ЁГОР ПЕТЫРЛӦН КЫВ
Тӧлысь мужикъяс вӧрын олісны. Пӧрӧдчисны. Тӧлысь пывсянтӧг, асъя небыд пӧжастӧг, гӧтыръяслӧн шоныд бокъястӧг. Асьныс нин вӧрса кодьӧсь лоисны. Сирысь кырссялӧм кияс. Сьӧд керкаын узьлӧмысь лӧз саӧн волялысь чужӧмъяс. Аддзас кӧ жеб сьӧлӧма, гыркйыс кизьӧрмас, нэм коляссӧ мытшъялан кольӧ. Бур, мый гӧгӧр морт лов абу. Некодӧс повзьӧдны, некодӧс страститны.
Но и гажтӧм жӧ. Лунтыр ниа кражъяс мольсъян комму черӧн, голя помӧдз лымйын собалан. Рытнас воан курыд тшынӧн пуркйысь керкаӧ. Бур кыв шуны некодлы. Некодӧс «трасичаавны». Ставыс ӧткодь зумыш дядьӧяс, чера-пурта кондаяс. Рушку тыртан мыйсюрӧнас, киссьӧм чарки-шабур дӧмыштан, да и нисты асылӧдзыс, коктӧ горлань чургӧдӧмӧн.
Сарлы вӧр колӧ. Карабъяс вылӧ. Эжва йывса ниа да пожӧмысь карабъяс Саридз пасьта кутасны ветлыны еджыд парус улын. Роч сарлы ним шедӧдны. Роч купечьяслы — мошна. Роч матросъяслы — кынӧмпӧт да кынмӧм пӧт.
Дас витӧдыс бӧжас пукалӧ, ыджыд пелыснас муртса легӧдӧ. Ӧтнас жугыль. Ӧтнас зумыш. Оз сьыв йӧзкӧд рад. Ыджыд думсӧ думайтӧ. Ыджыд мӧвпсӧ мӧвпалӧ. Молодечьяслы ӧд мый?! Сур яндова шнипыртін, ки пыдӧсад сьӧлыштін, сын да сьыв. Мый не овны, сьывсьӧ кӧ? Бӧжалысь на пыдди ставсӧ думайтас. Кӧть бӧжын пукалӧ, йӧзлы бӧжалӧ, а молодечьяс вылын нырщик. Налӧн синмыс и пельыс. Налӧн юрыс.
А пӧрӧдчысьяслӧн юрыс — Ёгор Петыр. Не кӧ сылы, кодлы и юравны? Кужӧ и тӧдӧ. Коктӧ кардъялас и гӧгтӧ веськӧдас. Шӧрӧ вошӧмӧс туйдас, кывзысьтӧмӧс ӧлӧдас. Кӧлысь вылын кӧ «пон бӧж кералӧ», некод зонма-нылаӧс оз вомдзав, некод кӧлысьсӧ кӧин чукарӧ оз пӧрт. Кутӧ Ёгор Петыр Вӧльдін вуджас. Оз, оз вуджӧдчы. Эн бара вуджӧдчысьӧн шу. Шаков вокъяс дӧзмасны. Найӧ вуджӧдчӧны. Сідз кӧ шуан, колігӧн пыж ни пос оз ло. Йӧртасны. Ёгор Петыр кывтыдын олӧ, вуджӧдчанінӧ гежӧда волӧ. Но сылӧн бурситӧг некод Эжва вомӧн оз вудж. Пыравлыны сы дорӧ колӧ быд вуджысьлы. Юасьны-висьтасьны, ӧтарӧ кӧть мӧдарӧ Изьва туйӧд мунан.
Вӧлӧма ӧти сэтшӧм. Изьваса кыз рушкуа купеч. Помӧсдінӧ тесьтыс дорӧ мӧдӧдчӧма. Кык кыс бабаыс вурӧма. Ӧтисӧ воз сёйӧма, а мӧдсӧ тесьтыслы вузавны вайӧ. Гири-люки Эжва дорӧ лэччас Вӧльдін вуджасӧ: «Вуджедэ, эсчань локтіген тесьтлэн винаэн исэда». — «Ми-тэ вуджедам, да ачид эн мытшась. Кӧсъян ке талун Помесдінад воні, эн вунэд Ёгор Петірэ пыравліні». — «Меюм никод оз коо. Эсчем вӧӧнад час джынъен воеда. Сизюм версттэ...» Шпыннялӧны Шаков вокъяс. Дзоляджыкыс, вӧвлӧм салдат, рочӧн на вӧзъясис: «Доброй путь!» пӧ. Мӧдӧдчис купечыд сивко-бурконас, вешъялан воронконас. Мой чой вомӧн чеччыштіс. Рас ёль вомӧн тривкнитіс. Рас ыб кузя каллян пестӧмӧн муніс. Рас ыб туй шыльыд. Рас ыб туй веськыд. Позьӧ и тшынасьыштны. Коркӧ и Мачека шор дорӧ лэччӧдіс туйыс. Регыд Помӧсдін. Тесьтлӧн вина. Тьӧщалӧн выя блин. Восьтіс синсӧ купеч, узьтӧг вӧтасьӧмсӧ вӧтліс, нуранкывсӧ орӧдіс. Видзӧдӧ: «Муй нэ тае? Лешаке! Кудь нэ тае? Мамтэ...!!! Вӧльдін вуджас? Вит верст кучемке лешак лэбэдэма! Дай Эжва саедз!! Ме тай нэ эстэн вӧлі нин!» Шаков вокъяс орччӧн сералӧны: «Эн кывзісь? Эн пырав Ёгор Петірад? Вылись вуджан да пырав, а то бара на косэдлас».
Сэтшӧм нин Ёгор Петырлӧн модаыс вӧлі. Кӧсъян асныравны — аснырав. Кодарӧ нырыс бергӧдас-а? Код муӧд ветлан, сы серти и овны лоӧ. Код манастырӧ пырин, сылӧн енлы и юрбит. Шебрас кузя коктӧ нюжӧд. Кокора серти набойтӧ кусняв. Дерт, Петыр этшсӧ тӧдіс, ёна эз дурлы. Торйӧн нин ас йӧзкӧд. Сійӧн и вежавидзисны сы водзын. Сійӧн и кывзісны шуӧмсӧ. Да и ӧні вӧрӧ кайисны Петыр шуӧм серти. Сійӧ ыззьӧдіс войтырӧс. Локтісны Помӧсдінӧ Кардорысь югыд кизя баринъяс. Купечьяс тшӧтш ий. Кыдз нӧ натӧг? Колӧ пӧ вӧр карабъяс вылӧ. Сюрс пожӧм краж да кӧкъямыссё ниа краж. Ставыс мед дас аршин кузя, йылыс — аршин кыза. Дас мортӧс медавны кӧсйисны. Старшинакӧд Ёгор Петыр шӧпкӧдчыштіс, мужикъяскӧд сёрнитыштіс. Кызь мортӧс медалісны. Кӧсйисны югыд кизяяс кык шайтӧн быдӧнлы вештыны. Та ыджда сьӧм вылад кыдз он медась?
Пӧрӧдчигӧн нин мужикъяс броткӧдчыны кутісны. Абу ӧд куш шуны сы кызта пуяссӧ корсьны да, кыскавны да. Вӧдитмӧн. Тӧлысь мырсьӧм бӧрын шуисны лэччыны гортӧ. Пӧрӧдчӧмсӧ эновтны, оз кӧ содтыны нажӧткасӧ куим шайт да квайтымын урӧдз. Ӧти ызгис, мый вӧралӧмӧн дас пӧв унджык, эськӧ, нажӧвитіс. Мӧд шуис, мый содтӧд йӧзӧс колӧ корны. Ӧтнас Петыр чӧв оліс, ассьыс уджсӧ мыркис, йӧзлы отсаліс, но мукӧдлысь горзӧм-вӧйпӧм эз лэпты. Ӧти-кӧ, ачыс сёрнитчис старшина да югыд кизяяскӧд. Мый вермис, кыпӧдіс удж донсӧ. Кӧсйӧны вӧлі ӧти шайт да ветымын урӧн вештыны кызь мортыдлы. А мӧд-кӧ, кывтӧ вуджны абу мича: кыдз сёрнитчӧма, сідз и сёрнитчӧма. Ки на ки швачкӧма. Пернапасӧн кырымпас пуктӧма. Оз позь перна вомӧн воськовтны. Гортӧ кӧсйысь пыр содіс. Этшаӧн лэччыны полісны. Ӧтка лэччысьястӧ старшина чорыдджыка чиршӧдлас. Кутузкаӧ вермас пуксьӧдны, орсӧн кучиктӧ кульны. Да и прӧстӧ вермас уджысь ӧтдортны: шуас, тіянтӧг вӧчасны, и вочавидзны нинӧм. Унатӧ, гашкӧ, вӧрзьӧдны оз лысьт. Унаыд — мир.
Ёна лӧсьӧдчисны. Ёна сёрнитісны ас костаныс пӧрӧдчысьяс. Сэсся сідз артмис, мый Ёгор Петыр ӧтнас коли удж дор. Мукӧдыс шуисны лэччыны да топӧдлыны Помӧсдінса старшинаӧс, мед содтас сьӧм да уджалысьясӧс. Ӧти рытӧ сэсся ставӧн нин ноксисны кӧлуйӧн. Корсьысисны, тубрасисны, дӧмсисны, кӧртасисны. Ӧтнас Ёгор Петыр выйтӧм сюра да пакула ва кылӧдыштӧм бӧрын путкыльтчис узьны. Йӧз ызгис. Повтӧмъяс родысьясӧс зэвтісны. Родысьяс повтӧмъяс водзын збоялісны. Кодкӧ сэтшӧмъяс пӧвстысь и гыжйыштіс Петырӧс: «Лэччам, колэкэ, Петір. Ӧтнад артелись торъедчан. Ӧтнад кольччан». Да и вӧрзьӧдны позьтӧмторйӧн на дзерӧдыштіс: «Гӧтырыдлӧн ӧд тэтӧг вытьыс воссис. Лэччам да гӧтыртӧ сомуститам». Шпыньмуніс Ёгор Петыр. Юрсӧ кыпӧдыштліс юрлӧс вылысь. Синнас корсьыштіс шуысьсӧ: «О-о, зонмӧ, татшӧм сёрнинад ті некытчӧ он волӧй...» Бӧр лэдзис юрсӧ юрлӧс вылӧ да пыр и ланьтіс. Вӧсньыдика нистыштавны босьтіс. Ноксьӧм саяд унаӧн эз и кывлыны Петырлысь гусьӧн шуӧмсӧ. Эськӧ гыжйыштісны балябӧжъяссӧ да.
Асывнас водз петіс гортлань войтыр. Лызьӧн-нортйӧн дзонь кельӧб лои верст джын кузя. Лун сьӧмӧс бӧрын нин, рӧмданвыв, матыстчисны Вӧль кумлӧслань. Шуштӧмин. Вӧль вомысь вылынджык усьӧ Эжваӧ ёль не ёль, вож не вож, но джуджыд зэв. Быдсямаыс, шуӧны, сэн вӧлӧма. Да и ачыс местаыс — коз тіль. Джуджыд пуяс костын тшӧкыд понӧльсӧ ез моз сатшйӧдлӧма. Майыштіс друг чера-пурта мужикъяслысь, парма сирӧд мыръяслысь сьӧлӧмъяснысӧ. Ошлы паныд ӧткӧн эз повлыны петны. Бисӧ и васӧ вуджлісны. Мыйыс эз мунлы вылыстіныс? Эз вӧрзьывлыны некор. А тані друг личавлісны кок сӧнъяс, ыркмунлісны гӧг сюрӧсъяс, йирмӧг визнитіс мыш кузяныс. И ставныслӧн ӧтпырйӧ. Сэсся и заводитчис... Кыпӧдчис бушков. Тӧлыс пӧрлӧдліс йӧзӧс кок йывсьыс, путкыляліс зумыда сулалысь нортъяс, чашйис паськӧм да кузь пеля кӧр ку шапкаяс. Син ни пель. Воськов сайысь эз нин позь аддзыны ёрта-ёртӧс. Да тайӧ мый на? Дзуртӧмӧн да ратшкакылӧмӧн кутісны пӧрласьны кык сывтыръя козъяс. Весьӧпӧрисны мужикъяс. Эз тӧдны, кытчӧ и воштысьны. Чепсасисны би шӧрӧ веськалӧм кодзувкотъяс моз. Сайӧдчывлісны пӧрӧм нортъяс сайӧ, сы вылӧ лачаӧн, мый усьысь пуясысь найӧ кӧть муртса видзыштасны.
Друг ставыс лӧнис. Кыдз заводитчис, сідз и лӧнис. Быттьӧ нинӧм эз вӧв. Сӧмын рӧмдыны удитӧма. Сӧмын ӧтка-ӧтка кодзувъяс дзирдышталӧны лӧзъюгыд на енэжас. Сӧмын пӧрӧм пуяс потшӧмаӧсь сиктӧ мунан туйсӧ. (А кольліс ӧд верст-мӧд сӧмын.) Сӧмын йӧз да нортъяс путкыльтчӧмаӧсь, торъя мылькъясӧн сьӧдалыштӧны лӧз лым вылын. Ӧти сьӧд ёкмыль вӧрзис. Мӧд. Чеччис нин кодкӧ. Кодкӧ нортсӧ нин сувтӧдӧ сювъяс вылас. Кыв шутӧг. Лӧня. Чӧла. Мӧдӧдчисны бӧр пӧрӧдчанінӧ. Лёк кывйӧн вӧрзьӧдӧм Ёгор Петыр дорӧ. Ӧткӧн кольччӧм Ёгор Петыр дорӧ. Мырдӧн чуктӧдӧм чаг дорӧ. Чаг. Сирӧд чаг. Ӧні, кӧнкӧ, сьӧд керкааныс пачыс тачкӧдчӧ-ломтысьӧ. Гӧвкъялӧ тшын джоджсянь аршин весьтын кымын. Ёгор Петыр. Злӧдей... Ёгор Петыр. Лёк кывйӧн дойдӧм морт... Сё муса Ёгор Петыр... Некод весиг абу парсыштчӧма. А сы мында пу ӧд усис выланыс... Прӧстит, Ёгор Петыр. Оз жӧ позь быд кывйысь тадз скӧравны...
Воисны аскинас лун шӧр кадлань. Ёгор Петырлысь прӧща корӧны. Небзьӧдчыны тшӧктӧны. А Ёгор Петыр мый? Сералӧ. Сералӧ трасичаыд! «Ладнэ, ковмас тіянкед лэччині. Абу, эське, лӧсид кыв вуджні да. Метэг тіянлі ёнджик сюралас». Мӧдӧдчисны ӧтлаын нин. Ставӧн. Ёгор Петыр медводзын мунӧ. Лызь туй вӧчӧ. Воисны Вӧль кумлӧсӧдз. Сувтыштіс Ёгор Петыр. Шӧпкӧдыштіс вомгорулас мыйкӧ. Усьӧм козъяс рутшка-ратшка, дзурки-дзарки кыптыны кутісны. Сувталісны ыджыд козъяс, сярвидзӧны-зуасьӧны понӧльяс. Нинӧм, некутшӧм туй абу тӧрытъя бушковлӧн. Шемӧс. Чӧлӧсь мунӧны Петыр бӧрся мужикъяс. Быдӧн ассьыс думайтӧ. Быдӧн асьсӧ мыждӧ.
Воисны гортӧ. Висьталісны старшиналы ставсӧ, мый кӧсйисны. Сідз и сідз. Старшина повзьӧмысла скӧрмис: мед эськӧ ыджыд йӧз оз жӧ мыждыны... Купечьяс скӧрмисны горшнысла: сы мында тӧвар эз сюр, сэтшӧм нажӧтка вошӧ.
Югыд кизяяс скӧрмисны сар понда забеднӧла: сьӧд мужик чукар Государстволысь удж кӧсйӧ торкны, сіта пома жель бергӧдтӧг кыз сьӧм босьтны, озырмӧдчыны! Бунт?!?!?! Коді мыжа? Югыд кизяяс индісны старшина вылӧ. Старшиналы син улас уси Ёгор Петыр (медводзын сулалӧ). Ёгор Петыр став мыжсӧ ас вылас босьтіс. Сыкӧд сёрни вӧлі. Сійӧ мужикъясӧс нуӧдіс, сійӧ и вайӧдіс. Смуттян! Видзисны Ёгор Петырӧс кӧдзыд чижовкаын куим сутки. Петкӧдісны ывла вылӧ коймӧд суткинас. Жбоньӧдісны орсӧн. (Комын кыкысь вартісны, а эз комынысь.) Да и лэдзисны гортас: «Мун, Ен отсӧгӧн, да ов лӧня. Йӧзӧс шызьӧдтӧг. Вӧр пӧрӧдасны тэтӧг. Кызь мужик. Ӧти шайт да кызь урысь». Но и муніс гортас Ёгор Петыр. Куткыртчис баба дорас да вит лун куйліс, кытчӧдз мышсьыс став лӧмыс эз киссьы.
Сылӧн ӧні, эськӧ, ставыс бур. Да мукӧдыслӧн не сідзджык. Кывсьывліс, югыд кизяяс пӧ Мачека шорӧ путкыльтчывлӧмаӧсь, Помӧс пос улӧ пӧрлӧмаӧсь, а дзик нин карӧ воигӧн рыӧ усьӧмаӧсь. Тройканыс вӧйӧма, асьныс петӧмаӧсь, но мыйлакӧ мытшъялӧны.
Да, пӧлинӧ! Помӧсдінса старшиналӧн пӧ на волӧм бӧрти табак кӧшельыс вошӧма. Быдторсӧ висьталӧны бур йӧзыс эськӧ. Он тӧд, кодлысь и кывзыны. Ме тай писӧ гусяліг чайта-а. Дзик ӧд батьыс кодь жӧ ӧбичатӧм.
