ТШАК ВОТІГӦН

Коймӧд лун нин зэрис. Дугдыштлас регыд кежлӧ да бара буситӧ. Лёшӧлы дышӧдіс нин пукавны гортас. Петалас кильчӧ вылӧ, видзӧдлас руд енэжас, кутыштас войтва улын кисӧ да бӧр пырас гортас.

— Шоныд зэрыд тшак вайӧ, — висьталіс пӧчыс.

— А кор нӧ тшакыс петас? — юасьӧ Лёшӧ. — Зэв окота тшак вотны ветлыны. Ветлам?

— Гашкӧ-й, ветлам, — ноксигмозыс шуӧ пӧчӧ.

Ӧти асылӧ зонка чеччис, ӧшиньӧд шонді югӧр мыччысьӧма. Сійӧ петіс кильчӧ вылас. Зэрыс кобӧма, лэбачьяс чипсасьӧны. Ывлаыс мыссьӧма да югдӧма. Лёшӧ нёдзласьыштіс, вӧрӧдыштіс Васька каньсӧ, коді куткырвидзис кильчӧ перилӧ вылын. Кӧсйис лэччыны кильчӧ вывсьыс, но кыліс пӧчыслысь горӧдӧмсӧ:

— Кытчӧ мунан, мыссьытӧг да сёйтӧгыс?!

Лёшӧлы бӧр ковмис косны. Зэв ӧдйӧ мыссис да пуксис пызан сайӧ. Пӧчыс сёянсӧ вайигмоз шуис:

— Талун тшактӧ вотны ветлам. Огӧ ылӧ, Пӧнан ю бокӧ.

— Ветлам, — кутіс радпырысь панясьны зонка. Здук мысти чеччис нин пызан сайсьыс:

— Петала, Ванялы висьтала.

Пӧчыс мыйкӧ шуаліс на зонкалы, но сійӧ эз нин кыв, котӧртіс Ваня дорӧ. Ваня век на куйліс вольпасьын. Горшыс пӧ висьмӧма. А Марпа бабыс ӧлӧдіс: мӧдысь пӧ ветлас тшактӧ вотны. Лёшӧлы эськӧ зэв окота вӧлі, мед ёртыс тшӧтш ветлас, но весь. Марпа баб весиг эз кывзы, некытчӧ пӧ Ваняыс талун оз мун. Лёшӧлы бӧр ковмис гортас петны.

Лёшӧлӧн пӧчыс босьтіс сарайысь кык чуман. Ичӧтджыксӧ сетіс Лёшӧлы. Рузум пытшкӧ няньтор на пуктіс. Кынӧмыд пӧ сюмалас да нуръясьыштны позяс. Пасьтасисны вӧрӧ мунӧм вылӧ, ботіасисны.

Вӧрас пода туйыс заводитчис карта сайсяньыс. Оз и ков ылӧ мунны, кыддза раскыс пӧшти ныр улад. А сы бӧрся козъяс да гежӧдик пожӧмъяс сувталӧмаӧсь. Нӧшта муныштан, да пожӧма яг нин тыдалӧ. Сэні тшакыд пыр и сюрны пондіс. Унджыкыс гӧрд гоб, но дона гобйыс гежӧдика паныдасьлӧ жӧ. Тшакыс посни на да зэв топыд и ньӧти абу номырӧсь.

— Ас кадӧ вотчам, — шуис пӧчыс.

Лёшӧлы нимкодь, сылӧн чуманыс тырны кутіс. Тювкъялӧ пуяс костӧд, но пӧч дорсьыс ылӧ оз лысьт вешйыны. Вӧрыс тӧдтӧм, вошӧмысь полӧ.

Вотчысьясӧс вомӧналіс вӧла туй, вель паськыд, паныдасян кӧ, торйӧдчыны бура позьӧ. Туйыс лэччис горувлань. Вотчысьяс мунісны туй бокӧдыс тшаксӧ видзӧдігмоз. Регыд мысти мыччысис кушин, а сэсся нин юыс. Юыс тані вӧлі визув. Лёшӧлы синмас шыбитчис ю вомӧн паромлӧн колясъясыс да берег дорас зэв ыджыд изки.

— Баб, мый нӧ тайӧ? — чуймӧмӧн юаліс Лёшӧ.

— Час, чӧскыд васӧ юыштам да висьтала, — берег вылӧ косінӧ пуксигмоз шуис пӧчыс. — Со аддзан сюмӧдсьыс чибльӧгсӧ. Гумовт сійӧн да вайышт меным васӧ, горшӧ косьмӧ.

Лёшӧ босьтіс берег дорас кодӧнкӧ сатшкӧм чибльӧгсӧ да гумовтіс васӧ. Ваыс тані чай рӧма. Пӧчыс вом дорнас видліс.

— Кӧдзыд, эн уна ю, — чибльӧгсӧ бӧр сетігмоз шуис пӧчыс.

Лёшӧ выльысь гумовтіс васӧ да тшӧтш юис. Сэсся пуксис пӧчыскӧд орччӧн, лӧсьӧдчис кывзыны. Лёшӧ зэв ёна радейтіс мойдъястӧ да важся олӧм йылысь висьтъяссӧ. Батьыс шулывліс, миян пӧ пиным лоӧ история туялысьӧн. Гашкӧ, збыльысь лоас, но тайӧ зонкаӧс ӧні некутшӧма эз майшӧдлы. Сійӧ прӧста радейтіс кывзыны интереснӧй лоӧмторъяс йылысь.

Татшӧм здукъясӧ Лёшӧ быттьӧ тшӧтш важся кадас веськавлывлӧ. То царевичӧн асьсӧ аддзӧ, то Гӧрд армияса командирӧн.

Пӧчыслысь мойдъяссӧ Лёшӧ медъёна радейтӧ. Со и ӧні тэрмӧдлӧ:

— Баб, но висьтав нин.

— Кывзы, сідзкӧ, шойччигмозыд.

Пӧчыс чышкыштіс вом дорсӧ чышъян помнас да висьталіс:

— Водзын тайӧ местаас, уна во сайын, вӧлі мельнича. Тані изісны шобді, ид да рудзӧг тусь. Мельничаса кӧзяиныс, Трӧш Иван, лоӧ тэныд, Лёшӧ, пӧрысь пӧльӧн, мӧд ногӧн кӧ, прапрадедушкаӧн. Уджалісны мельничаын сыысь ӧтдор нёль пи. Статяӧсь да мывкыдаӧсь, мусӧ и васӧ вӧлі бергӧдӧны. Пиянысь кындзи нӧшта куим ныв отсасисны. Ставсӧ найӧ ӧтув асьныс вӧчисны. Эз корлыны бокӧвӧй йӧзсӧ. Зіля уджалісны, бура олісны. Налӧн вӧлі видз-му, кык вӧв, кык мӧс да кукъяс на гидын баксісны. Трӧш Иваныс зэв киподтуя да сюсь вӧлі. Мельничасӧ ачыс думыштіс да ачыс жӧ пиян отсӧгӧн кыпӧдіс. Карысь вайис изкияссӧ да мукӧд кӧрта кӧлуйсӧ. Сэсся мельничаыс артмис да заводитісны изны тусьсӧ асланыс грездсаяслы да орчча сиктсаяслы. Ыджыд дон эз корлыны, та понда йӧзыс на дорӧ пыр локтісны. Но бур олӧмыс налӧн эз дыр мун.

Пансис революция, а сэсся воис кулачитан кадыс. Сельсӧветын шуӧмаӧсь Трӧш Ивансӧ кулачитны да ыстыны сиктсьыс. Сійӧ сэки эз нин том вӧв, дай ас вӧснаыс некутшӧма эз вермы сулавны. Мывкыдыс вывті шань вӧлі. А тэнад пӧрысь пӧчыд, Ёгор Анна, прапрабабушкаыд, збой вӧлі. Сійӧ некодлы эз сетчы. Мыйӧн висьталасны кулачитӧмтӧ, босьтас нянь зырсӧ да мунас сельсӧветас. Бура сэні камӧдчас нянь зырнас. Мый нажӧвитім, ставсӧ пӧ асланым гӧрбӧн. Некор пӧ бокысь эгӧ корлӧй йӧзсӧ. Кутшӧм пӧ ми нартитысьяс, кор асланым став кияс гаддьӧссьӧма.

Яндзим лои сельсӧветсаяслы. Нӧшта кодсюрӧ, гӧля олысьяс пиысь, дорйыштісны. Та вӧсна киритісны Трӧш Иванӧс кулачитӧм йылысь гижӧдсьыс. Тадзи Ёгор Аннаыд и дорйис ассьыс верӧссӧ.

Лёшӧлӧн пӧчыс ланьтіс. Думайтіс, гашкӧ, мыйкӧ аслас олӧмысь дум вылас уси. Но сійӧ мыйыськӧ, тыдалӧ, тӧждысис, быттьӧ кӧсйис на водзӧ сёрнисӧ нуӧдны.

— А водзӧ мый? — эз виччысь Лёшӧ.

— А водзӧ колхоз, сэсся война заводитчис. Войнаӧдз мельничасӧ уджӧдісны на. Но сэсся пиянсӧ нуисны фронт вылӧ, бӧрсӧ найӧ эз воны. А пӧрысь пӧльыд висьмис да кувсис. Кувсьӧм бӧрас регыд и тупкысис мельничаыс. Киссис, мый шогмис, йӧзыс гортас нуисны. Ӧні со мый кольӧма. Ме ӧд чужи война бӧрас нин. Ставсӧ тайӧс меным мамӧй висьтавліс, тэнад прабабушкаыд. Тэ сійӧс он тӧд, кор кувсис, сӧмын на арӧс тэныд тыри.

— Ме аддзылі, важ фотография миян эм, — торкис Лёшӧ пӧчсӧ.

— А вот фотографияыс Трӧш Иванлӧн да Ёгор Анналӧн абуӧсь, — шогпырысь шуис пӧч. — Сӧмын шойнавывса гуыс да тайӧ мельничаыслӧн колясыс казьтылӧ на йылысь. Ме быд гожӧм татчӧ волывла пукыштны, бур кывъясӧн казьтыштны ассьыным рӧдвужсӧ, зіль да мывкыд йӧзӧс, налӧн вежавидзӧмӧн олӧмсьыс.

— И ме кута волыны, — чорыда шуис Лёшӧ.

Пӧчыс тайӧс кылӧм бӧрын нюмдыштіс, кутыштліс внуксӧ.

Лёшӧ пӧчыскӧд воис вӧрсьыс да пырысь-пыр котӧртліс Ваня дорӧ ошйысьны. Ванялы кӧсйысьӧма бурдӧм бӧрас нулыны важ мельнича местасӧ петкӧдлыны. Ӧні Лёшӧлӧн аслас рӧдвуж дорӧ чужис выль кылӧм. Со пӧ кутшӧм вӧлӧмаӧсь сылӧн пӧрысь пӧль-пӧчыс!