РИГА ДОРЫН, МОРЕ БЕРДЫН
Гажаӧсь местаясыс Рига дорын, Латвияын. Заливсянь зэв матын грымвидзӧны санаторийяс, шойччан керкаяс, пансионатъяс, спортивнӧй лагерьяс. Во гӧгӧр тані шойччӧны Сӧветскӧй Союзса быд пельӧсысь воӧм уна тысяча морт.
Прӧст кадӧ, шойччан лунъясӧ татчӧ локтӧны и Рига карын да матігӧгӧрса посёлокъясын олысьяс. Кыскӧны сэтчӧ меліа ворсӧдчысь шондіыс, мича пляжъясыс, сӧстӧм сынӧдыс.
Уна бур казьтылӧм коли сьӧлӧмӧ и менам, кор матӧ тӧлысь олі, шойччи да уджалі Дубултыын выль гижӧдъяс вылын. Аддзысьлі сэні зэв нималысь драматургъяскӧд, прозаикъяскӧд, поэтъяскӧд. Тӧдмаси уна выль йӧзкӧд, кодъяскӧд ӧнӧдз на кута йитӧд.
Писательяс керкасянь, кӧні ме олі, ки пыдӧс вылын моз тыдалӧ Рижскӧй заливлӧн паськыд отыс. Мича сійӧ лӧнь асывъясын да шонді лэччигӧн. Мукӧд дырйи залив быттьӧ мыйыськӧ скӧрмывлӧ, зычитӧ, веж гыяссӧ шыӧн коялӧ берег пӧлӧн нюжӧдчӧм лыа кӧсаяс вылӧ. Татшӧм кадас нораа горзӧны каляяс. Оз нин важ моз мылаа да кыпыда сьывны садъясын гажӧдчысь лэбачьяс.
Но поводдя бӧр вочасӧн лӧняс, и дугдасны ыкшасьны веж гыяс. Берегъяс пӧлӧн бара кутасны гуляйтны уна сё морт, гырысьяс и поснияс. Юсь кодь еджыд паруса пыжъяс мӧдасны шлывъявны ӧтарӧ-мӧдарӧ лӧньӧм ва вывті.
Садъясын тані позьӧ аддзыны и уръясӧс. Найӧ велалӧмаӧсь нин йӧз дінӧ. Уръяс гожся паськӧмаӧсь, шаръялӧны пуысь пуӧ, тырмӧ тай майбыръяслӧн удаллуныс. Тэрыба кайласны пожӧм вылӧ, пелька чеччыштасны орччӧн сулалысь пу вылӧ. Лэччыласны фонтан дорӧ юны, дыр тяпкӧдчасны сэні. Кор веськалас горшныс, важсьыс тэрыба мӧдасны чеччавны пуысь пуӧ.
Миян оланінсянь дзик орччӧн сулаліс пӧрысь пожӧм. Вожъясыс чегъясьӧмаӧсь, сулалӧ ус ни тош. Пу шӧрас тыдалӧ неыджыд розь. Сэтчӧ сквореч гозъя ассьыныс поз лӧсьӧдӧмаӧсь, челядьсӧ быдтӧны. Войяснас асьныс тайӧ пу вылас и узьлӧны.
Водз асывнас, кор муртса на заводитас кыпӧдчыны шонді, сквореч гозъя сьылыштасны мыйкӧ дыра, сэсся пыр и босьтчасны уджӧ. Ваяласны пияныслы нидзувъяс, лёльӧяс, быд сикас гут-гагсӧ. Оз и шойччывны зіль ай-мам. Ваясны кутшӧмкӧ вӧлӧга вомас, сетасны позйын пукалысьяслы, а асьныс бара нин лэбзьӧны сёян корсьны.
Кор кывзан сквореч гозъялысь сьылӧмсӧ, дивӧыд кутӧ. Сьылӧны найӧ уна ног, мый кывласны, кутшӧм шыяс воласны пельӧдзыс, сідзи жӧ зільӧны сьывны. То шутьлялыштасны, то чивзыштасны. Асьныс сьӧдӧсь, мичаӧсь, шӧвк морӧсаӧсь, виж ныраӧсь. Войвывса сиктъясын сылӧн эм коми ним — сьӧд кай.
Ӧти асылӧ, кор ме петі балкон вылӧ, медым нимкодясьыштны выль лун пуксьӧмнас, аддзи татшӧмтор. Пожӧм пу вылӧ, кӧні вӧлі скворечьяслӧн позйыс, пуксис рака. Кокъяснас табанитчӧмӧн сійӧ лэччис пыр улӧджык. Кор воис позйӧ пыран розь дорӧ, сюйис сэтчӧ юрсӧ. Скворечпиян пыр жӧ дугдісны горзыны. «Ак, рӧзбойник! Он-ӧ поснияссӧ кӧсйы пышйӧдны?» — мӧді горзыны гусясьысь вылӧ, шенасьны киясӧн. Рака пырысьтӧм пыр перйис юрсӧ пу горсйысь, мисьтӧма видзӧдліс мелань и лэбзис орчча пу вылӧ.
Недыр мысти локтісны сквореч гозъя, аддзисны ракаӧс, уськӧдчисны сы вылӧ. Гусясьысь, тыдалӧ, эз виччысь татшӧмтор, кыпӧдчис пу вылысь, заводитіс пышйыны. Скворечьяс вӧтчисны сы бӧрся, усьласисны ӧтарсянь и мӧдарсянь, тайкӧ синъяссӧ перъясны ракалысь. Дарӧм посниӧсь, кужӧны тай видзны-дорйыны врагысь ассьыныс быдтасъяссӧ.
Та бӧрын рака сэсся эз нин лысьтлы волыны скворечьяс поз дорӧ. Мӧрччис, тыдалӧ, сьӧд кайяслӧн грӧзыс. Пожӧм пытшкын олысь лэбачьяс важ моз асывсянь рытӧдзыс горзісны.
Ме вӧлі рад, мый найӧ эз шедны ракалы вомас либӧ лэчыд гыжъясас. Овсис эськӧ олӧмныс, сьывсис да лэбавсис донаяслӧн. И мам-батьыслы шог ковмис пыкны. Аслад быдтасъясыд тай быдӧнлы колана да муса.
Рытъяснас ме радейті пукыштны берег дорын, видзӧдны, кыдзи кысянькӧ зэв ылысянь залив мыш вывті гӧгыльтчӧ-вуткыртӧ доналӧм шонді. Гӧрд шарыс лэччӧ пыр улӧджык и улӧджык, быттьӧ лӧзоват ва пытшкас купайтчыны кӧсйӧ пыравны либӧ ыркӧдчыштны, но дзик пыр оз лысьт тайӧс вӧчны, койӧ ва вылӧ ассьыс югӧръяссӧ, водзӧ гӧгыльтчӧ.
Медбӧрын шонділӧн улыс кытшыс вӧйтчис нин заливӧ. Кольӧ неуна кад, и сійӧ ставнас сунгысяс-вошӧ джуджыд йир пытшкӧ. Окота сувтӧдны сійӧс, сетны шондіыслы гӧлӧс: «Кытчӧ нӧ сунан, вӧян ӧд, шондіӧй-мамӧй! Лёка ӧд ваыс сэні джуджыд».
Оз вош ва пыдӧсӧ шонді. Сійӧ аски бара кутас гӧгыльтчыны аслас тӧдса туйӧд, гажӧдны-шонтыны мусӧ и васӧ, му шар вылын став олысьсӧ, сетны вын-эбӧс быдмӧгъяслы и садъяслы, став, ловъя ловыслы.
