СТУЧА ВАРУК

Ас олӧмысь

Менам пӧчӧ вӧлі син пӧла: видз вылын уджалігӧн турунӧн бытшкысьӧма синмыс. Помнита ме сійӧс муртса-муртса. Но пӧчӧ йылысь тӧд вылын менам уна висьт. Нимтылӧмаӧсь сійӧс Стуча Варукӧн, и Стуча Варук йылысь висьталӧны уна шмонитана висьт. Ме ог тӧд, мыйла сылы сетлӧмаӧсь Стуча нимсӧ. Тӧда сӧмын: сійӧ вӧлӧма зэв скӧр и скӧрмӧм дырйиыс нинӧмысь абу повлӧма.

Ме ог тӧд, збыль-ӧ сійӧ, но висьтавлӧны Стуча Варук йылысь со кутшӧм висьт. Ӧтчыд мӧдлапӧлысь вӧлӧм локтӧны пыжӧн, вуджӧны Эжва вомӧн морт вит-квайт. Вӧлӧма зэв гыа. Буретш Эжва шӧрас вӧйны нин кутасны. Вӧйныд ӧд некодлы абу окота! И вот кутасны кевмысьны енлы: коді кӧсйысьӧ сись сувтӧдны Изӧсим Саватейлы, коді кӧсйысьӧ молибен Петыр Павеллы (быдсяма «святӧйлы» войдӧртӧ веритлӧмаӧсь!). Быдӧн ыджыд гӧлӧсӧн синва сорӧн енлы кевмӧны, кӧсйысьӧны енлы кутшӧмкӧ козин сетны, мед сӧмын оз вӧйны!

Стуча Варук кӧсйысяс Илля Великӧйлы ыж, быдса ыж, юрнас и кокнас, медбур ыжсӧ карта шӧрсьыс! Сы понда, дерт кӧнкӧ, тӧлыс этша лӧньыштас, и пыжаыд оз вӧй, лючки-ладнӧ воас ас берегӧ. Мыйӧн пыжысь берегӧ чеччасны, Стуча Варук сюрсӧн кутас сӧткыны, чеччавны, енэжланьӧ пига мыччавны да шуавны енмыслы: со, шуас, эсійӧ оз ков тэныд ыж пыддиыд! Ог тӧд, кыдзи видзӧдліс татшӧмтор вылад Варукыдлӧн енмыс, а берегдорса йӧзыс пӧ повзьӧмысла тшӧк ланьтӧмӧн сулалӧ шензьӧ Стуча Варук йӧйталӧм вылӧ.

Сӧмын ӧмӧй на тайӧ! Мыйсӧ толькӧ сы йылысь оз висьтавлыны! Сылӧн мужикыс, Семен дядь, зэв шмоньлив морт вӧлӧма. Ӧтчыд коркӧ турун вӧлӧм чӧвтӧны видз вылын. Луныс зэв мича. Но кыськӧ, зон, другысь кымӧр каяс и зорӧд шӧрас кырссьыны-зэрны кутас. А Стуча Варук пӧ чеччалӧ зорӧд дорас, вилаӧн эршасьӧ енэжланьыс да сӧткӧ: кырӧдны пӧ тэнсьыд колӧ пеж рушкутӧ, мед тӧдны кутан, кор швальгыны миян вылӧ да ещӧ зорӧд шӧрӧ. А Семен дядь пӧ сэки гатш водас видз вылас, ки-коксӧ лэптас да горзӧ: «Варук, видз вывтіыд вужля кывтӧ!» Варукыд сэки ку пиас нин оз тӧр лёкысла — лешкигтыр уськӧдчас мужикыс вылӧ, но мытшасяс да сап-сарап усьӧ и бытшкас синсӧ ассьыс турун иддзӧн. Сэсянь сійӧ вот и син пӧла.

Стуча Варуклӧн повтӧмлуныс паськыда кывсьӧ вӧлӧм, весигтӧ Сыктывкарын кодсюрӧ кывлӧмаӧсь, тайӧ тешкодь пӧчинь йылысь сёрнитлывлӧмаӧсь дажӧ Койтыбӧжын и Визябӧжын!

Енмыдлы пига мыччалӧмыд да сы вылӧ вилаӧн эршасьӧмыд, дерт, сэк пӧраӧ вӧлі тешкодьтор, колӧ вӧлі повтӧмлун татшӧмтортӧ вӧчны! Но сійӧ абу на медшӧр синмӧ шыбитчанторыс Стуча Варуклӧн. Стуча Варук эз вӧв мукӧд нывбаба кодь, сійӧ вӧлі торъялӧ наысь медъёнасӧ сійӧн, мый, ӧти-кӧ, ӧтнас став нывбаба пытшкас вӧлӧм сӧткӧ; мӧд-кӧ, став вӧлӧсьтас ӧтнас «сюрс сӧтанаӧн» ёрччӧ. Мужичӧйяс весигтӧ оз кужны вӧлӧм тадзитӧ сӧткыныс! Дерт, некытысь и кужны налы вӧлі: миян грездын некод оз вӧлӧм гӧгӧрво, мый сійӧ лоӧ сюрсыс.

Том йӧз эськӧ и юавлывлӧны вӧлӧм Варуклысь, мый сійӧ лоӧ сюрсыс. Но Варук лӧгасьӧ сэтшӧм кыв тӧдмалан (языковедческӧй) сёрнисьыд, — пыр вӧлӧм уськӧдчӧ ёрччиг-видчигтырйи косясьны кокни вома юасьысьяс вылӧ. Не ӧти любознательнӧй «лингвистӧс» колскӧдлас Варукыд бедьнас (пӧрысьладорыс сійӧ беддьӧн ветлӧдлӧ вӧлӧм). Сы понда зэвсӧ оз и лысьтны вӧлӧм юасьны сылысь тайӧ знаменитӧй кыв йывсьыс. Сӧмын вильышджык челядь пытшкысь кодсюрӧ ылісянь пельӧс сайсянь, либӧ гӧбӧчсянь ӧшинь розьӧдыс вӧлӧм горӧдлывласны: «Варук тьӧт, мый нӧ сійӧ сюрсыс?» Варук дзуртан гӧлӧсӧн та вылӧ вӧлі шуас сӧмын: «Лешак чужӧмъяслӧн юрыд лудӧ!»

Сідзнад вот некод эз и вермы гӧгӧрвоны, мый сійӧ лоӧ сюрсыс. Шуд петі меным медводз гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Делӧыс вӧлі тадзи. Бабӧлы тырис 95 арӧс. Сійӧ вӧлі висьӧ нин кулан висяннас. Куйліс пӧвъясысь вӧчӧм крӧвать вылын, пач бокын. Ме пукалі паччӧрын. Ме вӧлі сэки ӧкмысдас арӧсӧн томджык пӧчӧысь и олӧм-вылӧмсӧ тӧді, дерт, пӧчӧ дорысь этшаджык. Вот пӧчӧыд и вӧлі велӧдӧ менӧ куйлігмозыс ӧти-кык лыддьыны. Ме вӧлі кужа нин сёӧдз лыддьыны. Велӧдчим водзӧ. И вот пӧчӧыд меным 999 бӧрын другысь шуис сюрс. Ме первой шай-паймуні, сэсся чуйми, а чуймӧм бӧрас менам другысь артмис татшӧм кыв: сюрс сӧтана.

Ыджыдджык вокъяс тільс-тільс серӧктісны, мамӧ скӧра видзӧдліс ме вылӧ, сэсся кайис паччӧр вылӧ да пельӧд нетшыштіс. Пельӧй кутіс сотчыны. Но ме сэки эг и гӧгӧрво, код кывсьыс менсьым пельӧс нетшкисны: «сюрссьыс» али «сӧтанасьыс».

Коркӧ нин мӧдысь, кор керкаын некод эз вӧв, ме бабӧлысь юалі сюрс кыв йывсьыс — эг пельӧс сайсянь, эг и гӧбӧч ӧшинь розьӧд, а синмысь синмӧ (со ӧд ме вӧлі кутшӧм смел морт!). Бабӧ меным висьталіс лючки да спутюӧн (ӧні на менам тӧд вылын тайӧ висьталӧмыс): 99 бӧрын пӧ сё, а 999 бӧрын пӧ сюрс. А «сӧтана» кыв йывсьыс ме эг лысьт юавны бабӧлысь, кӧть и тӧда вӧлі, мый бабӧ менӧ оз пельӧд нетшкы (сійӧ мекӧд пыр вӧлі зэв бур да мелі).

Коркӧ сэсся дыр мысти ачым гӧгӧрвои, мый лоӧ «сӧтанаыс», гӧгӧрвои весигтӧ и мукӧд пӧлӧс кывъяс, кодъяс сӧтанасьыд на винёвӧсь да мудерӧсь!

Со ӧд кутшӧм вӧлӧма менам пӧчӧыд!