САПӦГ ПӦВ

Ёгор пӧль нускис мыштӧм топыд улӧс вылын. Вомкӧтшас путъялысь чигарка тшыныс увсяньыс читкыртӧдліс шуйга син пӧвсӧ. Кадысь кадӧ шурснитліс сиралӧм нырагез да дзуртыштліс кыз кучикӧ вурснитысь шыла. Пӧль водзын танвидзис мӧд улӧс. Дзик сы кодь жӧ, мый вылын Ёгор пукаліс. Сӧмын ӧти кокын гартолӧн сярвидзис сирӧд ув. Сійӧн ӧта-мӧдсьыс и торъялісны пӧльӧн вӧчӧм джекъясыс.

Ванюк пукаліс джоджас, пӧльыслы воча, джек вылас гырддзанас мыджсьӧмӧн. Видзӧдіс, кыдз пӧльыс киын жеръялысь-сералысь сапӧг пӧв вочасӧн сиптӧ вомсӧ. Гусьӧник, улӧс улас юрсӧ дзеблӧмӧн, Ванюк кыкнан ныр розьнас азыма кыскышталіс чӧскыд макорка тшынсӧ. Макорка кӧрыс сорласис джек розьӧ ӧшйӧм нырагез помъяссянь ӧвтысь сирва дуккӧд.

Ваньӧ неважӧн тӧдмаліс букваяс. Сӧмын став кывсӧ оз на гӧгӧрво. Вот «ма корка» босьтам. Дерт, Ёгор пӧльлы сійӧ ма кодь и эм: ӧтырышъя тай някалӧ-а. Дукыс чӧскыд и. Ванюк бара на юрсӧ сюйыштліс улӧс улӧ. Нюсыштіс увлань пуркнитысь тшынсӧ. Но мыйла «корка»? Чирйысьӧм пилипызь кодь да! Сідз и колӧ нимтынысӧ вӧлі: «ма пилипызь», а то «ма корка»... Сэсся оз гӧгӧрво Ванюк, мыйла макоркаыслӧн мӧд ним гижӧма руд пачка вылас: «ма-корка-мор-шанс-кая». Но, шуам, «мор»-сӧ гӧгӧрвоан. Пӧчыс, пӧльыс вылӧ пинясигас, век шуӧ: «Оз тай морӧн лый!» «Кая»-ыс, дерт, тшыныс вывлань кайӧ да сійӧн. А «шы-а-ны-сы»-ыс мый лоӧ? Рочӧн, тыдалӧ.

Рочтӧ Ванюк оз на тӧд. Немеч кыв сӧмын тӧдыштӧ, дерт эськӧ, оз ставнас да... Ёгор пӧльыслӧн юрас ранитчӧм ёртсяньыс, Савӧ Игнатьсянь. Савӧ Игнать, спирттӧ юас да, век горзӧ: «Хальт! Хендехох! Айнӧн-швайнӧн-шайзӧ-штук!» Савӧ Игнать разведчикалӧма, немечьясӧс кыялӧма. Ас дзоля увсьыс зэв на и пельк. Коркӧ Ванюк син водзын шматйӧдліс куим мужикӧс. Немеч кывйӧн жӧ на вылӧ, буракӧ, горзіс: «Кры! Сы! Тыло! Вия!» Вийны то грӧзитчис, немеч ног. Найӧс оз радейт, а на ног вот сёрнитӧ. Шуам, юрас немеч мина веськалӧма да, сійӧн оз и радейт. Гашкӧ, и юр пытшкас сибдӧма минаыс. Ачыс Ванюк коркӧ дыр видзӧдаліс Игнать дядьлысь юрсӧ. Чипас бокӧ усьӧма вӧлі Савӧ Игнать садьтӧм код. Пеля шапкаыс бокын. Юрыс куш. Юр бок пӧлӧныс лӧз вурыс мунӧ балябӧжӧдзыс. То ӧд, мый кузя вурӧмаӧсь мина пыранінсӧ. А минасӧ эськӧ перйисны эз? Эз кӧ, дерт, сэсся немеч минаыд пашист кывнад сёрнитӧдас. Пӧч тай шева йывсьыд висьтавліс, быд ногыс пӧ пырӧ, гут-гагнад и дзодзувнад... Сідз жӧ, кӧнкӧ, Савӧ Игнатьыслы немеч шеваыс минанас пырӧма...

«Макорка Моршанская! — друг дӧвгис Ванюклы. — Тайӧ жӧ морт ним-ов! Нимыс Макорка, памиллеыс Моршанская. Сідзкӧ, баба». Чӧскыд дук пондаыс тадзи нимтӧмаӧсь пӧльыслысь зелльӧсӧ. Ещӧ ӧтчыд, весиг синсӧ куньтыртлӧмӧн, дукыштіс тшынсӧ Ванюк.

— Мый, эзысь пи, чӧскыд чигарка дукыс? — пӧльыс казялӧма Ванюклысь «гусясьӧмсӧ», син пӧвсӧ читкыртӧмӧн шпыннялӧ. — Колӧкӧ, кыскыштан?

— Ме тэныд, трасичалы, кыскышта!!! — пӧчлӧн кывтсянь лэбзьӧм лэчыд гӧлӧсысь весиг макорка тшыныс орлӧ.

Пӧль шпыннялӧ, бара син пӧвсӧ читкыртлӧ да шӧпкӧ:

— Тэныд, Ванюк, шпуткынытӧ кӧ ковмас, менсьым кор, но эн гусясь. Гусясьӧмыд морт виӧмысь на лёк.

Ванюклы мыйлакӧ юрас воӧ Витьӧ воксяньыс кывлӧм кывбур, да гораа лыддьӧ:

Куритчӧй, челядь, югдӧдӧй юр,

Куритчӧм ваяс тіянлы бур.

Кутанныд тӧдны, кыдзи да кор,

Гусявны пӧльыдлысь кос табактор.

— Но и эзысь пи! Вот и шань! Ак, кутшӧм мичаа кужан! Да ӧд, кывзы, старука, паметьыс кутшӧм бур! Гашкӧ, ачыд нин нигаысь лыддин да?

— Эг, ме сэтшӧм кузятӧ лыддьыны ог на куж, Витьӧ вокӧ велӧдіс, — ошкӧмсьыс долыдысла весиг гӧрдӧдыштӧ Ванюк.

— Аттӧ, рыныш пач! Тайӧ «Виттор Савиныдлысь» лоӧ пельсӧ някравны! Мыйӧ воксӧ велӧдӧ! Гусясьны!!! — чорзьыштӧ пӧльыслӧн гӧлӧсыс.

Ванюк гӧгӧрвоӧ, мый вузалӧма лои воктӧ, да уськӧдчӧ дорйыны:

— Сійӧ ӧд ачыс кыськӧ кывлӧма!

Пӧльлӧн киыс сапӧг пытшкас сутшкысьӧ емас, сійӧ ёрччыштӧ, сэсся небыдджыка нин шуӧ:

— Гусясьысьыд — сійӧ медбӧръя морт. Ӧні тай шпанаястӧ тюрмаӧ пуксьӧдӧны, а водзын сэтшӧмъястӧ потшкӧн лэдзлӧмаӧсь.

— Кысянь лэдзлӧмаӧсь?

Вань вежӧрын серпас нин чужӧ, кыдз сійӧ пышйӧ пес сувӧд * вывті зептас пӧльыслысь макорка китыр шамыртӧмӧн (вӧлі делӧ: шепыштліс нин пӧв-мӧдысь Витьӧ вокыслы), а пӧльыс сійӧс сигӧрсянь тойлӧ потшкӧн. Весиг кӧдзыд пӧсь чепӧсйис мышку кузяыс.

— Кытысь? Вӧрысь. Йӧз прӧмыс кӧ босьтас мортыд, сылы соскас сюйӧны вӧлі кузь потш, кияссӧ кӧрталӧны потш бердас да ерӧплант мозыд и лэдзӧны гортас...

— Сэсся?

— Сэсся кодӧскӧ Лупша вок ли Перша вок пурас, кодкӧ ачыс турдӧ, кодкӧ и сиктад воӧ да, мездысьыд оз сюр. Оз на быдӧн потштӧ разьны лысьт. Йӧзыс ӧд шуас: шпаналы пӧ отсасян, шпанасӧ доръян. Водзті йӧз сёрнисьыд ёна повлісны.

Кывтсянь пӧчыс гӧлӧссӧ сетӧ:

— Кутіс тай кагасӧ повзьӧдлыны! Чепӧль табакыд кӧ зепсьыд киссис, детина вылас нинӧмла на вонысӧ!

— Ме ог жӧ во. Ме гусясьӧмысь ӧлӧда. Мед розя кӧм моз эз кӧтӧд. Мед мыджсьыны позис сы вылӧ: шпанаӧн кӧ быдмас, пӧрысьӧ-нэмӧ вердысьтӧг колям.

Пӧль пестіс куслӧм чигаркасӧ.

— Видзӧд, эзысь пиӧ, шуйга да веськыд кӧмыс торъялӧ оз?

— Тайӧыс киссьӧма ёнджык. А этайӧыс розьтӧм. Сӧмын зыртчӧма...

— Сідз и эм. Шуйга кӧмыд ёнджык киссьӧ ветлысь мортыдлӧн. А тӧдан, мыйла?

— Мыйла?

— Шуйгаыд — шуйга и эм, оз веськыдыс моз ов. Веськыд кокыд зумыда тувччалӧ. Тӧдӧ, кытчӧ мортыслы муннысӧ. А шуйгаыс бӧрсяньыс вӧтчӧ, оз век бура воськовт. Кытшолӧн мунӧ, сконъясьлӧ. Сійӧн и вӧрад, он кӧ стӧча тӧд, кодарӧ муннытӧ, шуйга кокыс веськыдсьыс ыджыдджыка воськовтӧ. А вошӧм мортыд сэсся век ӧтарӧ-ӧтарӧ кытшовтӧ шуйга кок бӧрсяыс, да бӧр важинас воӧ, кытысянь мӧдӧдчывліс. Сідз и олӧмад. Веськыда кӧ олан да тӧдан, кодарӧ муннысӧ, кытчӧ колӧ воан мортӧн, а шуйга кокыслысь кӧ кывзысьны кутан, водзӧ он волы, кӧть нэмтӧ кытшлав.

Ванюк плешсӧ кӧрӧмӧн думыштчис. Мыйкӧ пӧльыс ёна мудера бергӧдіс. Савӧ Игнатьӧн кӧ: «виньтӧн гартыштіс». Кыдзкӧ вывті нин друг кежис шпанаяс йылысь сёрнисянь сапӧглань.

— А шпанаясыс нӧ век ӧмӧй шуйга кок бӧрсяыс ветлӧны?

— Найӧ нэмсӧ шуйганас олӧны. Сійӧн и йӧзыдлысь куравласны, и шыш туйтӧ этша куртласны, а водзӧ оз воны, сӧмын утсӧ воштӧны, пӧтшвасӧ. Этайӧ шуйга кӧм пӧлыс моз.

Пӧль зымкнитіс-пуктіс улӧс вылӧ дӧмӧм сапӧгсӧ:

— Но, пӧдруга видзны оз нин шогмы, а вӧрті-ваті новлӧдлас на.

— Велӧд, велӧд быд страмас кагасӧ! Ок, пӧрысь вижля! — шыасис пӧчыс.

— Пӧрысь да вӧрысь, абу на дзик дзӧрысь, — нюмъёвтіс да Ванюклы мигнитіс пӧль. Сэсся шылькнитіс пӧльӧн шуысьсӧ юрӧдыс да содтіс: — Регыд нин батьыд локтас, Ванюш, война вывсьыс. Быд страмас эн велӧдчы, мед шуйга сапӧг пӧлӧ не пӧрны, — дзирдыштіс визӧбӧн пӧльлӧн тшӧтя бан бокыс. — Уху-ху! Пӧсявсьӧма! — пӧль соснас чышкыштіс чужӧмсӧ. Мыжаа нюмъёвтіс кытчӧкӧ бокӧ. Чеччис. Сапӧг гоз шыбитіс лабич улӧ. Ва ырснитіс пачводз пельсаысь. Пуксис стенлань чужӧмӧн кулӧм кыны.

Ванюк, паччӧрӧ кавшасигмоз, вывті нин гораа горӧдчис:

— Ме, час, пасьтася да вӧлӧсьтӧ петавла!

— Но, петавлы, ыркӧдчышт, пыркӧдчышт. Сӧмын мед дыр корсьны эз ковмы-а.

— Но-но! — кывтас мошкоритчысь пӧчланьыс кыйкъялӧмӧн, Ванюк судзӧдіс пач струба бердсьыс пӧльыслысь руд макорка пачкасӧ, пыркӧдіс сэтчӧ зепсьыс бӧръя чирйӧдз. Сэсся кынь-кынь лэччис да чепӧсйис ывлаӧ.

Кильчӧувса дзебасысь перйис пу саблясӧ, пуктіс пельпом вылас да мӧдӧдчис мир туй шӧрӧд шнич салдат моз, вомгорулас камандуйтӧмӧн. «Шуууй-гасӧ!» — нюжӧдігас зывӧка пытькыртчывліс да кокнас ыджыда курыштліс буссӧ. «Веськыдсӧ!» камандуйтіс чорыда да зумкнитліс кокбӧрлянас зэв сьӧлӧмсяньыс.

Шондіыс вӧлі вылын на. Позис на Витьӧ вокыскӧд гитлер-йӧнтӧ керавны эбӧсысь усьмӧн...