КӦЧЛӦН ШОГ

Вӧлі нин октябрь пом. Пуяс вылысь гылалісны став коръяс. Сӧмын ниа, коз да пожӧм пыр на вӧліны асланыс паськӧмаӧсь. Шоныд налы: тӧв ни зэр оз веськав. Зато кыдзьяс, ловпуяс, пелысьяс, льӧмпуяс асывсянь рытӧдз дрӧжжитӧны. Пасьтӧгыд абу зэв лӧсьыд, кор вой тӧв букыштчас, лэчыд тӧв мӧдас дӧзмӧдчыны, сьӧд небесасянь лым усьны.

Кӧч куйліс пӧрӧм вужля бокын, кытчӧ тӧв ни зэр оз веськав. Ӧтар бок вылас мушвидзыштас, сэсся бергӧдчас мӧдар вылас. Шоныд и лӧсьыд. Пасьыс сылӧн еджыд нин. Петалас сёйны, тапикасьыштас небыд еджыд лым вывті, некутшӧм зверь ни вӧралысь сійӧс оз казяв. Сӧмын понъясысь колӧ видзчысьны: найӧ здукӧн аддзасны, еджыд пасьыс ни тэрыб кокыс сэки оз отсав.

Пасьтӧм пуяс талун асывсянь бара мӧдісны дзуртны-норасьны. Дрӧжжитӧны, шонділы кевмысьӧны, медым му вылӧ ыстас ассьыс яр югӧръяссӧ.

— Мый нярганныд? Топӧдны кутіс кӧдзыдыс? Эк ті, лякбадьяс! Ме тай со ог норась. Ола-выла, пипу кырсьӧн чӧсмася. Меысь шуда зверыс абу, — кузь пель кыпӧдчис вужля дорысь, табъя кокъяснас кайис джуджыд мыльк вылӧ, мӧдіс йӧктыны да сьывны:

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ

Мича табъя кокнас,

Вый тупыль юрнас,

Шабді кудель бӧжнас,

Сьӧд сэтӧр синнас,

Льӧм пу кор пельнас,

Ёсь йыла пиньнас,

Дас кык тув сывнас,

Аслас дона кунас,

Сыла-госа кывнас.

Дыр на, колӧкӧ, ошйысис да дэльӧдіс кӧч пасьтӧм пуясӧс, но кыськӧ зэв матысь кыліс понлысь увтчӧмсӧ. Здукӧн чеччыштіс вужля дорӧ, йӧжгыльтчис, чошкӧдіс пельяссӧ, весиг ыджыдджыка лолыштны оз лысьт. Тадзи кӧч быдса час, гашкӧ, кывзысис. Пондас кӧ талань матыстчыны пон, ковмас эновтны шоныд патератӧ да лов тыртӧдзыд тӧвзьыны, пышйыны тэрыб понйысь.

Но ставыс помасис бура. Понлӧн гӧлӧсыс ылыстчис и ылыстчис, сэсся дзикӧдз дугдіс кывны.

Бара гажмис кӧчильӧй-чойильӧй. Выльысь кыпӧдчис нӧрыс йылӧ да мӧдіс сьывны:

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ

Мича табъя кокнас...

— Ланьтін кӧ эськӧ, бурджык вӧлі. Миянлы шог, а тэ сьылан да йӧктан, — вомалісны сійӧс кынмысь пуяс.

— Кутшӧм мем мог тіян шогӧдз? Ме моз кӧ кутад котравны, сэки некутшӧм кӧдзыд тіянӧс оз босьт, — вомаліс пуясӧс кузь пель, сэсся тэрыба котӧртіс пипу раскӧ, медым пӧттӧдзыс сёйны.

Пӧт кынӧма кӧч узис дыр. Кор восьтіс сьӧд сэтӧр синъяссӧ, чуймис: став лымйыс войбыднад сылӧма. Енэжын ворсӧдчӧ яръюгыд шонді. Радлӧны шоныд поводдя пуксьӧмлы кортӧм пуяс, ӧні найӧ оз нин норасьны кӧдзыд вылӧ.

«Кыдзи нӧ ӧні ме еджыд пасьнас куш му кузяыс кута ветлӧдлыны? Ручьясыд, варышъясыд, понъясыд пыр и аддзасны. И дзебсьыны он вермы. Мый поводдяыс йӧйталӧ, мыйла колӧ вӧлі став лымсӧ сывдыны», — шогсис-майшасис кӧч да гонняліс гӧгӧр, оз-ӧ кодкӧ матыстчы вужля дорӧ.

Луннас, кор шондіыс кыпӧдчис небеса шӧрӧ, кӧчсянь зэв маті муніс руч. Котӧртыштас, исасьыштас. Кӧч сэтшӧм топыда йӧжгыльтчис вужля бердӧ, лыясыс весиг доймыны кутісны. «Аддзас оз бара?.. Аддзас оз бара?..» — тіпкис сьӧлӧмыс кузь пельлӧн. Но руч эз казяв сійӧс.

Быдса лун куйліс ӧти местаын кӧч, сёйны весиг эз лысьт петавны. Мӧд лун коли, а лым пыр на оз усь. Кӧть кӧчлӧн и нюкыртӧ кынӧмыс, сёйны корӧ, но терпитӧ, оз тапикты табъя кокъяснас пипу раскӧ. Бурджык не вӧрзьыны места вылысь. Еджыд пасьыс пыр и вермас вузавны сійӧс.

Колис нин куим лун, а лым пыр на абу. Дзикӧдз шогӧдіс кӧчильӧйӧс. Бӧр кӧть веж еджыд пасьсӧ руд паськӧм вылӧ, да оз вермы.

Казялісны пуяс кӧчлысь шогсьӧмсӧ да мӧдісны дивитны сійӧс: — Со тай мый артмис, кузь пель... Миян шог вылын сералін, а ас вывтіыд сійӧ жӧ муніс.

Кӧч нинӧм эз вочавидз, быттьӧ эз кыв пуяслысь кӧритӧмсӧ. Да и мый шуан, кор поводдяыс оз кывзысь ни кӧчлысь, ни ручлысь; ассьыс туй визьсӧ нуӧдӧ, кыдзи кӧсйӧ.