ВӦР ЛЭДЗАНІНЫН
Натур серпас
Собранньӧ вӧлӧсьтувса активлӧн. Сёрни — кер лэдзӧм ӧддзӧдӧм. Уна сикаса «мераясысь» ӧтдор — вӧчны тшӧтш субӧтник. Не ӧтикӧс сӧмын — вит-квайтӧс тӧвбыдӧн. Водзӧ тойлӧ актив. Профсоюзын сувтӧдсьӧ сёрни: кер лэдзны! Кер вӧчны! Не сӧмын уджавны кывйӧн, но тшӧтш черӧн и зырйӧн! Дженьыда. Шуӧма — тшупӧма быдӧнлы нырас. Шуӧма — вӧчӧма. Ветлӧны — ӧтчыд, ветлӧны — мӧдысь. Видзӧдлан — сё-мӧд шайт индустрия кудйӧ тэ вай!
Рытсяньыс мӧдӧдчис йӧз... Медводзын, юрас — медуна лыднас — Рабпрос. Кыпыда, долыда вӧрзьӧдчӧм налӧн янӧдӧ сьӧкыд кокйӧра мукӧд союзъясӧс: совторгӧс, медтрудӧс — быдӧнӧс. Вӧтчӧны тшӧтш: коді — подӧн, коді — вӧлӧн... Со, Сордса делегаткаяс суӧдӧны котӧрӧн. Варгӧны. Гажа. Звӧйкйӧн-звӧйкйӧн нюжӧдчис туй кузя йӧз. Эрд вывті тӧла... Ордйӧдӧ подаӧс вӧла. Багыль. Лойсьӧ кок улын лым. Ӧталяг кашкӧны подаяс...
Эрд коли. Лэчкысь моз мыніны кокъяс. Топӧдіс-шымыртіс пӧласӧ вӧр. Лӧнис. Уси, дзугсис кытчӧкӧ вӧр-пуас тӧлыс.
Шоналі лов шыысь сынӧд. Зумаммис туй. Топыда кылӧ кок улын юж... Тшӧкыда сулалӧны коз пуяс туй пӧлӧн, вежӧга видзӧны подувсӧ кӧдзыд лов шыа тӧлысь. «Со ӧд кутшӧм ме бур... Сӧмын тэ, мортӧй, видзнысӧ менӧ бур ногӧн куж...» Оз повзьӧдчысь шемӧсӧн сулав важ мозыс морт водзын пожӧм да коз. Кольӧма (кольны нин колӧ!) сійӧ кадыс, кодыр повзьӧдчысь туйӧ да нем пӧльза пӧрласьлін-сісьмин уна, уна нэм. Ӧні нӧ? — Ылӧ тэ нималан, миянлы нюмъялан, водзиысь кӧсъян... Регыд нин, регыд кужны ми и вермыны кутам тэнӧ бур ногӧн инны. (Но — кужӧмӧн, кужӧмӧн!)
Кыпӧдчис енэжын тӧлысь, нӧшта нин лӧнь лои тӧлыс. Воссис водзвылын паськыд ордыма-сюрӧса кыскасян туй. Шыльыда подувсӧ вӧчӧма, пуяссӧ бертӧма вужнас. Кытсюрӧ вольсалӧма нин потшкӧн, утйӧма кык сыв кузьта вомлала кражйӧн йизьӧдӧм вылӧ. Ылӧдз тыдалӧ ордым кузя волялӧ-сярвидзӧ ут. Кыпыд. Тюксьӧдӧ-нуӧ, тэрмӧдлӧ кокъястӧ ут вывті.
Казьтывлӧ, вемӧсӧдз вайӧдӧ син водзӧ утъясыс кӧрт туйлысь вольсалӧм шпалъяслысь сер.
«Сӧмын рельс нюжӧд та вылӧ — вот тэныд и кӧрт туй!..» — шуӧ делегаткалы орччӧн мунысь ёртыс. (Регыд нин, регыд гӧнитас тат кӧрт гыркъя вӧв!) Сідзикӧн 12 километра туйкост сёрнисор регыдӧн и мурталісны кокъяс.
Косъю дор. Дзонь сикт сулалӧ вӧр шӧрын! Голландскӧй пача, зӧм сигӧра керкаяс гизь пуксьӧмаӧсь ёль пӧлӧн: баракъяс, гидняяс, контора, пывсян, лыддьысян керка... Паськыд ота, аэросани кодь, каджекъя додьяс гидняяс гӧгӧр. («Шойччӧны» и найӧ тшӧтш: ӧд абу кокни дас кернад ӧтпырйӧнтӧ гольӧдны-кыскыныыд утйӧм-йизьӧдӧм туйӧдыд.)
Рыт. Югъялӧны пуяс кост ӧшиньяс, кыскӧны, корӧны шойччыны мудз кер лэдзысьӧс керкаяс асланыс вевт улӧ, шоныдӧ. (Тӧд вылад усьӧ важдырся кер лэдзӧмъяс: лыс чомйын, лым пиын чеврасьӧмъяс... Бррр!.. Ӧдйӧджык эстчӧ би югӧрас, кос шоныдінас!) Сэтӧні кер лэдзысьяс косьтысьӧны, шонтысьӧны, пусьӧны, гортын моз удж бӧрын олӧны...
Асылын пемыдӧн на мӧдӧдчӧны удж вылӧ. Тӧвся лун дженьыд — ӧти пемыдсянь мӧд пемыдӧдз лоӧ уджавны орӧдлытӧг — шойччӧгтӧг, сёйышттӧг.
Доддясьӧны кыскасьысьяс, мӧдӧдчӧны пӧрӧдчысьяс асланыс делянкаясӧ. Тыдавны ывлаас кутас, да мед вӧлі быдӧн удж вылын дась. Мӧдӧдчӧны удж вылӧ и субӧтникъяс. Баракын мунӧ перекличка. Котырӧн-котырӧн юклӧны удж вылӧ. Коді чера да пилаа — пӧрӧдчыны, коді зыръя — туй вӧчны. Мукӧдсӧ — кер сӧвтны додьясӧ, кодсюрӧ ён йӧзӧс мӧдӧдӧны зоръясӧн «бунтуйтчыны». Быдӧн инасис, быдӧнлы удж сюри. Гораа, гажаа разӧдчисны вӧр пасьта йӧз. Лӧнис баракъясын.
А сэні вӧрас мунӧ кум-кам. Лозгысьӧны-пӧрласьӧны пуяс. Ылӧдз кылӧ ӧкайтӧм кыскасьысьяслӧн... Кос кӧдзыд. Жулльысьӧ-жугласьӧ пу. Чегъясьӧны увъясыс, ратш. Шырсйыштас пӧран пу увъяссӧ орчча сулалан пуяслысь. Кольтан кодь сулалан кольӧ.
«А ёна жӧ жугалӧ кӧдзыд дырйиыд вӧр-пуыд, — тӧждысигтыр кодікӧ пӧрӧдчысь шуӧ. — Пӧрӧдчӧмтӧ эськӧ колӧ кыдзкӧ шоныдджык лунъяс кежлӧ лӧсьӧдны, этшаджык жугалас. Мыйта ӧд убыткасӧ тадзнад аслыным жӧ вӧчам, артыштан кӧ!»
Да, ёна на ми ӧбӧдитам вӧр пунымӧс, ёна на и асьнымӧс эбӧсысь вывті уджӧдам бур уджалан кӧлуй абутӧмла. Но энлы... Эн жуглясь тэ, вӧр пуӧй, эн лӧгась морт вылӧ жуглӧмсьыс, тыртӧмсьыс подувсӧ. Час, тэнӧ ми регыд нин мӧд ногӧн, идӧра-пелька велӧдчам, сад йӧрӧс моз дӧзьӧра видзнысӧ кутам.
Вежсьӧ вӧр лэдзан удж, вежсьӧ выль ногӧн бурджык вылӧ важыс. Но сӧмын лэдз первойсӧ чужйыштчыныыс мортлы, эмбурсӧ кыпӧдыштны сылысь.
Тэсянь ӧд, вӧрсянь, культураыс миянлы петас, выль вӧр сиктсянь важ жугыль коми сиктӧ лэччас да выльмӧдас, ловзьӧдас сійӧс. Со, аддзан и кылан, кыдз вежсьӧ нин тэ гӧгӧр?! Кутшӧм шыяс кылӧны, кутшӧм мӧвпъяс кер лэдзысьлӧн тэ гӧгӧр кыпалӧны?! Ӧмӧй важногса грабитана кер лэдзан уджын кыпавлісны татшӧм тэ йылысь тӧжд думъясыс?! Ӧмӧй волывлісны водзын тэ дінӧдз этатшӧм йӧзыс, кодъясӧс аддзан тэ талун?! Мый йылӧ-дінӧ нӧ вӧрас сулалӧны татшӧм бур керкаясыс, вӧчсьӧны гылыд йи туйясыс, нималӧны-локтӧны тракторъясыс, лыддьысянінъясыс и мукӧдтор, мукӧдтор?!. Бурмӧ, кокняммӧ мортлӧн удж, бурмӧ-кыптӧ сылӧн овмӧс — бурмӧ и сьӧлӧмыс сылӧн, тэ вылӧ видзӧдны мӧд ног нин кутӧ, оз важ моз нетшыштны лёкысь...
Тӧдлытӧг лун коли. Бара нин рыт. Чукӧрмӧ бӧр керкаясӧ йӧз. Лэдзасьӧны, пӧрччысьӧны, косьтысьӧны, пусьӧны... Сёйӧм-юӧм бӧрын — войпукны лыддьысян керкаӧ. Рыт — праздник вӧр сиктын. Керкаысь керкаӧ, вӧр сиктысь вӧр сиктӧ ветлӧны рытгорув вӧр лэдзысь войтыр. Энлӧ, со гудӧк шы кытӧнкӧ кыліс. Гораджык. Юргӧ-визувтӧ яг пасьта музыка шы. Сьӧд гезйӧн люзьгӧ лыддьысян керкаӧ йӧз. Тӧрыт — кино, талун — спектак, аски — бара мыйкӧ. А чукӧртчан керка любӧй вӧлӧсьтса театр залӧс вевтыртас: ыджыд, джуджыд, прӧст. Воздух — сӧстӧм сир дука, кокньыд.
Спектак водзвылын сёрнияс. Дженьыдик чорыд доклад индустрия йылысь, мӧд — енлы эскӧм йылысь да олӧм быт йылысь. Юасьӧмъяс. Сёрнияс пансьӧ, вен. Лябсьӧмъяс сёрни кост кывлӧ: ӧтитор, мӧдтор пӧ вӧрын оз тырмы. Но вӧрын абу сиктын кодь зыкыс. Тӧдӧны, сьӧлӧмнаныс кылӧны быдӧн, мый ыджыд колана удж вылын ставӧн. Сэні важ сиктад ёна вензьӧны, эштӧны сы вылӧ да, тані оз, некор дырсӧ, да и нинӧмла, сідз ставыс тыдалӧ, восьса. Вензьӧ сэтшӧмыс, коді кер дорас нэмсӧ эз уджавлы.
— Дон улын?
— Да коді нӧ миянлы донсӧ содтас?! Ӧд тӧданныд — аслыным уджалам... Дерт, тӧдам ми: сьӧкыд на удж, этша на усьӧ уджалан доныс. Но тӧдам — кытчӧ ми мунам, кодлы да мыйла ми уджалам...
Дышмӧны весь венласьӧм кывзыны том йӧз, ӧлӧдӧны пӧрысьджыкъясӧс, корӧны спектак. Со кодкӧ рочыштіс кылӧ: «Шань!.. Пом!.. Подавай спектак и больше ничево!» Лӧньӧны. Кывзӧны. Сералӧны. Вунӧма вен, вунӧма ас йылысь ичӧтик тӧжд. Шойччӧны. Программа войпуклӧн кузь, Сыктывкарыслы аслыс оз уступайт. Спектак бӧрын сьылӧм, троньӧдчӧм-ворсӧм, а сы бӧрын йӧктӧм.
Сёрӧдз нюжалі талун рытйысьӧм. Йӧктӧм том йӧзлӧн эськӧ эз помасьлы, эз кӧ йӧктысьясӧс йӧткыны радио радейтысьяс. Радио талун дикӧвинка. Муртса на ӧд талун и чужи. Но «пыртӧма» нин. Пыртысьясыс лоины керка бердын сулалысь ӧтка конда да ёль дорын вугралысь пӧрысь коз. Ӧні найӧ зэв тшапа сулалӧны тыдовкост ӧтмӧда-мӧдсьыныс, тӧдӧны ассьыныс донсӧ: ӧд быдӧн, быд локтысь морт татчӧ керкаас пыригӧн на вылӧ видзӧдліс, кыдз найӧ йитчӧмаӧсь ыргӧн сутуга везйӧн. Тӧрыт на найӧ нинӧм туйӧ вӧліны, а талун со «культурнӧйӧсь» нин.
Топыда жмитчисны радио пель дорӧ кывзысьяс. Торгӧдӧмаӧсь пельлы воча ассьыныс пельнысӧ. «Энлӧй!.. Кылӧ!.. — Ооз...»
Дыр первой рытсӧ эз аддзыны Косъю дорса вӧр лэдзан сикттӧ Мӧскуа ни Ленинкар. Да кысь нӧ, зонмӧ, сразу аддзыны сюрс верстъяс сайысь! Кӧн нӧ сійӧ и эм?! Некутшӧм план карта вылын абу пасйӧма да. Медбӧрти ачыс жӧ Косъю дорыс корсис да йитчис Мӧскуаыскӧд, Ленинкаркӧд и заграничакӧд. Кень кыза вежӧс сайын моз кутісны кывны кытыськӧ сёрнияс... Воссис, письті пель розьыс.
— Воссьӧма Войпельлӧн
Тупйӧса пельыс
Кылӧ весь Эйфельӧс
Коми му пельӧс...
Дыр кывзӧны вӧр лэдзысьяс, кытчӧдз дзикӧдз мудзныс да унныс оз личкы. Лӧнь. Сӧмын вежӧс сайын, мӧдарас, кылӧ субӧтничайтысьяс гольӧдчӧны тшына тшайникъясӧн да зудъялӧны-кеслӧны чернысӧ аскиа лун кежлӧ...
Асъя вой. Узьӧны мудз кер лэдзысь войтыр. Сутш усьӧмаӧсь джодж вылӧ миян ШКМ пиян. Сӧрӧны кылӧ: «Э-эй, кеж!.. пӧри!..» Лӧнялӧ вочасӧн радио пель. «До свидання!» — небыда лайкнитіс Украина... «Всего доброго!» — орӧдіс Ленинкар. Надзӧник назгис-висьталіс медбӧръя юӧръяс «Коминтерса» важ тӧдса радио ёрт. Лӧньӧны и заграничаяс вочасӧн. Нуль вылын сулалӧ радио стрелка: дзик нин быттьӧкӧ кытыськӧ полюссьыс кылыштӧ: «Ал-ло!» — «Но некод нин кывзысьыс, абу весь лов», — ӧлӧда ме сійӧс.
Чеччис нин кылӧ Педӧра стӧрӧж — ломзьӧдӧ кӧрт пач да ассьыс «заданньӧ» тыртӧ, вит пудъя самӧвар куб кӧдзыд ёль ваӧн...
Довъялӧ-шензьӧ ывлаын коз, антенна сутуга сьылӧмсӧ ӧтнас нин кывзӧ, да торгӧдлӧ пельсӧ ёль дорті котралысь кӧч.
