УЧРЕЖДЕННЬӦЯСЫН
КОМИӦН ГИЖАСЯН УДЖ НУӦДАН
ТУЙДӦД
Кывводз
Ӧні быд йӧз миян республикаын мырсьӧны, сюйӧны школаясӧ, учрежденньӧясӧ ас кыв. Миян Обисполком бердын лӧсьӧдӧм комиссия сідзи жӧ мырсьӧ коми кывйӧ вуджӧдны законъяс, туйдӧдъяс, мед эськӧ коми йӧзлы быдтор вӧлі гӧгӧрвоана. Роч кывнад гижасигъясӧн уна коми йӧз оз тӧдны, мый гижӧма. Лыддясны налы рочӧн да тшӧктасны кырымавны. Мужик ассьыс овсӧ кужыштӧ гижны, — босьтас дай кырымалас. Юалан кӧ, мый кырымаліс — висьтавны оз вермы, абу гӧгӧрвоӧма, кӧть мед сэні гижӧма асьсӧ мыждӧм йылысь.
Коми кывйӧ вуджны регыдӧн зэв сьӧкыд, — ставсӧ шыльыда шуны уна кыв оз судзсьы. Сы понда тайӧ туйдӧдсӧ лӧсьӧдігӧн ёна лои мӧвпавны, кыдзи шуны мукӧд канцелярскӧй кывъяссӧ. Медся ёна дзугӧны мукӧд йӧзлӧн роч канцелярскӧй кывйӧ пырӧм терминъяс. Сэтшӧм термин кывъяссӧ некыдз он вермы шуны ни рочӧн, ни комиӧн. Босьтам рочьясӧс. Найӧ канцелярскӧй кывйӧ пырӧма нин зэв уна мукӧд пӧлӧс кывъяс: немечьяслӧн, прансузъяслӧн да мукӧд йӧзлӧн. Миянлы лоӧ сідзи жӧ сюявны сэтшӧм кывъяссӧ да водзысь водзӧ ньӧжйӧник содтавны кыв пӧвстӧ выль кывъяс да найӧс бура тӧдмавны, гӧгӧрвоны. Туйдӧд лӧсьӧдлігӧн миянлы лои колявны уна кыв роч ногӧн, дерт эськӧ абу мича и гӧгӧрвоана да, первойтӧ лоӧ тадзи. Водзӧ, кор кыв пондас шылявны, сэки найӧ асьныс кутасны вежсьыны.
Туйдӧд лӧсьӧдлӧма кыдзи-мый позьӧ дженьыда, мед эськӧ этшаджык рӧскодӧн да ӧдйӧджык вермам заводитны ас кывйӧн уджавны. Ӧні ми ставным на велӧдчам; водзӧ, кор бура велалам, позяс лӧсьӧдавны бурджык туйдӧдъяс. Медся сьӧкыд туйсӧ писькӧдны, кор ордымыс кутас паськавны — сэки оз нин ло сэтшӧм сьӧкыд водзӧ мунны. Коми крестьянин тай шулас: сьӧкыд пӧ панныс, водзӧтӧ пӧ мунас, сідз жӧ и тайӧ удж.
Тайӧ книгалы пуктӧма мог — туйдӧдны учрежденньӧясын да судъясын нуӧдны удж коми кывйӧн. […]
Учрежденньӧяс йылысь
§ 1. Учрежденньӧяс вермасны лоны государственнӧяс, общественнӧяс, партийнӧйяс, частнӧйяс. Тайӧ туйдӧд лӧсьӧдӧма сӧмын государственнӧй учрежденньӧяслы.
§ 2. Государственнӧй учрежденньӧяс юклысьӧны: центральнӧйясӧ, обласьтувсаясӧ (губерняувсаясӧ), уездсаясӧ, районсаясӧ, вӧлӧсьтувсаясӧ, сиктсаясӧ.
§ 3. Учрежденньӧяс мӧда-мӧдкӧд гижасьӧны учрежденньӧясӧс шӧрӧ кольтӧг: центральнӧй — обласьтувсакӧд (губерняувсакӧд); обласьтувса (губерняувса) уездсаяскӧд; уездса — районсаяскӧд, вӧлӧсьтувсаяскӧд; вӧлӧсьтувса — сиктсаяскӧд. Улісянь гижигӧн тадзи жӧ вылысь вылӧ.
§ 4. Коластӧ учрежденньӧясӧс кольӧмӧн гижасьны оз позь. Колӧ тӧдны сӧмын медматыса ас вылын да медматыса ас улын учрежденньӧясӧс (юралысь мортъясӧс).
§ 5. Быд учрежденньӧлӧн центрсянь вӧлӧсьтӧдз эм асланыс удж нуӧдан юк: военнӧй — тӧдӧ военнӧйӧс, земельнӧй — земельнӧйӧс, судебнӧй — судебнӧйӧс, Исполком — Исполкомъясӧс, тадзи водзӧ.
Содтас: Исполкомъяс обласьтын, уездъясын, вӧлӧсьтъясын асланыс вежтас пытшкын эмӧсь медся ыджыд учрежденньӧяс. Найӧ вермӧны учрежденньӧяслысь, асланыс удж нуӧдан туйысь кындзи, тшӧктӧмӧн корны, мый налы ковмас, тшӧктыны вӧчны удж мунӧм йылысь докладъяс, видзӧдны уджъяс мунӧм вылӧ. Исполкомъяс вермӧны выліса Исполкомъяс пыр нуӧдны сёрни быд государств. учрежденньӧын юралысьясӧс чӧвтӧм йылысь да индыны на местаӧ выль войтырӧс.
§ 6. Учрежденньӧяс юклысьӧны: юкӧдъяс вылӧ, юкӧдувъяс вылӧ, делопроизводствояс вылӧ. Юкӧдъяс вермасны лоны гырысь обласьтувса, уездса учрежденньӧясын; юкӧдувъяс — юкӧдъясын; юкӧдувъясын — делопроизводствояс. Вӧлӧсьтъясын вермасны лоны сӧмын делопроизводствояс.
§ 7. Быд учрежденньӧын овлывлӧ юралысь. Став уджыс учрежденньӧясын мунӧ сійӧ туйдалӧм, индалӧм, тшӧктӧм серти.
Служитысьяслӧн уджъясыс
Юралысьяслӧн
§ 8. Учрежденньӧын юралысь босьтӧ ас вылас удж видзӧдны: мед шыльыда мунас учрежденньӧын став уджыс, мед юкӧдъясын, юкӧдувъясын, делопроизводствоясын уджалысьяс вӧлі тӧдӧны чорыда ассьыныс уджнысӧ. Аснаукӧн выліса учрежденньӧсянь тшӧктытӧг должносьт эновтӧмысь мыжмӧ сӧвет законъяс серти. Юралысь вермӧ уджалысьясӧс пуктавны и чӧвтавны, бӧрйӧм войтырӧс кындзи. Юкӧдъясӧн, юкӧдувъясӧн заведуйтысьясӧс пуктӧм да чӧвтӧм йылысь юӧртӧдӧ выліса учрежденньӧлы.
§ 9. Учрежденньӧясын юралысьяс вермасны лоны: срок кежлӧ йӧзӧн бӧрйӧм войтыр, гырысь начальствоӧн бӧрйытӧг, некутшӧм сроктӧг пуктӧм войтыр. Некутшӧм юралысь оз вермы лоны бӧрйытӧг да начальство пуктытӧг.
§ 10. Быд учрежденньӧса юралысьяс нуӧдӧны став уджсӧ асланыс выліса учрежденньӧяс туйдалӧм, индалӧм, тшӧктӧм серти.
§ 11. Став воӧм гижӧдъяссӧ юралысь видлалӧ, тӧдмалӧ учрежденньӧӧ воан лунас жӧ, оз кӧ вермы сійӧ лунӧ — кольӧ мӧд лунӧдзыс. Кык лунысь дыр видлавтӧг гижӧдъяс кутны оз позь. Быд гижӧд вылӧ юралысь пуктӧ ассьыс резолюция — кодлы мый колӧ вӧчны гижӧд сертиыс, кутшӧм срок кежлӧ.
§ 12. Резолюцияяс пукталӧм бӧрын ставсӧ сетӧ секретарыслы.
§ 13. Петан гижӧдъяс видлалӧ веськыда-ӧ вӧчӧма да кырымавлӧ. Кырымавлӧм бӧрын сетӧ секретарлы.
§ 14. Юралысьлы колӧ корны, кор ковмас, аслас отсасьысьяссянь доклад удж мунӧм йылысь. Юралысь веськыда туйдалӧ-индалӧ, кыдз колӧ нуӧдны удж аслас отсасьысьяслы. Оз кӧ мукӧддырйи ачыс тӧд кыдзи вӧчны — корӧ туйдӧдӧм аслас выліса учрежденньӧысь.
§ 15. Могӧн учрежденньӧӧ локтӧм войтыркӧд юралысьлы колӧ лючки веськыда сёрнитны, тӧдмавны налысь могсӧ, висьтавны, кыдзи-мый колӧ вӧчны найӧ мог серти. Мога войтырлы кӧ колӧ кутшӧмкӧ справкаяс — ыстӧ отсасьысь дінӧ, код ордын сэтшӧм справкаясыс.
§ 16. Выль юралысь пуксигӧн, учрежденньӧысь став делӧяссӧ, книгаяссӧ, гижӧдъяссӧ, деньгасӧ, кӧлуйсӧ важ юралысьыс сетӧ босьтана-сетана акт серти ставсӧ лыдӧ босьтӧмӧн. Мыйкӧ кӧ оз судзсьы важ лыдӧ босьтӧм книгаяс серти — мыжмӧ ачыс.
Татшӧм актсӧ колӧ вӧчны куим экземплярӧн: 1) выль пуктӧм мортлы, 2) службаысь петысь мортлы 3) выліса учрежденньӧыслы. (Видзӧд форма 1 №).
§ 17. Тайӧ туйдӧдӧ гижалӧма сӧмын, мый инмӧ став учрежденньӧясын юралысьясӧдз. Удж вермас лоны ӧти учрежденньӧын ӧти пӧлӧс, мӧдын — мӧд пӧлӧс, сы понда быд юралысьлы ыстыссьӧ аслас выліса учрежденньӧсянь торъя туйдӧд.
Секретаръяслӧн
§ 18. Секретаръяс Исполкомъясын бӧрйыссьӧны Исполкомса шленъяс пӧвстысь срок кежлӧ. Татшӧм секретаръяс шусьӧны шлен-секретарӧн.
Мукӧд учрежденньӧясын секретар должносьтӧ некутшӧм сроктӧг пуктӧ юралысьыс. Татшӧм секретаръясыс шусьӧны — техническӧй секретарӧн.
§ 19. Секретар медся матыса отсасьысь юралысьлӧн. Сы пыр мунӧ став гижасьӧм уджыс учрежденньӧлӧн.
§ 20 Секретарлы колӧ видзӧдны, кутшӧма мунӧ уж мукӧд отсасьысьяслӧн: оз-ӧ куйлыны вӧчтӧг гижӧдъяс, оз-ӧ вӧчан срокъяссӧ нюжйӧдлыны.
§ 21. Став воӧм да петан гижӧдъяс мунӧны секретар пыр со кыдзи: воӧм пакетъяс дежурнӧй книгаӧ пасйӧм бӧрын восьталӧ, тӧдмалӧ гижӧдъяссӧ. Сы бӧрын сетӧ тӧдмавны, резолюцияяс пуктавны юралысьлы. Юралысь видлалӧм бӧрын сетӧ регистраторлы книгаӧ пасъявны да сетавны учрежденньӧын уджалысьяслы резолюцияяс серти.
Петан гижӧдъяс доклад вылӧ вайӧны мукӧд отсасьысьяс (юкӧдъясӧн, юкӧдувъясӧн, делопроизводствоясӧн заведуйтысьяс) асьныс, ассьыныс кырым пуктӧм бӧрын, веськыда юралысь дінӧ. Юралысь, кырымавлӧм бӧрас, сетӧ секретарлы адрес серти ыстыны.
§ 22. Секретар тшӧтш юралысьыскӧд нуӧдӧ гуся гижасян удж. Гуся гижӧдъяс видзӧ ас кипод улас торъя бур томана шкапын. Гуся гижӧд йӧзлы висьтавлӧмысь чорыда мыждысьӧ.
§ 23. Тайӧ уджъясысь ӧтдор секретар нуӧдӧ со кутшӧм уджъяс: 1) лыд вылӧ босьтӧ став уджалысьсӧ учрежденньӧысь нимпасӧ гижалӧмӧн, 2) нуӧдӧ нимпас военнообязаннӧйяслы (Военнӧй Комиссариатӧн ыстӧм форма кузя), 3) видзӧ учрежденньӧса библиотека каталог серти (форма 2 №), 4) видзӧ делӧяс архивын лыдӧ босьтан книга серти (форма 3 №), 5) корсялӧ архивысь ковмӧм справкаяс, 6) гижӧ докладъяс учрежденньӧын удж мунӧм йылысь (форма 5 №), 7) гижӧ сыӧдз инман гижӧдъяс да мукӧд гижӧдъяс юралысь тшӧктӧм серти. 8) нуӧдӧ заседанньӧяс (собранньӧяс) вылын сёрнигижӧд (форма 6 №).
§ 24. Кутшӧм учрежденньӧын абу лӧсьӧдӧма торъя должносьт стрӧйбаяс, кӧлуйяс вылын комендантлӧн, нуӧдӧ сылысь уджсӧ.
Комендантлӧн уджъясыс со кутшӧмӧсь: 1) лыд вылӧ босьтны став пызан, улӧс да мукӧд кӧлуйяс, 2) лыд вылӧ босьтны стрӧйбаяс, 3) видзӧдны, мед нинӧм оз жугӧдлыны, гусявлыны, 4) жугавлӧм стрӧйбаяс, кӧлуйяс ас пӧраӧ выльмӧдавны (водзвыв та йылысь юралыськӧд сёрнитны колӧ), 5) видзӧдны, мед пачьяс, трубаяс вӧліны дзоньӧсь, 6) лӧсьӧдны пӧжаркӧд вермасян кӧлуйяс.
§ 25. Секретар туйдӧдӧм улын вермасны лоны со кутшӧм отсасьысьяс: 1) гырысь учрежденньӧясын: а) овмӧсӧн заведуйтысь, б) керка комендант, в) делопроизводитель, г) машинистъяс, д) регистраторъяс, е) стӧрӧжъяс ж) пакет новлӧдлысьяс; 2) посньыдик учрежденньӧясын: а) делопроизводитель, б) регистратор, в) стӧрӧж, г) пакет новлӧдлысь.
Содтас: Быд учрежденньӧлы лӧсьӧдӧма аслыс штат, сы серти медассьӧны уджалысьясыс.
Юкӧдъясӧн, юкӧдувъясӧн заведуйтысьяслӧн да мукӧд на кодь должносьта уджалысьяслӧн
§ 26. Юкӧдъясӧн, юкӧдувъясӧн заведуйтысьясӧс да мукӧд на кодь должносьта уджалысьясӧс пукталӧ учрежденньӧын юралысь выліса учрежденньӧ пыр вынсьӧдӧмӧн.
Содтас: Исполкомъясын татшӧм должносьтъясӧ пуктыссьӧны бӧрйӧм шленъяс пӧвстысь срок кежлӧ.
§ 27. Вылі параграфын урчитӧм уджалысьяс нуӧдӧны асланыс юкӧдъясын, юкӧдувъясын удж ас шӧрӧн (под личной ответственностью). Лёка удж мунӧм понда асьныс мыжмӧны юралысь водзын да сӧветскӧй законъяс водзын.
§ 28. Быд лун удж мунӧм йылысь кывйӧн вӧчӧны доклад юралысьлы, нуӧдӧны удж юралысь резолюцияяс серти да кывйӧн тшӧктӧм серти нюжйӧдлытӧг. Пырысь-пыр кӧ оз вермыны вӧчны — висьталӧны (сы йылысь) юралысьлы.
§ 29. Юкӧдъясысь, юкӧдувъясысь петан гижӧдъяс кырымавлӧны да асьныс нуӧны кырымавлыны юралысьлы. Юралысь тшӧктытӧг мукӧд отсасьысьяс пыр гижӧдъяс кырымавлыны юралысьлы ыстыны оз позь.
§ 30. Быд юкӧдын, юкӧдулын заведуйтысь туйдӧдӧм улын вермасны лоны отсасьысьяс: делопроизводительяс, конторщикъяс да мукӧд. Найӧ ставныс уджалӧны заведуйтысь туйдалӧм, индалӧм-тшӧктӧм серти.
§ 31. Юкӧдъясӧн, юкӧдувъясӧн заведуйтысьяс чорыда видзӧдӧны удж мунӧм вылӧ. Омӧля кӧ уджалӧны мукӧд отсасьысьяс, дышӧдчӧны кӧ — висьталӧны юралысьлы.
32. Быд юкӧдын, юкӧдулын, торъя делопроизводствоын мунӧ аслыссикаса удж учрежденньӧыслы лӧсьӧдӧм положенньӧ серти. Вермасны лоны: туй вӧчӧм понда тӧждысян уджъяс, видз-му юклан уджъяс, тшӧт нуӧдан уджъяс, — сідзи водзӧ.
§ 33. Выль мортӧс пуктігӧн делӧяссӧ, книгаяссӧ да мукӧд пӧлӧс кӧлуйяссӧ заведуйтысьяс сетӧны найӧ вежысьяслы босьтана-сетана акт серти ставсӧ лыдӧ босьтӧмӧн. Судзсьытӧмысь мыжмӧны асьныс. Актыс вӧчсьӧ куим: 1) вежӧм мортлы, 2) выльысь пуктӧм мортлы, 3) юралысьлы (форма 1 №).
§ 34. Юралысьлысь юасьтӧг эновтны должносьт весиг ӧти лун кежлӧ заведуйтысьяс оз вермыны. Мыйкӧ понда кӧ оз вермыны локны удж вылӧ — юӧртӧдӧны гижӧмӧн.
Делопроизводительяслӧн
§ 35. Делопроизводительяс нуӧдӧны уджъяс ас вежӧрнаныс юкӧдъясӧн, юкӧдувъясӧн заведуйтысьяс туйдалӧм, индалӧм, тшӧктӧм серти.
§ 36. Быдтор йылысь юасьӧны асланыс юралысьяслысь; найӧ туйдӧдтӧг, индытӧг, аснаукӧн (самостоятельно) нуӧдны тӧдтӧмджык уджъяс оз позь.
§ 37. Кутшӧм удж сетӧма делопроизводительяслы — налы колӧ нуӧдны ӧдйӧ, нюжйӧдлытӧг, веськыда, мед некутшӧм гижӧд дыр эз куйлы вӧчтӧг.
§ 38. Став гижӧдъяссӧ помӧдз на кузя удж вӧчӧм бӧрын вурлыны делӧясӧ (форма 7 №) быд вежон пытшкын ӧтчыд.
§ 39. Ковмас кӧ гижӧдъяс, делӧяс пытшкысь кутшӧмкӧ справкаяс, делопроизводительлы колӧ пырысь пыр жӧ корсьны.
§ 40. Делопроизводительяс гижӧны ас вежӧрнаныс сьӧда вылӧ (начерно) докладъяс, циркуляръяс да мукӧд пӧлӧс гижӧдъяс на вылын юралысь висьталӧм серти. Татшӧм сьӧда вылӧ гижӧм гижӧдъяссӧ сетӧны юралысьлы вынсьӧдны, сы бӧрын машинисткаяслы ли, мукӧд гижасьысьяслы ли.
§ 41. Делопроизводительяс оз вермыны аснаукӧн юралысьныслы висьтавтӧг эновтны службанысӧ. Служба эновтӧм йылысь колӧ висьтавны кык вежон войдӧр, сӧмын сідзӧн кык вежон кольӧм бӧрын вермасны чӧвтны.
Регистраторъяслӧн
§ 42. Регистратор уджалӧ секретар туйдалӧм, индалӧм серти. Быдтор йылысь юасьӧ сылысь.
§ 43. Учрежденньӧӧ вайӧм пакетъяс, гижӧдъяс кырымасьӧмӧн босьталӧ, пасъялӧ дежурнӧй книгаӧ (форма 8 №) да пырысьтӧм-пыр жӧ сетӧ секретарлы.
§ 44. Юралысь видлалӧм бӧрын став татшӧм гижӧдсӧ секретар бӧр вайӧ воӧм гижӧдъяс пасъялан книгаӧ (форма 9 №) пасъявлыны.
§ 45. Воӧм гижӧдъяс пасъялан книгаӧ пасъявтӧдз, регистратор быд гижӧд вылӧ личкӧ штемпель (форма 10 №).
§ 46. Мыйӧн став гижӧдъяссӧ пасъялас книгаӧ, разӧдӧ уджалысьяслы, кодлы шуӧма юралысь резолюцияын, сеталӧ налы книгаӧ кырымӧдӧмӧн.
§ 47. Петан гижӧдъяс гижалӧ петан гижӧдъяс пасъялан книгаӧ (форма 10 №). Гижалігӧн видзӧдӧ кырымалӧмаӧсь-ӧ, оз-ӧ ыстыссьы петан гижӧдъяс дінын содтӧд пыдди мукӧд гижӧдъяс, эм абу сэтшӧм содтӧдъясыс. Гӧгӧр видлалӧм бӧрын да книгаӧ пасйӧм бӧрын, сувтӧдӧ ыстан гижӧдӧ книгаас пасйӧм нумерсӧ.
§ 48 Став петан гижӧдъяс книгаӧ пасъялӧм бӧрын лӧсьӧдалӧ конвертъяс, сюялӧ конвертъясӧ адресъяссӧ гижалӧмӧн (форма 11 №).
§ 49. Пакетъяс эштӧм бӧрын пасъялӧ пакет разӧдан книгаӧ (форма 12-а) да пакет новлӧдлыськӧд ыстӧ адресъяс серти.
Содтас: Заказнӧй письмӧяс, бандерольяс ыстыссьӧны заказнӧй гижӧдъяс ыстан книгаӧ пасйӧмӧн (форма 11-б).
§ 50. Колян сьӧда вылӧ гижӧдъяс (§ 40) лунсӧ да нумерсӧ сувтӧдӧм бӧрын сеталӧ бӧр гижысьясыслы.
§ 51. Быд вежон пытшкын пӧв-мӧдысь пасъялӧ: 1) пыран книгаӧ — кутшӧм лунӧ, кымынӧд петан нумерӧн вӧчӧма удж, 2) петан книгаӧ сійӧ нумерын пасйӧ — кымынӧд пыран нумер серти вӧчӧма уджсӧ.
Гижӧд нуӧдан формаяс йылысь
§ 52. Быдсяма пӧлӧс гижӧдъяс учрежденньӧясын гижасигъясӧн юклысьӧны:
а) мукӧд учрежденньӧяскӧд гижасигъясӧн: отношенньӧяс вылӧ, письмӧяс вылӧ, докладъяс вылӧ;
б) уджалысь мортъясӧс эскӧдысь гижӧдъяс: свидетельствояс вылӧ, эскӧданпасъяс вылӧ, эсканпасъяс вылӧ;
в) Мыйкӧ лоӧмторъяс йылысь: актъяс вылӧ, протоколъяс вылӧ;
г) сёрнитны чукӧртчывлігъясӧн государственнӧй удж нуӧдӧм йылысь: — сёрнигижӧдъяс вылӧ.
§ 53. Гижӧдъяс юклысьӧны:
а) ӧдйӧ вылӧ (татшӧм гижӧдъяс серти учрежденньӧяс кутчысьӧны нуӧдны удж пырысь пыр гижӧд воӧм бӧрын).
б) срока вылӧ (колӧ вӧчны гижӧд воан лунас. Кык лунысь дыр кутны татшӧм гижӧдъяс вӧчтӧг оз позь. Урчитӧма кӧ гижӧд вылас срок лунсӧ пасйӧмӧн, колӧ вӧчны сійӧ срок кежлӧ).
в) уна пӧлӧс вылӧ (татшӧм гижӧдъяс серти удж колӧ нуӧдны куим лунӧн. Сыысь дыр гижӧдъяс позьӧ кутны вӧчтӧг сӧмын юралысьлы ли, секретарлы ли висьталӧмӧн, мый понда оз позь вӧчны куим лунӧн).
§ 54. Адресъяс вылӧ гижӧдъяс юклысьӧны:
а) циркуляръяс вылӧ (кор ӧткодь гижӧда гумагаяс ыстыссьӧны уна уліса ас учрежденньӧяслы).
б) морт ним вылӧ (кор гижӧд ыстыссьӧ торъя мортлы);
в) уна пӧлӧс вылӧ (кор гижӧдъяс ыстыссьӧны учрежденньӧяслы да мукӧд учрежденньӧясын уджалысь мортъяслы).
Содтас: тайӧясысь кындзи овлывлӧны гуся гижӧдъяс.
§ 55. Мӧда-мӧдкӧд гижасигӧн колӧ гижны, тӧрӧ кӧ, гумага лист кӧкъямысӧд тор вылӧ, оз кӧ тӧр — нёльӧд тор вылӧ. Ӧтар бокас кӧ оз тӧр гижӧдыс, позьӧ вуджӧдны мӧдар бокас. Кор оз тӧр кыкнанладор бокас, позьӧ гижны лист джын вылӧ, лист вылӧ. Быд гумага вылын колӧ урчитавны: учрежденньӧ ним, кодъяс гижӧны гижӧдсӧ, кодлы, мый йылысь, кырымъяс, ыстан лун, тӧлысь, во, петан нумер. Кутшӧм гижӧдъяс колӧ эскӧдны, — юралысь личкӧ учрежденньӧлысь печатсӧ.
§ 56. Быд гижӧд вылӧ учрежденньӧ пуктӧ ассьыс штампсӧ (позьӧ гижасьны типографияын вӧчӧм бланокъяс вылын) (форма 13 №).
§ 57. Кодлы гижӧны гижӧдсӧ (адресат), сылӧн нимыс гижсьӧ штампсяньыс веськыдвылӧ. Сыысь вылӧджык, колігъяс дырйи, гижсьӧ; «гуся», «ӧдйӧ», «циркуляр», «срока». Адрессьыс улӧджык гижсьӧ мый йылысь.
§ 58. Гижӧны кӧ юӧр воӧм гижӧд вылӧ, колӧ первой ыстысьны найӧ нумер вылӧ, сы бӧрын гижны юӧрсӧ. Ӧти гижӧд вылӧ позьӧ гижны сӧмын ӧтитор йылысь, кыдз позьӧ дженьыда, гӧгӧрвоана (16-ӧд форма).
§ 59. Юӧрсӧ гижӧм бӧрын позьӧ урчитавны: мый вылӧ ыстысьӧны, справкаяс, кутшӧм содтӧдъяс гижӧдкӧд мунӧны. Сы бӧрын гижсьӧны кырымавлысьяслӧн должносьтъясныс.
Содтас: Куш кырымъяс мӧдар лист бокӧ вуджӧдны оз позь. Гижысьлы колӧ видзӧдны, оз кӧ тӧрны ӧтар лист бокӧ кырымъяс, колӧ мӧдар лист бокас вуджӧдны неуна кыв, сэсся на бӧрын вӧчавны кырымъяссӧ.
§ 60. Учрежденньӧяслысь нимъяс позьӧ дженьдӧдавны сӧмын кутшӧм дженьыд нимъяс пырӧмаӧсь нин сёрни да гижасьӧм пӧвстӧ, шуам: Волісполком, Обисполком, Обсуд, Профсӧвет, Обком. Юӧр гижӧд пӧвстын тӧдтӧм кывъяс дженьдӧдавны оз позь.
§ 61. Телеграф кузя гижасигъясӧн колӧ телеграммаяссӧ гижавны кыдз-мый позяс этша кывйӧн, мед сӧмын вӧліны гӧгӧрвоанаӧсь (форма 14 №).
§ 62. Медся унаысь учрежденньӧяслы лоӧ гижавны отношенньӧяс (форма 15 №). Отношенньӧӧн шусьӧны учрежденньӧяс должносьтса мортъяс костын юӧртчан гижӧдъяс. Кыдзи колӧ гижны отношенньӧяс, висьталӧма нин таысь воддзаджык 55–59 параграфъясын
§ 63. Мукӧддырйи пыран гижӧд вылас жӧ позьӧ воча юӧрсӧ гижны. Татшӧм гижӧдъясыс шусьӧны надписьясӧн.
§ 64. Надписьӧ урчитчысьӧ:
а) кодлы ыстыссьӧ гижасьӧмыс (увдорсӧ колӧ визьнитны);
б) мый йылысь;
в) кырымъяс учрежденньӧсӧ да должносьтсӧ казьтыштӧмӧн;
г) лун, тӧлысь, во, нумер.
§ 65. Учрежденньӧын ас костын юралысь да юкӧд, юкӧдувъясӧн заведуйтысьяс вермӧны гижасьны служба запискаясӧн (форма №17). Татшӧм запискаяс некутшӧм нигаӧ оз пасйысьны, сӧмын гижысьясыс сувтӧдалӧны ассьыныс нумернысӧ.
§ 66. Учрежденньӧясын уджалысьяс аслыныс ковмӧм торъяс йылысь юралысьлы гижӧны шыӧдчӧм (форма 18 №). Татшӧм жӧ шыӧдчӧм форма серти позьӧ быд гражданалы гижавны шыӧдчӧмъяс.
§ 67. Доклад гижӧмӧн вӧчсьӧ выліса учрежденньӧяслы, должносьтса мортъяслы (форма 4 №). Докладъяс гижсьӧны учрежденньӧын удж мунӧм йылысь, кутшӧмкӧ выльтор лӧсьӧдӧмъяс йылысь, мыйкӧ лоӧмторъяс йылысь. Докладъяс колӧ гижны ёна гӧгӧрвоана, лючки мӧвпалӧм бӧрын.
§ 68. Доклада записка (форма 19 №) гижсьӧ уліса учрежденньӧсянь (должносьта мортсянь) выліса учрежденньӧлы (должносьта мортлы) доклад моз жӧ. Доклада запискаӧн юӧртӧны быдтор ковмӧм йылысь, юасьӧны гӧгӧрвотӧм торъяс йылысь да мукӧдтор йылысь.
§ 69. Служба письмӧяс (форма 20 №) гижсьӧны отношенньӧяс моз жӧ, сӧмын учрежденньӧлысь (должносьта мортлысь) шуан ним (должносьт) улас гижсьӧ: «Бур ёртъяс (ёрт)». Письмӧ гижысьлысь должносьтсӧ гижтӧдз гижсьӧ: «Видза тіянлы (тэныд) овны».
§ 70. Гуся гижасьӧм мунӧ сӧмын юралысь да секретар пыр. Быд гуся петан гижӧд вылын колӧ лоны юралысьлӧн кырым. Торъя гуся гижасян формаяс абуӧсь. Гижсьӧны письмӧяс, отношенньӧяс моз жӧ.
§ 71. Кор ковмас эскӧдны уджалысь мортъясӧс, сетчӧ налы эскӧданпас (форма 21 №).
Татшӧм эскӧданпасъяс сетсьӧны учрежденньӧын уджалысьяслы: туй вылӧ мунігӧн, мӧдлаӧ уджавны ыстігъясӧн, аслыспӧлӧс уджъяс юралысь тшӧктӧм серти нуӧдігъясӧн (ревизия да мукӧдтор вӧчигъясӧн). Тайӧясысь кындзи быд служитысьлы учрежденньӧсянь сетчӧ эскӧданпас учрежденньӧас уджалӧм йылысь.
§ 72. Быд эскӧданпасӧ лючки гижсьӧ, мый понда сетӧма эскӧдан пасыс, кутшӧм уджъяс кӧні позьӧ нуӧдны сы серти, кутшӧм срокӧдз сетӧма вынсӧ эскӧданпасыслы.
§ 73. Эскӧданпасыс кындзи мукӧддырйи сетсьӧ эсканпас (форма 22 №). Учрежденньӧясын юралысьяс вермӧны ас пыддиныс эскӧдны отсасьысьясныссӧ: судъяс вылын сёрнитны, деньгаяс, кӧлуйяс мукӧдлаысь босьтавны.
Содтас: Эсканпасъяс вермӧны сетны служитысьяс мӧда-мӧдныслы деньга ли, кӧлуй ли на ним вылӧ босьтавны.
§ 74. Учрежденньӧясын юралысьяс вермӧны асланыс кырымасьӧмӧн эскӧдавны, кор ковмас мукӧд йӧзлысь поштаса юӧръяс вылысь (повестки) кырымъяс. Мукӧд гижӧдъяс вылын, документъяс вылын кырымъяс позьӧ эскӧдны сӧмын нотариусъяслы, нарсуддяяслы.
§ 75. Быд сикаса эскӧданпасъяс вылӧ, эсканпасъяс вылӧ личкысьӧ учрежденньӧлӧн печатыс.
§ 76. Деньгаяс, кӧлуйяс мӧда-мӧдлы сетӧны сӧмын кырымпас (расписка) улӧ (форма 23 №). Кырымпасъяс шусьӧны документъясӧн, мунӧны на кузя сетӧм деньгаяс, кӧлуйяс пыдди тшӧт нуӧдігъясӧн.
§ 77. Ревизияяс бӧрын да мукӧд дырйи, кор ковмас вӧчны документ вына гижӧдъяс, гижсьӧны актъяс (форма № 24). Актъяс кырымавлӧны вӧчысьясыс да понятӧйяс (кор найӧ ковмасны).
§ 78. Заседанньӧяс вылӧ чукӧртчывлігъясӧн гижсьӧ сёрнигижӧд (форма 5 №). Сёрнигижӧдъяс колӧ нуӧдны со кыдзи:
а) Кыдз шусьӧ чукӧртчӧмыс. Кутшӧм собранньӧ, заседанньӧ вылӧ чукӧртчӧмаӧсь (Исполкомса Президиум, Исполкомса пленум, видз-му видлалан комиссия, тадзи водзӧ).
б) чукӧртчӧм лун, тӧлысь, во.
в) кодъяс чукӧртчӧмаӧсь: должносьтъяссӧ, овъяссӧ урчитӧмӧн.
г) коді заседанньӧ вылын председательыс, секретарыс.
д) сёрнитантор.
§ 79. Сёрнигижӧд позьӧ нуӧдны: а) дженьыда, сӧмын мый йылысь мунӧ сёрни, гижӧмӧн, б) став сёрнисӧ лючки гижалӧмӧн, коді мый висьталіс. Сёрнигижӧдъяс кырымалӧны сӧмын председатель да секретар.
§ 80. Вермас лоны кодкӧ сёрнитысь пытшкысь оз понды лӧсявны шуӧмнас. Сэки татшӧм мортыс вермас гижны сёрнигижӧдас торйӧн ассьыс мӧвпалӧмсӧ.
§ 81. Уна гижӧдъясысь ковмывлӧ босьтны копияяс. Копияяслысь веськыда гижӧмсӧ эскӧдалӧ аслас кырымасьӧмӧн делопроизводитель (абу кӧ зэв ёна колан гижӧд); ёна колан кӧ — секретар да делопроизводитель. Быд копия вылын гижсьӧ вылыс веськыд пельӧсас: «Копия».
§ 82. Копия вылӧ колӧ гижны помсянь помӧдз ставсӧ сідз жӧ, кыдз гижӧма копия вылӧ петкӧдан гижӧдас, кодъяс кырымавлӧмаӧсь. Овъяссӧ кӧ кырымавлысьясыслысь лыддьыны он вермы, овъяс пыдди колӧ гижны «овъяс тӧдтӧмӧсь». Гижӧд вылас кӧ личкӧма печат, копия вылас сы местаӧ жӧ скоба пытшкӧ гижсьӧ (печат места).
§ 83. Мукӧддырйи кузь гижӧдъясысь ковмывлӧ сӧмын неуна. Шуам, ӧти сёрнигижӧдын дас шуӧм, колӧ сӧмын ӧти шуӧм. Став шуӧмсӧ ӧти колан шуӧм понда гижавны нинӧмла, сы понда позьӧ вӧчны копия колан шуӧмсьыс. Татшӧм копияясыс (форма 25 №) шусьӧны «выпискаясӧн», гижсьӧны, кырымавсьӧны копияяс моз жӧ.
§ 84. Быд петан гижӧд колӧ гижны 2 экземпляр, ӧтиыс ыстыссьӧ, мӧдыс кольӧ учрежденньӧӧ (видзӧд 40 да 50-ӧд §). Колян гижӧд вылӧ штамп да печат оз личкыссьыны, сӧмын регистратор пасйӧ вылыс шуйгавыв пельӧсас: кутшӧм лунӧ, тӧлысьӧ, воӧ, кутшӧм нумерӧн ыстӧма гижӧдсӧ. Колан гижӧдъяс вурыштсьӧны делӧясӧ.
§ 85. Копияясысь кындзи позьӧ мукӧд документъясысь вӧчавны сэтшӧм жӧ документ — вына гижӧдъяс. Шусьӧны найӧ дубликатӧн. Дубликатъяс позьӧ кырымавлыны сӧмын налы жӧ, кодъяс документъяссӧ кырымавлӧмаӧсь, найӧ кӧ учрежденньӧын оз нин уджавны — на местаын уджалысьяслы. Мукӧд должносьта мортъяслы кырымавлыны дубликатъяс оз позь. Документас кӧ личкӧма печат, дубликат вылӧ колӧ жӧ. Колявны либӧ содтавны дубликатӧ кывъяс оз позь. Дубликат вылӧ вылыс веськыд выв пельӧсас гижсьӧ «дубликат».
§ 86. Дубликатъяс гижсьӧны: 1) вошӧм документъяс пыдди учрежденньӧӧ колян документъяс серти. 2) уна экземпляра документъяс ковмигӧн (шуам актъяс ли, мый ли). Ӧти пӧлӧс уна документ гижигӧн колӧ гижӧдас урчитны, кымын экземпляр сэтшӧм документсӧ вӧчӧма.
§ 87. Быд государственнӧй учрежденньӧлӧн колӧ лоны герба печатъяс: ӧти кӧрт (ыргӧн), мӧд каучукысь. Кӧрт печатъяс личкассьӧны сургучӧн: гуся гижӧдъяс, документъяс, деньгаяс ыстан пакетъяс вылын, шнура книгаяс вылын, деньга видзан ящикъяс вылын, керка ӧдзӧсъяс вылын, с. в.. Каучука печат краскаӧн личкыссьӧ: документъяс вылӧ, эсканпасъяс вылӧ, эскӧданпасъяс вылӧ да сэтшӧм гижӧдъяс вылӧ, коді мунӧ кутшӧмкӧ документ пыдди.
§ 88. Печатъяс видзӧ ас кипод улас учрежденньӧын юралысь (ветлігъяс костті сетсьӧ сы пыдди кольччысь уджалысьлы). Юралысь кырымавтӧм гижӧдъяс вылӧ печат личкыны оз позь.
§ 89. Герба печатъясысь кындзи колӧ лоны пакетъяс вылӧ личкалан печат.
Мукӧддырйи ковмывлан формаяс йылысь
§ 90. Гражданалы унаысь ковмывлӧ асланыс могъясӧн гижӧмӧн сёрнитлыны учрежденньӧяскӧд (служитысьяскӧд). Сёрни вермас лоны уна пӧлӧс, шуам: пӧдрад босьтӧм йылысь, видз-му йылысь, удждысигъясӧн, кодъясыськӧ дорйӧм йылысь, судитчӧмъяс йылысь, с. в..
§ 91. Пӧдрад босьтігъясӧн, видз-му коригъясӧн да мукӧд дырйи граждана мыччӧны учрежденньӧяслы, юралысьяслы шыӧдчӧм (форма 26 №). Мукӧд шыӧдчӧмъясыс вылӧ гербӧвӧй ӧктӧд устав серти ляскысьӧ герба марка, абу кӧ маркаыс, позьӧ деньгаӧн ыстыны.
§ 92. Шыӧдчӧмысь кындзи вермасны лоны норасьӧмъяс (жалоба) (форма 27 №). Норасьӧмъяс граждана сетӧны учрежденньӧясӧ, судъясӧ мукӧд на вылӧ воысь мортъяс вылӧ: гусясьысьяс вылӧ, косясьысьяс вылӧ, грӧзитчысьяс вылӧ да мукӧд мыждана мортъяс вылӧ.
§ 93. Пӧдрад да мыйкӧ уджӧн босьтігъясӧн граждана вермасны сетны мӧда-мӧдыслы, учрежденньӧяслы кӧсйысьӧм (форма 28 №). Кӧсйысьӧмъяс лоӧны вынаӧсь сӧмын нотариусӧн либӧ нарсуддяӧн, волісполком ли, сельсовет ли эскӧдӧм бӧрын.
§ 94. Пӧдрад босьтігъясӧн вӧчсьӧ пӧдрадсӧ сетысь да босьтысь костын лӧсьӧдчӧм (форма 29 №). Татшӧм лӧсьӧдчӧмъясыс эскӧдсьӧны кӧсйысьӧмъяс моз жӧ. Кӧні абу нотариальнӧй контораяс, позьӧ вӧчны волісполкомъясын. Быдсяма пӧлӧс кӧсйысьӧмъяс, лӧсьӧдчӧмъяс вылӧ мынтыссьӧ гербӧвӧй ӧктӧд, нотариальнӧй ӧктӧд да местнӧй ӧктӧд.
§ 95. Пӧдрад сетысьыс кӧ корӧ заклад, пӧдрадчикыс сетӧ сійӧ закладсӧ деньгаӧн, кӧлуйӧн либӧ мукӧдторйӧн. Пӧдрад сетысь кӧ лӧсьӧдчас — позьӧ корсьны заклад пыдди пӧрука вылӧ босьтысьясӧс. Пӧрука вылӧ босьтысьяс сетӧны асланыс кырымалӧмӧн гижӧм пӧрука. Пӧдрадчик кӧ оз понды уджавны лӧсьӧдчӧм серти, мыжмӧны пӧдрадчикыс пӧрука вылас босьтысьясыскӧд ӧткодя.
Татшӧм жӧ пӧрука вылӧ граждана вермӧны босьтны мыждана мортъясӧс на йылысь суд помасьтӧдз (форма 30 №).
Делӧяс, книгаяс, гижӧдъяс да мукӧд-тор архивын видзӧм йылысь
§ 96. Учрежденньӧясын архив чукӧрмӧ воысь воӧ. Став гижӧдыс индалӧ, юр садь вылӧ босьтчӧдӧ, кутшӧм удж, кутшӧм воӧ мунӧма.
§ 97. Архив овлывлӧ кык сикаса: важ делӧяс, книгаяс шоча ковмывлӧны, сы понда найӧс видзӧны торъя архивын воӧн-воӧн. Выль сійӧ воӧ мунан делӧяс, книгаяс выль во вотӧдз уджалысьяс видзӧны ас кипод уланыс лунысь лунӧ выль гижӧдъяс вурлӧмӧн, пасъялӧмӧн.
Содтас: Торъя архивысь делӧяс, книгаяс, кӧть найӧ некор оз ковмывлыны, шыблавны некутшӧма оз позь. Вит во видзӧм бӧрын татшӧм делӧясыс сетсьӧны государственнӧй архив чӧжан учрежденньӧӧ водзӧ кежлӧ видзны.
§ 98. Быд учрежденньӧын колӧ лоны архивлы лӧсьыда джаджъяс вылӧ воӧн-воӧн делӧяссӧ, книгаяссӧ разӧдӧмӧн. Лӧсьыда кӧ разӧдӧма делӧяс, книгаяс, сэки быдсяма пӧлӧс справкаяс сюрӧны регыдджык.
§ 99. Архивын видзан делӧяс, книгаяс пасйыссьӧны лыдӧ босьтан книгаӧ (форма 3 №). Лыдӧ босьтан книгаӧ дорвыв пасъялӧм серти сідзи жӧ дорвыв разӧдчыссьӧ джаджъясӧ. Делӧ да книга коркаяс вылӧ пасйыссьӧ: кутшӧм делӧ (книга), кутшӧм нумерӧн пасйӧма лыдӧ босьтан книгаӧ. Быд торъя во вылӧ став делӧыс кӧртассьӧ ӧти чукӧрӧ, книгаяс мӧд торъя чукӧрӧ аслыс лыдӧ босьтӧм серти.
§ 100. Архивысь справкаяс позьӧ сетавны ас учрежденньӧын уджалысьяслы, кор налы ковмасны. Бокӧвӧй мортъяслы справкаяс сетны позьӧ сӧмын, секретар кӧ тшӧктас. Дзонь делӧяс, книгаяс архивысь петкӧдігӧн колӧ пасйыны тетрадьӧ налысь нумеръяснысӧ да нимъяснысӧ.
§ 101. Некутшӧм гижӧд делӧясысь нетшыштны оз позь. Колӧны кӧ сійӧ гижӧдъясыс — гижсьӧны копияяс, дубликатъяс.
§ 102. Быд во январ тӧлысьын став колян вося делӧясыс, книгаясыс пасъявсьӧны архивса лыдӧ босьтан книгаӧ да петкӧдсьӧны торъя архивӧ. Справкаяс понда унаысь ковмывлан делӧяс, книгаяс позьӧ сетны уджалысьяслы ас кипод уланыс тетрадьӧ кырымӧдӧмӧн.
Учрежденньӧ керка пытшкӧс йылысь
§ 103. Учрежденньӧясад лӧсьыда удж мунӧмыд — керка саяс. Лёк уль руа, дзескыд керкаын уджавны зэв сьӧкыд, сы понда колӧ бӧрйыны бурджык керка. Керка пытшкӧс колӧ видзны сӧстӧма, колӧ лӧсьӧдны сьӧласян дозъяс. Бокӧвӧй волысь войтыръясӧс оз ков лэдзны уджалан жыръясын куритчыны.
§ 104. Жыр лыд керкаын колӧ лоны уджалысь лыд серти. Быд уджалысь морт вылӧ колӧ лоны 7 кубическӧй метр воздукыс. Торъя жыръясӧ колӧ вӧчавны тӧв ветлан розьяс (форточкаяс). Делопроизводствояс, юкӧдувъяс колӧ, позьӧ кӧ, лэдзны аслыс торъя жыръясӧ, оз кӧ тӧрны ӧти жырйӧ — колӧ сетны сыкӧд орчча мӧд жыр.
§ 105. Юкӧдув, делопроизводство жыръяс кындзи колӧ лоны торъя жыръяс: 1) юралысьлы, 2) секретарлы аслас отсасьысьяскӧд, 3) виччысян жыр. Виччысян жырӧ колӧ сувтӧдавны скамъяяс да пызан. Могӧн локтысь мортъяс секретар чукӧсттӧдз виччысьӧны сэні. Виччысян жыр стенъяс вылӧ колӧ ляскавны быдсяма пӧлӧс картинаяс, гижӧдъяс. Пызан вылас пуктыны газетъяс.
§ 106. Лӧсьыда учрежденньӧын удж мунӧм уна эм сідзи жӧ пызанъяс сувтӧдлӧм сайын. Кыдз сюрӧ кӧ да кытчӧ сюрӧ сувтӧдлӧма пызанъяссӧ, сэки зэв уна весь вошӧ кад ӧти мортсянь мӧд морт дінӧдз котралӧм понда. Сы понда колӧ уджалысьяслысь пызанъяс сувтӧдлігӧн мӧвпыштны, коді кодкӧд уджалӧ, налысь пызанъяс сувтӧдны ӧтлаӧджык, мед позяс чеччывтӧг сетны мӧда-мӧдлы гижӧдъяс. Секретарлы ассьыс пызансӧ колӧ сувтӧдны юралысь жыр ӧдзӧс дорӧ, мед юралысь дінӧ волысьяс первой шыӧдчывласны сы дінӧ. Регистраторлы колӧ пызан сувтӧдны пыран ӧдзӧс дорӧ, медым пакет новлӧдлысьяс оз ветлӧдлыны бӧрӧ-водзӧ мукӧд уджалысьяс костын.
