ТРИПАН ВАСЬ
...Сійӧ воӧ (19-ӧд) тулысыс водз локтіс войвылӧ... Водз и муніс туруныс-няньыс, быттьӧкӧ тӧдіс ывлаыс йӧзыслысь ыджыд тшыг пыкӧмсӧ, тэрмасис регыдджык отсыштны. Лым сылӧмсяньыс поводдя сулаліс ӧтырыш бур. Зэрыс — кӧтӧдіс, шондіыс — пӧжис. Долыда ворсӧдчис ывла. Ӧти кунӧр оз удит вешйыны, локтӧ нин мӧд: пожныштас-зэрас, коблас да — бара. Пӧжсьӧ, пошиктӧ му — вӧтлӧ.
Нюмъялісны видзьяс, ыбъяс. Тыр морӧсӧн лолаліс вӧр. Быдмис-тювгысис пу. Быдмис быд вотӧс, пуктас...
Гожӧм нин пуксис. Матыстчӧ ытшкандыр...
Шӧвктуг Июнь тай воӧма, —
Томиник ичмонь кодь рам...
Збой лэчыдлуныс тай
ывлалӧн кольӧма —
Раммӧма-маммӧма
ныв юра ань...
Войясыс небыд, лунъясыс лӧнь,
Онялӧ-лолалӧ сынӧдыс пым...
Кыдз пулӧн лёзьясыс ӧшйӧма —
Сулалӧ-нюмъялӧ тыр коръя вӧр...
Гусьӧник вашкӧдчӧ, розъялӧ сю:
Морт, тэ эн сюйсьы, эн торк!
Мый лоны — лоӧма, нинӧм эн шу...
Майбырӧй, кутшӧм тэ ӧні
сӧстӧм да шань!
Дзик сэтшӧми овлӧ
Медводдза кынӧмӧн
нӧбасьысь ань.
* * *
Трипан Вась ыб вылӧ кайліс, кытшовтіс-видлаліс кӧдзаа муяс.
«...Ссс-ссс... Ссс-сссс...» — кышӧдчӧ, шы сетӧ ыб вылын шеп, мортлы надея овны пыр водзӧ на кӧсйӧ. Копрасьӧ сю, вашкӧдчӧ ид — кӧсйӧдӧ йӧвваа, азьваа шыд... («Кузь ускӧй, дженьыд мывкыдӧй, идйӧй! Ёна жӧ пӧръясьлан тэ: кодыркӧ — весьт кузя сӧмын, кодыркӧ усьӧмыд — тушатӧ он вермы кутны; во кост мысьт кынман — он удит воны... Во — не во тэныд! Куйӧдсӧ сюян тэд, трундаӧн суктан, быдторсӧ му пытшкад крестьянин кундас — мусӧ кӧть асьсӧ нин сорӧмӧн сёй!.. Дрӧчка тэ, сэсся со нинӧм! Орччӧн со тонӧ сулалӧ сю, выныс нӧ сылы весиг джын мында абу, но быдмӧ тай, нинӧм оз шу...» Тадзикӧн кылӧмӧн-думъясӧн Трипан Вась кытшлаліс-видлаліс идъяс да сюяс, кӧсйысис аслыс водзӧ на сю кӧдза вӧчыштны).
* * *
Водз на катіс Вась ю йылӧ пуктысьны. Некӧн на некод оз вӧлі куран-косаӧн вӧртӧшитчы. «Катла, горт гӧгӧрын пуктысьны заводиттӧдз кӧть додь-мӧд турун вӧчышта», — шуӧ Вась гортсаыслы. Аслас нӧ юрас мӧдтор тшӧтш вӧлі: Вась тӧв шӧрсяньыс нин видзӧ гортсасьыс гусьӧн пуд джын мында сю кӧйдыс — сійӧс вӧлі колӧ сылы кытчӧкӧ инавны. (Тылаяс вылӧ кӧдзны йӧзыслӧн сю кӧйдыс эз вӧв, да и лӧсьӧдтӧм вӧлі кӧдзаніныс. Ыб вылӧ кӧдзны нӧ вӧлі быдӧн надейтчӧны выль воан нянь вылӧ. Кодлӧнкӧ кӧть вӧлі и торйӧдлӧма да кольлӧма, важӧн нин быри, кысь бара верман терпитны; но Васьлӧн ыджыд терпенньӧӧн да пыді кӧсйӧмӧн ӧнӧдз на оліс, а водзӧ оз тӧд — вермас оз помасӧдз кутчысьны...)
— Ті тані корӧсьнытӧ вундыштанныд да мый, а ме сэк костті и вола, — шуӧ гӧтырыслы Вась.
— Но да катлы эськӧ, верман кӧ да... Ме ог кут... Нинӧм тай абу туй вылад пуктыныд-а... Мый нӧ босьтан сёйныд? Нинӧм ӧд абу пусяныд вылӧ — шыдӧс ни пызь!
— Пусяныд — ваас, — шуыштіс Вась.— Пукты, мый эм, абусӧ ог тшӧкты. Ог тӧд али мый абусӧ?
Сӧвтіс гӧтырыс пестерӧ кач папурки няньяс, пуктыштіс туисӧ йӧв, сэсся — и нинӧм. Босьтіс Вась пӧрт, лэчтан, коса да чер. Босьтіс ещӧ ведра пӧла туис ки йылас.
— Сы ыджда туиссӧ нӧ мый керны босьтін? — казяліс гӧтырыс туистӧ да юаліс Васьлысь.
— Черитӧ нӧ пуктыштны? Тіянлы гӧстинеч вая, — туиссӧ-ӧ-асьсӧ дорйигпырысь шуыштіс Вась.
Ӧтчыдйӧн и лэччис вадорӧдз став кӧлуйыс. Гольӧдіс-лэдзис ваӧ пыж. Сӧвтчис да мӧдӧдчис катны.
Шыч ни рач ю пӧлӧн — некод на некӧн оз вуджрась, вӧвдӧм ни зорӧд оз тыдав.
— Кытчӧ нин мӧдӧма Васьыс? Гашкӧ, пуктысьны нин да? — юаліс кыр йывсянь кодікӧ. Васьлӧн вочакыв водзвыв нин дасьтӧма:
— Сіідз... — нюжӧдыштіс Вась. — Сюмӧд кульыштігмоз тай кӧсъя катлыны видз вылӧдз, вола кӧ коркӧ местаӧдзым...
И водзӧ пыр тыдаліс зібъясис-катіс. Лӧньтасъясті, тыӧдъясті кокньыда тювгысис пыж. Но ньӧжйӧ вӧрзис косьтъяс вылӧд, визлач бӧжъясӧд: кашкис, сьӧкыда личкаліс пелыс вороп вылӧ кимӧдзьяснас; оравлытӧг зяткис-гижтіс кӧрта пома пелыс изъя ю пыдӧсӧ. И кымын водзӧ, сымын визувмис ю. Вылӧ кыпӧдчисны ю пӧлӧн слудаяс. Нӧшта нин джуджыдӧсь улісянь кажитчисны юрйылас быдмысь великан ниаяс. Улиса бызгыльтіс-быдмис ва бердын турун. Сой кыза пӧляна омра разӧдіс-лэдзис сынӧдас ассьыс лэчыд, нырбордъяс чазӧдан, несйӧдан кӧрсӧ. Сыкӧд вензисны небыдджык, азымлун босьтчӧдан кӧрнаныс гӧрд сэтӧр пуяс.
И ниа сир дукыс, и кыдз пу ли кӧрыс — ставыс сорласис ӧтлаӧ. Первобытнӧй этшӧн оліс да лолаліс ывла. Сӧстӧмсьыс-сӧстӧм югыд ва сальгис пыж улын. Ньӧв моз лыйыштасны пыж бокті чер пу кузя вӧй комъяс. Ю мӧдар дортіыс полігтыр вуджӧртасны кебӧсъяс. Сувтловкерлас Вась, койыштас пыж бӧжысь чибльӧгӧн ва, пожйыштас-ыркӧдас чужӧмсӧ, кимӧдзнас гумлыштас пыж боксьыс и бара водзӧ зібъясьны мӧдас. Лӧнь, сэтшӧм лӧнь, мый пыж дорӧ пелысӧн тотшкыштӧм шы кажитчӧ гым горӧн — йӧлӧга водзысь-водзӧ вучки-вачки сетас слудаысь слудаӧ уна вевся тэрыба гы. Кытӧнкӧ чипсасьӧ сьӧла — «чииии... чиии... циии... чичичи — цип, цип, цип...» Зэв сэтшӧм небыда, сӧстӧма, сӧдза, ылын-ӧ-матын — он тӧд.
Чомкост-мӧд сӧмын удитіс Вась катны — шонді увтасмис. Лои узьмӧдчыны. (Керӧс бокшаын, джуджыд ниаяс улын сулалӧ чача кодь ичӧтик керка. Сэтчӧ Вась сувтіс. Кайис кыр йылӧ. Медвойдӧр могӧн биасис, тшынас номъясысь вӧчис. Керыштіс вожкаяс — зэвтіс вон.
Гожӧмын керкаӧ пыжӧн ветлысь морт оз пыр, оз кӧ нин зэв ёна зэр, а узьмӧдчас ывла вылӧ, вонйӧ. Керкаын лудікъяс да номъяс оз лэдзлыны унмовсьлыныд. Тӧлын нӧ — мӧд делӧ: кӧть бергӧдчыныд некытчӧ ичӧтик вӧр керкаад, комын градуса кӧдзыдыд йӧршитас морт кызь-комынӧдз ветлысь-мунысьӧс; лудіксӧ и дзескыдсӧ терпитан сэк, медтыкӧ ки-кокыд нин шоныштлас-а... Гожӧмнад жӧ и оландырйыс, майбыр, мортыдлы, сэки и верстайт, удитӧдчы олыштныд, сӧстӧм ывлавыв сынӧднас лолыштны...
Пукалӧ тшынас дорын Вась, ужнайтӧ — кач сӧчӧн няклялӧ, бергӧдлӧ чужӧмсӧ номъясысь тшын паныд. Ном курччалӧмысь Вась оз дӧзмы, тӧдӧ: номтӧгыд, шоныдтӧгыд нинӧм оз артмы — турун-нянь ни вотӧс.
«Лӧддза-номъя гожӧм — бур во», — примета сылӧн. Бара жӧ кӧклӧн кӧкӧмыс: дыр кӧ, сёр кадӧдз кӧкӧ — бур во водзӧ, гожӧм лоӧ кузь, а кузьджык кӧ гожӧм — няньыд удитас воны. Сідзи пукаліс-мӧвпаліс Вась номъяс сільгӧм зыкӧ да кӧкъяс кӧкӧм шыӧ. Сёйсис, биӧс сайкис да ышкиг-пушкигтырйи пырис вонйӧ... Но дыр на эз унмовсь, мӧвпаліс аслыс. Надзмӧса, нюдза пырисны дӧра вон пытшкӧ войся олӧмлӧн шыясыс. Пыдісянь кысянькӧ кылісны номъяс.
Вась вӧлі олана морт на, но сьӧкыда олӧмыс водз пӧрысьтіс кыдзкӧ, жебмыны пондіс бӧръя воясӧ. «Кытчӧкӧ тай эбӧсыд бырӧ: тайӧ туй косттӧ эськӧ водзын вӧлі ӧти лунӧн катлывла, а ӧні куим лунтӧг ог во», — сэн жӧ и мӧвпыштіс аслыс. Вась — морт вӧлі зіль, но озырлун эз кӧвъясьлы, оліс гӧлиника. Удж вылын йӧзысь эз кольччыв, но и вевтырлун эз шедлыв. Нэм чӧжыс уджаліс-керис, шойччӧг эз тӧдлы: му кокис, видз вӧчис, кыйсис, кер лэдзис...
Васьлӧн семья вӧлі кык пи да куим ныв. Кык гырысь нывъясыс важӧн нин верӧс сайынӧсь, коймӧдыс, дас вит арӧса, гортас. Ыджыдджык пиыс Краснӧй армияын ветлӧ, ичӧтджыкыс, дас сизим арӧса, колян тӧв Печӧраӧ сюри пленӧ еджыдъяслы, колльысьны ветлігӧн, вӧвнас и аснас... Ӧні Вась уджалысьтӧм и вӧвтӧм...
Челядьсӧ Вась быдтіс рама, эз чиршӧдлы торъя. Мед пӧ ветласны эштігӧн, томдырйиыд пӧ и ов мортыд. Сӧмын дышӧдчӧмтӧ удж вылад оз вӧлі радейт: «керӧма кӧ, мед вӧлі вӧчӧма бура, а не кийывсӧн», — вӧлі сылӧн став видчӧмыс. Выль праваа олӧм йылысь мужикъяс вӧлі сёрнивыв ас костаныс воасны да, сӧмын шуыштас: «Гашкӧ, тадзи и колӧ да... Том йӧз тон лӧсьӧдасны олӧмсӧ, кыдз аслыныс колӧ, миян нэм овсьӧма...» Пиянсӧ Вась эз пык выль олӧмлань кыссьӧмысь, и эз зільлыв важ дор сулавны, бӧрӧ кыскыны кодсюрӧ мукӧд батьяс моз. Да и ачыс водзынъяс эз зільлыв важ дор сулавны, нинӧмӧн асьсӧ эз петкӧдлыв ен водзын, ни сар водзын. Код тӧдас, енсӧ веритӧ али оз вӧлі Вась, сӧмын чорыда вӧлі веритӧ аслас «енлы»: уджавтӧгыд пӧ кынӧмыд оз пӧт... Сэтшӧми вӧлі Вась.
Кык лун тырмис Васьлы катны. Коймӧд лунас лун шӧр гӧгӧр сӧмын воис аслас видз вылӧ. Пыр на важ кодьыс, нинӧм абу вежсьӧма. Сӧмын кык сывтыръя коз пу ва бердсьыс тулыснас ытва дырйи пӧрӧма ваас. Тасасьӧма ю вомӧныс. Бузгӧ сы вомӧн прудйысь моз ваыс. Джуджыда кодйӧма увтіыс. «Бур гоблик комъяслы вӧчӧма»,— артыштіс Вась. Сувтіс. Ректысис. Кайис кыр йылӧ. Лэчтасис да кутіс ытшкыны, вӧвдӧм вӧчны. Гож сайсьыд туруныд дыр оз косьмы, лоӧ лун-мӧдӧдз куйлӧдны.
(Гашкӧ тэ, лыддьысьысьӧй, он на тӧд, кутшӧми ю йылын пуктысьӧмыс, кутшӧми видзьясыс? Абу паськыдӧсь, абу шыльыдӧсь видзьяс. Весиг видзнас оз позь шуны, а керасъяс, сідзи шуӧны асьныс. Векньыд уйтаӧсь ю йывъяс. Ӧтмӧдар боксяньыс слудаяс ю пӧлӧн. Воргаті моз сэт визувтӧ ваыс. Зэв нин шочиника кытсюрӧ сӧмын ылыстчылас ю дорысь слудаыс, и бара топалӧ... Кытысь нӧ ытшкӧны? — Пӧлӧнсьыс, кыр бокшасӧ эрдмӧдалыштӧма да, сэтысь и «гурйӧны» да чукӧртыштӧны. Кӧнікӧ — юр турун, кӧнкӧ — кык, а додь-мӧда зорӧдыд зэв нин шоч. Бур турунысла да «донтӧм» вайӧмысла и вӧдитышталӧны. Пурйӧн вайӧмӧн турун и пес тшӧтш ӧтпырйӧн воӧ. Дерт, абу кокни удж сійӧ, да мый нӧ кокньыдасӧ миянлы сетчӧ?! Быть лоӧ).
Пажынӧдз ытшкис Вась, вӧвдӧмтор лои. Рытладор видз весьтсьыс вуграсьыштіс — пусян лои. Ужнайтӧ Вась, панялӧ черива — кач нянь кылӧдӧ.
«Ок, эськӧ, татчӧ кӧ пань тыр шыдӧс да чепӧль сов, бур жӧ и юква да!» — шога мӧвпыштіс Вась да видзӧдліс кӧйдыс тыра туис вылас. — «Ог,— шуис аслыс.— Кӧйдыс ог вӧрзьӧд... Грек сёйны медбӧръя ловкутӧд...» Весиг ӧти тусь эз вӧрзьӧд.
Туиссӧ водзас босьтіс да видлаліс дыр, чуньяс костӧдыс тусьяссӧ лэдзис. Зарниӧн киссис-гузьгысис сю чунь вож костъясӧдыс туисӧ бӧр... Вевталіс туиссӧ топыда да пуктіс вонйӧ юр улас.
Мӧд луннас кайис Вась видласьны, кӧдзанін корсьны. Дась сотчӧмин колӧ вӧлі сылы, «кос вӧр» вӧчыштны. («Кос вӧрӧн» шусьӧ дась сотчӧм вӧр ректӧм да сэтчӧ тыла вылӧ моз кӧдзӧм.)
Воис Вась важ тыла эрд вылӧ. Вевтас... Вылын. Ылӧ тыдалӧ гӧгӧр. Сувтіс да дыр арталіс думсьыс: «Вот эськӧ, тайӧ кӧ ӧні гӧран да ӧти во паритан, бур жӧ сю ваяс... Но кысь бара татчӧдз гӧръясӧн локны, вывті ылын гортсянь да...» Сідз мӧвпалігтыр муніс водзӧ. Верст мында муніс, да сотчӧмин воис. Выльӧн на и сотчӧма, вежон кык сайын кымын. (Вась вӧлі гортсяньыс на тӧдӧ сотчӧмсӧ сійӧс). Ниа подвыв вӧлӧма посньыдик коз сора, подулыс нитшка. Коркӧ татысь ниа сортовка лэдзлӧмаӧсь — кык сывтыръя кыз мыръяс сулалӧны гӧгӧр. Подулас уна шактарыс вӧлӧма, да бура и сотӧма. Вась кытшовтіс сотчӧмсӧ, видлаліс, кӧні кызджык пӧимыс. Ветлӧдлӧ, кок шегйӧдзыс вӧйласьӧ пӧимӧ... Бур. Сувтіс. Гӧгӧртіс-артыштіс синнас. «Ок, эськӧ, кӧйдысыд кӧ эм унджык татчӧ — няньсьӧдас жӧ крестьянинтӧ», — ышловзис Вась. «Да, дзоляа менам разалӧ ӧти туис тыр сюыд...» — шога шуыштіс бӧрвылас.
Заводитіс ректысьны, пу йывъяс чукӧртны; кодсюрӧ пуяссӧ шонді водзысь пӧрлӧдлӧ да увъяссӧ мыр бердӧ кӧстеритӧ. Пӧсь, ӧвада, буса... Но Вась быттьӧ нинӧм оз кыв. Уджалӧ, аслас чужӧмбан кузяыс пӧсьыс няйт шорӧн визувтӧ, войталӧ-киськалӧ вочасӧн мусӧ. Шойччыштас-лолыштас да — бара. Быд копыртчӧмысь син водзыс вижӧн-кодзулӧн ветлӧ, юрыс бергӧдчӧ, нымӧн оз усь...
Сёрӧнкодь нин лэччис видз вылас, чом дорас. Лэччигмозыс кежавліс важ тыла эрд вылӧ да сёрӧм местаяссьыс малаліс-корсьысис, воймӧм идзас сорысь сісь шепъяссӧ ӧктіс — ужын кежас шыд пиас нуртор...
Аскинас, лысва вылас, водзын ытшкыштіс, да бара кайис ректысьны. Пажынӧдз кымын уджаліс.
«Сэсся тыдалӧ ог жӧ нин вермы... Да и тырмас нин менам кӧйдыслы...» — шуӧ Вась.
Тшӧкыд увъя понӧльӧн гудраліс пӧимсӧ, сорлаліс муыскӧд. Кӧдзӧм мысьтас бара агсаліс, сайӧдіс кӧйдыссӧ.
Кӧдзӧ. Сер-сер шочиника коялӧ, чунь вож костӧдыс лэдзӧ, медым оз чукӧрӧсь ло. Ӧти тусь бокӧ оз койышт. Вом улас аслыс кӧдзигмозыс кевмысис-шӧпкис:
— Чужты да быдты, му-мамӧй!.. Югыд шондіӧй, шонты да видз!..
* * *
Рыт. Лэччис нин шонді. Кыза лысвааліс. Кӧкъяс ӧддзисны — горшныс веськалі лунся жарысь; чуксасьӧны энь кӧкъяс ай кӧкъяскӧд, бӧрсяньныс йӧлӧга ю сёртас кузя вӧтлысьӧ-лӧвтӧ. Кӧнкӧ турун пӧвстас матын кылӧ чӧж пӧтка котсӧ-чуксалӧ пиянсӧ, сьӧртысь-дзебасысь петкӧдӧ ю вылӧ уявны велӧдны. Бадь кустын колипкай сьылӧ, шудысла сьӧлӧмыс сьылӧ...
Пукалӧ-кывзӧ би дорын Вась ывлавывлысь рытся олӧмсӧ. Пукалӧ-шойччӧ. Ёна и мудзӧма талун. Но сьӧлӧм вылас долыд. Керӧма лои сылӧн могыс, эштӧдӧма кӧсйӧмторйыс — кӧйдыс иналӧма, дзебӧма буринӧ...
Прӧстӧ овны Вась оз вермы, пыр мыйкӧ мӧжгӧ-вӧчӧ, гортас кӧть кӧні. Со и ӧні на — шойччигмозыс куснялӧ сюмӧд: вӧчалӧ туисъяс, чуманъяс — чача кодь мича, эзысь кышӧда, зарни пытшкӧса, чӧскыд ли кӧра дозмукъяс. Туислысь бурлунсӧ коми морт тӧдӧ: «Туисыд пӧ быдлаӧ туйӧ, — сійӧ шуӧ, — гортын кӧть туйын, сыысь бур дозмук оз сюр». Кӧть мый пуктыны сійӧ: кӧдзыдтор кӧ — дыр оз шонав, пӧсьтор кӧ — оз кӧдзав; оз сісьмы, оз сім — нэм помыс абу... Да и ачыс Вась сэтшӧми, быттьӧкӧ пуысь, сюмӧдысь, кырсьысь тэчӧма: шабура, чешъясьӧм кучик лазъя, дӧра чӧрӧса, кыс кучик кӧмкота, сюмыс тасмаа; гожӧмбыд номдӧра юрсьыс оз пӧрччыв. Вась бердысь пыр кыліс кутшӧмкӧ ассяма веж-сӧстӧм кӧр: ...коз сир дук, веж нитш кӧр, тшынасьӧм вӧр керка кӧр... Сэтшӧм кӧр кылӧ сӧмын гӧлиник, косньӧд тушаа мужикъяс бердысь, азя шыд вылын да корсюрӧ вӧр пӧтка да вотӧс вӧлӧга вылын олысьяс бердысь... Некутшӧм мӧд паськӧм вежӧм ни кузь пӧра эз вермы вевттьыны сійӧ кӧрсӧ, — тыдалӧ, лы-яяс сылы нин йиджӧма вомӧныс. Сідзи природаыс тэнӧ водзвыв, кувтӧдзыд «бальзамируйтӧма» дась...
Дыр эз узьсьы сійӧ рытӧ Васьлӧн. Куйлӧ вонъяс, мӧвпалӧ аслыс. Быдлаті кытшовтіс думыс. Пияныс дум вылас усины. «Кӧн бара ветлӧны сьӧлӧмшӧр пиянӧй-а? Ловъяӧсь абу нин? Воласны оз коркӧ?..» Сьӧлӧмыс висьӧ, на понда тӧждысьӧ, пыр на уджалӧ-керӧ, мед налы кокниджык лои водзӧ овмӧдчыны. Со и ӧні на на йылысь думӧн тайӧ кӧдзаторсӧ вӧчыштіс: «Локтасны да, ӧд ковмас и сёйны мыйкӧ налы».
Вой. Дугдісны нин дзользьӧмысь кайяс. Унмовсис кӧк. (Оз тӧдны найӧ Васьлысь тшыглунсӧ-висьӧмсӧ, шогъяссӧ). Быдӧн ланьтісны. Лӧнь. Сӧмын кӧнкӧ вылын ягас дыр на кыліс юргис-сьыліс вой олысь вӧркай. Да эз лӧньлы, сальгис косьт вывті ва... Шонді петан вежӧсас сӧмын коркӧ ойбыртліс-унмовсьліс Вась.
Кык лун на ещӧ сы бӧрын оліс Вась видз вылас: курталіс ытшкышталӧмсӧ да чукӧртіс моздорнас посньыдик пасынӧк чалькосӧ; кайліс сэсся туис кыш перйыны кыддза раскӧ, кулис сьӧртсьыс кач да куим нӧбовтас лэччӧдіс пыжас...
Медбӧрти сэсся дзикӧдз эбӧс вывсьыс уси, эз кут вермыны нинӧм керны. Куим лун нин эз вермыв асмогасьныыс — измис гырк пытшкӧсыс, пуксьыны ни водны оз вермы; кокъясыс пыктісны, краж кодь лоины.
«Мый керан, лоӧ, тыдалӧ, кывтны»,— шуис да кутіс сӧвтчыны. Пыж тырыс Васьлӧн лои кӧлуй: кач, сюмӧд, вила пуяс гоз-мӧд; чериыс сӧмын этша лои, пӧв-мӧдысь пумӧн, кыйсьынысӧ эз на эштыв. «Но да ӧд оз, гашкӧ, видчы гӧтырӧй, прӧститас, висьтала кӧдзӧмӧс да...» — сідз мӧвпаліс Вась сӧвтчигмозыс. Пуксис пыж бӧжӧ да лэдзчысис кыр бердысь. Сынны Вась эз нин вермы, сӧмын пелыссӧ ваас лэдзис да веськӧдлӧм могысь легӧдіс. «Ваыс тон кылӧдас», — шуыштіс. Пыжсяньыс ещӧ на, медбӧръяысь, чӧвтліс синсӧ аслас видз вылӧ, быттьӧ прӧщайтчис думсьыс аслас киподтуй уджыскӧд...
Эжва ю визув — кылӧдӧ ӧдйӧ. Воис эськӧ Вась гортӧдзыс, тӧрытсяньыс кӧ петіс, да эз тай сідз ло. Джын туйсӧ сӧмын удитіс кывтны. Чорыда топӧдіс Васьӧс висьӧм; пыжын некытчӧ нюжӧдчыштны. «Сувтла да туплясьышта кӧть му вылас, гашкӧ, личӧдыштас...» — мӧвпалӧ. Сувтіс. Бауӧн-сорӧн кыссис Вась лапта коз улӧ, эз весиг вермы пыжсӧ вылӧджык кыскыштны, сӧмын ньӧр йылӧ домыштіс. Кӧсйис номъясысь тшынастор вӧчыштны — эз жӧ нин вермы. Туплясьӧ, ымзӧ коз улын, ном курччалӧм ни нинӧм нин Вась оз кыв. Сӧмын юрын ӧтитор бергалӧ — гортӧ кыдзкӧ воӧдчыны...
Эз во гортӧдзыс Вась... Унмовсис, нэм кежлас унмовсис коз улӧ.
— Узь жӧ, удж бертысьӧй. Вӧлисти шойччас тэнад мудзӧм ки-кокыд, уджалысь мортӧй. Коз улын чужтыліс тэнӧ тыла ректігӧн мамыд, коз улын жӧ и кувсин...
Кулі морт, некод тӧдлытӧг: оз бӧрдны дінас муса ныв-пиыс, оз бӧрд сылӧн дона гӧтырыс... Сьылӧдісны-сільгисны коз улын Вась гӧгӧр номъяс, да юр весьтас джуджыд коз йывсянь кӧкинь нораа кӧкис — лыддьӧдліс арлыдсӧ Васьлысь...
___________
Мӧд луннас катысь пыжаяс, ас сиктса йӧзыс, сувтісны сы весьтӧ. Видзӧдӧны — кӧлуй тыра пыж дом йылын довъялӧ... Морт — некӧн абу. Чукӧстчисны — некод эз шыась, сӧмын асланыс йӧлӧгаыс гажтӧма лӧвтыштіс. Гӧгӧрвоисны... Кайисны коз улӧ. Видзӧдӧны — морт кын, дундӧма, лӧз... Эз ков висьтавны, мый понда кувсьӧма Вась. Шога видзӧдліс ӧтикыс Вась пыж вылӧ да ышловзис:
— Пыж тырыс тай эськӧ «няньыс» да...
— Да... Тайӧ «няньыд» унаӧс на и висьмӧдас да виас... — содтыштіс мӧдыс.
* * *
Коли гожӧм и ар... Воліс сы бӧрся войвылӧ кык вевся тӧв — тупйыліс енэжсьыс шондісӧ няйт дӧра ӧшанӧн, кынтыліс-шебрӧдліс му эжсӧ горт выв еджыд дӧраӧн. Сир курыд шогъяслы тшыг гожӧм бӧрын содтӧд тшӧтш мунісны уджалысь йӧз вывті тӧвнас парсалісны, нартитчисны еджыдъяс. Но воис тулыс — сылі лым, «сылісны» и еджыдъяс тшӧтш. Мезмис коми уджалысь йӧз, мезмис став Сӧвет му... Тулыснас лун тӧвкӧд локтісны саридзысь пӧткаяс войвылӧ. Воисны гортаныс и пияныс Васьлӧн.
___________
...Бара нин гожӧм. Бара нин ытшкандыр... А вӧр шӧрын, эрдтор вылын, кузь сьӧд мыръяс пӧвстті лӧзӧдӧ-кыпӧдчӧ кыз одъя, кузь идзаса сю... Шувгӧны лыска пуяс гӧгӧрыс: «Шш... ш... шш... шш...» Эрд дорын, вӧр шувгӧмсорыс, янсалӧ-кылыштӧ мӧд пӧлӧс — вӧсниджык, меліджык: «Сс... с... сс... ссс...». Тайӧ медбӧръя киподтуй кольӧмыс Васьлӧн, вермытӧг кызмырдъя керӧмыс. Копрасьӧны весьт кузя шепъяс кузь идзас йылын, казьтывлӧны-ошкӧны Васьлысь лӧниник, аддзытӧм, но тӧдчана олӧмсӧ, тыдавтӧм, но колана уджсӧ.
