧ, майӧгъясыс сісьмӧмаӧсь. Абу и дивӧ, кызь вонад, дерт, сісьмасны. Стынладор керъясыс весиг сьӧдӧдӧмаӧсь. Кадыд тай инмӧ жӧ керкаыдлы, кӧть эськӧ коркӧ зэв мича пуяс Педӧр Вань да сылӧн ёртъясыс пӧрӧдлісны. Сьӧд ты дорӧдз кайлісны. А мый морла и ветлыссьӧма та ылнасӧ? Мед эндӧдӧм-эновтӧм могысь керка лэптыны? Тільсис кык во чӧж асьсӧ жалиттӧг...

Татшӧм мӧвпъяс йирисны Педӧр Ваньӧс, кор сійӧ кытшовтіс керка гӧгӧрыс. Ас киӧн лэптылӧм-мольӧдӧм керка гӧгӧрыс. Быд кер ӧд, быд пӧвтор да весиг ув тані тӧдса Ваньлы. Ӧшинь куричьяссӧ ачыс вӧчліс и. Эз кужлы некор, но олӧмыд тай ӧдйӧ велӧдіс. Зіль мортыд пӧ уджсьыд некор оз пӧтлы. Сідзи и эм. Кильчӧсӧ ачыс жӧ тотшкӧдіс. Керка вевтсӧ вевттис. Сэсся шиперӧн эжис. Сэки оз на сюр вӧлі да, Кулӧмдінӧдз лои кайлыны. А ӧні со сэкся ён шиперыд ёна нин потласьӧма. Гашкӧ, гӧгӧр виялӧ да, шлявгӧ зэрыс керка пытшкӧдзыс. Ок, ок, ок! Керка пытшкас ӧні он тай веськав. Игана гӧгӧр. Ӧдзӧс томаныс, дзиръя калич мозыс жӧ сімӧма дзикӧдз. Но пыралан кӧ керка пытшкас, сэні унатор жӧ Вань киӧн вӧчӧма-мольӧдӧма. Весиг пачсӧ Педӧр Вань ачыс тэчліс... Мый ӧні казьтывнысӧ? Кадыс кольӧма, ваыс визувтӧма, олӧмыс Ваньлӧн да Машӧлӧн пӧрысьӧ-нэмӧ пырис.

Педӧр Вань пуксис кильчӧ пос вылӧ да куритчан перйис зепсьыс. Ӧзтіс чигаркасӧ, лэдзис лӧз тшын. Татшӧм здукъясад зэв лӧсялӧ куритчаныд, сьӧлӧмтӧ лӧньӧдӧ, вежӧртӧ ясыдджыкӧн вӧчӧ. И бара, кӧть ёнасӧ быттьӧ эз кӧсйы, Педӧр Вань суніс мӧвпъяснас сійӧ ылі кадас, кор паніс выль керка лэптӧмсӧ...

Кык во чӧж Вань ноксис тайӧ нӧрыс йылас. Тайӧ каднад уна ва кылаліс Эжва кузя, олӧмас вежсьӧмъяс лоины и. Кувсис Васька Пекла, чужис гозъялӧн Ӧльӧксан нима пи, сэсся ныв... Керка вочасӧн, Ен отсӧгӧн да Ваньлӧн зільлунӧн, кыптіс-вежис ассьыс чужӧмбансӧ. Педӧр Вань шуліс аслыс — вуджам пӧ сӧмын сэки, кор ставыс лоӧ дась, нӧшта пывсян, скӧтлы гид. Ӧд Васька Пекла керкаын овны позис на, кӧть и дзескыд вӧлі. И коркӧ арланьыс нин Педӧр Вань шуис гӧтырыслы:

— Машӧ, локтан вонас тӧвйынытӧ вуджам нин ас керкаӧ. Шуам, картупель идралӧм бӧрын. Арся уджъяснымӧс кор дзикӧдз сигӧртам.

Ваньлӧн сьӧлӧмыс нимкодьысла гызис морӧс пытшкас. Шуда здукъясыд тай овлӧны жӧ морт нэмад. Но ставыс бергӧдчис дзик мӧдарӧ. Педӧр Вань унаысь нин казявліс: Машӧ гӧтырыслы быттьӧ веськодь верӧсыслӧн зільӧмыс, выль позсӧ лӧсьӧдӧмыс. Гашкӧ, Васька Пекла руыс пырӧма да? Либӧ мамыс кувтӧдзыс мыйкӧ шуліс нылыслы? А ӧні лӧня, но чорыда крапкис Ваньлы:

— Ме выль керкаад ог мун, Ваньӧ. Ог, ог. Эн сэтчӧ кыскы вай менӧ да челядьӧс. Кӧсъян кӧ зэв, ӧтнад сэні ов. Ош моз, пемыд гуад.

Ваньлӧн кывйыс вошлі, синваыс кутіс доршасьны. Кутшӧм чорыд мортӧн вӧлі, изки кодьӧн, но забеднӧ босьтіс мужик морттӧ. Сэсся керка тырнас чашӧбтіс-горӧдіс:

— Виа, он кӧ вудж. Юртӧ керышта.

— Керышт и эм. Но мисьтӧм-шуштӧм кыр йылад тэ менӧ эн кыскы. Мен бать-мам керкаын медся гажа.

— Он мун? — бара горӧдіс Педӧр Вань.

— Ог дай ог! — лӧсыштіс воча Машӧ.

— Сідзкӧ, ме муна! Муна, ӧтнам кута овны, — камгис чорыд кабырнас пызан помӧ Вань да звирк петіс керкасьыс. Круп-крапӧн пӧдлаліс ас бӧрсяыс ӧдзӧссӧ.

Куим лун сэсся юис-кодаліс Педӧр Вань. Весиг удж вылас эз петав, ассьыс курыд шогсӧ винаӧн пӧдтіс.

Нёльӧд лунас локтіс жӧ, юрсӧ ӧшӧдӧмӧн, мыжа морт моз. Ӧдзӧс дорсянь на лӧня нурбыльтіс:

— Ме, Машӧ, ог жӧ мун. Вузалам, сідзкӧ...

Тӧв кежлӧ буретш и вузалісны выль керкатӧ. Сельполы. Первойсӧ сэні том вузасьысьяс олісны. Сельпоса жӧ. Сэсся восьтлісны кампет вӧчанін, сэсся курыд зелляӧн вузасян лавка, сэсся видзлісны сельполы ва туйӧд вайӧм сёян-юан, сэсся... Ставсӧ ӧмӧй юрад кутан. Ӧні со томана Вань киӧн лэптылӧм керкаыс, тыртӧм, эндӧм. Збыль, овтӧм керкаыд пӧ кык пӧв ӧдйӧджык пӧрысьмӧ. Сідзи и эм.

Педӧр Вань тай ӧдйӧ жӧ пӧрысьмис. Пензия нин босьтӧ. Нэмсӧ сельпоын мырсис-уджаліс. Бухгалтераліс, тшӧті молльӧн гольскис, сьӧм лыддис-арталіс. Быдсяма отчёт-расчёт вӧчаліс. Ӧти кадӧ весиг сельпоса юралысьӧдз воліс. Водзын Эжва юыс вердліс и юктавліс сиктса йӧзӧс. Водз тулыссянь, муртса на йиыс кылалас, ю кузя кузь баржаяс катӧны. Ва усьтӧдз зільӧны сёян-юантӧ ылі сикт-грездъясӧдз вайны. Медводдза баржаясыс пызь, сакар, сов да вина-водка тыраӧсь. Сы бӧрын нин, гожӧмбыднад, мукӧдторсӧ катӧдасны — треска чери, кампет-печенньӧ, быдсяма консервсӧ, сэсся кӧм-паськӧм виччысь, мукӧд шылльӧ-мылльӧсӧ. Керка лэптысьяслы мӧдӧдасны кӧрт тув, шипер, толь, чер-пила. Водз тулыссянь наридз петтӧдз лоӧ вӧлі Эжва дорад куткырвидзны. Лыддьыны-артавны, мый ваясны-пыртасны сельпо складъясӧ. Мед нинӧм эз вош и. А ректысьысьясыд, сиктса мужикъяс, гажа юрнад быдторсӧ вермасны вӧчны. Еджыд юра дозтӧ питшӧгас сюясны, да корсь сэсся мыжатӧ. Гашкӧ, баржасаяс локтіганыс дзибыртісны, гашкӧ, ректысьысьяс пажын кад кежлӧ заптісны. Юрнысӧ веськӧдны. Баржатӧ ректігӧн быдсяма дивӧыс овлӧ. Но сиктса мужикъяскӧд Педӧр Вань векджык ӧти кывйӧ воліс. Бур ног кӧ шуны, сэки эз кузь киаӧсь вӧвны найӧ. Горшныс кӧ тачкӧ, веськыда висьталасны. Небзьӧдас, дерт, сьӧлӧмнысӧ Педӧр Вань, но и гӧрасны-уджаласны баржатӧ ректігӧн войбыд.

...Чӧла пукалӧ Педӧр Вань кильчӧ пос вылын, куритчӧ-мӧвпалӧ, Эжвалань видзӧдӧ. Гашкӧ, час тутвидзис кильчӧ помын. Став олӧмсӧ вежӧр пырыс лэдзис. Асьсӧ ошкис и матяліс. Коркӧ чеччис жӧ. И кыдзи тай лыяс коскас! Син водзас шондіа луныс пемдыліс быдӧн, сюрса лы помас быттьӧ биа ӧгыр сатшкисны. Лолыштны ни водзӧ мунны. Джӧмдіс места вылас, кын мыр моз сулалӧ. «Керка лэптӧмыд тай инмӧма, мӧрччӧма лешаклы, — медводз и воис юрас. — Тулыс-арнад чери кыйӧмыд да Эжва дорад баржаястӧ виччысьӧмыд». Коркӧ-некоркӧ, легӧдчыштіс да, бауньӧн сорӧн, воӧдчис жӧ дзиръя ӧдзӧс дорӧдз, мыджсис морӧснас потшӧс праслаӧ. «Со тай, кыкнаннымлӧн пӧрысьмыссьӧма», — курыда нюмъёвтіс Педӧр Вань да видзӧдліс аслас керкалань. А выль керка, Ваньлӧн керка, сылӧн быдтасыс да кодкӧ киӧ вузалӧмыс, чӧв оліс. Гашкӧ, шогаліс ас кежсьыс, гашкӧ, лӧня аттьӧаліс Педӧр Ваньӧс сы дорӧ кежалӧмысь, гашкӧ, пиняліс сійӧс, лэптысь-стрӧитысьӧс. Ӧд олӧмлӧн биыс лючки-бура эз и ломзьыв сы пытшкын. А, гашкӧ, ӧзйылас на да. Коркӧ, кутшӧмкӧ кад мысти. Педӧр Ваньлӧн выль важ керкаас...