ЗЯТЬПУ
Микул кывсис ӧбичатӧмӧн. Оз на удит гажа юрӧн вӧлӧсьтӧ петавны, лудан висьӧмысь кабырсӧ бурдӧдны, бабаяс Мангазея дорын авзӧны нин:
— Этія вӧд Ёгор Ёгор пиыс бара нин миянлысь Васюкӧс нӧйтӧма!
— Но-о! Васьтӧ нӧйтӧма жӧ!? Миян тай Ванюк гырд да коль жӧ локтіс: Ёгор Микулӧс пӧ велӧдім.
— Миянлысь шутилӧсӧ дітшкӧдӧма и.
— Урадниклы ли старшиналы колӧ явитны. Мед чижовкаӧ пуксьӧдасны.
— Салдатӧ колӧ сетны, мед вопрунт овны велалас...
Сэтчӧ и пиньтӧм вома воймӧм Митрей Ӧлексан шыасяс.
Зэв любӧ сылы баба сёрниыд: Ключ вор да Мангазея дорын и довъялӧ.
— Нинӧм абусӧ эн сӧрӧй, том йӧз нэмыс тышкасьлісны...
— Тадз вӧд эз жӧ. Татшӧм лёкысь...
— Эз, дерт! Ми, зонмӧ, черӧдз-майӧгӧдз жӧ волывлім.
— Но! Ёгор Микул чера-пуртасьӧ!?
— Оз жӧ Ёгор Микул,— дӧзмӧ польӧ.— Тӧрыт, видзӧда да, вувтӧмаӧсь Микул вылӧ Есьлӧн куимӧн да тэнад нёль пучейыд, зоръяӧсь. Шегъяліс тай Микулыд: не на тіян недӧкуньясыд.
— Абу тай виыштӧмаӧсь Ёгор Ёгор писӧ...
— Ёна зятьпутӧ доръян...
Митрей Ӧлексан шешъялӧ:
— Татшӧм зятьпуыд оз на быд мӧс сіт улын туплясь. Тіян паназыр-нывъяс вылӧ оз видзӧдлы да, сійӧн на кулитанныд.
— Веж петіс сы вылӧ, ой-ёй вӧд прамӧй да.
— Мун лешаклы аслад зятьӧн!
Митрей Ӧлексан шпыннялӧ: бара на зі позйӧ му корӧг бруткис. А мый? Ёгор Микул абу на шыбитана. Сылӧн ки улысь пыж-пелыс кӧть зорӧд, сруб кӧть курич чача кодь петӧ. Шыльӧдӧма-мольӧдӧма, стружитӧма-серӧдӧма. Оз тай тшӧтшъяясыс моз куш сус коль килльы да нывъяслы бӧж улас видзӧд. Мужик, ен сыкӧд.
Дерт, прӧступитлӧ корсюрӧ. Крам праздник ли сюзь кулан лун, суртӧ чурскас да, сы шӧрӧ бурджык эн веськӧдчы. Тӧрыт на Вичкодорса бурлакъяс сувтӧдӧмаӧсь: эн пӧ миянлысь нывъяссӧ ылӧдлы. Сизимӧн, да зоръяӧсь: куш кинад он сибав. Но и зорнас, тыдалӧ, абу артмӧма. Бурлакъяс ружтӧны гортас, а Микул «ливкасӧ» босьтӧма да ливкйӧдлӧ, понъясян частушкаяс сьылӧ Вичкодорын. Есьяс дорӧ матыстчас да равӧстас:
Водзӧ мунӧ Прокӧ Ӧлеш весьтӧдз. Ӧлеш Вась пӧлатяс куйлӧ, Микулӧн музгыльтӧм кисӧ дӧраӧн тӧбӧма, Микулӧн поткӧдӧм плешсӧ мамыслӧн важ сарапан бӧждорӧн гартӧма. Ойзӧ. А Ёгор Микул гудӧкнас няжӧдӧ, челядь-гавезӧс гажӧдӧ:
Сиктсӧ кытшлалӧ. Дэльӧдтӧм зон оз коль. Со пӧ тіянлы тӧрытъясьыд. Бурлак-зонъяс сӧмын ӧшинь пырыс кулаксӧ петкӧдлӧны: час пӧ, сюрлан коркӧ. Да мый Микуллы ыршасьӧмыд? Аслас кулакыс кукань юр ыджда. Коркӧ кабыр улас весиг сиктса старшина веськавліс. Кык лун мысти старшинаыд паляліс да шуӧ: «Мӧд кӧ тэ местаын вӧлі, Сибырӧ ысті, но збой йӧзӧс радейта». Мыніс Микул нёль луна-вояӧн, кӧдзыдінын ыркӧдіс пӧсь юрсӧ.
Но пӧрысь мортлы зонмыс сьӧлӧм вылас воӧ, абу на дзик шогмытӧм, кӧть вильышнас, дерт, вильыш. Дзолясяньыс сэтшӧм да, мый керан? То порсьтӧ доддялас, то каньлысь гыжсӧ шырас. Коркӧ бабаяслы пывсян ӧшиньӧ меж юр сюйӧма да лёкысь равӧстӧма. Лыжалӧм ичмоньясӧс кӧдзыд ваӧн пальӧдӧмаӧсь. Кодсюрӧӧс ӧні на, Микулӧс аддзасны да, сутшик босьтӧ. Микул сӧмын сьӧлӧмсяньыс юалас:
— Мый нӧ шеватӧ он вӧтлы? Ерусалимын пӧ шева вӧтлан завод воссьӧма. Шева кучиксьыс тэныд ныма тюпень вӧчасны.
Коньӧр баба весиг шунысӧ нинӧм оз куж.
Микуллӧн сямыс Митрей Ӧлексанӧс оз падмӧд. Оз ӧд весьшӧрӧ шу Микулӧс зятьнас. Эм Ӧлексанлӧн сьӧлӧм висьӧм, ыджыд батьӧн шуысь, дас сизим арӧса Елюк. Лов пу кодь нюдз, кыдз пу кодь статя, пипу кодь варов. Зон косьтысь, ӧти кывйӧн кӧ. Елюк Микуллань кыссьӧ. Микул эз нин ӧти ныр Елюк понда резьӧд: Вичкодорса ӧд Елюкыс, а Микул — Чоййывса. Но куш тайӧ шог кӧ вӧлі — шог абу. Олӧмад тай век кыткӧ бур, а кыткӧ дур. Митрей Ӧлексанлӧн ӧтка ныв вӧлі, Елюклӧн мам, сідзкӧ. Вот кӧн пӧгибыс! Клавди (нимыс сэтшӧм) бугжылясьӧ «зятьпу» вылас. Ачыс кӧсйӧ Елюклысь шудсӧ дорны, бур олӧм корсьны. Аслад кӧ тай олӧмыд оз пузьы, век йӧз пӧртйысь гудралан.
Елюк ӧшинь улӧ петас, Клавди — быйк! — ӧшинь дорӧ либӧ кильчӧ вылӧ: оз-ӧ «каторжаниныс» бергав матын. Елюк войпукны мӧдӧдчӧ, Клавди бӧрсяньыс шлопкӧ: мед жӧ бара Микул ныв дорас оз сирась. Унаысь нин Клавди «кос сартасъяснас» Микул ныр дорын ӧвтліс: «Дугды вӧтлысьнытӧ. Тэысь бурджыкӧс корсям». Микул жеръялӧ: «Мун, тьӧща, блинтӧ кисьт, рытнас вола». «Ме эськӧ тэныд вола! Карнанӧс видлан!» Микул лышкыда нюмъялӧ: «Тэнад карнаныд — мамлӧн вый борд кодь». «Страмина! Тьпу!» — сьӧлыштас Клавди, да тадзи «меліа» и торйӧдчасны. Микул бӧрсяньыс горӧдлас на: «Тьӧща! Окыштнытӧ вунӧдін!»
Эз эськӧ кокньыда сетчывлыны татшӧм паныдасьлӧмъясыс. Клавди бон-бус пинявліс Елюкӧс, да и батьсӧ сылы пӧтакайтӧмысь. Микул зумыштчывліс дыр кежлӧ. Ёнджык на сурасис, а гудӧксӧ вежонъясӧдз киас эз босьтлы.
Тадз коркӧ и воис гажа рӧштво. Том йӧз кимӧститчисны, гырысьджыкъяс ветлісны керкаысь керкаӧ, гӧсьтитчисны паськыда. Сэк и матыстчис Митрей Ӧлексан Елюка-Микула дорӧ гуся сёрниӧн. Дерт, кыкнан дорас торйӧн, мед бара пӧтакайтіг эз шуны. Сэсся и Клавди дорӧ тупыльтчис.
— Клавдюк, мед татшӧм вӧлӧсьтӧ ветлӧмъяснад нылыд оз жӧ чурка вай...
— Сир пинь горшад, выжывлы! Господь мед видзас.
— Видзас эськӧ да, ачыд кӧ видзан. Вай миянын войпукам.
— Миянын!? Мун, няр кутш! Тэ тай збыльысь вошласян.
— Ме ог жӧ вошлась,— эз сетчы Ӧлексан.— Корам нывъяссӧ, ёртъяссӧ Елюклысь. Мед син водзын гажӧдчӧны. Оз нин кыйӧдчыны ков.
Клавди думыштчис: збыль ӧд. Елюк бӧрся котравны мудзис, а гортын век нин борд улын. Сэсся и шыӧдчис Клавди выя гласӧн ныв дорас:
— Елюк, ывлаын шодлӧм дорысь, чукӧртчинныд эськӧ миянӧ нывъясыдкӧд. Йӧзысь нинӧмӧн абу лёкӧсь. Вина-сур эмышт. Корлан нывъястӧ, гашкӧ и, зонъяс на воласны.
Но помас век жӧ содтіс.
— Сӧмын этія шойданниксӧ эн кор. Абу пӧв сійӧ тэныд.
Елюк ёна эз и петитчы. Клавди нимкодьысла эз жӧ казяв, мый нывлӧн синъясыс вильыша югнитлісны.
Ломтіс Клавди асывнас гожъян пӧвсӧ. Тӧвъян керкаас асьныс олісны да, мед батьыслысь унсӧ том йӧз эз торкны.
Паськӧдісны пызанъяс. Елюк, пач дорын бергалӧмсьыс ли, мый ли, банйыштӧма, бордъяс вылын моз лэбалӧ. Видзӧдлас мамыс сы вылӧ: «Мыйкӧ лоӧма кӧ нылыс-а? Эз дузгысь Микулӧс кортӧмысь. Нюмъялӧ,— но пыр жӧ такӧдас асьсӧ.— Орчча сиктъясысь корӧма чойяссӧ да пӧдругаяссӧ. Налы, кӧнкӧ, нимкодясьӧ. Дыр нин ӧд эз аддзысьлыны».
Рытгорув матыстчавны кутісны войпукысьяс: гозйӧн-гозйӧн и кельӧбъясӧн. Пуксялісны лабичьясӧ, шӧпкӧдчисны, гусьӧник кильксісны-серавлісны. Сӧвмисны гаж кежлӧ. Елюк видзӧдаліс гыӧра ӧшиньӧ, петавліс кильчӧ вылӧ. Виччысис кодӧскӧ. Клавдилӧн сьӧлӧм ёвкнитліс: «Оз-ӧ Микулсӧ кыйӧд?» Но бара на лӧньӧдчис. Коркӧ пемдіс нин да, вӧлисти локтісны орчча сиктъясысь виччысянаторъяс: Елюклӧн нывъёртъяс, воча чойяс, воча вокъяс. Кодсюрӧӧс Клавди эз тӧд, но пемыд посводзад ёнасӧ эз и видзӧдась.
Вель унаӧн лоисны. Пуксялісны, коді кытчӧ. Вочасӧн гаж содіс. Шырби улад тай том йӧзыд повтӧмӧсь. Сьывны босьтчисны, йӧктыны. Ворсісны «дӧвӧльысь» и «шайкаысь», «пӧльӧысь» и «гӧгыльысь». Сигудӧк и вомгудӧк, чипсан и тутсан,— мыйыс сӧмын абу вӧлӧма сьӧрсьыныс гажӧдчысьяслӧн. Да и мый не сьывны-ворсны? Ӧтчыд овлӧ. Клавди первой видзӧдіс, мед Елюк вина эз ю, зонъяскӧд эз кутчысьлы. Но Елюк вина-сурлань эз нюжӧдчы, зонъяслань эз катовтчы. Да и зонъяс асланыс пӧвъяскӧд вӧліны.
Пукаліс Елюк вуджӧрын да сёрнитіс бокысь воӧм нывъяскӧд. Орччӧн сыкӧд йӧжгылясис гӧрбыля, паськыд лысера ныв. Тыдалӧ, тӧвйыв морт. Нывлӧн чужӧмыс пемыдын эз тыдав, да и сой кыза сьӧд кӧса да сьӧд чышъян сайӧдісны плешсӧ и тшӧкасӧ. Йӧз дырйи юасьны эз вӧв лӧсьыд ныв йывсьыс. Сэсся и гажмыштӧм батьыс пыр мыйкӧ висьталіс Клавдилы, кыскаліс соскӧдыс. «Аски юася»,— думыштіс Клавди да бергӧдчис батьыслань.
А Митрей Ӧлексан сӧмын удитіс кисьтасьны да висьтасьны. «О! Клавди, аддзан, кутшӧм бур пӧдругаяс миян Елюклӧн? Но, юыштам, мед Ен сетас ставныслы...» Клавди сӧмын удитас румка пуктыны, батьыс яндова нин мыччӧ: «Вай, Клавдюш, юыштам. Ми ӧд томнас вӧвлім жӧ». Юисны батьлӧн дзоньвидзалун вӧсна, бур олӧм вӧсна, сэсся мед Серӧд мӧскыслӧн ныр улыс век тыр вӧлі, мед Елюклы бур мужик сюрӧ, мед лудік-тӧрӧкан эз ӧдӧлит, мед ыжъяс кукань ыджда вӧліны... Сьылісны ӧтлаын «Шондіӧй-мамӧйсӧ» и «Тӧлысьӧй-батьӧйсӧ», «Веж чышъянасӧ» и «Сьӧд картузасӧ»... Клавди и гажмис юлытӧгыд. Йӧктыны весиг петавліс гоз-мӧдысь да кокас гартчис, ковмис эновтчыны.
Помӧдз жӧ эськӧ кутчысис. Сёрӧн нин колльӧдіс ас сиктса том йӧзӧс ывлаӧдз, игнасис на бӧрын, воӧмаяслы тшӧктіс вольсасьны пӧлать-паччӧрӧ. Гӧрба ныв медводз звиркнитіс пӧлатьӧ вольсасьны отсавны. Клавди вӧлисти юаліс сылысь: «Тэ нӧ кодлӧн лоан? Мый нимыд?» Ныв пыдди Елюк шыасис: тайӧ пӧ Гӧрба Анна, кывтӧм пемӧс, зэв шань ныв, Лавраӧ пӧ ветлӧма, самӧй локтӧ. Но Клавдилы веськодь нин лои: Лавраӧ кӧть Мавраӧ, мед узьӧ. Сэтчӧ жӧ батьсӧ ковмис нуӧдны мӧдарӧ. Ёна эськӧ пӧрысь выжыв «мича нывъясӧс шамралыштны» вӧлі кӧсйӧ кольччывны да. Тэнад пӧ шамравсьӧма нин.
Асывводз чеччис Клавди. Петіс пач ломтыны. Мед нывъяс шоныд керкаӧ чеччасны. Кайис паччӧрӧ сартасла. Синбӧжнас видзӧдліс пӧлатьӧ: Елюк нистӧ-узьӧ Гӧрба Аннаыскӧд ӧти эшкын улын. «Кӧть сэсся тойӧсьтас туйвыв мортыд. Аддзӧма кодкӧд водны. А мӧдарӧ кӧ, Лавраӧдз жӧ ветлӧма». Сартас пес босьтіс да бергӧдчис пӧлатьлань бурджыка Анна вылас видзӧдлыны. Бергӧдчис да, вом каличыс чеччыштіс, бугыльыс паськаліс Клавдилӧн.
Пӧлать дорышын туплясис вӧв бӧжысь кыӧм сой кыза кӧса, а Гӧрба Анна пыдди Елюккӧд орччӧн унзіля читкырасис «каторжанин» Ёгор Ёгор Микул: «Мый нӧ жуйялан, тьӧща, мун блинтӧ кисьт...».
Сартас пес гыпкысис джоджӧ. Клавди апаліс-апаліс сынӧдсӧ, сэсся коркӧ горӧдчис жӧ: «А-а! Сотчим! Виисны!»
