ТАЛУН ОЗ ЗЭР

Олӧмаджык йӧз, кодъяс радейтӧны видзӧдны, мый вӧчсьӧ ывла вылын, енэжын, кыдзи асьнысӧ кутӧны лэбачьяс да дзоридзьяс, пырджык вермӧны тӧдмавны, кутшӧм лоӧ поводдяыс аски либӧ водзӧ вылӧ. Татшӧм йӧзыдлы барометр оз ков.

Силантий пӧль комын воысь дырджык лесникаліс. Аслас пармаысь тӧдліс быд шор, быд яг. Кымын зверь-пӧткаӧс удайтчыліс аддзывны сылы пармаясті восьлалігӧн! Вӧрӧ ветлігӧн пинжак зептас лесник быд пӧрйӧ пуктыліс чорыд коркаа ичӧтик блокнот, кытчӧ пасъявліс, кытысь да кор казявліс сійӧ лэбачлысь поз, кӧнджык син улас усьліс кутшӧмкӧ зверь. Пасъяліс сійӧ, кор локтісны лунвылысь лэбачьяс, кор найӧ бӧр мунлісны войвылысь. Быд во гижавліс Эжваысь йи кылалан кад да кутшӧм лунӧ сувтліс йиыс арнас. Тулыснас пасъяліс коръя пуяслысь вежсьӧмсӧ. Весиг сэтшӧмтор, кор первойысь гымаліс да чардаліс, кутшӧмджык урожай быдмыліс муяс вылын торъя воясӧ. Уна пӧлӧс гижӧдъяс сійӧ колис и кыз тетрадьӧ, кытчӧ аддзылӧмторъяссӧ гижаліс, гашкӧ, велӧдчан кадсяньыс на.

Пӧрысь лесник ӧні мӧдӧд во нин шойччӧ. Но гожӧм-арнас пыр па тапикасьӧ ягын либӧ юяс дорын. Оз вермы овны вӧр-ваыскӧд аддзысьлытӧг, сьӧлӧмыс сэтчӧ кыскӧ. Бӧрсӧ гортас ваяс то тшак, то пув, либӧ сэтӧр. Аскӧдыс частӧ босьтлывлӧ вотчыны и Гриша внуксӧ, кодлы тыри нин дас кык арӧс.

Талун пӧля-внука садьмисны водз, медым ветлыны тшакла Нидзӧс ді вылӧ.

Силантий пӧль зэв ёна кӧсйӧ, медым сылӧн внукыс водзӧ нуӧдіс сылысь уджсӧ, сы моз жӧ тӧдмаліс ывла вылын лоӧмторъяс йылысь. Да и вӧр-ваыслы мед эськӧ лои бур другӧн, отсасьысьӧн.

— Дедӧ, зэрас оз талун, тэ ӧд быдтор тӧдан? Кыдзи мем пасьтасьны? Тӧрыт со лун шӧрӧдз шлявгис. Колӧкӧ, талун весьшӧрӧ и мунам, — пызан сайысь чеччӧм бӧрын заводитіс юасьны-висьтасьны Гриша. — Зэрас оз, мися?

— Ме чайта, мый талун оз зэр. Луныс лоӧ мича, — вочавидзис пӧльыс.

— Друг да он тӧд? И позьӧ ӧмӧй тӧдны поводдяыдлысь вежласьӧмсӧ, абу ӧд тэ барометр.

И барометртӧг позьӧ унатор тӧдмавны, казявны, Гришук. Сӧмын сюсьджыкӧн колӧ лоны, йӧзыс серти унджык аддзыны. Тӧрыт шондіыс вӧйтчис шойччыны, кор енэжлӧн рытыввыв юкӧнын эз вӧв ни ӧти кымӧртор. И войыс вӧлі лӧнь да ыркыд. Эн казявлы кыдзи рытъявылыс виж рӧмъясӧн ворсӧдчис ӧшкамӧшка? Сідзкӧ, мича поводдя пуксяс.

Кор пӧль да внук петісны ывлаӧ, вӧлі лӧньӧма нин.

— Видзӧдлы пач труба вылас, Гриша.

— Нинӧм ог аддзы. Тшын сӧмын петӧ.

— А кытчӧ тшыныс кайӧ?

— Веськыда енэжас.

— Збыль. Лёк поводдя водзын пач трубаясысь тшыныс гартчӧмӧн лэччӧ увлань. Бур поводдя дырйи сійӧ тювӧ веськыда вывлань. А тэ шуан, мый поводдя оз позь тӧдмавны.

Теплоход вылын йӧзыс вӧлі уна. Кодъяскӧ чери кыйны мӧдӧдчӧмаӧсь, унджыкыс — тшакла да пувла. Ваыс лӧнь, шонді водзын лӧсталӧ аслыссяма рӧмӧн. Пристань горулын корсюрӧ чеччыштлісны кутшӧмкӧ ичӧтик черияс, быттьӧ йӧзыскӧд ӧтвылысь нимкодясисны кыпыд да гажа асывнас, выль лун заводитчӧмнас.

Мыйкӧ мында теплоход кайліс Сыктыв ю кузя вывлань, сэсся надзӧник бергӧдчис и мӧдіс шуньгыны ва ньылыд Эжва юлань. Ӧдйӧ мунӧмысь палуба вылын лои пыр жӧ ыркыдджык. Корсюрӧ паныдасьлісны вына катеръяс, и ичӧтик теплоходӧс катерлӧн вынйӧра гыясыс шыблалісны вывлань, кучкалісны бокас. Кокньыдик ру ӧшаліс видзьяс да тыяс весьтын. Шондіыс мыйӧн кыпӧдчыштіс вывлань, руыс вочасӧн воши, быттьӧ абу и вӧвлӧма.

Гриша радейтӧ теплоход вылын ветлыны. Кымын пӧлӧс выль местаяс аддзылан, кутшӧм уна йӧзкӧд паныдасьлан.

Нидзӧс ді вылӧ вотӧдз на сӧдз енэжысь Гриша казяліс тэрыб бордъяса збодер лэбачьясӧс. Найӧ кыпӧдчӧмаӧсь вылӧ-вылӧ, та вӧсна и кажитчисны зэв посниӧн. Лэбачьяс то тювгысьласны вывлань, то сэтшӧм жӧ тэрыба сунгысьласны увлань.

— Дедӧ, кутшӧм лэбачьяс нӧ татшӧм вылӧсӧ кыпӧдчӧмаӧсь? Со видзӧдлы кӧть, муртса тыдалӧны.

Пӧльыс чатӧртіс юрсӧ вывлань, пуктіс ӧти кисӧ син дорас да дыр дзоргис сӧдз енэжлань, кытчӧ индіс внукыс.

— Джыджъяс тай радуйтчӧны. Найӧ тӧдӧны жӧ бур поводдятӧ. Зэр водзвылын шлывъялӧны-лэбалӧны дзик му бердас либӧ ю веркӧс вылын, а кор лэбалӧны вылын, кыдзи и ӧні, сідзи и тӧд: луныс бара лоӧ мича.

Гриша эскытӧма видзӧдліс пӧльыс вылӧ: гашкӧ, сійӧ шмонитӧ сы вылын, сэсся бара синъяссӧ веськӧдіс джыджъяс вылӧ.

Нидзӧс ді вылӧ чеччисны морт дас. Берегӧ петісны и Гриша да сылӧн пӧльыс.

Ытшкӧм видзьяс вылын сулалісны турун зорӧдъяс, быттьӧ керкаяс кыпӧдчӧмаӧсь. Лежнӧг кустъясын ӧшалісны польдӧм вотӧсъяс. Пелысь пуяслӧн вожъясын тыдалісны уна лыда гӧрд мольяс. И льӧм нин сьӧдӧдӧма, сярвидзӧ быд пу вылын.

Вӧр ді костъясын, кытчӧ абу веськавлӧма коса ни ытшкан машина, турун вылын пыр на кутчысис ён лысва. Гришалӧн да пӧльыслӧн кӧмъясыс дзик пыр и кӧтасисны, ковмис мунны ді вомӧн нюжӧдчӧм туй кузя.

— Збыль ӧмӧй лысваыс тӧдӧ поводдя вежсьӧмсӧ? Лысваыс кӧ уна, луныс мича лоӧ, — лыддьылі ме ӧти книгаысь.

— Тайӧ тадзи и овлӧ, Гриша. Со тай ачыд аддзан.

Недыр мысти Гришалы видз веретя вылысь сюри куим гӧрд гоб. Детина та бӧрын кутіс ветлӧдлыны тэрыбджыка. Вель тшӧкыда видзӧдлывліс кӧрзинаас, кӧні куйлісны гӧрд юра, кыз кока тшакъяс. Пӧльыс некымынысь копыртчыліс жӧ. Сюрӧма дона гоб. Гриша ӧні тэрыб чань моз заводитіс котравны, окота пӧльыс моз аддзыны медчӧскыд да мича тшаксӧ.

Дыр ветлӧдлісны пӧль да внук дівывса вӧръясті, видзьяс вывті, сёнъяс пӧлӧн. Кӧрзинаяс вочасӧн сьӧктаммисны, кокъяс мудзисны. Матыстчисны векньыдик кузь ты дорӧ. Пӧльыс сувтӧдіс Гришаӧс.

— Видзӧдлы ты вылас, мый сэні быдмӧ.

Детиналӧн визува ворсӧдчысь синъясыс аддзисны ты вылысь паськыд еджыд дзоридзьяс. Найӧ петкӧдлісны Гришалысь вежсӧ асланыс мичлунӧн. Окота вӧлі топӧдны тайӧ ваын быдмысь кувшинкаяссӧ морӧс бердӧ да дыр нимкодясьны.

— Дедӧ, гашкӧ, нетшышта нёль-вит дзоридз, ме ӧд вартчыны кужа. Мамӧлы эськӧ кутшӧм нимкодь лоӧ.

— Оз ков. Мед ветлысь-мунысьяс нимкодясьӧны сійӧн. Аддзан, дзоридзьясыс кутшӧм мичаӧсь да ылӧдз тыдалӧны. Татшӧмтор сэк овлӧ, кор сулалӧны шоныд да мича лунъяс. Лёк поводдя дырйи кувшинка дзебӧ дзоридзьяссӧ аслас коръяс пиӧ, видзӧ найӧс лёк тӧвъясысь да зэрысь. Сідзкӧ и дзоридзьяс отсалӧны мортыдлы тӧдмавны поводдятӧ.

— Ӧні верита, мый талун оз зэр, — радпырысь шуис Гриша и восьлаліс водзӧ бритӧм видзьяс вывті.

Унатор йылысь на висьталіс тайӧ луннас Гришалы пӧльыс.