ВИЛЬЫД ОРДЫМ

РАС ПЫТШКЫН ПАНЫДАСЬЛӦМ

Данила Марков да Васьӧ Моторин петісны школаысь. Ывлаыс ыркнитӧма. Тадзи овлӧ быд во, кор заводитӧ дзоридзавны льӧм. Шоныд классысь петӧм бӧрын Данилаӧс весиг кезнитӧдіс. Сійӧ пыркнитчис пельпомнас, сюйыштіс дневниксӧ питшӧг пытшкас.

Бӧръя вонас зонкаяс тӧдчымӧн быдмисны. Васьӧ тушанас батьсӧ нин суӧдӧма. Данила неуна ичӧтджык. Но ки-кокыслӧн выныс эм жӧ. Вермасигӧн некутшӧма оз сетчы другыслы.

Талун найӧ медбӧръяысь волісны школаӧ. Куим урок и вӧлі. Коймӧд вылас сеталісны дневникъяс. Марья Ивановна ставнысӧ чолӧмаліс экзаменъяс сдайтӧмӧн да ӧкмысӧд класс помалӧмӧн.

— Бура шойччӧй, аддзысьлытӧдз дасӧд классын нин, — шуис сійӧ. — А коді мунас техникумӧ либӧ училищеӧ, налы пыр радӧсь лоам воліганыд.

Васьӧ восьлаліс чӧла. Сылы лов вылас эз вӧв лӧсьыд. Майшасис, кольччыны сиктас либӧ карӧ лэччыны. Пыр на катласис. Данила важӧн нин шуис, мый дасӧд классӧ карын велӧдчас. Налӧн керка стрӧитӧмыс эштіс. Бать-мамыс сӧмын виччысисны пиыслысь тавося школа помалӧмсӧ.

Картупель кындзи нинӧм нин ӧшинь улӧ эз пуктыны. Шуисны гожӧмнас волыны мудйысьны да важ керкасӧ видлыны. Кадыс та вылӧ оз жӧ ло уна. Коліс выль стрӧитчанінын ёна на уджавны. Гараж лэптыны да ӧшинь увсӧ пелькӧдны. Кӧсйисны бурджык забор пуктыны, профнастилысь да кӧрт сюръяӧн. Медым дырджык сулалас. Ӧні кар бердын унаӧн сідз заборъяссӧ пуктӧмаӧсь, быттьӧ торйӧдчӧмаӧсь йӧзсьыс. Оз тыдав, мый вӧчсьӧ йӧр пытшкас.

И со, лун-мӧд мысти Марковъяслӧн семья лэччис кар бердӧ. Сӧвтісны кузола машинаӧ эмбурсӧ, томлалісны керка ӧдзӧссӧ да тас на пуктісны. Медым ылысянь тыдаліс, мый керкаын некод абу. Колльӧдчисны матігӧгӧрса суседъяс. Васьӧ мыччыліс кисӧ Данилалы да пыр жӧ бергӧдіс чужӧмсӧ. Кӧсйис дзебны доршасьысь синвасӧ. Данила казяліс, сывйыштіс другсӧ да шуис:

— Виччысь, тӧлысь мысти вола. «Бригантинатӧ» видз. Гашкӧ, сэтчӧдз ачыд ме дорӧ волан?

— Ог тӧд. Батьӧ шуис, выль пывсян пӧ колӧ лэптыны.

— Бӧрас волан.

— А-а, — Васьӧ довкнитіс юрнас, чужӧмсӧ бокӧ бергӧдӧмӧн чышкыштіс дӧрӧм соснас син дорсӧ да тапкыштіс другыслы мышкуас.

— Батьыд корӧ.

Данила котӧртіс «Жигули» дорӧ. Ӧдзӧссӧ восьтігӧн нӧшта ӧтчыд ӧвтыштіс другыслы кинас.

— Аддзысьлытӧдз!

Васьӧ сулыштіс, видзӧдіс, кыдзи водзын мӧдӧдчис тыра кузола машинаыс, а бӧрсяньыс «Жигулиыс». Сэсся восьтіс дзиръя ӧдзӧссӧ.

Матыстчис пон дорӧ. Бим радпырысь никӧстіс, бӧжсӧ легӧдӧмӧн чеччыштліс, нюлыштіс Васьӧлысь чужӧмсӧ. Сійӧ эскӧмӧн видзӧдіс другыслы синмас сідз, кыдз вермӧ видзӧдны сӧмын повтӧм да вернӧй пон. Бим, тыдалӧ, чайтіс, мый Васьӧ нуӧдас ю дорӧ котрыштны. Но Васьӧ сӧмын юрӧдыс сійӧс малыштіс. Лов вылас век на зільквидзис мыйкӧ сьӧкыдыс. Другыскӧд янсӧдчӧмыс быттьӧ нетшыштіс олӧмсьыс кутшӧмкӧ тшупӧд. Лои гажтӧм, коліс мыйтакӧ кад, медым тайӧ косталӧмнас раммӧдчыны.

Пыраліс гортас, сёйыштіс да вежсис. Кышаліс уджалан паськӧмсӧ. Петіс сарай дорӧ. Сэні куйліс поткӧдлӧм пес чукӧр. Батьыс асывнас тшӧктіс пыртлыны пессӧ сарайӧ. Васьӧ босьтчис уджӧ. Сійӧ чайтіс, мый уджалігас лоӧ кокньыдджык сьӧлӧм вылас. Копыртчыліс, сӧвтліс моздорас пес плакаяссӧ да пыртліс сарай пытшкӧ, лӧсьыда тэчис чипасӧ. Та дырйи видзӧдлывліс Бим вылӧ, коді быд пӧрйӧ, кор зонка петліс сарай пытшкысь, ырыштчыліс сы дорӧ, кытчӧдз судзис домасян чептыс. Увтыштліс, ӧвтчис бӧжнас да вӧзйысис.

Пес чукӧр тӧдчымӧн чиніс, коли джынйыс кымын. Зонка чышкыштіс плешсьыс ньылӧмсӧ, пукті кушенчасӧ пес плака вылӧ, шонді водзӧ, да матыстчис пон дорӧ. Малыштіс юрӧдыс, мынтіс чепсӧ. Понйыс пыр жӧ радпырысь никӧстіс, чеччыштіс, лапаяснас тапкис Васьӧлы морӧсас.

Васьӧ котӧртіс, восьтіс дзиръя ӧдзӧссӧ, лэдзис понсӧ. Мир туй вылын тӧдчис сӧмын на прӧйдитӧм машиналӧн туйыс. Кӧлеса серыс кольӧма да зэв бура тӧдчӧ. Васьӧ веськодьпырысь чӧвтліс серыс вылӧ синсӧ да шутёвтіс.

— Бим, лок лэччылам ю дорӧ.

Понйыс и чукӧсттӧг дась вӧлі лэччыны ю дорас. Гӧньлалыштны бадь кустъяс гӧгӧр. Повзьӧдлыны рака-катшаӧс да ставсӧ, мый лэбалӧ да дзебсясьӧ веж турун пытшкын. Сійӧ, бӧжсӧ вывлань нюкыльтӧмӧн, котӧртіс зонка водзвылын. Пода туйыс чукльӧдліс юдорса будкаяс пӧлӧн. Кӧновтіс пипу да кыдз пуяс чукӧр, крута лэччис бужӧд бокӧ. Сэсся бура кузя муніс ю пӧлӧныс, вочасӧн ньывкӧсмис. Нӧшта сё кымын метра ылнаын заводитчис векньыдик кыддза рас. Рас бокас позис матыстчыны подӧн и машинаӧн. Машинаӧн сӧмын колӧ лэччыны сикт помӧдыс да мунны вӧвлӧм Опонь силос гу дорті. А подӧнсӧ веськалан рас таладорас. Буретш сэтчӧ, кӧні утъяс вылын куйліс путкыльтӧмӧн «Бригантина» пыжыс.

Васьӧ веськӧдчис пыжлань. А Бим аддзис ю дорысь пон чукӧр да ырыштчис сэтчӧ. Зонка эськӧ заводитліс ӧлӧдны:

— Бим, лок татчӧ!

Но кысь, понйыс сӧмын видзӧдліс сы вылӧ да водзӧ тӧвзис. Весьшӧрӧ Васьӧ шутьлялӧмӧн корис понсӧ.

— Час, волан! — скӧрмис зонка. — Мӧдысь лэдза ог! Сійӧ матыстчис «Бригантина» дорӧ. Коля Майбуровлӧн пакӧститчӧм бӧрын сійӧс сэсся некод эз вӧрӧдлы. Но та вылӧ видзӧдтӧг, Васьӧ ӧнӧдз на поліс пыж гусялӧмысь либӧ жугӧдӧмысь.

Сійӧ видліс кинас томансӧ, мыйӧн томлалӧма чепсӧ, да бергӧдіс мышкӧн. Медым зэр ваыс эз веськав ключ розяс. Сэсся босьтіс пыж дорысь из да лыйис юӧ. Изйыс уси берегсянь матӧ да тёльсмуні-вӧйис ваӧ. Васьӧ воськовтіс дзик ю дорӧ. Сулыштіс, видзӧдіс шонді водзын ворсысь ю веркӧссӧ.

Рас дорсянь пӧльыштіс небыдик тӧвру. Сійӧ вайис кодлыськӧ негораа намгӧм. Васьӧ чошкӧдіс пельяссӧ. Кутіс кывзысьны. Кыддза рас помсянь, Опонь гу дорсянь, кӧні машина-тракторӧн ветлан туйыс петавлӧ дзик берег вылӧ, збыльысь кылісны мужик гӧлӧсъяс.

Васьӧлы телепит лои тӧдмавны, кодъяс сэні намгӧны. Кӧсйис чукӧстны Бимсӧ. Видзӧдліс пон чукӧр вылӧ, коді ӧні нӧшта на ылыстчӧма, да ӧвтыштіс кинас. Эз мӧд чуксасьны, тӧдіс — весьшӧрӧ. Сійӧ видзчысьӧмӧн мӧдӧдчис сылань, кысянь кыліс йӧз сёрниыс. Муртса пырыштіс, бадь кустъяс сайсянь мыччысис турунвиж «Жигули». Машина ӧдзӧсъясыс восьсаӧсь. А пытшкас зонкалы мышкӧн пукалісны кык мужичӧй да артасисны. Ӧтиыс перъяліс брезента ичӧтик мешӧкысь кабала сьӧм да мыччаліс томджыкыслы. Мӧдыс арталіс да пукталіс куим пельӧ торйӧдлӧмӧн машиналӧн воддза пуклӧс вылӧ.

— Бура артмис та пӧрйӧ, — нимкодьпырысь шуис томджыкыс.

— Да, сӧмын ӧні дыр кежлӧ дзебсьывны ковмас.

— Эн шогсьы, дзебсям, — такӧдіс томджыкыс. — Тэ эн вӧв, а ми Артёмкӧд ветлім дзебсянінас. Не кӧ сылӧн асмогасьны ковмӧмыс, эськӧ ӧні кежан туйвежын нин вӧлім.

Васьӧлы бӧръя сёрнитысьыслӧн гӧлӧсыс кажитчис зэв тӧдсаӧн. Сійӧ зілис уськӧдны тӧд вылӧ, но некыдз эз вермы. Дум вылас уси, мый зептас эм батьыслӧн козьнавлӧм телефоныс. Сійӧн позьӧ звӧнитны и снимайтны. Перйис, веськӧдіс телефонсӧ машинаын пукалысьяс вылӧ да тшолкнитіс-снимайтіс. Сэсся кӧсйис кӧновтны найӧс да снимайтны водзсяньыс. Но сӧмын на вӧчис воськов, кыдзи бӧрвывсянь кодкӧ чорыдторйӧн лӧсыштіс балябӧжас. Васьӧ здукӧн воштіс юр садьсӧ да павгысис кольӧм вося гылалӧм коръяс вылӧ. Вӧлӧмкӧ, локтысьяс пиысь коймӧд мортыс рас пытшкысь петігӧн казялас Васьӧсӧ да сылысь телефоннас снимайтчӧмсӧ. Йӧзасьны воысьяслы некыдз эз позь. Та вӧсна ас вӧчӧм наган воропнас сизьдыштіс бӧрсяньыс. Босьтіс телефонсӧ да сюйыштіс аслыс зептас. Сюся кыйкнитліс гӧгӧрбок, видзӧдліс куйлысь зонка вылӧ да матыстчис машина дорӧ.

— Полундра, — гора шыасис сійӧ. — Колӧ мунны, а то со снимайтӧ нин вӧлі.

Мужикъяс петісны машинаысь, босьтісны телефонсӧ. Видзӧдлісны снимок вылысь ассьыныс балябӧжъяссӧ да машина мышкыслысь номерсӧ.

— Сука! — шуис ӧтиыс.

А рас пытшкысь петысьыс бӧр босьтіс телефонсӧ, шыбитіс кок улас да тальыштіс. Лэптіс да мый вынсьыс лыйис юас. Сэсся багажниксьыс перйис мӧд пӧлӧс пас да пысаліс машинаыслы. А важсӧ сідз жӧ чилгис юас.

— Колӧ мунны татысь.

— Тэ сійӧс мӧдар югыдас эн мӧдӧд?

— Эг, сӧмын садьсӧ воштіс.

— Тэнӧ эз аддзыв?

— Эз, ме мышсяньыс матыстчи. Вай сӧлӧй, мунам.

Мужикъяс пуксисны бӧръя пуклӧс вылӧ. А телефон жулльысьыс да пас пысалысьыс пуксис руль сайӧ. Став сертиыс тӧдчис, мый сійӧ нырщикаліс.

Васьӧ паляліс рӧмдандорыс нин. Кодкӧ нюліс чужӧмсӧ. Восьтіс синъяссӧ. Ру пытшкысь моз аддзис Бимсӧ. Зонка пуксис, юрыс жувгис. Видліс кинас балябӧжсӧ. Киыс инмис кучкӧминас, да сотыштіс-доймис. Юр кучикыс потлӧма, но вирыс йӧджӧма да коркаасьӧма нин. Васьӧ видзӧдліс сэтчӧ, кӧні, садь воштытӧдзыс, сулаліс «Жигулиыс». Ас гӧгӧрсьыс корсис телефонсӧ, но нинӧм эз аддзы.

— Эк тэ, эновтін менӧ, а со мый лои, — дивитігмоз шуис понйыслы.

Бим быттьӧ и збыль гӧгӧрвоис. Мыжа синъясӧн видзӧдіс Васьӧ вылӧ.

Зонка чеччис да надзӧникӧн мӧдӧдчис гортас. Быд воськов вӧчигӧн юрас кыліс дойыс. Бим увтышталігтырйи котӧртіс водзын. Ӧні сійӧ эз нин коль ассьыс другсӧ.

Бать-мам вӧліны гортынӧсь. Найӧ ноксисны керка йӧрын. Понсӧ аддзӧм бӧрын батьыс шутёвтіс сылы.

— Бим, места вылӧ!

Бим матыстчис, лэдзис асьсӧ домавны. Мыжа синъясӧн видзӧдлывліс Васьӧ вылӧ.

— Кӧні сы дырасӧ ветлінныд?

— Ю дорын.

— Мый жугыль?

— Мышсянь юрӧ вачкисны.

Тайӧс кылӧм бӧрын пыр жӧ матыстчис мамыс.

— Мый лои, коді вачкис? Вай видзӧдла.

Васьӧ петкӧдліс вачкӧминсӧ. Мамыс пыр жӧ нуӧдіс сійӧс керкаӧ. Звӧнитіс «скорӧйлы». Бурдӧдчысьясӧс виччысигмоз зонка висьталіс лоӧмтор йывсьыс. А кор воисны бурдӧдысьяс да видзӧдлісны доймӧминсӧ, шуисны:

— Нуам больничаӧ, снимок вӧчны колӧ. Воштыліс кӧ садьсӧ, вермис юр вемыс вӧрзьыны. Ӧні кӧртыштам, а сэсся больничаын нин ставсӧ, мый колӧ, вӧчасны.

Васьӧ эськӧ видліс пыксьыны. Но батьыс ӧлӧдіс.

— Эн пыксьы, веж паськӧмтӧ да сӧв машинаас. Ставыс кӧ бур лоӧ, бӧр лэдзасны.

Та бӧрын мамыс зіля сӧвтіс пакетӧ сёянтор, майтӧгтор, ки чышкӧд да пинь весалантор, сетіс пиыслы. А батьыс Васьӧӧс колльӧдігмоз шуис:

— Аски тэ дорӧ ачым вола. Сэки нӧшта сёрнитыштам.

Мӧд луннас батьыс воис участкӧвӧйкӧд, кодӧс верстьӧяс ыдждӧдлісны Петровичӧн, а челядь — Иван дядьӧн. Петрович важысянь нин погонъяссӧ новліс. Бӧръя кадӧ тшӧкыда шулывліс, мый пенсия вылӧ кӧсйӧ петны. Виччысис вежысьӧс, но начальство эз тэрмась. Сӧмын пельпомас тапйӧдлісны: кыдз пӧ училищеысь воасны, пыр жӧ сы пыдди мӧдӧдасны том мортӧс.

Петрович матыстчис крӧвать дорӧ. Чолӧмасис Васьӧкӧд, верстьӧ мортлысь моз кутыштліс кисӧ.

— Но, герой, висьтав, кыдз да кодӧс ю дорсьыс аддзылін?

Васьӧ видзӧдліс батьыс вылӧ, быттьӧ синнас юаліс, позьӧ оз. Батьыс довкнитіс юрнас.

А Петрович перйис полевӧй сумкаысь кабала лист да лӧсьӧдчис нин гижны.

— Ставсӧ лючки висьтав, мый аддзылін, мый кывлін. Тайӧ зэв коланатор. Тӧрыт юрсиктысь грабитісны сьӧм новлӧдлысь машина. Вит миллион уйкнитӧдісны. Тыдалӧ, тэ сійӧ шышъяс вылӧ веськалӧмыд. Бур, мый ловйӧн кольӧмаӧсь.

Тайӧс кылӧм бӧрын пытшкӧсыс Васьӧлӧн ыркмунлі. Ӧні вӧлись повзис. Збыльысь, гашкӧ, мойвиис сэки. Юр садьсӧ воштыліс да. Эз кӧ, тшукысь, вермисны начкыны.

Сійӧ ставсӧ лючки висьталіс, мый аддзыліс да кывліс.

— Телепонӧй жаль, тыдалӧ, балябӧжӧ вачкысьыс босьтіс, — юрсӧ малыштігмоз помаліс Васьӧ.

ЁРТЪЯС-РӦЗБОЙНИКЪЯС

Сосновский Андрей, комын арӧса, кызіник, гӧгрӧс рушкуа мужичӧй, во сайын петіс Печораса колонияысь. Квайт во пукаліс ворсан автоматъясысь сьӧм пыркӧдӧмысь да кокникиасьӧмысь. Гортас, Кострома бердса ичӧник овмӧдчанінӧ, эз мун. Сійӧс сэні некод эз виччысь. Локтіс Сыктывкарӧ ӧткӧн олысь Артём Дерягин дорӧ. Тӧдмасьліны колонияын. Дерягиныс арлыднас ыджыдджык. Сійӧ ӧти воӧн водзджык петіс пукаланінсьыс. Но удж вылӧ некытчӧ эз пыр, «калымитіс» ӧтилаын-мӧдлаын. Сійӧ радейтіс асшӧр олӧм, медым некод эз кесйӧдлы да индав. Но ачыс зілис быдӧнӧс, кодӧс вермис, путкыльтны ас улас. Сосновский водзын Артёмыс ыджыдаліс жӧ, юрнуӧдіс. Сійӧ и вӧзйис сылы пырны уджавны АТП-ӧ. Автобусӧн карса уличаяс кузя йӧзӧс новлӧдлыны.

АТП-ын мынтысисны кык ногӧн. Этшаникӧс сетлісны некодысь дзебтӧг, а мӧд пайыс — лунся нажӧвитӧм сьӧм сайын. Комын прӧчент нажӧвитӧмысь коліс юкны ас да кондуктор костын. Тайӧ сьӧмыс эз жӧ уна артмыв. Сосновский тӧлысь помнас бухгалтерияын кырымасьліс ведомостьӧ. Чабыртліс некымын сюрса сьӧмсӧ, чуньяснас ниртыштліс найӧс да дӧзмӧмӧн сюйліс гач зептас.

— Тайӧ ӧмӧй удждон, — сьӧдас мурӧстлывліс да петліс бухгалтерия жырйысь.

Сосновский Андрей ичӧт удждонӧн эз кӧсйы миритчыны. Сійӧ сёрнитчис автобусса кондукторыскӧд вӧчавны ассьыныс вузӧс билетъяс. Кондукторыс том детина на. Муртса помалӧма дасӧд класс да гожӧм кежлӧ локтӧма карӧ нажӧвитыштны. Тайӧ вӧлі Коля Майбуров. Карас сійӧ оліс мамыслӧн ичӧт чой, Марья тьӧт, дорын. Этшыс сылӧн бӧръя вояснас нинӧмӧн эз вежсьы. Гашкӧ, ёнджыка на мутиясыс ас дорас кыскыштісны. Школаын велӧдчис шӧркодя. Но компьютерӧн вермис ноксьыны суткиясӧн. Ӧні сійӧ сяммис сы вылын быдсямасӧ вӧчны. Ӧтчыд видліс ветымын шайта сьӧмлысь копия вӧчны. Весиг киоскысь сы вылӧ папирос пачка ньӧбис. Бӧрыннас некымынысь на тадзсӧ вӧчліс. Та понда пыр жӧ кӧсйысис: автобус билетыд пӧ здукӧн артмас. Мый кӧть и копия. Ветлысьяс пиысь коді кутас туясьны, кӧні билетсӧ печатайтісны да мыйла ӧткодь паса?

Сёрнитчисны да пыр жӧ кӧсйӧмсӧ пӧртісны олӧмӧ. Аддзисны ӧти фирма, кӧні позис став коланаторсӧ кӧртвомавны ичӧтик донысь. Коля пукталіс сканер вылӧ АТП-са контораысь сетӧм билетъяссӧ. Сканируйтіс компьютер вылӧ, а сэсянь принтер вылын печатайтіс билетъяссӧ. Ёсь пуртӧн вундаліс кабаласӧ да гартыштіс артмӧм визьяссӧ ёкмыльӧ. Лои сэтшӧм жӧ тубрас, кутшӧмӧс позьӧ аддзыны автобусса кондукторъяс киысь.

Та бӧрын найӧ медводдза луннас жӧ пӧшти став нажӧвитӧм сьӧмнас юксисны ас костаныс. АТП-са чинаяслы висьталісны, мый ветлысь йӧзыс вӧлі этша. Унджыкыс сідз шусяна «лӧп», мӧд ногӧн кӧ, пӧрысь льготникъяс, кодъяс ветлӧны водзвыв, ичӧт донысь босьтӧм ветлан-мунан билетӧн.

Тайӧ лунсӧ выль ёртъяс шуисны пасйыны. Босьтісны некымын бутылка водка да нуръясянтор, воисны Артём Дерягин дорӧ.

— Друган, — шыасис Андрей. — Талун празднуйтам. Вай кыскы ставсӧ, мый эм, пызан вылӧ.

Дерягин аддзис бутылкаястӧ да вомыс пыр жӧ паськаліс.

— Сей момент.

Лэпталіс камодысь Сталин кадсӧ на помнитысь гранъя стӧканъяс. Кыскис пызан йӧрысь куим лемень пань да шӧраліс нянь. Восьтіс кильки банка. Андрей пакетын вайӧм сёянсӧ пукталіс пызан шӧрӧ.

— Пуксьы, — индіс Колялы орчча важиник табуретка вылӧ да ачыс заводитіс кисьтавны водкасӧ стӧканъясӧ.

— Братва, — Андрей босьтіс стӧкансӧ да лӧсьӧдчис точкыны. — Пожъялам талунъя нажӧткасӧ, мед мӧд лун унджык на лоӧ.

— Правильнӧ, — радпырысь чокнитчис Дерягин да здукӧн гулькнитіс-юис.

Паньыштіс килькисӧ, скӧрысь югнитліс ёсь синнас Коля вылӧ.

— Тэ мый, эн дзоньнас пӧрӧд? Давай пыдӧсӧдз! Коді оз ю, сійӧ висьӧ либӧ лёк морт.

Колялы эз ло лӧсьыд татшӧм сёрнисьыд, да нюкыртчыліс. Сылы верстьӧяскӧд эз на сюрлы ӧти пызан сайын «даръясьны». Медым асьсӧ дзикӧдз не уськӧдны на водзын, мед эз лыддьыны висьысьӧн, тшӧтш гулькнитіс стӧкансӧ.

— Во, это по-нашему! — рочыштіс Дерягин да тапнитіс Колялы мышкас, выльысь тыртіс стӧкансӧ.

Мужикъяс вочасӧн варовмисны. Коддзисны, кутісны ошйысьны ас костаныс. Висьтасисны колонияын пукалӧмсӧ. Нӧшта ассянь содталісны. Сосновский казьтыштіс ворсан автоматъясысь сьӧм грабитӧм йылысь.

Коля Майбуров кывзіс. Сылӧн некор прамӧй друг эз вӧвлы. Весиг ас классысь зонкаяс кӧдзыда сы вылӧ видзӧдісны. Дай ыкшасьнысӧ сылы нинӧмысь на. Но ӧні окота жӧ лои мыйкӧ висьтавны. Но мый? Он ӧд ошйысь пыж гусялӧмнад да понтӧ пагӧдӧмнад. Серамвыв лэптасны, тӧдмаласны кӧ ставсӧ да мый сылы весиг пышйыны ковмис. Сэсся смелмӧдчис да шуис:

— Ме тӧда, кытысь ыджыд сьӧм босьтны. Колӧ банк грабитны.

— Ха-ха-ха, — серӧктіс Дерягин. — Шмонитан али водка бӧрад збоймин?

— А мый, позьӧ, — сувтіс Коля дор Сосновский. — Вай бурджыка мӧвпыштам. Сьӧм миянлы колӧ. И тэныд колӧ. Машинаыд помся жугалӧма. Важӧн нин выльӧс тшӧктӧ ньӧбны.

— Ӧньӧ, тэ збыль али мый кӧсъян?

— Да.

— А тӧдан, мый вермас лоны?

— Оз ло, юрнад кӧ думайтан.

— Ме думысь, фигня тайӧ.

— Мыйла?

— Ӧпаснӧ, чӧрт.

— Ме жӧ шуи: бура кӧ думыштны, ставыс лючки артмас.

— Либӧ ёна ковмас юрнымӧс песны.

— Песам.

— Ме думышті нин, — бара водзмӧстчис Коля. — Миян юрсиктын эм Сбербанк. Сэтысь и босьтам сьӧмсӧ.

— Но, но, висьтав, кыдзи?

Коля Майбуров синнас кытшовтіс ас гӧгӧрыс. Быттьӧ видзчысис кодыськӧ, медым бокӧвӧй эз кыв, да юрсӧ пызанлань копыртӧмӧн, шӧпкӧмӧн мӧдіс висьтасьны. Сосновский да Дерягин пельсӧ чошкӧдӧмӧн кывзісны. Тшолкайтісны чуньяснас да чуймӧмсорӧн видзӧдлывлісны ӧта-мӧд вылӧ. Коля казяліс, мый сылы оз ёна эскыны, да весиг гӧрдӧдіс.

— Вот аддзыланныд, ставыс лоӧ лючки, — помаліс сійӧ. — Кино вылын моз артмас.

Дерягин выльысь эскытӧма видзӧдліс Коля Майбуров вылӧ. Кӧсйис мыйкӧ шуны, но сӧмын балябӧжсӧ гыжйыштіс.

— Мда.

— Машинаыд мед эз жугав-а, — чигарка тшынсӧ лэдзигмоз чӧвтіс Андрей Сосновский.

— Сійӧ вед и эм, — вежыньтліс вомсӧ Дерягин. — Ладнӧ, бурджыка лӧсьӧда «Жигулиӧс».

— Но и бур.

Мужикъяс нӧшта пукыштісны. Выльысь пестылісны чигаркаяс да кушӧдз рудзӧдісны юанторсӧ. Та бӧрын Коля Майбуров пызан сайӧ и унмовсис. Выль ёртъясыс сійӧс сойбордӧдыс нуӧдісны киссьӧм диван вылӧ да водтӧдісны, сюйыштісны юр улас важ купайка. Асьныс пырисны кухняӧ да выль пӧв панісны сёрнисӧ.

— Ме машинаӧс лӧсьӧда и пассӧ содтӧд выльӧс корся, — кӧсйысис Дерягин.

— Но, а ме сайын — пистолет. Эм менам тӧдса, вузалас комын штукысь. Сӧмын сьӧмсӧ чукӧртны на ковмас.

— А татшӧмсӧ эн аддзыв?

Дерягин восьтіс стенын ӧшалысь камод. Перйис проса шыдӧс банка да кыскис сэтысь наган.

— Колонияӧдз на ӧти друган вӧчліс. Лыйӧ и инмӧ стӧча. Локтӧдз дзебасын оліс. Вежон сайын на перйи.

Сосновский босьтіс нагансӧ киас, бергӧдлыштіс барабансӧ, кытчӧ сюйсьӧны патронъясыс, да ыждалігмоз шуис:

— Гусьӧн видзан, весиг друг мортлы эн ошйысьлы.

— Помкаыс ошйысьнысӧ эз вӧв.

— Ӧні лои?

— Да, ӧні ӧтув делӧ вылӧ мунам. Сійӧн и петкӧдлі.

— А Коляыслы тшӧтш лӧсьӧдны?

— Видзӧдлам.

— А мый видзӧдны, миянкӧд кӧ мунас, сідзжӧ стволыс ковмас. Мед ӧти доддьын лоӧ.

— А сійӧ и сідз ӧти доддьын.

Тайӧ рытсяньыс коли тӧлысь. Мужикъяс быд пӧрйӧ, кор чукӧртчылісны, мурталісны-арталісны плансӧ. Коді, мый кутас вӧчны. Кытчӧ пышйыны сьӧм мешӧксӧ мырддьӧм бӧрын. Сосновский ньӧбис кык пистолет. Ӧтисӧ аслыс, а мӧдсӧ Коля Майбуровлы. Пистолетъясыс коркӧ вӧлӧмаӧсь газӧвӧйӧн. Но найӧс ӧні лӧсьӧдӧма ина патронъясӧн лыйсьыны. Татшӧм пистолетыслӧн доныс тӧдчымӧн ичӧтджык. Сійӧн и ньӧбисны, мыйла сьӧмыс кык збыльыс вылӧ эз тырмы. Ӧти рытӧ куимнанныс ветлісны вӧрӧ да лыйсисны. Жуллисны некымын куш водка сулея. Коля Майбуров первойсӧ эз веськавлы. Но сійӧс велӧдны босьтчис Артём Дерягин. Некымынысь вӧрӧ ветлӧм бӧрын Коля бура нин инмыліс тыртӧм сулеяӧ. Та бӧрын Артёмыс ошкыштіс.

— Бур, ёрт вылӧ шогман нин.

А Коляыс ас кежысь нимкодясис. Думсьыс эськӧ кӧсйис, медым ӧні сылы паныдасисны Васьӧ Моториныс да Данила Марковыс. Эськӧ видзӧдліс, кодлы ковмис пышйыны. Сійӧ ӧнӧдз на морӧс пытшкас кутіс лӧглунсӧ зонкаяс вылӧ.

Ӧтчыд мужикъяс куимнанныс пуксисны турунвиж «Жигулиӧ» да мунісны юрсиктӧ. Воисны сиктса изэрд вылӧ, кӧні сулаліс некымын легкӧвӧй. На дорын йӧжгылясисны таксистъяс. Виччысисны локтысь-мунысьӧс. Дерягин кусӧдіс моторсӧ да петіс ывлаӧ. Нёдзласьыштіс, гӧгӧртіс синнас матігӧгӧрса стрӧйбаяс кузя.

Налы паныд сулаліс куим рӧма дӧрапас улын кык судтаа районнӧй администрация. А сылы паныд ӧти судтаӧ йӧршитчӧма Сбербанк. Водзынджык тыдаліс полициялӧн вывеска.

— Нинӧм он шу, бур суседъяс, — копыртчыліс восьса ӧшиньӧ Дерягин.

— А мый, тайӧ абу лёк, — машинаысь петігмоз вочаасис Сосновский. — Оз некод думышт, мый тайӧ местаын кодкӧ мыйкӧ лысьтас.

— Мый ме шулі, — ырыштчис тшӧтш петны Коля Майбуров.

— Пукав, тэнӧ вермасны тӧдсаясыд аддзывны.

— Правильнӧ, эн пет, ӧшинь пырыс кыйӧдчы.

Коля Майбуров бӧр пуксис, заводитіс гоньявны стеклӧ пыр. А Дерягин да Сосновский ньӧжйӧникӧн тапикасисны машина гӧгӧр. Гусьӧн дзӧръялісны, зілисны кольны вежӧрас ставсӧ, мый аддзыласны. Виччысисны: вот-вот воас сьӧм новлӧдлысь машинаыс. Сійӧ, Коля висьталӧм серти, быд уджалан лунӧ волӧ ӧти кадӧ.

И со машинаыс локтіс. Бронированнӧй кузовысь петісны кыкӧн. Камуфляжа паськӧмаӧсь, морӧс выланыс ӧшалісны АКМ автоматъяс. Найӧ пырисны банкӧ. Шоперыс коли, моторсӧ эз кусӧд. Квайт минут мысти инкассаторъяс петісны банкысь. Зіля воськовтісны машиналань, восьтісны ӧдзӧссӧ да пуктісны мешӧкъяссӧ. Машинаыс пыр жӧ мӧдӧдчис туйӧ.

Дерягин видзӧдліс часі вылӧ. Инкассаторъяс локтӧмсянь да машинаӧн бӧр вӧрзьӧмсянь коли сизим минут. Мӧд луннас Дерягин бара на вайӧдліс юрсиктӧ ёртъяссӧ. Найӧ кыйӧдісны инкассаторъяслысь быд воськов. Кӧсйисны тӧдны, вежласьӧны оз найӧ. Нӧшта ӧтчыд арталісны, дыр-ӧ тырмӧ пыравны банкӧ. Кыдзи петӧны сэтысь. Сосновский да Дерягин асьныс пыравлісны банк пытшкас. Сюся видзӧдалісны пытшкӧссӧ да сэтысь уджалысьяссӧ. Банкын, воддза пыралігӧн и ӧні, охранаысь вӧлі сӧмын ӧти мужик.

Ӧні коліс корсьны места, кытчӧ позьӧ дзебсьывны, кор ставсӧ вӧчасны. Коля Майбуров вӧзйис кайны Нёбъю бокӧ. Сылы сэні ставыс вӧлі тӧдса. Юрсиктӧ мунтӧдз Нёбъюсянь неылӧ пуксьӧм ичӧт сиктын ачыс мамыскӧд овліс. Буретш тайӧ сиктсянь вит верст ылнаын коркӧ вӧлі ыджыд айыслӧн чӧс туй. Сэні сылӧн сулаліс важиник вӧр керка. Ӧні керканас и чӧс туйнас вӧдитчӧны мӧдъяс. Мамыс ыджыд ай кулӧм бӧрын вузавліс. Но та понда сэтчӧ дзебсьыны позьӧ. Гожӧмнад вӧралысьыд некод абу. Йӧзасьӧмысь нинӧм повны.

Дерягин босьтліс сьӧрсьыс Коля Майбуровӧс да ветліс видзӧдлыны вӧр керкасӧ. Кытшовтіс керка гӧгӧрыс, пыраліс пытшкас. Лэччыліс Нёбъю дорӧ да пукыштіс сэні. Коля сы дінын йӧжгылясис. Виччысис, мый шуас Дерягин. Коля первойя аддзысьӧмсяньыс полыштіс сыысь. Быд пӧрйӧ сылӧн ёсь видзӧдласысь Коляӧс кезнитӧдлывліс. Та дырйи весиг тушанас йӧжгыльтчыліс.

— Олас, сӧмын ӧшиньыс вывті нин дзӧля, — медбӧрын шуис Дерягин.

— Вӧр керка ӧд, мый ыджыд ӧшиньсьыс?

— Ладнӧ, мися, олас. Туристъясӧн лоам. Быттьӧ чери кыйны воим. Шатинъяс татысь перъям, а си-вугырсӧ, мый колӧ, карысь ньӧбам.

Сэсся чеччис да пыркнитіс гачсӧ ӧшйӧм кос турун ёгысь.

— Мунам бӧр, — ӧвтыштіс кинас Колялы.

Пода туй, кыті найӧ локтісны, ӧні кажитчис дженьыдджыкӧн. Паныдасьлысь кодзувкоткар мылькъяс олісны асланыс олӧмӧн. Кодзувкотъяс жуисны, кыскисны позъяс турун сіяс да посни пу чиръяс. Тыдалӧ, виччысисны зэрмӧм. Ӧтар-мӧдар туй бокын, кыдз пулӧн коръяс пытшкын чирикасисны пышкайяс. А кӧнкӧ вылын, пу йывъяссянь, кыліс катшаяслӧн китшкӧмыс. Найӧ ас ногыс висьталісны мунысьяс йылысь. Коля видзӧдліс енэжӧ ӧшйӧм кымӧръяс вылӧ.

— Зэрмас, ӧдйӧджык колӧ мунны, — тэрмӧдлыштіс Дерягинӧс.

Мӧдыс пыр жӧ содтіс воськовъяслысь ӧдсӧ. «Жигули» дорӧ воисны котӧрӧн-сорӧн нин. Но век жӧ зэрыс суис. Дӧрӧм-гачыс лои лапыд.

Дерягин восьтіс машина ӧдзӧссӧ да шняпкысис шопер местаӧ. Перйис бардачокысь ки чышкӧд, чышкыштіс чужӧмсӧ, юрсӧ. Мыччис Колялы.

— На, чышкысь.

Коля босьтіс, нырас ӧвтыштіс важысянь мыськывтӧм дукыс. Та вӧсна эз инмӧд чужӧмас. Сӧмын юрсисӧ косӧдіс да бӧр сетіс чышкӧдсӧ Дерягинлы. Машина петіс сайӧдінысь да мӧдӧдчис карлань.

Рытнас, Нёбъю дорысь воӧм бӧрын, ужнайтісны да куимнанныс бара кутісны думайтны, кыдзи кӧсйӧмторсӧ вӧчны.

— Колӧ ставсӧ мӧвпыштны, — шуис Дерягин. — Медым бӧрас гырддзатӧ не курччавны. Меным оз во сьӧлӧм вылӧ, мый колӧ банк дорас жӧ аслыным сувтны. Колӧ корсьны мӧд улича, кытчӧ машинасӧ позяс кольлыны.

— Нинӧм думайтны, — сюйсис сёрниӧ Коля. — Банк керка мышкӧдыс уличаыс мунӧ жӧ. Сӧмын векньыдджык.

— Но вот, тайӧ бурджык нин. Нӧшта ӧтчыд тӧвзьылам юрсиктас.

— Сӧмын ме ог, — довкнитіс юрнас Сосновский. — Меным аски кежлӧ нарядсӧ сетісны нин. И сідз нин Коляыс, шуи, висьӧ, мися. Мӧд кондукторӧс индісны.

Дерягин эз кут вензьыны.

— Ми Колякӧд ветлам. Сійӧ индас мӧд уличасӧ.

Юрсиктса изэрд вылын талун сідз жӧ сулалісны таксистъяс. Дерягин сувтӧдіс ассьыс машинасӧ еджыд «Волга» дінӧ. Та пӧрйӧ Коля тшӧтш петіс машинаысь. Талун сійӧ картуза, сьӧд ӧчкиа. Юр вылас пысалӧма сьӧд парик. Тадзи сійӧс Дерягин пасьтӧдіс. Ӧні пӧ кӧть и аддзыласны, оз тӧдны. Збыльысь, кор Коля видзӧдліс рӧмпӧштанӧ, эз тӧд асьсӧ.

Дерягин тэрыба мӧдӧдчис банклань. А Коля вӧтчис бӧрсяньыс. Банк керка гӧгӧрсӧ потшӧма заборӧн. А пельӧсас — дзиръя ӧдзӧс. Дерягин восьтіс сійӧс да шавксьӧдіс мӧдар забор бокӧ. Сэні — дзиръя ӧдзӧс жӧ. Мыйла тадзи вӧчлӧмаӧсь? Гашкӧ, йӧзыслы медым не кытшлавны.

Дерягинлы тайӧ воис сьӧлӧм вылӧ. Сылӧн вежӧрын чужис нин планыс. И, тыдалӧ, ставыс артмыны вермас. Сійӧ сувтіс, юаліс Колялысь:

— Тайӧ уличыс кытчӧ петӧ?

— Сикт помас.

— Колӧ ӧтар-мӧдарӧдз ветлыны, видзӧдлыны, медым мыджӧд эз паныдась.

— Ветлам.

Найӧ пыралісны банкӧ. Матыстчылісны банкомат дорӧ, кыйкнитлісны ӧтарӧ-мӧдарӧ да бӧр петісны. Артём Дерягин заведитіс «Жигулисӧ» да мӧдӧдчис орчча уличалань. Ветлісны кузяла, косісны да бӧр сувтісны банкмышса забор бокӧ. Дерягин видзӧдліс часі вылӧ да тэрыба котӧртіс банк кильчӧ дорӧдз.

Артыштіс, уна-ӧ колӧ кад котӧртны кильчӧ дорсянь машинаӧдз. Артмис минута джынйӧн. Дзиръя ӧдзӧссӧ кӧ мыйӧнкӧ пыкны, то верман нӧшта кадсӧ выгӧдайтны. Суӧдысьыслы лоӧ восьтыны, кад воштыны. Видзӧдліс гӧгӧр, матігӧгӧрын некод эз вӧв. Кватитіс штакетниксӧ да нетшыштіс. Видліс сійӧн дзиръясӧ пыкны. Сэсся пуктіс дзик туй бокас.

— Бур, — шуис Колялы. — Бӧр лэччам.

Артём вомгорулас шутьлялігтырйи веськӧдчис аслас «Жигулилань». Коля, кыдзи и пыр, лэдзис сійӧс водзӧ.

— Талун ньӧбам чери кыян вугыръяс, жилка да ставсӧ, мый колӧ кыйсьысьяслы, — машинаӧ пуксигмоз шуис Артём.

— Карас эм сэтшӧм лавкаыс.

— Тӧда. Вот эськӧ тӧдмавны, уна-ӧ сьӧм машинаыс новлӧдлӧ.

— Миянлы тырмас, — збодера шуис Коля. — Ме кывлі, дас миллионӧдз пӧ овлӧ.

Татчӧ Дерягин весиг шутёвтіс. Бергӧдчыліс Колялань да жеркнитіс пиньсӧ.

— Не хило! — рочыштіс сійӧ.

Коля Майбуров тшӧтш шпыньмуні. Ас кежсьыс кутіс думайтны: мый ньӧбас сы мында сьӧм вылӧ? Ӧд куим сайӧ миллионӧн морт вылӧ воӧ. Тайӧ, дерт жӧ, озырлун. Ньӧбас дона костюм, вылыс паськӧм, машина. Локтас школа дорӧ мича машинанас да ставнысӧ чуймӧдас. Нӧшта волас ичӧт сиктас. Мед аддзыласны Данилаыс да Васьӧыс. Кыдзи сійӧ петас кабинасьыс, шыбитас вомсьыс чигаркасӧ да сьӧлыштас налы кок уланыс. А накӧд кӧ лоӧ Бимыс, перъяс пистолетсӧ да школӧбтас сылы плешкас. Нӧшта найӧс на пистолетнас повзьӧдыштас. Ӧні Коля Майбуров абу нин важъя кодь, оз бӧрддзы.

А Дерягин тшӧтш ас кежсьыс мӧвпаліс. Та мында сьӧм ради позьӧ унатор вылӧ мунны. Ӧдйӧ да тӧлкӧн «пыркнитны» сьӧм новлӧдлысьясӧс — абу гӧлик гусявны. Колӧ ставсӧ бура артыштны, медым лючки артмис. Мыйкӧ кӧ оз ладмы, нэм кутан помнитны. Оз этша ло, вермасны и нэм помӧдзыд пуксьӧдны. А мӧдарӧ кӧ, юрсиктыс абу карыд. Пыр жӧ корсьысьны оз уськӧдчыны. Дай туясьысьясыс, колӧкӧ, абу карса кодь нырисаӧсь.

Дерягин выльысь и выльысь ас кежын думайтіс локтан делӧ йылысь. Абу шутка, босьтны ӧтчыдысьӧн мешӧк тыр сьӧм. Аслас олӧмын, дзескыдінын и вӧля вылын, эз этша кывлы перкйысьяслысь быдсяма сёрнисӧ. Тӧдіс, мый ставныс сюрлісны дзик нинӧм абусьыс. Оз позь туясьысьяслы кольны некутшӧм кутчысянтор. Весиг юрсиыд сэні мед эз усь.

Артём ньӧти эз яндысь, мый сьӧмыс, кодӧс кӧсйӧны апыштны, колӧкӧ, кодъяслӧнкӧ удждоныс либӧ пенсияыс. Колӧ босьтны олӧмсьыс ставсӧ, мый верман. Со тай, быд лун телевизор пыр петкӧдлӧны ыджыд чина гусясьысьяссӧ. Миллиардъясӧн куралӧны, а олигархъясыс странасӧ дзоньнас пыдзыртісны. Кодкӧ зарни вылын сёйӧ, а кодкӧ певсӧ нёнялӧ.

Тайӧс думыштӧм бӧрын Дерягин нӧшта на чорзис сьӧлӧмнас. Вермис кӧ, тайӧ делӧсӧ ӧтнас бергӧдіс, но отсасьысьтӧг та пӧрйӧ некыдз оз позь. «Эн горшась, — шуис аслыс. — А то сюран».

Сосновскийӧс сійӧ тӧдіс бура. Наръяс вылад эз ӧти во ӧтлаын коллявны. Тӧдіс, мый сьӧм ради став вылӧ мунас. Дай мыйкӧ кӧ — оз котӧрт винитчыны, вомсӧ оз мӧд паськӧдлыны. Сӧмын Коля Майбуровӧс сьӧкыд на гӧгӧрвоны. Кычи кодь на, но сьӧмтӧ радейтӧ жӧ и пытшкӧсыс дӧновмунӧма нин. Но вермас вомсӧ калькнитны да удтыны. Колӧ сійӧс бурджыка кӧртвомавны. Мед бӧрас некытчӧ лоӧ воштысьны.

Татшӧм думъясӧн найӧ пырисны карӧ. А сэсся регыд мысти сувтісны важиник пу керка дорӧ. Дерягинлы сійӧ коли батьмамсяньыс, кодъяс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн мӧдар югыдас муналісны Дерягинлӧн колонияын пукалігкості. Дзескыдінысь петӧм бӧрын ӧтчыд на-й ветліс шойна вылас, бать-мам гу вылӧ. Пыр быттьӧ некор. Дай эз кыскы сійӧс шойна вылас.

Тэрмасьӧмӧн сёйыштісны, петісны ывлаӧ. Шондіыс катовтчӧма рытланьӧ. Оз нин пӧсьнас, луннас моз, коясь. Артём кыскис зепсьыс папирос. Ӧтиӧс сюйис вомас, мӧдӧс мыччис Колялы.

— Ветлам лавкаас вуграсян кӧлуйыдла.

— А-а, — довкнитіс юрнас Коля да восьтіс машина ӧдзӧссӧ.

Дерягин пуксис руль сайӧ. Восьса ӧшиньлань папирос тшынсӧ пӧляліг бергӧдіс машинасӧ да веськӧдчис паськыд туйлань.

Воторникӧ, дас час лунын, юрсиктса изэрд вылын вӧліны сӧмын некымын шопер да гоз-мӧд старука. Найӧ кивыль эз вӧчны Сбербанк дорӧ сувтысь сьӧм новлӧдлан машина вылӧ. А машинаысь петіс сьӧд паськӧма мужичӧй, коді ӧтар киас кутіс тыра мешӧк, а мӧдарнас лӧсьӧдіс морӧс бердас ӧшалысь автоматсӧ. Кор кабинаысь мыччысис мӧд мужиклӧн мышкыс, банк керка сайысь уськӧдчисны куимӧн. Сэтшӧм жӧ сьӧд паськӧмаӧсь. Юраныс сюйӧмаӧсь сьӧд капрон чувкияс. Ӧтиыс, медся ыджыд тушааыс, уськӧдчис сьӧм тыра мешӧк кутысь дорӧ да мыйӧнкӧ резыштіс синмас, а сэсся чорыда вачкис юрас. Кватитіс мешӧксӧ да котӧртіс банк керка сайӧ. Мӧдыс сэк жӧ вачкис балябӧжас машинаысь бӧрӧн петысьлы да тшӧтш котӧртіс дзиръя ӧдзӧслань. А коймӧдыс пистолетысь лыйис машина кӧлесаас да шоперладор ӧдзӧсас.

Изэрд вылын сулалысьяс чуймисны сӧмын лыйсьӧм шыысь. Аддзисны киновывса кодь серпассӧ да колины сулавны восьса вомъясӧн. А кыкнан сьӧм новлӧдлысьыс куйлісны. Шоперыс, тыдалӧ, татшӧмтортӧ эз жӧ виччысь да тшӧтш шӧйӧвоши. Эз жӧ уськӧдчы бандитъяс бӧрся. Кор котӧртіс дзиръя ӧдзӧслань да шыбитіс пыкӧдсӧ, удитіс аддзывны сӧмын пышйысь машиналысь тшынсӧ.

Кодыр палялісны да звӧнитчалісны полицияӧ, коли кадыс. Эз нинӧм сет сідз шусяна план «перехват». Полицияса уджалысьяс мыйлакӧ уськӧдчисны суӧдны бандитъяссӧ карлань. Тыдалӧ, думайтісны, мый грабитысьяс бӧръясны йӧзаин, медым кокньыдджык лои дзебсьыны. Но туясьысьяс ылалісны.

Артём Дерягин кутіс туйсӧ мӧдарӧ, ичӧт сиктлань. Видзӧдлывліс кабинаса ичӧтик рӧмпӧштанӧ, нервничайтіс. Кыйӧдіс, оз-ӧ вӧтӧдны найӧс. Мыйӧн прӧйдитісны ичӧт сиктӧд да кежисны юдорса кыддза раслань, вӧлисти сьӧлӧм вылас личалі.

— Пышйим, тыдалӧ, некод эз вӧтчы, — машинасӧ сувтӧдігмоз шуис сійӧ. — Час, рас пытшкас котӧртла.

— Эн пов, татысь оз корсьны, — шуис Сосновский.

— Ме жӧ шулі, мый артмас, — асьсӧ ошкыштіс Коля Майбуров. — Куим минутӧн мешӧк тыр сьӧм! Вай видзӧдлам.

Коля нюжӧдіс кисӧ сьӧм тыра мешӧклань. Но Сосновский ачыс босьтіс, разис да паськӧдіс мешӧксӧ.

— Вот тайӧ да, — шешмуніс сійӧ. — Олыштам!

ВОТЧИГӦН

Данила воис ичӧт сиктӧ бать-мамыскӧд да Лизуккӧд буретш сійӧ лунӧ, кор Васьӧӧс лэдзисны больничаысь. Другъяс аддзысисны, радпырысь кутлісны ӧта-мӧдлысь кияссӧ.

— Картупель агсавны да первой пӧвсӧ мудйыны локтім, — ошйысис Данила.

— Водз на ӧд.

— Абу, миян картупель корйыс кузя нин быдмӧма. Висьтав, тэ кыдзи олін, мый вӧчин?

— А-а, мый вӧчи! Больничаын куйлі.

— Больничаын? А мыйла эн звӧнитлы?

— Мыйӧн? Дай участкӧвӧйыс эз тшӧкты больгыны. Бур, мый ловйӧн коли.

— Весиг сідз, — чуймис Данила. — Нолтӧ, висьтась.

Васьӧ та пӧрйӧ эз мӧд пыксьыны. Висьталіс другыслы ассьыс лоӧмторсӧ.

— И телепонӧс найӧ нуисны, — помаліс сёрнисӧ сійӧ.

— Вот ӧд, ме сэн эг вӧв! — чабыртліс кулакъяссӧ Данила. — Эськӧ эз сідз помась делӧыс.

— Код тӧдас, ӧд найӧ куимӧнӧсь и, тӧдӧмысь, эз куш киаӧсь вӧвны. Вермисны плешкад сизьдыштны.

— Но и но, — шензьыштіс Данила. — Вит миллион тшапнитны!

— А-а, — шуис Васьӧ да бергӧдіс сёрнисӧ мӧдарӧ.

— Дыр кежлӧ воинныд?

— Вежон пӧ, шуис батьӧй.

— Сідзкӧ, позяс чери кыйны ветлыны. Либӧ тшакла кайлыны. Висьталӧны, гоб пӧ петӧма.

— Кайлам тшакысла, татчӧ матіас. А бӧрас позяс и вуграсьны катлыны.

— Кытчӧ? Нёбъю кузя?

— Позьӧ. Ӧні ваыс эз на ёна ям, оз ков зібйӧн тойласьны.

— Зібъясьлӧны ю йылас, а сэтчӧдз ми ог кайӧй.

Другъяс сёрнитчисны ветлыны вӧрас подӧн. Шуисны, мый Бимсӧ тшӧтш босьтласны. Сійӧ та вылӧ ёна нимкодясяс, пӧттӧдз сюрӧ кокъяссӧ веськӧдлыны да. Ӧд бӧра-водза оз ӧти верст ло.

Асывнас, водзпӧр на, кык друг босьтісны пестеръяс, чуманъяс да чукӧстісны понсӧ. Пожӧма ягӧдз туйыс заводитчис карта сайсянь. Кытшлаліс кӧдзаяс пӧлӧн, вуджис ичӧтик ёль вомӧн да крута мӧдӧдчис нӧрыс йылӧ. Сэні, вывтасінас, шувгӧны пожӧмъяс да козъяс. Ортсыладорас найӧ пашкырӧсь, зумыдӧсь. А пыран кӧ пыдӧджык, козъясыс нюжалӧмаӧсь да тошсялӧмаӧсь. Лапъясыс видзӧдӧны увлань. Пуясыс кажитчӧны кузьӧсь да ёсьӧсь. Видзӧдлан йылас — картузыд юрсьыд исковтас.

Другъяс ботіасьӧмаӧсь, вӧрад сытӧг оз позь. А то пыр и кӧтасяс кокыд. Ӧта-мӧдкӧд варовитігмоз вӧтчисны Бим бӧрся, нӧрысӧд. Понйыс котӧртіс, люп пыравліс паныдасьысь коз улӧ. Исыштліс, пасйысьліс да увтышталіг видзӧдлывліс зонкаяс вылӧ. Гашкӧ, тшӧтш корис пасъясьны. Сійӧ талун ас ногыс нимкодясис.

Дай кыдзи он радлы, кор аддзан вӧр-ваыслысь мичлунсӧ, кор аддзан шонді югӧръяслысь усьӧм лысванас ворсӧдчӧмсӧ. Кыдз найӧ югнитлӧны кок улын да чеччалігтыр писькӧдчӧны пуяс костӧд. А бӧрӧ кольӧм увтасысь, ёль боксьыс, шондіыс апаліс ляпкыдик лӧзоват русӧ.

Кӧнкӧ ылын кӧкыштіс кӧк. А орччӧн, веж туруна да дзоридзьяса кушинъясын, пышкайяс «чик-чирик, чик-чирик» чипсісны. Жбыркнитласны кустъяс гӧгӧр, вӧчасны кытш да сунласны понӧльяс костӧ. Кытчӧ ӧшйӧма черань вез. Чераньыс, кӧнкӧ, виччысьӧ кодлыськӧ везъяс шедӧмсӧ да ас ногыс тшӧтш чиктылӧ. Малямушъяс дзизгисны бокын, пуксьывлісны дзоридзьяс вылӧ, сатшкысьлісны здук кежлӧ да бара лэбзьылісны. Сэні жӧ бобувъяс шпорӧдчисны. Вӧрбокса нӧрысыс дзизгис, дзользис уна шыӧн.

А со заводитчис пожӧма яг. Другъяс пырисны пыдӧджык. Сэтчӧ, кытысь пыр жӧ мӧдісны сюрласьны гӧрд да дона гобъяс. Мыччысялӧмаӧсь кольӧмвося коръяс да нитш улысь, вӧзйысьӧны чуманӧ.

Кык друг, ӧта-мӧдсянь неыджыд косталӧмӧн, надзӧникӧн тапикасисны. Копрасисны, босьталісны тшакъяссӧ. Чукӧстлывлісны Бимӧс, мед ылӧ эз мун. Васьӧ кутіс на тӧд вылын, кыдзи понйыс сійӧс эновтліс. Ӧд вӧлі кӧ дінас, гашкӧ, балябӧжыс дзоньвидзаӧн коли. А колӧкӧ, мӧдарӧ артмис. Бимыс кӧ кутіс увтны, усьласьны локтысьяс вылӧ, вермисны лыйны и сійӧс, и Васьӧӧс. Лёк йӧзсяньыд бурсӧ сьӧкыд виччысьнытӧ. Ӧні Васьӧ тырвыйӧ нин гӧгӧрвоис, мый локтысьясыс вӧрӧгъяс. Сӧмын некыдз эз вермы дум вылӧ уськӧдны: кодлӧн сэтшӧм тӧдса гӧлӧсыс вӧлі, коді мышкӧн пукалысь том мортыс?

— Шудӧг туйланьыс сетчам, — корис другсӧ Васьӧ.

— Мыйла?

— Сэні пӧ унджык дона гобйыс петӧма.

— Сідзкӧ, мунам, — матыстчигмоз ӧткывъясис Данила.

Васьӧ пыр жӧ шутёвтіс понйыслы.

Зонкаяс вотчигмоз мӧдӧдчисны Шудӧг туйлань. Збыльысь, кымын матӧджык матыстчисны, сымын унджык паныдасьліс дона гобйыс. Регыдӧн чуманъяс тырласисны. Личкисны кияссӧ дай гылавны нин кутісны.

— Данила, — чукӧстіс Васьӧ. — Вай ректам тшаксӧ пестеръясад. Кокньыдджык лоӧ ветлӧдлыны.

Зонкаяс ӧтлаасисны, видзӧдалісны ӧта-мӧдыслысь сюрӧм гобъяссӧ, ошйысисны. Сэсся лэдзисны мышсьыс пестеръяссӧ. Васьӧ перйис няньтор, чегис куим пельӧ. Ӧтиӧс мыччис Данилалы, а мӧдсӧ Бимлы.

— Регыд косны ковмас, — вомтырнас шуис Данила. — Уна нин сюрис, дай петігӧн ӧктам на.

— А-а, ог ылӧ мунӧй. Туй дорыс матын нин.

— Позьӧ Шудӧг туй кузяыс бӧрсӧ петны.

— Сэті ылынджык лоӧ, бурджык кыті локтім, сэті жӧ косам. Дай пода туйыс топыдджык Шудӧг туй дорсьыс.

Данила эз кут вензьыны. Сійӧ тэчис ассьыс тшаксӧ пестерӧ да волысаліс сійӧс мышкас. Босьтіс куш чумансӧ киас. Ӧні тшаксӧ нуны лои ёна кокньыдджык. Сідзкӧ, эз весьшӧрӧ йӧзыс пестеръяссӧ лӧсьӧдлыны. Кокньыд, мыштӧ оз дойд, дай тшаквотӧсыс сэні лолалӧ, оз лямав.

Та пӧрйӧ другъяс мунісны ӧта-мӧдсяньыс матын, сёрнитігтырйи. Данила выль пӧв юасис Васьӧлысь вӧрӧгъяскӧд паныдасьлӧмсӧ.

— Вит миллион, тайӧ зэв ыджыд сьӧм, — гора сёрнитіс сійӧ. — Сы вылӧ унатор позьӧ ньӧбны.

— Дерт, оз этша.

— Некымын мича машина, керка лэптыны либӧ бур патера карысь ньӧбны.

— Ме думысь, тшапнитасны да патерасӧ налы сутуга сайын сетасны. И оз регыд кежлӧ.

— О, колӧ на кутны. Кымын грабитӧм кольӧ сідзи, телевизор пырыд он кывлы али мый?

— Аддзыла и кывла, но, ме чайта, тані найӧс кутасны. Медым юрсиктын татшӧмторсӧ вӧчны да не сюрны? Оз эскыссьы. Участкӧвӧй шуис, татшӧм ыджыд сьӧм пӧ первойысь мырддисны.

— Ланьтыштлы, — корис другсӧ Данила. — Бимыд со увтчӧ. Мыйкӧ аддзӧма.

Зонкаяс ланьтісны, кывзыштісны увтчӧм шысӧ. Васьӧ шутёвтіс, но понйыс эз матыстчы. Сӧмын ёнджыка мӧдіс увтны. Другъяс котӧрӧн уськӧдчисны увтчӧм шылань. Воисны восьсаинӧ да джӧм сувтісны. Шудӧг туйсянь воськов комын ылнаын, важся пӧрӧдчанінын, кык пожӧм костын сулаліс турунвиж «Жигули». Вылас шыблалӧмаӧсь кыдз росъяс, коз да пожӧм пу лапъяс да важ пу йывъяс. Не кӧ Бимыслӧн увтчӧмыс, вермин бокӧдыс мунны да эн эськӧ-й казяв дзебӧмторсӧ. Понйыс увтыштас, видзӧдлас зонкаяс вылӧ, машина вылӧ да эрыштас.

Зонкаяс кытшовтісны, видзӧдалісны аддзӧмторсӧ. Васьӧ шыблыштіс кабина вывсьыс лыс лапъяссӧ. Кӧсйис тӧдмавны машинаыслысь пассӧ. Пасыс, Васьӧ чайтӧм серти, вӧлі тӧдтӧм. Сійӧ кӧть и воштыліс сэки садьсӧ, но мый аддзыліс, кутіс вежӧрас. А дзебӧмыс зонкаясӧс шензьӧдіс жӧ. Мыйла тадзисӧ вӧчӧмаӧсь? Шудӧг туйдорса пожӧма ягӧ уна вотчысь волӧ. Весиг карсаясӧс тшӧкыда позьӧ аддзывны. Но волысьясыс эз дзеблыны ассьыныс машинасӧ лыс лапъяс улӧ.

Кык друг йӧжгылясьыштісны места вылас, чукӧстісны Бимӧс да мӧдісны гортлань. Мунігас донъялісны уна ногӧн машина дзебӧмсӧ.

— Гашкӧ, полӧны гусялӧмысь, — чуйдіс другсӧ Данила.

— Ме думысь, эз.

— Мыйла, сідзкӧ?

— Тӧді кӧ эськӧ, но, чайта, колӧ участкӧвӧйлы висьтавны. Тані мыйкӧ гусятор эм. Ме сідз мӧвпала.

— Правильнӧ, колӧ участкӧвӧйыслы висьтавны. Медым пас сертиыс прӧверитас, тӧдмалас, кодлӧн машинаыс. Колӧкӧ, бандитъяслӧн.

— Абу кӧ?

— Абу кӧ, водзӧ мед корсьӧны. Абу ӧд найӧ лымйысь, эз сывны. Дай тэнӧ юрад вачкӧмысь колӧ найӧс велӧдыштны. Мед дзескыдінас пукыштасны.

— Ме кӧсъя жӧ, мед найӧс тшапнитасны, — чорыда шуис Васьӧ. — Батьӧ висьталіс, некод пӧ абу кужӧма виччысьнысӧ, мый юрсиктын татшӧм рӧзбой лоӧ. Некор на пӧ сьӧм новлӧдлысьяссӧ абу чирпӧшитлӧмаӧсь.

Зонкаяс воисны гортас пажын бӧрын нин. Нуръясисны да весалісны вайӧм тшаксӧ. Мамъяслы нимкодь, мича гобъястӧ аддзисны да. Данилалӧн Лизук чойыс ёна жӧ нимкодясис. Мӧдысь пӧ ме тшӧтш ветла вотчынысӧ. А Данила шуис, быдмыштан пӧ да сэки.

Васьӧ матыстчис ӧшинь улас да гораа шутёвтіс. Данила пырысь-пыр петіс. Другъяс тэрыба мӧдӧдчисны сикт шӧрлань, кӧні сулаліс важиник клуб. Сэні вӧлі участкӧвӧйлӧн торъя жыр. Пырисны, кыскыштісны ӧдзӧс вугсӧ: игана. Петісны клуб ӧшинь улӧ да паныдасисны клубса завыскӧд, Нина Ивановнакӧд.

— Нина Ивановна, ті он тӧдӧй, кӧні участкӧвӧйыс?

— Тӧда, регыд на юрсиктӧ муніс, талун оз нин лок. А мый, колӧ?

— Да сідз, аски волам, — шуис Васьӧ да видзӧдліс другыс вылӧ. — Данила, мунам гортӧ. Мамӧй агсасьны вӧлі тшӧктӧ.

Зонкаяс тэрыба мӧдӧдчисны гортӧ. Данила тшӧтш кӧсйис град дорын уджыштны. Дай батьыс казьтыліс пывсян кӧджысь ӧдзӧссӧ лӧсьӧдны: косталӧма пӧ. Сёрнитчисны, мый аски асывсяньыс воласны Петровичыс дорӧ.

Асывнас найӧ, кыдзи и кӧсйысисны, локтісны клуб дорӧ. Талун сэні сулаліс «Полиция» гижӧда важиник уазик.

— Иван дядьыд эм, — Васьӧ индіс машина вылӧ.

— А-а, пырам?

— Дерт жӧ, сійӧн и локтім да.

Зонкаяс тотшкӧдчисны да восьтісны ӧдзӧссӧ. Участкӧвӧй, Петрович, пызан сайын гижис. А сылы паныд пукаліс Малань пӧч да кинас шенасьӧмӧн висьтасис.

— Тӧдан, тӧрыт рытсянь корся Маняӧс. Талун бара чеччи квайт часын. Мися, петала кытшовта, гашкӧ аддза. Мишка каньӧй нявзӧ, сёйны корӧ. Сылы шуа: ог, мися, верд, зэв тай дыш. Паччӧрысь сӧмын сёйны лэччылӧ, а шыръясыс кок улӧд нин котралӧны. Водзын ёна вӧлі кыйсьӧ, а ӧні киӧн быттьӧ босьтісны, вомдзалісны, тыдалӧ. Иван Сандра вӧлі вежалӧ да эз-ӧ нин сійӧ вомдзав?

— Микайловна, — торкис пӧчӧӧс Петрович. — Лючки висьтась, мыйла локтін. Кань йывсьыд кута гижны, али мый?

— Но вот, кывзы либӧ. Петі гидӧ, восьті ӧдзӧссӧ, а Маняӧй абу, тӧрыт рытсяньыс абу. Ӧтарӧ котӧртлі, мӧдарӧ — некӧн оз тыдав. Гусялісны, сідз и гиж.

Малань пӧч чышкыштіс вом дорсӧ. Видзӧдліс пырысь зонкаяс вылӧ, быттьӧ кӧсйис, мед найӧ тшӧтш эскӧдісны сылысь висьталӧмсӧ.

— Маняыс коді, кӧзаыд? — водзӧ юасис Петрович.

— Да кӧза дерт, лӧз лента голяас кӧртавлі, он тӧд али мый, нэмсӧ тан олан да.

— Рытнас гидад йӧртлін?

— Абу на выжыв, кысь йӧрта, кор лудысь эз лок.

— А колӧкӧ, кӧнкӧ шӧйтӧ, чигарка

улич вылысь ӧктӧ. Коркӧ ачым аддзылі.

— Ӧтчыд, кӧнкӧ, аддзылін да. Ӧні чигаркасӧ оз някляв, ог казявлы.

— Ладнӧ, сідз и гижам.

Петрович мыйкӧ гижис, сэсся гижӧдсӧ мыччис Малань пӧчлы.

— На, татчӧ кырмась.

— Кырмася, корсян кӧ Манясӧ.

— Корся, а ачыд тшӧтш матігӧгӧрсьыс кытшовт. Колӧкӧ, кӧнкӧ йирсьӧ. Некод эз гусяв.

— Эз дерт, прӧста ог жӧ висьтав — гусялісны.

Сэсся копыртчис Петровичлы пель дорас да вашкӧдіс:

— Колӧкӧ, Иван Сандра гуис, вежалӧ вӧлі кӧза вылас, уна пӧ йӧвсӧ вайӧ да. Сійӧ важысянь меным пакӧститчӧ. Томдырйиыс весиг менсьым верӧсӧс мӧдліс ылӧдлыны.

— Ладнӧ, прӧверита, — гораа шуис участкӧвӧй.

— Прӧверит, — ӧдзӧс вугйӧ кутчысигмоз кывкӧрталіс Малань пӧч.

Петрович колльӧдіс синъяснас пӧчӧӧс. Малыштіс морӧс зепсӧ, думсьыс кӧсйис кыскыны чигаркасӧ. Но тӧд вылас уси, мый кык лун нин сьӧрсьыс оз босьтлы куритчансӧ, кӧсйӧ дугӧдчыны, да ӧвтыштіс кинас.

— А ті мый могысь воинныд? — юаліс локтысь зонкаяслысь.

Другъяс ӧта-мӧд вежмӧн висьтасисны тшак вотігӧн дзебӧм машина дорӧ веськавлӧмсӧ. Налы пыр ёнджыка кутіс кажитчыны, мый эз весьшӧрӧ сійӧс дзебны. Кодкӧ полӧ йӧзасьӧмысь. Оз-ӧ тӧндзия вӧрӧгъясыд дзебсясьны Шудӧг бокас?

— Колӧ туясьны, кодлӧн татшӧм номера машинаыс, — кывкӧрталіс Васьӧ. — Ті ӧд верманныд тайӧс вӧчны.

— Нолтӧ, висьтав номерсӧ.

— А505РК 11RUS.

Петрович гижыштіс кабала вылӧ. Сэсся босьтіс телефонсӧ да звӧнитіс юрсиктӧ, ГАИ-ӧ.

— Ковмас виччысьлыны ӧти здук, — трубкасӧ пуктігмоз шуис Петрович. — Прӧверитасны панас серти, кодлы сетлісны номерсӧ. Да ті пуксьӧй, колӧкӧ, оз пыр жӧ аддзыны.

Зонкаяс пуксисны. Но виччысьны эз дыр ковмы. Триньӧбтіс звӧнок. Петрович босьтліс телефон трубкасӧ да регыдӧн и пуктіс.

— Кӧні, шуанныд, сулаліс машинаыс?

— Километра кык, Шудӧг туй кузяыс, — Данила видзӧдліс другыс вылӧ. — Сідз ӧд лоӧ, Васьӧ?

— Сідз кымын.

— Верманныд петкӧдлыны? — юаліс Петрович.

— Да ӧд ми сійӧн и локтім, — довкнитісны юрнаныс зонкаяс.

— Мунам, сэтшӧм пассӧ киритлӧмаӧсь кык во сайын. Карса ӧти овмӧс киссьӧм «Нива» машина нулӧма кӧрт шыблас чукӧрӧ. Сідзкӧ, тіян аддзӧм машинаас пасыс абу аслас.

Участкӧвӧй чеччис пызан сайысь, лэдзис водзвылас зонкаясӧс да петіс жырйысь, игныштіс ӧдзӧссӧ. Регыд мысти уазик мӧдіс Шудӧг туйлань. Петрович пукаліс руль сайын, юасис зонкаяслысь, сюрис эз тшакыс. Сёрнитіс ӧнія олӧм йылысь. Аслас матыстчысь пенсия кузя.

— Вот пета шойччӧг вылӧ да тіян моз жӧ кута вотчыны да чери кыйны, — радпырысь висьтасис сійӧ. — Сӧмын вежысьсӧ мыйкӧ дыр оз ыстыны. Гӧтырӧй помся шуасьӧ, тшӧктӧ ӧдйӧджык петны удж вылысь: спокой пӧ абу, лун и вой кытчӧкӧ корӧны.

— А вот ми помалам школасӧ да пырам велӧдчыны институтӧ, кӧні участкӧвӧйсӧ велӧдӧны, — друг шыасис Васьӧ. — Тэ кыдз думайтан, Данила?

— Ме... — джӧмдыліс другыс. — Ме та йылысь эг на думыштлы. Дай менӧ оз кыскы тайӧ. Со тай, быдсяма кӧзасӧ сэсся тшӧктасны корсьны.

— А ме мӧвпалі нин. Кор больничаас куйлі бандюганыслӧн балябӧжӧ вачкӧмсьыс.

— Бур, молодеч, — ошкыштіс Васьӧӧс Петрович. — Менӧ удж вылысь вежан. А кӧза корсьӧмыд, первой видзӧдлас вылӧ, гашкӧ, серам лоӧ. Но тайӧ абу сідз. Пӧрысь мортыслы тайӧ ыджыд ускӧттьӧ.

— Ме сідз жӧ мӧвпала, — шуис Васьӧ. — Сӧмын менам велӧдчӧм помавтӧдз уна во на кольӧ.

— Да, быдмыштны тіянлы ковмас. Сы дыратӧ ог нин вермы уджавны. Лоа рад, велӧдчан кӧ участкӧвӧяс. Ме со комынӧд во тані мырся. Быд пон менӧ тані и орчча грездъясас тӧдӧ. Тэнӧ тшӧтш тӧдмаласны. Том йӧзлы и колӧ татшӧм уджас нырччыны.

Чорыд веркӧса туй помасис. Машина кежис Шудӧг туй вылӧ, заводитіс чеччӧдлыны артмӧм гуранъясӧд. Туйсӧ Шудӧгысь лесопункт тупкысьӧм бӧрын Шойнатыса леспромхоз мыйкӧдыра дӧзьӧритіс на. Сэтчӧ вӧлі ветлӧны турун заптыны подсобнӧй овмӧслы. Но олӧмыс гудыртчис, ставыс мӧдіс киссьыны. Тупкысис и леспромхозыс. Та бӧрын уна во нин туйсӧ некод оз мольӧдышт. Ӧні сы кузя тулыс-арнас ветлӧны сӧмын вотчысьяс да вӧралысьяс.

Неыджыд чукыль бӧрти тыдовтчис зонкаясӧн аддзывлӧм «Жигулиыслӧн» местаыс. Но ӧні сэні кольӧмаӧсь сӧмын лыс лапъяс да пу йывъяс, мыйӧн вӧлі дзеблӧмаӧсь машинасӧ. Уазик сувтіс.

Петрович кусӧдіс моторсӧ да петіс кабинаысь. Бӧрсяньыс петісны зонкаяс.

— Ничего себе, — рочыштіс Данила. — Усйысьӧма нин.

— Да, со кӧлеса туйыс кольӧма.

— Тыдалӧ, регыд на мунӧма, — гыжйыштіс юрсӧ Петрович. — Кодарӧ сетчис? Миянлы эз паныдась. Сідзкӧ, муніс водзджык либӧ горув лэччис.

Петрович зепсьыс перйис телефонсӧ да звӧнитіс. Корис ДПС-са уджалысьясӧс сюсьджыка кыйӧдны машинаӧн ветлысь-мунысьӧс. Гашкӧ пӧ, карлань мунісны корсянторъясыс.

КӦЗА ГУСЯЛӦМ

Сиктӧ пыригӧн участкӧвӧйлысь «уазиксӧ» паныдаліс Малань пӧч. Ылысянь на ӧвтчис кинас.

— Сувтлӧй, — горӧдліс да кинас тупкыштліс пиньтӧм вомсӧ, тыдалӧ, яндысис.

Петрович надзмӧдіс машинасӧ, а кор ӧтвесьтасис пӧчкӧд, дзикӧдз сувтіс.

— Кӧзаыд сюри али мый? — ӧдзӧссӧ восьтігмоз юаліс сійӧ.

— Эз, ме сикт гӧгӧрсӧ кытшовті нин, некӧн абу. Рытсяньыс лысьтытӧм да вӧраыс тшыкӧ.

— Колӧкӧ, кодкӧ лысьтіс.

— Пон нёнь, — дӧзмис пӧч. — Корсь, он кӧ, пыр жӧ норася, тэ менӧ тӧдан.

— Тӧда, корся, корся. Сӧмын куим лун мысти, оз кӧ ачыс гортад лок. Сэтшӧм законыс.

— Сэтшӧм закон? Коді сійӧс лӧсьӧдіс?

— Ыджыд чинаясыс.

— Тьфу тэнад чинаыдлы! — сьӧвзис Малань пӧч машина кӧлеса улӧ да бергӧдчис мышкӧн.

А тайӧ кадӧ Маня нима кӧза вӧлі нин Нёбъю дорса вӧрасян керка бердын. Домын, гез йылын йирсис. Йирыштас веж турунсӧ, лэптылас нырсӧ, исыштас сынӧдсӧ да мекӧстас.

— Ме-э.

Сосновский Андрей колонияын пукалігӧн дзикӧдз тшыкӧдіс лыткасӧ. Сэні ёна чифиритіс, да, гашкӧ, сы понда. Лёкджык сёян кӧ ньылыштас, пыр и нюкыртас вӧлі кынӧмсӧ. Вӧля вылӧ петіс да ёнмыштіс, кынӧмыс гӧгрӧсмис. Но ӧні, кор воисны Шудӧг туйвывса вӧр керкаӧ, бара кынӧмсӧ кутіс топлӧдлыны. Кансер сёяныс, тыдалӧ, эз лӧсяв. «И колӧ жӧ вӧлі нюкыртны ӧні, кор лоӧ дзебсясьны. Мешӧк тыр сьӧм, а нинӧм вӧчны он вермы». Апаліс таблеткаяссӧ, мый вӧлі сьӧрсьыс, но ыджыд отсӧг эз ло. «Вот эськӧ йӧв стӧкан кӧ юыштны», — вӧр керкаса нар вылын кынӧмас кутчысьӧмӧн мӧвпаліс сійӧ.

— Дзикӧдз топӧдіс, — шога норасис Дерягинлы. — Ӧти пӧлӧс кансерыд оз лӧсяв тшыкӧм лыткалы. А водкаыс оз жӧ дыр кежлӧ дойсӧ бырӧд. Водзын йӧв юыштлі да вӧлі кокньӧдлас.

— Кысь тан йӧвсӧ босьтан? — чуймис Дерягин.

— Кӧза позьӧ гусявны, — сюйсис сёрниӧ Коля Майбуров. — Ме тӧда, кӧні йирсьӧны. Нуам, да некод оз тӧдлы.

— М-м, кӧза.

Дерягин чӧв оліс, думайтіс: «Кӧза гусялӧмӧн верман йӧзасьны. Но и висьысь корешыд тані олӧмсӧ сьӧктӧдӧ. Кулӧ кӧ, меным унджык кольӧ. Коляӧс позьӧ не лыддьыны. Повзьӧдан да ланьтас. Оз, оз туй, кулӧ кӧ, туясьны мӧдасны. Андрейлӧн шойччӧг лунъясыс удж вылас помасясны, и пыр жӧ корсьысьны заводитасны. АТП-ас шоперъясыс оз тырмыны, та вӧсна тшукысь сідз оз кольны. Жаль, мый эг тшӧкты удж вывсьыс мунны ас окота серти».

Коля Майбуров чӧв олӧмсӧ, тыдалӧ, ас ногыс донъяліс.

— Эн пов, ставыс лючки лоӧ, — такӧдіс сійӧ ошйысигмоз.

— Ладнӧ, — шпыньмуні Дерягин. — Мыйкӧ кӧ не сідз лоӧ, тэнад сьӧм пайыд вуджас меным.

Коля Майбуров та вылӧ нинӧм эз слӧймы шуны. Сійӧ Дерягинысь полыштіс. Вывті нин кӧдзыд видзӧдласыс сылӧн. Дай синмыс быттьӧ морӧстӧ писькӧдӧ. Мунігас эз сэсся шыасьлы. Сӧмын лыс лапъяссӧ да пу йывъяссӧ машина вывсьыс шыблалігӧн видзчысьӧмӧн чӧвтлывліс синсӧ сы вылӧ.

Кор налӧн «Жигулиыс» матыстчис веж луд вылӧ, кӧні йирсисны кӧзаяс да ыжъяс, Коля Майбуров корис сувтны.

— Со, бадь куст дорас, — индіс Дерягинлы. — Матын кӧзаыс, аддзан, лӧз лента сьыліас. Бадь корсӧ судзӧдӧ. Ме нянь торнас ылӧдла да кватита сюрӧдыс, а тэ отсалан машина дорас вайны.

— Но, давай, — тэрмӧдлыштіс мӧдыс. — Тэ водзын мун.

Коля видзчысьӧмӧн воськовтіс кӧзалань. Нюжӧдіс сылы няньсӧ да ачыс мекӧстіс:

— Ме-э.

Бӧрсянь кыліс прысьнитӧм, но Коля та вылӧ кивыль эз вартлы. Сійӧ лажыньтчӧмӧн нӧшта матӧджык матыстчис кӧза дорӧ. Ӧтар кинас мыччис няньсӧ, а мӧдарнас, кор кӧзаыс нюжӧдчис няньысла, кватитіс сюрӧдыс.

— Лок, отсав, — шӧпкӧмӧн корис Дерягинӧс.

Дерягин ырыштчис, босьтіс кӧзасӧ моздорас да зіля мӧдӧдчис машиналань. Коля, кӧза сюрӧ шашаритчӧмӧн, лётйысис бӧрсяньыс.

— Восьт ӧдзӧссӧ, — тшӧктіс Дерягин.

Кабинаын кӧза заводитіс лёкысь пессьыны да баксыны.

— Вай гезсӧ, домалам коксӧ, — корис Дерягин.

Коля уськӧдчис багажниклань. Перйис сэтысь вӧсньыдик гез

да мыччис Дерягинлы. Кыкӧн сэсся ӧдва кӧрталісны пессьысь кӧзалысь кокъяссӧ. Кӧза куйліс бӧръя пуклӧс вылын, будзгыльтліс синсӧ домалысьяс вылӧ да нораа шыасьліс:

— Ме-э.

Мужикъяс пуксисны машинаӧ да пыр жӧ вӧрзьӧдчисны. Найӧ мӧдӧдчисны веськыда Шудӧг туй вылӧ. Воддза сулаланінсӧ прӧйдитісны.

— Видлам пыдӧджык пырны, — шуис Дерягин. — Тані веркӧсыс топыд, ог сибдӧй дай кӧлеса туйыс озджык коль. Зэрыштас кӧ, ялакодь нитш вылас ньӧти оз кут тӧдчыны.

Та пӧрйӧ кӧза гусялысьяс муртса эз воны вӧр керка дорӧдз. Верст джын сӧмын лои подӧн мунны. Машинасӧ колисны сук лапъяса ыджыд коз бокӧ. Он кӧ сюся видзӧд, он и казяв. Лыс лапъясыс дзебӧны да нӧшта турунвиж рӧмыс.

Дерягин разис гез помсӧ кӧза кокъясысь да кӧрталіс сійӧс сюрас. Кыскыштіс гезйӧдыс кабинасьыс. А Коля босьтіс ньӧр да бӧрсяньыс ырыштчис кӧза вылӧ. Кӧза котӧртіс Дерягин бӧрся да ӧтарӧ норасис:

— Ме-э, ме-э.

— Йӧвтӧ вайим, — керка ӧдзӧс восьтігмоз горӧдіс Дерягин. — Пет, лысьты.

— Ог вермы, мед Коля лысьтас, — кынӧмас кутчысьӧмӧн шыасис Сосновский.

Дерягин эз мӧд уна сёрнитны. Юрнас довкнитіс Майбуровлы да индіс пызанлань, ыджыд кружка вылӧ. Коля эз мӧд пыксьыны, босьтіс кружкасӧ да матыстчис кӧза дорӧ. Лажыньтчис: ӧтар киас кружкаыс, мӧдарнас кӧза нёньсӧ чабравны кутіс, но йӧлыс эз пет. Сӧмын кӧзаыс лёкысь заводитіс чашйысьны. Дерягин аддзис тайӧс да серӧктіс.

— Сиктса морт, а лысьтысьны он куж.

— Ог, миян кӧзаыс некор эз вӧвлы.

— Вай кружкасӧ, со кыдзи колӧ.

Дерягин петкӧдліс, кыдзи лысьтысьӧны. Сэсся выльысь мыччис Колялы кружкасӧ.

— Ӧні ачыд.

Коля Майбуров час джын кымын мырсис, лысьтысис. Кружкаыс тырис да пыртіс керкаӧ, мыччис Сосновскийлы.

— На лекарствоыд, ю.

Сосновский гулькйӧмӧн юис выльысь лысьтӧм йӧвсӧ. Эз брезгуйт, мый сысъявтӧм да сьӧд чутъяс бовъялісны. А Дерягин видзӧдліс сы вылӧ да сӧмын кызӧктыштіс. Кыскис мешӧкысь вӧсньыдик кузь гез да тшӧктіс Колялы домавны кӧзасӧ.

— Кӧні сукджык туруныс, сэтчӧ домав. Сэсся ведранас лэччыв ю дорас да юктӧд. А то аски йӧвсӧ оз сет.

Дерягинлӧн мамыс, кувтӧдзыс, видзліс кӧзасӧ. Сійӧн и тӧдӧ, мый да кыдзи колӧ вӧчны. Тайӧ кадсянь Коля Майбуров, пусьӧмысь да чери кыйӧмысь ӧтдор, кутіс кӧзаӧс дӧзьӧритны. Вежлаліс йирӧданінсӧ, кыкысь лун лысьтіс да юкталіс. Корсюрӧ сетліс нянь кусӧк. Уна йӧв эз лолы, но кружкаыс тырлывліс. Сосновскийлы регыдӧн и лӧсьыдджык лои. Та бӧрын Коля Майбуров видліс могсӧ сы вылӧ вештыны.

— Ачыд сэсся кӧзасӧ лысьты, — шуис Сосновскийлы.

— Тэ нин, велалӧм морт, — шпыньдіс мӧдыс.

Майбуров заводитліс венласьны, но Дерягин сы вылӧ сідз чӧвтліс синсӧ, мый пыр жӧ ланьтіс. Петіс керкаысь да лэччис Нёбъю дорӧ. Кутіс лэптавны подольникъяс. А думнас видіс быдсяма лёк кывъясӧн Дерягинӧс. «Виччысьлам, лоӧ и миян улич вылын гажыс», — шуаліс аслыс.

Подольникъясӧ шедӧмаӧсь бура ыджыд ёкышъяс. Мездаліс найӧс, вугыръяссӧ самаліс да выльысь чӧвталіс. Перйис гач зепсьыс плёнкаа мешӧк да чукӧртіс черисӧ. Бӧр мӧдӧдчис вӧр керкалань. Этшыс ю дорын ноксигкості раммыштіс, но лӧглуныс Дерягин вылӧ морӧс пытшкас коли. Сійӧ мӧвпыштліс нин аслас сьӧм пайӧн пышйыны татысь, но поліс. Суӧдас кӧ Дерягиныс, мӧдаръюгыдас мӧдӧдас.

НЁБЪЮ БОКЫН

Участкӧвӧйкӧд торйӧдчӧм бӧрын Васьӧ да Данила локтісны гортаныс. Мамыс Данилаӧс паныдаліс пинясьӧмӧн.

— Мудйысьны локтім, а помся кытчӧкӧ мунан!

— Участкӧвӧйкӧд Шудӧг туй вылӧ ветлім. Банк грабитысьясӧс корсим.

— А тэныд сэтчӧдз кутшӧм мог? Мед ачыс корсьысьӧ, сыысь удждон босьтӧ.

— Да ми машинасӧ аддзылім, кайлім индыны.

— Индінныд?

— Эз нин вӧв.

— Но вот, босьт кокансӧ да лок мудйысь. Виччысясны тіянӧс грабительясыд, кор локтанныд да тшапнитанныд. Видзӧдтӧ, кутшӧм «Шерлок Холмсъяс»!

Данила эз кут венласьны. Пыраліс сарайӧ, перйис кокансӧ да матыстчис картупель град дорӧ, заводитіс мудйысьны. Мамыс тшӧтш мудйысис, а Лиза чойыс ёг нетшкис. Сійӧ, кор мамыс сёрнитіс, Данилалы сӧмын кывсӧ петкӧдліс.

Мудйысьӧмыс муніс надзӧн. Водзджык кӧ, кад вылӧ кураналісны, эськӧ ёгыс этшаджык вӧлі. Но кысь, он ӧд карсяньыд уськӧдчы. Ӧні лоӧ йӧжгылясьны, ӧктыны ёгсӧ да сы бӧрын коканасьны. Мамыс Лизакӧд ӧтвылысь уджсӧ вӧчисны. А Данила ӧтнас. Веськӧдчис, малыштіс коссӧ да юаліс мамыслысь:

— Батьыд кӧні?

— Тэ моз жӧ шӧйтӧ. Важ удж вывсяньыс звӧнитлісны да муніс. Ог пӧ дыр ветлы, а кык час нин мунӧмсяньыс коли.

Но буретш тайӧ кывъяс бӧрын батьыс мыччысис дзиръя ӧдзӧс дорӧ.

— Менӧ виданныд?

— Кодӧс сэсся? Вошинныд ӧтиныд и мӧдныд.

— Час, ми Данилакӧд босьтчам да суӧдам на тіянӧс.

— Видлӧй!

Батьыс тшӧтш босьтіс кокан, сувтіс Данилакӧд орччӧн. Тайӧ лунӧ сэсся став семьяӧн мудйысисны. Рытӧдз тырмис уджыс. Мамыс костас пывсян ломтіс. Пессӧ да васӧ Данила воддза луннас ваявліс. Удж эштӧм бӧрын ставӧн пывсисны, косъяссӧ небзьӧдісны. Ужнайтігӧн Данила бать-мамыслысь вӧзйысис чери кыйны катлыны.

— Мед ветлас, ме пывсян ӧдзӧссӧ ачым лӧсьӧда, — кывкӧрталіс батьыс.

А Васьӧӧс, участкӧвӧйкӧд торйӧдчӧм бӧрын, мамыс тшӧктіс агсасьны. Налӧн градъяс вылын картупельыслӧн корйыс ляпкыд на, мудйыны водз. Сӧмын ичӧт куранӧн костъяссӧ позис куранавны. Та дырйи мамыс эз ропкы. Ачыс сійӧ пывсян кӧджын машинаӧн песласис. Ывла вылын нюжӧдӧм кӧвйӧ ӧшлӧма бура уна мыськӧмтор.

— Сӧмын эн пуркйы буссӧ паськӧм вылас, — ӧлӧдіс мамыс.

— Ог, ме мӧдар ӧшинь улӧ муна, сайӧдінас.

— Правильнӧ, сэк кості тані паськӧмыс шуралас. Со тӧла и шондіа, — вочаасис мамыс.

Мӧд асылӧ Данила да Васьӧ босьтчисны дасьтыны пыжсӧ да чери кыян кӧлуйсӧ. Данила мудйысигӧн ӧктӧма кансер банкаӧ нидзувъяс.

— Со, — петкӧдліс другыслы. — Бура уна, кыкнаннымлы тырмас.

Черисӧ кыйны шуисны мунны пыр жӧ. Буретш пӧ рыт кежлас воасны войпуканінас. Сэки чериыс бурджыка сёйӧ. А катігас кыснасясны.

«Бригантинаӧс» лэдзисны ваӧ, сӧвтісны кӧлуйсӧ да пысалісны тӧвдӧра. Васьӧ пуксис пыж бӧжӧ. Данила босьтіс кык лопта пелыс. «Бригантина» бара петіс туйӧ. Ичӧт ю вом прӧйдитӧм мысти шлывгис Нёбъю кузя, ваыслы паныд. Зонкаяслы син водзӧ воалӧны пыр выль серпасъяс. Найӧ лелькуйтӧны видзӧдлассӧ, вайӧны кыпыдлун.

Нёбъю ӧтар-мӧдар берегса серпасыс нинӧмӧн абу вежсьӧма. Кыдзи колян воясӧ, шувгӧны пожӧмъяс да пашкыр козъяс. На костын шпорӧдчӧны коръяснас кыдзьяс да пипуяс. Кӧнсюрӧ тыдалісны гут виан тшакъяс. А джуджыд кыркӧтшыс кузьталаыс розя. Джыджъяс вӧчалӧмаӧсь позъяс. Найӧ мыччысьлӧны, гоньялыштӧны да жбыр лэбзьӧны. Тыдалӧ, кынӧмпӧт корсьны. Пуяс йылын пукалісны катшаяс да китшкисны. Воча кравзісны ракаяс.

Данилалы тӧд вылас пыр жӧ уси шудӧгса вӧвлӧм оланіныс, кытчӧ найӧ кык во сайын веськавлісны.

— Васьӧ, кыдз думайтан, ӧні барак колясъясыс эм на Шудӧгас?

— Абу, батьӧ висьталіс, сотӧмаӧсь пӧ. А кодкӧ ю дорас лэптӧма выль вӧрасян керка и орччӧн пывсян. Кольӧм кадсӧ пӧ ӧні казьтылӧ сӧмын му чомъясыс. Найӧ пӧ ӧнӧдз на тӧдчӧны, йиркыс кӧть и лямалӧма.

— Шойнаыс коли да миян сувтӧдӧм крестыс, — содтіс Данила.

— Ми ӧд сы ылна ог катӧй.

— Огӧй, матіас сувтам. Микол вӧр керка дорас. Регыд чукыль саяс мыччысяс.

Зонкаяс катісны нӧшта верст джын кымын, прӧйдитісны юыслысь чукыльсӧ да веськӧдісны пыжсӧ береглань. Сувтісны, Васьӧ петіс пыжсьыс да кыскыштіс сійӧс вылӧджык, лыа кӧса вылас — сійӧ тані зэв векньыд, муртса лоӧ сыв-мӧд пасьта.

Данила прӧйдитчис ю пӧлӧныс. Ӧтилаысь син улас усины кок туйяс. Кодкӧ ветлӧдлӧма кедыӧн. Сер сертиыс позьӧ казявны, мый мортыс татчӧ регыд на волӧма. Данила копыртчыліс да сюсьджыка видзӧдліс.

— Васьӧ, — чукӧстіс другсӧ. — Со кодкӧ тані регыд на тапикасьӧма.

Васьӧ тэрыба матыстчис да тшӧтш талялӧмсӧ видзӧдліс. Сэсся водзӧ ветлыштіс, сюся видзӧдіс лыа кӧсасӧ, ю дорсӧ.

— Кодкӧ подольникъяс вӧйталӧма. Татчӧ ог кольччӧй. Катам водзӧ, а то абу лӧсьыд йӧз кыйсянінӧ пырны.

— Катам, — довкнитіс юрнас Данила.

Зонкаяс бӧр сӧлісны пыжӧ да йӧткыштчисны. Данила чӧвтіс пыж бӧжӧ куим вугыра кыснансӧ.

Тайӧ кадӧ Коля Майбуров локтіс вӧр керка дорӧ. Дерягин да Сосновский эз тыдавны. «Шкоргӧны, буракӧ», — думыштіс Коля. Ӧшӧдіс чери ёкмыльсӧ керка стенӧ тувъялӧм кӧрт тувйӧ да видзӧдліс неылын йирсьысь кӧза вылӧ. Сылы пыр жӧ дум вылас уси, мый рытнас бара лоӧ лысьтысьны, юктасьны. Таысь сійӧс весиг кезнитӧдліс. Лӧглуныс Дерягин, а сыкӧд тшӧтш и Сосновский вылӧ выльысь ыльӧбтіс. Пытшкыс гудыртчис скӧрысла. Сулыштіс, кыйкнитліс ӧтар-мӧдарӧ. Бӧр босьтіс тувйӧ ӧшӧдлӧм черисӧ. Сэсся шавксьӧдіс кӧзалань. Кӧза велыштіс нин Коля дорӧ да эз пышйы. Лэптіс юрсӧ да виччысис сылысь матыстчӧмсӧ.

Коля разис муас сатшкӧм беддьӧ кӧрталӧм гез помсӧ да каттис сійӧс сой бердас.

— Лок, — кыскыштіс гезйӧдыс кӧзасӧ.

Коля Майбуров ӧтар киас кутіс чери ёкмыльсӧ, мӧдас — гез помсӧ. Мӧдӧдчис ю дорӧ. Бӧрсяньыс гез йылын вӧтчис кӧзаыс да гежӧдика шыасьліс:

— Ме-э.

Майбуров веськӧдчис ю кывтчӧслань. Сійӧ тэрмасис, та вӧсна тракйис гезсӧ, медым кӧзаыс зільджыка восьлалас. Ю дорын сувтіс, кыскыштіс гезсӧ асланьыс да мынтӧдіс сійӧс кӧза голяысь. Кӧза казяліс домысь мынӧмтӧ да пыр жӧ уськӧдчис пышйыны берег пӧлӧн.

Майбуров каттис гезсӧ да мый вынсьыс шыбитіс юас. Сэтчӧ жӧ мӧдӧдіс домасян бедьсӧ. Визулыс сійӧс пыр жӧ кватитіс.

Коля босьтіс чери ёкмыльсӧ, матыстчис подольникъяс вӧйтасянінӧ. Пуксис лыа кӧса вылӧ. Кӧсйис пукыштны мыйкӧдыра, медым ёртъясыс чайтасны, мый кӧзаыс сылӧн чери кыйигкості пышйӧма. Черисӧ кыйны велӧдіс Дерягин, а сэсся шуис, мый тайӧ могыс лоӧ сӧмын сылӧн. Та вылӧ Коля бара паныд нинӧм эз лысьт шуны. Ас пытшкас дӧзмӧмсӧ кутіс.

«Мед ӧні ачыс корсяс кӧзасӧ, лысьтас да йӧвнас чӧсмасяс. Слуга туйӧ видзӧны: то лысьтысь, то чери кый, то пусьы», — лӧгпырысь думыштіс Коля. Сійӧ пукаліс лыа кӧса вылын. Шыблаліс ваӧ посньыдик изъяс. Морӧс пытшкас чужласисны майшасьӧмъяс. Ӧтарӧ кӧ, грабитӧм сьӧмыс шонтіс. А мӧдарӧ кӧ, повзьӧдліс: мыйӧн ставыс помасяс? Дыр-ӧ ковмас дзебсясьны? Мый виччысьӧ сійӧс водзын? Татшӧм майшӧдлӧмъяс бӧръя кадӧ эзэз дай нем виччысьтӧг чужлісны сы пытшкын.

Час мысти Коля Майбуров, киас чери ёкмыльсӧ бовйӧдлігтыр, воис вӧр керкаӧ. Пырис, аддзис нар вылын шкоргысь ёртъяссӧ да гораа шыасис:

— Шкорганныд, а кӧзаыд оз тыдав. Пышйӧма, тыдалӧ.

— Мый? — лэптыліс юрсӧ Сосновский да бӧр унмовсис.

А Дерягин сӧмын мӧдар бок вылас бергӧдчис. Кыкнан помсьыс паркйис вина дук. «Гусьӧн тӧкаритӧмаӧсь», — думыштіс Коля да петіс ывлаӧ. Заводитіс керны-весавны черисӧ. Лӧсьӧдчис юква пуны. Кынӧмыс важӧн нин гургис-сюмаліс. Пӧртйӧ пуктіс ва да ӧшӧдіс бипур весьтӧ. Сэтчӧ жӧ шыбитіс черисӧ да крӧшитіс некымын весалӧм картупель, солыштіс. Пуксис бипур дорӧ. Тадзи сійӧ коллялӧ тані коймӧд вежон нин. Регыд, тӧдӧмысь, ковмас бӧр лэччыны карас. Дерт, буракӧ, полиция корсьысьӧ сьӧм гусялысьяссӧ. Сӧмын код вылӧ грекуйтӧны? Водзвылас удж вылын Сосновский босьтіс тӧлысь кежлӧ отпуск, быттьӧ муніс лунвылӧ, гортас. А Коля висьтасис, мый мамыс сійӧс корис. Та вӧсна дугдас кондукторавны. Дерягин некӧн эз уджав. Сідз, кӧнсюрӧ калымитіс сӧмын. Суседыслы висьталӧма, мый мунас Усть-Цильмаӧ чери кыйны. Банк дорас юрас сюйлісны капрон чувки. Ӧдвакӧ кодкӧ тӧдмаліс найӧс.

КӦЗА СЮРӦМ

Данила да Васьӧ катісны сувтланінсянь верст кымын. Катігас кыснанӧ пысасис нӧшта ӧти сир, содтӧд кык дорас. Кор мыччысис сэтшӧм жӧ лыа кӧса, кутшӧмӧс сӧмын на лои эновтны, Данила корис другсӧ сувтны.

— Тырмас, татчӧ кольччам.

— А-а, — Васьӧ веськӧдіс пыжсӧ береглань. — Со, кодкӧ тані, джуджыдінас, ичӧтик коляс вӧчлӧма. И ю пыдӧсыс галя изъя, комыд вермас лоны.

Зонкаяс босьталісны вугыр шатинъяс, нидзув доз. Заводитісны вуграсьны. Ком чери зэв видзчысьысь. Сійӧс колӧ кужӧмӧн кыйны.

Васьӧ коляс дорӧ шыблыштіс ӧтруб. Медым чериыс казялас да локтас. Коляс бӧрын ва визулыс лӧньджык. А неуна водзынджык визулыс ӧддзӧ. Вугырсӧ колӧ чӧвтны сідз, медым веськаліс лӧня-визула костас. Ком зільӧ кутчысьны ӧти пыднаын, и ва ямигӧн корсьӧ джудждӧсін. Пыдіас паныдасьлӧны ыджыдджык черияс. Ком ён чери. Дэбӧдігӧн, вугыр шайт тракнитӧм бӧрын, чериыс нетшкысьтӧг сулалӧ ӧти местаын. Та дырйи кажитчӧ, быттьӧ эз чери пысась вугырад, а ыджыд кокора. Тшӧкыда овлӧ, мый жилкасӧ орӧдӧ. Ком олӧ неыджыд кельӧбӧн. Ыджыдъясыс ёнджыкасӧ ӧткӧн уялӧны. Визулінын да ю косьясын чериыс сулалӧ визув помын, гӧптын либӧ из да вужля сайын.

Другъяс вуграсисны тайӧс тӧд вылын кутӧмӧн. А кор рытъя шондіыслӧн алӧйгӧрд югӧрыс инмис пу йывъясӧ, Данила босьтіс ассьыс ичӧт черсӧ.

— Ветлам, кос пу чукӧртам, — шыасис сійӧ. — Колӧ бипур пестыны да юква пуны.

— Час, шатинсӧ сатшка бурджыка, — вочаасис Васьӧ.

Зонкаяс кайисны ягӧ чукӧртны усьласьӧм увъяс, керыштны пӧрӧм, косьмӧм понӧльяс. Коліс заптыны пессӧ сы мында, медым войпукны тырмас.

Регыд мысти Нёбъю береглӧн векньыдик лыа кӧса вылын яра ломтысис бипур. А пӧртйын пуис юква. Чӧскыд кӧрсӧ тӧлыс разӧдіс.

— Дульва нин петӧ, — паньнас видліс юквасӧ Данила. — Пусьӧма, лок сёям.

Васьӧ мыччис тасьтісӧ. Данила первой пукталіс черисӧ, сэсся кизьӧрсӧ кисьтіс. Ачыс пуксис сёйны веськыда пӧртсьыс.

— Васьӧ, мыйла Бимтӧ эн босьт? — вомтырнас юаліс Данила.

— Сылӧн кокыс доймыліс, чотӧ вӧлі. Ӧні эськӧ пӧшти бурдӧма нин, но батьӧ шуис, мед пӧ лун-мӧд горт йӧрын олас.

— Кытчӧ дойдліс?

— Ог тӧд, кытчӧкӧ ю дорын. Лэдзлі гуляйтны да.

— Жаль, сыкӧд эськӧ гажаджык вӧлі.

— А-а. Ме сійӧс велӧді уськӧдчыны мышсянь дай кисӧ бандитыслысь курччыны. Кодӧн пурт либӧ пистолет кутӧ.

— А код вылын велӧдін?

— Первой чучела вӧчлі, а сэсся ачым купайкаасьлі. Сарайын батьӧлӧн важиник вӧлі ӧшалӧ. Пасьтавлі, мед пиньыс киӧ оз сатш.

— Да-а, — нюжӧдіс Данила. — Тэ, буракӧ, збыльысь бандитъяссӧ кутавны мӧдан.

Сэсся мӧдарӧ бергӧдіс сёрнисӧ:

— Вуграсьыштам на ӧд.

— Да, колӧ кыйны, мед тырмас тэныд тшӧтш карас лэччӧдыштны.

— Ме кӧсйыси гӧстинеч вайны дедушлы да бабӧлы.

Сёйыштӧм бӧрын зонкаяс зэвтісны вон. Данила вӧлі вайӧма карысь. Батьыс пыралӧма кыйсьысьяслӧн лавкаӧ да ньӧбӧма пиыслы козин пыдди.

Та бӧрын нӧшта на вуграсисны. Тӧлыс лӧнис и пыр жӧ чужисны номъяс. Найӧ дзизгисны да сатшкысялісны чужӧмӧ, киясӧ. Васьӧ перйис номъясысь мавтчан да чукӧстіс другсӧ.

— Лок мавтчы.

Мавтчӧм бӧрын вуграсьны лои кокньыдджык. Но номъяс кытшалісны да важ моз дзизгисны. Сӧмын чужӧмӧ да кушинъясас эзджык пуксьывны. Данила вайис коз лапъяс да пукталіс бипур вылӧ, вӧчис тшынас.

Кор чериыс дугдіс сёйны, зонкаяс пырисны вонйӧ. Ас бӧрся тупкисны восьсаинсӧ, медым дзизгысьясыс оз пырны.

Выль местаын эз пыр унмовсьны. Варовитісны водзӧ велӧдчӧм йылысь. Васьӧ нӧшта ӧтчыд висьталіс, мый чорыда нин думыштіс велӧдчыны да уджавны полицияын. А Данила шуис, мый школа бӧрын, батьыс моз, велӧдчас энергетикӧ. Ӧнісянь нин ёнджыка велӧдӧ математика да физика. Медым вермас пырны Сыктывкарса вӧр институтӧ. Сэні эм колана факультетыс. Сёрнитігас и унмовсисны.

Асывнас другъяс палялісны вон дорын шпорӧдчӧмысь да кӧза шыысь.

— Ме-э, ме-э.

Другъяс пыр жӧ петісны вонйысь. Кутшӧма жӧ чуймисны, кор аддзисны кузь сюра, еджыд кӧзаӧс. Сьыліас кӧрталӧма лӧз лента.

— Да тайӧ жӧ Малань пӧчлӧн кӧзаыс, — чуймӧмӧн горӧдіс Васьӧ. — Кыдз татчӧ веськаліс?

— Сё дивӧыд, — чуймис Данила. — Вай кутам да лэччӧдам.

Васьӧ босьтіс няньтор да кисӧ нюжӧдіс кӧзалы. Кӧза эз пыр жӧ уськӧдчы нянь дорад. Тыдалӧ, кутіс тӧд вылын, мыйӧн помасьліс воддза няньторйӧ нюжӧдчылӧмыс. Но век жӧ чӧскыдыс веніс, матыстчис зонка дорӧ. Васьӧ ӧтар кинас няньсӧ сетіс, а мӧдарнас сюрӧдыс кӧзасӧ кватитіс.

— Данила, вай гезпомсӧ пыж кудсьыс, — горӧдіс сійӧ.

Данила котӧртліс пыж дорӧ. Васьӧ пыр жӧ кӧрталіс гезсӧ кӧзалы сюрас.

— Мый кутам вӧчны? — юаліс сійӧ.

— Лэччӧдам Малань пӧчлы.

— Тешкодь, та ылна локтӧма.

— Шензьы кӧть эн. Колӧ мӧвпыштлыны. Тэ ӧд сыщикӧ кӧсъян велӧдчыны, босьт да думайт, мыйла Маняыс та ылнасӧ локтӧма.

— Ӧтлаын колӧ мӧвпавны. Тэ на, друг морт, верман чуйдны.

— Ме думайта, лэччам сиктас, сетам кӧзасӧ Малань пӧчыслы, да колӧ паныдасьлыны Иван дядькӧд.

— Ӧні жӧ лэччам? Ог вуграсьӧй?

— Огӧ, мӧдысь волам. Ме вӧзйыся мам-батьлысь да кольччыла.

— Миянын олыштан.

— А-а.

Зонкаяс лӧсьӧдчисны кывтны. Кусӧдісны чусалысь бипурсӧ. Лэптісны тӧвдӧра, кӧзасӧ пыртісны пыжӧ да кӧрталісны, медым эз чеччышт ваас.

Пыж петіс ю шӧрӧ да заводитіс шлывгыны горув. Тӧлыс тӧвдӧрасӧ зэвтіс да шпорӧдчис. Васьӧ пыж бӧжын веськӧдліс. А Данила сыніс да видзӧдлывліс баксысь кӧза вылӧ. Зонкаяс тэрмасисны, прӧйдитісны воддза сувтлӧм местасӧ. Эз казявны, кыдзи пуяс сайӧ саймовтчис мортлӧн вуджӧрыс. Дзебсьысьыс лӧг синмӧн колльӧдіс найӧс чукыльӧдзыс, кытчӧдз эз саявны.

Сиктӧ воӧмкӧд тшӧтш паськаліс сёрни, мый Малань пӧчлӧн кӧзаыс пӧшти кык вежон мысти сюрӧма Нёбъю бокысь. Малань пӧч, кор вайӧдісны кӧзасӧ, кутліс зонкаясӧс и кӧзасӧ. Да вӧлись юасис, кысь сюри. Малыштіс кӧзалысь вӧрасӧ да шуис:

— Лысьтывлӧмаӧсь, ме полі, мися, тшыкӧ вӧраыс. А кодкӧ кӧзасӧ лысьтӧ вӧлӧм.

— Колӧкӧ, ошъяс? — шмонитыштіс Данила. — Вӧрса ю дорысь аддзим да.

— Гашкӧ-й, ошъяс, — аслыснога видзӧдліс зонка вылӧ Малань пӧч да нуӧдіс донаторсӧ гидас.

Другъяс мӧдӧдчисны гортас. Сёрнитчисны, мый Иван дядькӧд паныдасьласны бӧрынджык. Но сійӧ, кывлӧма йӧз сёрнисӧ да, ачыс локтіс на дорӧ. Данила кыліс машина шысӧ да видзӧдліс дзиръя ӧшиньӧд. Полицияса «уазикысь» петіс участкӧвӧй. Лӧсьӧдыштіс боксьыс полевӧй сумкасӧ да восьтіс дзиръя ӧдзӧс. Петрович нэмыс полевӧй сумкасӧ кыскалӧ. Сӧмын сы вылысь татшӧмсӧ позьӧ аддзыны: шулывліс, ӧнія папкаясыд пӧ сылы оз лӧсявны.

— Чолӧм, — Петрович пыригмоз киасис батьыскӧд, довкнитіс юрнас мамыслы, а сэсся шыасис Данила дорӧ:

— Ме тэ дорӧ. Висьтась, кысь кӧзаыс сюри.

— Нёбъю бокысь, асывнас ачыс локтіс.

— Тӧдмавны эськӧ, кыдзи сэтчӧ веськаліс.

— Малань пӧч шуӧ, кодкӧ пӧ лысьтӧ вӧлӧм.

— Сідзкӧ, сійӧс Нёбъю бокас кодкӧ катӧдліс?

— Буракӧ.

— Верманныд индыны, кытысь сюри?

— Микол вӧр керкасянь верст кымын вывлань колӧ катны. Ми первой керка весьтӧ сувтлім, но аддзим, кодкӧ подольникъяс чӧвталӧма, да вылӧджык кайим.

— Коді сэні вермас подольникасьны?

— Ог тӧд. И Васьӧ оз тӧд.

Петрович тані ланьтыштіс, мыйкӧ думайтіс. Сэсся бергӧдчис Данилалӧн батьыс дорӧ.

— Николай, тэ он тӧд, кодлӧн чӧс туйыс сэні?

— Ме кывлі, сійӧ Майбуровъяслӧн вӧлі, а сэсся пӧрысьыс кулі да кодлыкӧ сетлӧмаӧсь.

— Коді вермас висьтавны?

— Васьӧлӧн батьыс, тшукысь, тӧдӧ. Сійӧ ӧд вӧрас ветлывлӧ, — сюйсис сёрниас Данила.

— Петалам, сідзкӧ, — Петрович довкнитіс сылы юрнас. Сэсся видзӧдліс детинкалӧн бать вылӧ. — Катӧдла Данилатӧ Нёбъю бокас, индас, кысь кӧзаыс сюри?

— Мед кайлас.

— Ме ӧтнам ог, Васьӧӧс нуӧдлам.

— Бур, — шуис Петрович.

Петісны ывлаӧ. Кыпӧдчӧма лӧз кымӧр. Тӧлыс ланьтӧма. Сынӧдыс быттьӧ сьӧкыда личкис лов вылад. Татшӧм поводдяӧ лолыд оз ветлы. Выліас, лӧз кымӧръяс пытшкын, югнитліс чардби. А сэсся гымыштліс. Петрович чатӧртліс юрсӧ вывлань.

— Нӧрӧвитлыны ковмас. Со кыдзи Илля Великӧйыс мурзӧ да локтӧ. Аски асывсяньыс Шудӧг туй вылас петам. «Уазикнад» ӧд пӧшти дінӧдзыс воам.

— А-а, — кӧсйысис Данила. — Иван дядь, Васьӧлы ме али ачыд висьталан?

— Ачым, — Петрович пырис Васьӧ дорӧ.

Данила нӧшта ӧтчыд видзӧдліс кыпӧдчысь, повзьӧдчысь кымӧр вылӧ. Сулыштіс ӧшинь улын, а кор петіс тӧв нырыс да чорыда крапкис посводз ӧдзӧссӧ, котӧрӧн пырис гортас.

Бушколыс заводитчис другӧн. Зэрмис, быттьӧ ведраысь кисьтӧ. Чашйис ӧшинь увъясысь пуяслысь вожъяссӧ. Нетшкис сэтӧр да ӧмидз кустъяс. Важиник керкаяс вылысь шыблаліс шифер торъяс. Гымаліс да чардаліс. Быд гымыштӧм бӧрын Данилалӧн мамыс чӧвтліс пернапас.

— Бласлӧ Кристос, — шуаліс вомгорулас.

— Татшӧмыд важӧн эз вӧвлы.

— Кар бердас бара гымалӧ оз? Николай, мунтӧдзыд ӧшиньтӧ игныштлін эн? — повзьӧмсорӧн юаліс мамыс.

— Игана, ачым пӧдлалі гортысь петтӧдз, — вочаасис батьыс. — Дай батьӧс кори видзӧдлыны керкасӧ.

Час кымын бушуйтчис тӧлыс. Чардаліс да гымаліс. Сэсся, дзик быттьӧ ӧшинь улын, зэв югыда чардыштіс, а бӧрсяньыс гымыштіс сэтшӧм гора, мый ӧшинь стеклӧяс вӧрзьылісны. А керка стеныс йиркмунлі. Та бӧрын бушколыс вешйис бокӧ, зэрыс ньӧжйӧник дугдіс. А регыд мысти мыччысис шонді.

Данила петіс другыс дорӧ.

— Гымаліс кыдзи! — шыасис сійӧ. — Тэнӧ Иван дядьыд Шудӧг туй вылас корис ветлыны?

— Да.

— Аски пӧ ветлам. Мый аскисӧ виччысьны?

— Талун зэрас на, — Васьӧ индіс кымӧръяс вылӧ. — Со бӧрвывсянь лӧзыс выльысь кыпӧдчӧ. Данила чатӧртчыліс. Выліас, збыльысь, бара ставыс ӧшйӧма. Дай зэр тусьясыс заводитісны выльысь нин воавны. А такӧд тшӧтш кутіс чардавны да гымавны.

Мӧд асылӧ, водзпӧр на, Данила да Васьӧ мӧдӧдчисны участкӧвӧй дорӧ. Кыдзи сёрнитчисны воддза луннас, найӧ кайласны Микол вӧр керкаӧдз. Кор воисны Петровичлӧн оланінӧдз, ёна чуймисны. Сылӧн ӧшинь улас быдмис кузь, пашкыр сус пу. А ӧні сус пуыс чегӧма. Ыджыдджык юкӧныс туплясис туй вылын. Чегӧминыс чишкасьӧма, сьӧдӧдӧма. Петрович гӧтырыскӧд сулаліс чегӧм пу дорас да юрсӧ гыжъяліс. Вӧлӧмкӧ, чардбиыс лыйӧма пуас да пасьвартӧма. Весиг ӧзйылӧма. Малань пӧч сэні жӧ бергаліс. Ӧтарӧ пернапас чӧвталіс.

— Абу бур водзӧ тайӧ, Анна, — шуаліс Малань пӧч Петровичлӧн гӧтырлы. — Колӧ видзчысьны верӧсыдлы.

— Да ме быд лун дӧжнала, мед пенсия вылӧ петас.

— Вот, вот. Енмыд аддзӧ и ӧлӧдӧ. Абу бур водзӧ.

— Сӧранныд нинӧм абусӧ, — Петрович ӧвтыштіс кинас бабаяс вылӧ. — Нинӧм оз ло. Сідз ӧд, Данила?

Данила видзӧдліс Васьӧ вылӧ, нинӧм эз шу. Сӧмын вашмуні. А Васьӧ юаліс:

— Ветлам ог, Иван дядь?

— Ӧти здук виччысьлӧй. Пусӧ пилита пес вылӧ, медым ветлысь-мунысьыслы эз мешайт. Бурджык, мунӧй гортад, ме сувтла тіян дорӧ.

Петрович босьтіс бензопила, а зонкаяс косісны. Пӧпуттьӧ пыралісны сельпо лавкаӧ. Васьӧлы ковмӧма карандаш. Лавкаын нывбабаяс казьтылісны тӧрытъя гымалӧмсӧ да чардалӧмсӧ. Висьтавлісны ӧта-мӧдыслы, кодлысь шиперъяссӧ бушколыс чашйӧма. Татшӧм страститчӧмыс пӧ эз на вӧвлы. Та дырйи ставӧн шуисны, мый гымньӧвйӧн Петровичлӧн ӧшинювса сус пуӧ лыйӧмыс абу бур водзӧ.

ПЫШЙЫНЫ ЛӦСЬӦДЧӦМ

Коля Майбуров шӧйтіс матігӧгӧрын, корсяліс тшакъяс. Эз пыр казяв бушковыслысь матыстчӧмсӧ. Кор ывлаыс пемдіс да кутісны воавны зэр тусьяс, котӧрӧн мӧдӧдчис вӧр керкалань. Но косӧн воны эз вевъяв. Брӧд кӧтасис, зэрыс исковтіс юрси да чужӧм кузя. Паськӧмыс ляксис яй бердӧ.

Бушколыс тӧлӧн, гымӧн да чардӧн чашйис пу йывъяссӧ. Сісьмӧмъяссӧ пӧрлӧдліс, нетшкис вужъяснас. Пуясыс катласисны, нюклясисны ӧтарӧ-мӧдарӧ, дзуртісны, ойзісны. Быд чардыштӧм да гымыштӧм кажитчис зэв матіӧн, быттьӧ юр весьтад Илля Великӧйыс кодкӧдкӧ косясьӧ.

Коля котӧрӧн пырис вӧр керкаӧ, пуктіс сюрӧм тшак нопсӧ да видзӧдліс ичӧтик ӧшинь дорын сулалысь пызан вылӧ. Сы сайын пукалісны ёртъясыс да бара нин «даръясисны». Пызан шӧрын сулаліс кык бутылка водка. Ӧтиыслӧн пыдӧсас юанторйыс, а мӧдыс восьтлытӧм на.

Дерягин кисьтіс курыдторсӧ лякӧсь куш стӧканӧ да мыччис Колялы.

— На, шонтысь.

Но Коля эз матыстчы, заводитіс пӧрччысьны да пыдзрасьны. Дерягин стӧкансӧ киас кутӧмӧн виччысис.

— Ме дыр на виччыся? — скӧрысь шуис сійӧ.

Коля Майбуровлӧн синмыс югнитіс лӧглунӧн. Но воча нинӧм эз шу. Матыстчис видзӧдлассӧ дзебӧмӧн, босьтіс Дерягин киысь водка тыра стӧкансӧ да вайӧдліс вом дорас.

— Вежся да вӧлись, — бӧр пуктіс стӧкансӧ.

— Ладнӧ, — Дерягин босьтіс ассьыс стӧкансӧ да чокнитчис Сосновскийкӧд. — Поехали. Коля вежис паськӧмсӧ, кӧтасьӧмсӧ ӧшліс стен пӧлӧн нюжӧдӧм кӧвйӧ. Пуксис пызан сайӧ, кисьтіс вомас водкасӧ да чепӧльтіс нянь кусӧк. Кансер дозйысь паньыштіс пуӧм кук яй. Морӧс пытшкыс шоналіс, а юрыс гудыртчис. Кыв йылас мӧдісны бергавны лёкторъяс, кодъясӧс эськӧ шуис Дерягинлы. Но кутчысис, сӧмын пиньсӧ мурч курччис. Чеччис пызан сайысь, босьтіс папирос да кыв шутӧг петіс ывлаӧ.

— Бӧръя кадӧ оз кажитчы сійӧ меным, — ӧдзӧслань индіс Дерягин. — Вермас вузавны.

— Мед сӧмын видлас, — шуис Сосновский. — Колӧ сьӧм мешӧксӧ мӧдлаӧ дзебны.

— Колӧ, аски жӧ мӧдлаӧ нуам.

— Кор Коляыс ю дорас лэччас.

— А-а.

А Коля Майбуров сулаліс вӧр керка дорын да вомсьыс тшынсӧ лэдзалігмоз мӧвпаліс: «Лёк, мый кӧзаыс веськаліс Васьӧ да Данила шӧрӧ. Тӧдӧмысь, туясьны пондасны, кыдзи сійӧ татчӧ локтіс. Колӧ усйысьны татысь, а то сюрны верман. Унмовсясны, пыка ӧдзӧссӧ, босьта ассьым пайӧс и тӧвзя алкашъяс дорысь. Сьӧмнад ог вош, лунвылӧ сетча. Мед сэсся асьныс черисӧ кыйӧны да пусьӧны. Слуга туйӧ видзӧны».

Видзӧдліс енэжӧ: зэр тусьясыс воалісны на, но гежӧда нин. «Час, пока юӧны, ветла сьӧмысла», — мӧвпыштіс ас кежсьыс. Саймовтчыліс керка сайӧ да киняулас лӧз тубрас топӧдӧмӧн тэрыба мӧдӧдчис вӧрса ордымӧд. Пода туйыс зэрсьыс нильзьӧма да кокыс вильсъяліс. Та понда кыкысь муртса эз гатшась. Та бӧрын кежис да муніс ордымыскӧд орччӧн.

Воис вожа джуджыд пожӧм дорӧ. Видзӧдліс гӧгӧрбок, копыртчис да лэптыштіс подувсьыс нитш палаксӧ, плёнка вевттьӧдсӧ. Перйис сьӧм тыра мешӧксӧ. Гугӧдіс веськыда нитш вылас. Юкис куим пельӧ. Ассьыс юкӧнсӧ сӧвтіс вайӧм лӧз нопъяс. Видзӧдліс коляс вылӧ да босьтіс нӧшта ӧти пачка, содтіс аслыс. «Слугаалӧмсьыс», — думыштіс ас кежысь. Кӧрталіс нопсӧ. Сэсся котӧртліс бокӧ да парсаліс нитшсӧ. Моздорас вайис джуджыд пожӧм дорӧ. Вайӧм нитшсӧ сюяліс дзебасысь перйӧм мешӧк подулӧ, а выліас пукталіс сьӧм пачкаяссӧ. Ӧні сылӧн ыдждаыс и сьӧктаыс нинӧмӧн эз торъяв воддзасьыс. Сэсся мешӧксӧ бӧр пуктіс дзебасӧ. Выліас бара шлапкис плёнка да нитш палаксӧ. Лӧсьӧдыштіс, мед нинӧм эз казявны. Волысаліс лӧз нопсӧ да мӧдӧдчис вӧр керкалань. Син улас друг уси пода туй вылысь кок туйыс. Кежаліс бокӧ, нетшкис росъяс да став тӧдчан кок туйсӧ чышкис-мольӧдіс. Вӧр керка дорӧ воигӧн выльысь чорыда зэрмис. Коля котӧртіс лэбулӧ. Керка пельӧс подувсьыс кыскыштіс чурка да сюйыштіс сэтчӧ лӧз мешӧксӧ. Сэсся чуркасӧ бӧр пуктіс аслас местаӧ. Вӧлисти ышловзис, весиг лов вылас кокньыдджык лои. Чатӧртліс юрсӧ вывлань: «Бур, зэрыс мольӧдас да кок туйыс оз кут тӧдчыны».

Пырис керкаӧ да сатш пуксис пызан сайӧ.

— Кытчӧ вошлін? — дульсмӧм бугыльӧн видзӧдліс Дерягин.

— Кӧза корси.

— Сюри?

— Эз.

— Оз и ков, сідз ӧд, Ӧньӧ? Вай точкам.

Сосновский сӧмын юрнас довкнитіс да кутчысис стӧканӧ. Юигӧн сійӧ кынӧм висьӧмсӧ эз кыв. Дерягин кисьтіс и Коля Майбуровлы.

— На, — мыччис кисьтігмозыс.

Коля босьтіс, здукӧн пӧрӧдіс стӧкансӧ вомас да колс пуктіс пызан вылӧ. Дерягин весиг чуймыліс.

— О-о, велаліс!

Коля курччис няньтор, сюйис вомас кансер банкаысь яй кусӧк, дыркодь някляліс да ньылыштіс. А регыд мысти лэдзчысис дзик код улӧ да кутіс сӧрны.

— Ме коддзи, вода, — шуис мужикъяслы да муніс аслас узьлан местаӧ.

Дерягин ӧвтыштіс кинас: узь пӧ.

Мӧд луннас Коля Майбуров кунь-кань чеччис. Видзӧдліс орччӧн узьысь Дерягин да Сосновский вылӧ. Дерягин шкоргис, а мӧдыс узис вомсӧ паськӧдӧмӧн. Коля шытӧг пасьтасис, видліс пинджак пытшкӧс зепсьыс пистолетсӧ. Ведраысь гумовтіс ва да горша юис. Пызан вылысь босьтіс няньтор, сюйис зептас. Восьтігас ӧдзӧсыс дзуртыштіс, но узьысьяс эз палявны.

Коля чатӧртліс юрсӧ енэжӧ. Шондіыс бура вылын нин. «Узьсьӧма», — думыштіс ас кежсьыс. Босьтіс ывла стен бокын сулалысь майӧг да пыкис керка ӧдзӧссӧ. Кыйкнитліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, перйис керка улысь нопсӧ да мӧдӧдчис Шудӧг туйлань.

ШЫШЪЯСӦС ТШАПНИТӦМ

Петрович воис аслас «уазикӧн» Данила керка весьтӧ да тутӧстіс. Зонкаяс кыкнанныс котӧрӧн лэччисны кильчӧ содйӧд. Васьӧ веськӧдчис карта сайӧ.

— Бимӧс босьта.

Петрович восьтіс кабина ӧдзӧссӧ. Данила пуксис воддза пуклӧс вылӧ, а Васьӧ бӧрвылас. Бим йӧршитчис пуклӧсъяс костӧ. Кывсӧ нюжӧдӧма, сылы кабинаын жар. Васьӧ восьтіс асладорсьыс дзоля ӧшиньсӧ да Данилаӧс корис сідз жӧ вӧчны. Кабинаыс тӧдчымӧн ыркнитіс.

— Иван дядь, а пистолеттӧ босьтін? — юаліс Васьӧ.

— Менам сійӧ пыр сьӧрысь.

— И лыйсьылін? — бара юаліс Васьӧ.

— А-а.

— А талун? Друг да рӧзбойникъяскӧд паныдасям. Миян пистолетыд абу.

— Тіянлы оз и ков. Паныдасям кӧ, юрсиктӧ звӧнитам да отсӧг корам.

— Кор на отсӧгыс воас. Колӧ кӧть нӧшта ӧти пистолет либӧ ружье. Менам батьлӧн кодь, — майшасьӧмӧн шуис Васьӧ.

— Ті эн полӧй, ми ӧд сӧмын местасӧ видзӧдлам. Сідз РОВДса дежурнӧйлы и висьталі, мися, кӧза вошлӧм-сюрӧмыс майшӧдлӧ, колӧ прӧверитны.

— Ми ог полӧй, миян Бим эм.

— Ёна тай тэнӧ ю дорас дорйӧма, — сюйсис сёрниас Данила. — Колӧкӧ, бара пышъяс.

— Оз, вот аддзыланныд, — дорйыштіс понсӧ Васьӧ.

Петрович кывзіс да шпынняліс. Корсюрӧ содтышталіс зонкаяс сёрниӧ ассьыс. Висьтавліс, кутшӧм лоӧмторъяс вӧлӧма милицияын уджалігӧн. Сылы унатор позис висьтавны. Ӧд милицияын сійӧ томсяньыс. Армия бӧрас пыравлӧма. Ӧти тӧдса коралӧма. Шуӧма: оз кӧ пӧ кажитчы, бӧр мунан. А сы бӧрти со кымын во нин коли.

«Уазик» кежис Шудӧг туй вылӧ. Туйыс зэр бӧртиыд лоӧма нильӧг. Машинасӧ заводитіс шыблавны. Та понда Петрович вуджис коймӧд передача вылӧ да включитіс машиналысь воддза кӧлесаяссӧ. Машинаыслӧн ӧдыс надзмыштіс, но ӧні сійӧ муніс веськыда, эз шыблӧдлы. Верст кык мысти водзвылын тыдовтчис том морт. Сійӧ «уазиктӧ» аддзис да пыр жӧ кежис, бергӧдчис мышкӧн да заводитіс пышйыны. Мышкас ӧтарӧ-мӧдарӧ бовъяліс лӧз ноп.

— Тайӧ жӧ Коля Майбуров! — горӧдіс Данила. — Пышйӧ миянысь!

— Збыльысь, сійӧ, — вочаасис Васьӧ. — Колӧ суӧдны.

Петрович личкыштіс газ педальӧ. Кор машинаыс весьтасис пышйыськӧд, Петрович сувтӧдіс да уськӧдчис суӧдны. Данила да Васьӧ тшӧтш чепӧсйисны бӧрсяньыс. А Бим увтчигтырйи котӧртіс водзвылас.

— Сувт! — горзӧ Петрович.

— Бим, босьт, — усьӧдӧ Васьӧ.

Коля кылӧ бӧрсяньыс понлысь шысӧ. Вот-вот шашаритчас гач кокас. Перйис питшӧгсьыс пистолетсӧ да метитчытӧг лыйис бӧрвылӧ. Пуляыс шуркнитіс, чаштӧдіс Васьӧ дінысь коз пулысь вожсӧ.

Петрович пыр жӧ ӧвтыштіс зонкаяслы кинас.

— Кольччӧй, мунӧй машина дорас!

Сэсся перйис ассьыс пистолетсӧ да лыйис сынӧдас.

— Сувт!

Но Коля сӧмын содтіс ӧдсӧ. Бим нӧшта на ӧддзӧдіс. Мый вынсьыс уськӧдчис пышйысь вылӧ да лапаяснас тойыштіс мышкас. Коля Майбуров павгысис ныр вылас. А понйыс пыр жӧ курччис кисӧ, кодӧн вӧлі чабыртӧма пистолетсӧ. Петрович суӧдіс, песовтіс Колялысь кисӧ да мырддис пистолетсӧ. Пышйысьлӧн кыкнан киас тшолкнитіс наручник.

Петрович тшӧктіс Колялы сувтны да висьтасьны: мыйла пышйис, кысь пистолетыс?

Но Коля Майбуров сӧмын букыштчӧмӧн видзӧдлывліс участкӧвӧй вылӧ. Бугжыльтліс зонкаяслань.

А Бим сулаліс сэн жӧ да эргис.

— Эр-р.

— Колӧ нопсӧ шобны, — Васьӧ кутчысис ноп волысӧ да кыскыштіс.

Коля вежыньтчыліс, бергӧдчис Васьӧлань да скӧрысь шуис:

— Эн вӧрӧд!

Но Васьӧ мынтіс нин нопйыслысь волыссӧ. А Петрович кутыштіс, босьтіс киас да разис кӧвсӧ.

— Вот тайӧ да! — чуймӧмӧн горӧдіс Петрович. — Тані гусявлӧм сьӧмыд! Со коді вӧлӧм бандитыс! Кӧні мукӧд вӧрӧгыс? Али ӧтнад грабитін?

Данила да Васьӧ тшӧтш видзӧдлісны нопсьыс сьӧм пачкаяссӧ. А Коля Майбуров зывӧкпырысь шпыньмунліс. Сійӧ нинӧм эз висьтав юалӧмъяс вылӧ. Сӧмын кадысь кадӧ бугжыльтліс синсӧ сійӧс тшапнитысьяс вылӧ.

Петрович телефон пыр йитчис РОВД-са дежурнӧйкӧд, корис мӧдӧдны отсӧг.

Сьӧм тыра нопсӧ сетіс Данилалы, а ачыс кватитіс шошукӧдыс Коля Майбуровӧс да нуӧдіс «уазик» дорӧ. Йӧртіс сійӧс машиналӧн бӧръя, решёткаа ӧшиня жыръяс, томналіс.

— Пукышт тані, — шуис ключсӧ зептас сюйигмоз.

Сэсся перйис машинасьыс аптечка да сюйис аслыс полевӧй сумкаӧ.

— Ветлам вӧр керка дорас, — нуӧдіс зонкаясӧс.

А та водзвылын Дерягин да Сосновский тракйисны ӧдзӧс вуг. Чужъялісны ӧдзӧсас да ёрччисны.

— Немортыд, пыкӧма! Сюрлас, сьылідзирсӧ песовта! — скӧрысь шуаліс Дерягин.

Сосновский чужйис ботинкиа кокнас ӧшиньӧ. Ӧшинь рамаыс лэбис, а стеклӧыс зёльмуні. Сосновский видзӧдліс ывласӧ артмӧм розьӧд.

— Он тӧр, — мышсяньыс кыліс сійӧ.

— Видла.

И сэк жӧ кӧнкӧ неылын кыліс лыйсьӧм шы. Сосновскийӧс тайӧ нӧшта на ыззьӧдіс петны керка пытшкысь. Перйис зепсьыс пистолетсӧ, чургӧдіс кыкнан кисӧ водзӧ да юрсӧ сюйис ӧшинь розяс. Джоджсяньыс йӧткыштчис кокъяснас. Юрыс да пельпомыс пырис розьӧ, но водзӧ кыссьыны эз лэдз кынӧмыс дай паськӧмыс кутіс. Сибдіс, ӧтар ни мӧдар. Кокыс бовъяліс сынӧдас. Ботинки нырыс муртса керка джоджас инмӧ.

— Кыскы бӧрвыв, — горӧдіс сійӧ Дерягинлы.

Но мӧдыс сы вылӧ кивыль эз вартлы. Сійӧ кымынӧдысь нин мый вынсьыс чужйис пыкӧм ӧдзӧсӧ. Та пӧрйӧ пыкӧдыс уси и ӧдзӧсыс гурйыв воссис. Дерягин ырскӧбтіс-петіс вӧр керкаысь да воськов сё кымын ылнаысь пыр жӧ аддзис участкӧвӧйӧс, сы бӧрся локтысь зонкаясӧс.

— Сувт! — горӧдіс Петрович.

Но Дерягин котӧртігмоз чургӧдліс сылань пистолетсӧ да лыйис. Пуляыс жвинькнитіс, чилснитіс-розьӧдіс пинджак соссӧ, сатшис орчча пуӧ. Петровичлӧн киыс ас кӧсйытӧг малыштіс сойсӧ.

— Сулав, лыя! — выльысь горӧдіс сійӧ.

Сэсся бергӧдчыліс зонкаяслань да тшӧктіс кольччыны керка дорас. А ачыс кутіс вӧтӧдны пышйысьӧс. И сэк жӧ кыліс лыйӧм шы керка ӧшинь дорысь. Зонкаяс котӧртісны сэтчӧ. Аддзисны Сосновскийлысь ӧшинь розьӧ сибдӧмсӧ. Сійӧ мурзіс, зілис мынтӧдчыны нальксьыс да шенасис пистолета кинас. Бим уськӧдчис да пыр жӧ курччис кисӧ. Пистолетыс уси муас. Сосновский чорыда ёрччыштіс. Васьӧ серӧктіс:

— Ха-ха-ха, бандитыс ачыс налькйӧ пырӧма.

— Вай кӧрталам ки-коксӧ, — вӧзйис Данила.

Пырис керкаӧ, нетшыштіс стен пӧлӧнын везнитлӧм гез. Босьтіс пызан вылысь пурт да вундіс гезсӧ кык пельӧ. Сэсся шур-шар кӧрталіс Сосновскийлысь кокъяссӧ. Петіс ывлаӧ, медым кисӧ кӧртавны. Но бандит эз сетчы. Ӧвтчис кинас, сьӧласис да быдсяма пеж кывъяссӧ шуаліс. Васьӧ босьтіс ӧдзӧс дорын туплясьысь майӧгсӧ.

— Он кӧ ланьт, тайӧн юр пыдӧсад колска, — шуис Сосновскийлы.

Сӧмын та бӧрын сійӧ сетіс кисӧ кӧртавны.

— Ӧшав тадзи, — ӧвтыштіс кинас Васьӧ, босьтіс бандитыслысь пистолетсӧ да сюйыштіс гач вӧнь костас. — Данила, вай котӧртам Петрович бӧрся.

Зонкаяс гӧнитісны, чукӧстісны Бимӧс. Бура ылӧ нин пырисны вӧрас. Бара кутісны кывны лыйсьӧмъяс. Шыыс ӧтарӧ матыстчис. Тыдалӧ, лыйсьысьясыс ӧти местаын вӧліны. Васьӧ котӧртіс Бим бӧрся да нӧшта содтіс ӧдсӧ, горӧдіс:

— Данила, эн кольччы, ӧдйӧджык!

И сэк жӧ кыліс ойӧстӧм. Зонкаяс уськӧдчисны ойзӧм шы улӧ. Аддзисны, Петрович пуксьӧма нитш вылӧ да кинас кутчысьӧма веськыд пельпомас, садьсӧ вошталӧ. Дерягиныс лыйӧма сылы да веськалӧма. Ачыс бара котӧртӧ. Водзын сылӧн мышкыс тыдаліс на.

— Данила, тэ кольччы, кӧртав пельпомсӧ Иван дядьыслысь. Ме бандит бӧрся. Бим, ме дорӧ!

Данила перйис полевӧй сумкаысь аптечка да пӧрччӧдіс Петровичӧс, кутіс кӧртавны доймӧминсӧ. А Васьӧ кыскис гач вӧнь костысь Сосновскийлысь босьтӧм пистолетсӧ, чургӧдіс вылӧ да лыйис сынӧдас.

— Сулав! — горӧдіс пышйысь Дерягинлы.

Аддзис, мый пышйысь кивыль эз вартлы сылӧн горӧдӧм да лыйӧм вылӧ, да заводитіс лыйлыны веськыда мышкас. Но эз веськав. Тӧдчис, мый том мортыс первойысь босьтіс киас пистолетсӧ. Та бӧрын найӧ понйыскӧд нӧшта на содтісны ӧдсӧ. Ӧні Дерягин эз нин вочасӧ лыйсьы. Сылӧн помасисны патронъяс. Юрас вӧлі сӧмын ӧти мӧвп — пышйыны. Колонияӧ веськавны эз кӧсйы. Котӧртіс веськыда, мый вынсьыс. Зілис ылыстчыны, ыдждӧдны костсӧ.

Друг вӧрыс гежӧдмис, а сэсся воссис кушин. Заводитчис шудӧгса паськыд, юр воштан нюр. Дерягин нем думайттӧг уськӧдчис восьсаинас, нюрас, и пыр жӧ вӧйис коскӧдзыс. Ырскӧбтіс петны, но кымын пессис, сымын водзӧ вӧйис. Кор Васьӧ Бимыскӧд воисны сэтчӧ, Дерягинлӧн вӧлі юр пыдӧсыс нин тыдалӧ. А здук мысти мыччысисны вабольяс. Тайӧс аддзӧм бӧрын Васьӧлы весиг эз ло лӧсьыд. Сьӧлӧмыс гудыртчис. Кӧть мортыс ненога оліс, но татшӧм туйпомыс вывті чорыд наказанньӧӧн сылы кажитчис.

Косіс Петрович дорӧ. Данила доймӧминсӧ кӧрталӧма, но вирыс бинт пырыс сӧдзтіс на. Петрович сьӧкыда лолаліс.

— Кулас, дырджык кӧ оз воны, — Васьӧ индіс сы вылӧ. — Ме котӧртла керка дорас, потшъяс сэн вӧлі. Вӧчам нӧсилка да сы вылын петкӧдам. А тэ сэк кості кыдз росъяссӧ кузьджыка чегъяв.

Регыд мысти зонкаяс ас вӧчӧм нӧсилка вылын ранитчӧм мортӧс заводитісны петкӧдны вӧрысь. Пӧшти воисны участкӧвӧйлӧн «уазик» дорӧ, кор паныдасисны РОВД-саясыс. А бӧрсяньыс мыччысис санитарнӧй машинаыс.

Зонкаяс лэдзисны нӧсилкасӧ муас да уськӧдчисны бурдӧдчысьяс дорӧ.

— Спаситӧй Петровичсӧ, — ӧтпырйӧ артмис налӧн.

Бурдӧдысьяс тэрмасьӧмӧн видлалісны ранитчӧм мортӧс, вӧчисны укол да асланыс нӧсилка вылын пыртісны машинаӧ. Кор вӧрзьӧдчис, сӧмын та бӧрын зонкаяс заводитісны сёрнитны локтысь полицейскӧйяскӧд. Петкӧдлісны налы Коля Майбуровӧс да сьӧм мешӧксӧ. Сэсся нуӧдісны вӧр керка дорӧ да индісны ӧшинь розьын бовъялысь Сосновский вылӧ. Васьӧ висьталіс, кӧні помасис олӧмыс Дерягинлӧн, да индіс местасӧ.

— А сьӧмыс тані абу ставыс, — босьтліс киас Коля Майбуровлысь мешӧксӧ локтысь полицейскӧй.

— Коляыс эз висьтав, — вочавидзис Васьӧ. — Колӧ Бимлы сетлыны, мед исалас да корсяс.

— Видлы, — полицейскӧй мыччис мешӧксӧ.

Васьӧ босьтіс, чукӧстіс Бимӧс, сетіс исавны. Сэсся тшӧктіс:

— Бим, корсь.

Понйыс пыр жӧ котӧртіс керка дорӧ. Сэсянь — веськыда вожа джуджыд пожӧмлань. Воис да заводитіс парсавны нитшсӧ. Васьӧ вештыштіс нитш палаксӧ да перйис нопсӧ.

— Со кытчӧ дзеблӧмаӧсь! — горӧдіс сійӧ.

...Другъяс воисны гортас рытладорыс нин. Виччысисны, кор перъясны розьсьыс Сосновскийӧс да йӧршитасны машина мышкӧ, кор гижасны протокол да кырымӧдаласны. Петкӧдлісны, кӧні тшапнитісны Майбуровӧс. Полицейскӧйяс ставсӧ снимайтісны. Васьӧ сетіс Сосновскийлысь мырддьӧм пистолетсӧ. Сӧмын та бӧрын мӧдісны туйӧ. Полицейскӧйяс зонкаясӧс вайисны сиктӧ ас керка дорӧдз. Кыкнанныслысь кутлісны кисӧ да аттьӧалісны бандитъясӧс кутігӧн отсасьӧмысь.

— Награда вылӧ вӧзъям, — кӧсйысис ыджыдыс.

— Петровичыс жаль, — шуис Васьӧ. — Сійӧ пенсия вылӧ петны виччысис.

— Эн шогсьы, бурдас, — вочаасис полицейскӧйыс. — Ме звӧнитлі нин больничаас. Вӧчӧмаӧсь операция. Ставыс лючки-ладнӧ.

Данила висьталіс бать-мамлы Шудӧг туйвывса лунся лоӧмторъяссӧ. Вӧзйысис кольччывны регыдик кежлӧ Васьӧ друг дорас. Но мамыс, кор кыліс лыйсьӧмъястӧ, тшӧть моз паныд сувтіс.

— Некытчӧ, лэччам ӧтлаын. Кольччӧм йылысь сёрни оз ло!

Мӧд луннас асывсяньыс гортсаяс заводитісны лӧсьӧдчыны туйӧ. Данила шогпырысь юӧртіс другыслы, мый эз лэдзны кольччыны, медсясӧ мамыс паныд сувтіс.

— Миянлы сёр рытнас нин звӧнитлісны полициясянь, — воча шуис Васьӧ. — Талун тэа-меаӧс корӧны юрсиктӧ. Регыд машинаыс миянла воас. Тшӧтш лэччам.

— Миян талун жӧ лэччӧны, батьӧ сӧвтчӧ нин.

— Виччысьласны, эштас да тэ карӧ лэччан, а менӧ бӧр ас сиктӧ ваясны.

Муртса тадзи другъяс сёрнитісны, мыччысис полицейскӧй машина. Данила котӧртліс гортас, висьтасис. Батьыс кӧсйис виччысьны сійӧс юрсиктса изэрд вылын.

Зонкаяслысь, воисны РОВД-ӧ да, бара на выль пӧв ставсӧ юасисны. Аддзысьлісны найӧ РОВД-са начальниккӧд. Весиг телевидениесянь волісны да снимайтісны. Сэсся пуксьӧдісны машинаӧ да нулісны больничаӧ. Пыралісны Петрович дорӧ.

— Бур, мый эз имит Петровичыслы гымньӧвйыслӧн сус пуас лыйӧмыс, — шуис Данила, кор петісны больничаысь да воисны юрсиктса изэрд вылӧ.

— Но век жӧ ранитчис.

— Бурдас ӧд. Ӧні и пенсия вылас лэдзасны.

— А-а.

— Васьӧ, — Данила сюся видзӧдліс другыслы синмас. — Та бӧрти тэ кӧсъян на полицейскӧяс велӧдчыны?

— Ёнджыка на кӧсъя.

— И ме ог веж ассьым кӧсйӧмӧс, лоа энергетикӧн.

— Но, а ковмас кӧ меным бандитъяссӧ кутны, он ӧмӧй ӧнія моз жӧ отсав?

— Отсала кыв шутӧг, — Данила нюжӧдіс кисӧ. — Аддзысьлытӧдз, виччысь, ме вола на.

Сійӧ котӧртіс батьыслӧн «Жигули» дорӧ. Бӧръяысь другыслы ӧвтыштіс кинас да пырис кабинаӧ. Васьӧ колльӧдіс найӧс синнас, кытчӧдз эз саявны.