ПЫШЪЯЛЫСЬ

Вась Миколай вӧрысь локтӧмсянь коймӧд лун ветлӧдліс зумыш. Киас некутшӧм удж эз ӧшйы. Весиг гӧтырӧн ломтӧм жар пывсяныс эз отсав: Миколай дышпырысь шлуп-шлапкерис корӧсьӧн, эз весиг мыссьы, киськасис да петіс пӧварняӧ. Дыр пукаліс юрсӧ лэдзӧмӧн. Мыш кузяыс йирмӧг визлавны кутіс да, вӧлисти гӧгӧрвоис пасьтасьны. Гортас кайис пывсянсьыс. Юрсисӧ эз сынышт ни ки чышкӧдсӧ пельпом вывсьыс тувйӧ эз ӧшӧд, сідз и пуксис пызан сайӧ: «Вай послебаннӧйсӧ». Гӧтыр, кыв ни джын, вайис еджыд доз. Мӧдӧс на Миколай корис да юис. Чӧла, стӧкан бӧрся стӧкан. Петіс ывлаӧ куритчыны. Гӧтыр видзӧдіс мужикыслӧн син гӧгӧрса лӧзъяс вылас, но нинӧм эз юась: письтас коркӧ да, ачыс висьтасяс. Комын во ӧтлаад олігӧн сёрни оз ков, сідз гӧгӧрвоан. Вась Миколай матӧ кызь вит во прӧмысловикӧн. Вӧрад быдторйыс овлӧ. Тшӧкыдджыка волывліс мудз, да пывсян бӧрын варовмывліс, небзьывліс. Воліс и скӧрӧн, кор мыйкӧ эз артмывлы. Но татшӧмнас гежӧда Миколайсӧ бабаыс аддзывліс.

Тӧлысь эз волы гортас Вась Миколай, тӧв кежлӧ лӧсьӧдчис. Неыджыд Косьтан ю пӧлӧн сылӧн сулаліс куим керка. Колӧ вӧлі быд керкаӧ разӧдны припасъяс: шыдӧс, сукар, пуля-порок, кос яй да картупель. Сэсся горув керка дорас выль пывсян лэптіс. Лым пиад собалӧм бӧрад добра! — пывсяныд. Ещӧ ӧтчыд шуис Миколай кайлыны вылыс керкаӧдз, нуны ӧттор-мӧдтор. Шонді петтӧдз на чеччис, пузьӧдіс тшай, паньыштіс тӧрытъя юква коляс, чукӧстіс понсӧ, нопъясис да петіс туйӧ.

Вирсов бура тӧдіс вӧрсӧ. Унаысь таладорын вӧравліс, чери кыйны катліс Косьтан да Вуква юяс кузя. Весиг вит во Кӧзяин вылӧ уджалӧм абу вуштӧма паметьсьыс тӧдса пасъяссӧ да ордымъяссӧ. Йӧйталіс, дерт. Эз ков тадзи вӧчнысӧ. Но ӧні сёр нин. Мый лоны — лои. Сӧмын ментъяслы оз ков сетчыны. Ӧні ловйӧн кӧ сюран, став лӧгсӧ сы вылӧ койыштасны, ассьыныс узьтӧм войяссӧ, и зыртӧм коксӧ, и полӧмсӧ казьтыштасны. Колӧ жӧ вӧлі тайӧ старукасӧ тотшкыны. И босьтнысӧ ӧд пӧрысь вижляыслӧн нинӧм эз вӧв. Вина чекушка да тубрасын кызь шайт. Но, тыдалӧ, вӧляыс да винаыс юрсӧ кольмӧдісны. Гортӧдзыс кӧ воис, гашкӧ, и сайкалыштіс. Гӧтрасис эськӧ чигъя баба вылӧ. Но сконъясис. Гортас воис пышъялысьӧн нин. Весиг мамсӧ эз аддзывлы, чуланысь босьтіс централка, перйис батьыс дзебасысь мелко, нопйӧ чӧвтіс вит пачка патрон, пара нянь тупӧсь, мешӧк сакар, тувкнитіс дзоля воксӧ морӧсас: «Тэ менӧ эн аддзывлы. Гӧгӧрвоин?» Мӧдыс сӧмын довкнитіс юрнас. Та дыра кежлӧ и воліс гортас Вирсов.

Воысь дыр нин дзебсясьӧ вӧрын. Ментъяс, эськӧ, вӧтлысьӧны, но пармаыд паськыд. Ӧтчыд сӧмын бӧж вылас пуксьывлісны. Куимӧн вӧліны. Понъяӧсь. Автоматъясаӧсь. Муртса эз сюр сэки. Лэччис Вуква дорӧ. Мӧдлапӧлас вуграсис мужик. Джинсыа, прӧстӧй дӧрӧма. Дерт, абу татчӧс мужикъяс кодь, но код тӧдас, гашкӧ и, карса гӧсьт отпускалӧ. Матыстчис Вирсов береглань, кӧсйис нянь корыштны, но кустъяс пиысь ещӧ кыкӧн петісны, понйӧн. Казялӧмаӧсь. Горӧдчисны. Вирсов шыбитчис вӧрӧ. Гутшнитіс автомат. Выліті мунісны пуляясыс. «Повзьӧдлӧны на», — такӧдыштіс асьсӧ Вирсов. Кайис яг нӧрыс вылӧ да видзӧдліс бӧрлань. Пуяс костті лӧсьыда тыдаліс, кыдз ментъяс вуджисны юсӧ, видз вылын шыбитчисны кыв-мӧдӧн да торйӧдчисны. Шӧрсаыс усьнитіс понсӧ. Вирсовлӧн кӧдзавліс морӧспань улыс: «Понйыс кӧ суас, труба». Пон кайис ыджыда чеччалӧмӧн, дзик кӧин кодь, сӧмын гӧныс пемыдджык. Вирсов уськӧдчис нитш вылӧ, тэрмасьӧмӧн кыйис мелко стволнас пон мыгӧрсӧ да небыдика личкыштіс спускӧвӧй крючок вылас. Татшнитіс винтовка, сьӧла моз шпоркнитіс пуля. Пон сангысис нырнас муӧ да куим-ӧ-нёльысь лявӧстіс. «Эк! Раниті, буракӧ, сӧмын. Но мед. Талӧн ме бӧрся вӧтлыссис». Душ-мӧдысь сяркнитіс на бӧрас, но понтӧг та пасьта вӧрсьыд ӧти морттӧ ӧдвакӧ аддзан...

Тӧвбыд Вирсов ветлӧдліс вӧр керкаясӧд. Сёян тырмис. Вӧралысьяслӧн запасъяс вылын не ӧти мортлы позьӧ овны. Сюрліс лыйны и пӧтка, весиг кодсюрӧлы керкаас на кольліс сёянсьыс вештысигмоз. Дерт, вермис кыйсьысь шӧрӧ веськавны, но коді сійӧс ӧні тӧдас? Тош быдтіс, босьталіс ӧтилаысь да мӧдлаысь шоныд паськӧм, лызь. Оз кӧ земляк паныдась, век нин позяс ылалӧм вӧралысьӧн висьтасьны. Сідз тӧлыс и колис. Тулысланьыс кокньӧдыштіс. Воис гожӧм. Корсьӧмысь, дерт, эз эновтчыны, но дышпырысь нин, кӧнкӧ, корсьӧны. Гожӧм шӧрланьыс Вирсов овмӧдчис Сизим кӧзъяӧ, век нин йӧз син водзысь бокын. Вӧчис землянка, гӧгӧрыс кодйис траншея да ячейкаяс. Армияыд тай мыйсюрӧ сетӧма жӧ. Видлы ӧні босьтны!

Мӧд луннас Вась Миколай воис вылыс керкаӧдз рытгорув.

Кодкӧ неважӧн на волӧма. Бипур бокын тушонка банкаяс туплясьӧны. Пӧварняысь бур моздор пес сотӧмаӧсь. «Роч, буракӧ, водзӧстӧ абу гӧгӧрвоӧма керавны». Керкаӧ пырис да, юрсиыс сувтіс: кодкӧ петкӧдӧма став припассӧ. Мешӧк кос нянь, кос яй, кос картупель... Вась Миколай видзӧдліс тыртӧм джаджйӧ, пуксис лабич вылӧ да сьӧдасьмӧныс матькис. «Эмӧсь жӧ кузь киа йӧзыд. Да ӧд ӧнія кадӧ кос нянь он жӧ гусяв, сё едреналять!? Дзикӧдз яндзимсӧ йӧзыс воштӧмаӧсь!» Тшамъяыс кушмӧма жӧ, но вӧчны нинӧм. Ломтіс пач, пуис шыд, сёйис, вердіс понсӧ да водіс узьны. Войнас садьмӧдіс понлӧн лёкысь увтӧмыс. «Мый нӧ жангӧ!» — горӧдыштіс керкасянь да петіс ывлаӧ.

Пон сулаліс керкасянь метра кызь ылнаын да камгис-увтіс вӧрӧ, корсюрӧ эрышталӧмӧн. «Ош ли, морт ли», — бергӧдчис Миколайлӧн юрас. Котӧрӧн пыравліс керкаас, кыкнан стволас сюйис пуляа патрон, горӧдіс пон увтанінлань: «Код машкадилӧ ветлӧ?!» Вӧрсянь воча горӧдісны: «Дыр узян, кӧзяин!» — «Мый он чукӧстчы? Лыйи кӧ нӧ?» Миколай ӧлӧдіс понсӧ. Пон лӧнис, но дыр на мурӧсталіс воысь морт вылӧ. Миколай лӧдсаліс пачсӧ, шонтіс тшай да шыд. Эз юась нинӧм воысь мортлысь, сӧмын сюся синмаліс. Ковмас кӧ, висьтасяс. Морт висьтасьны эз тэрмась. Шуис сӧмын, мый коксӧ мургыльтіс. Тошка. Няйтыс чужӧм вылас тшупӧда. Паськӧмыс, буракӧ, вылас сісьмыны заводитӧма. Абу кыйсьысь кодь. Вошӧм мортӧн он жӧ шу. Татшӧм сувтса синматӧ кӧть изъялӧмӧн ваӧ шыбит, шегсьыс пыдӧ оз вӧй.

Шуйга кокыс вель ыджыда пыктӧма. Миколай шонтіс ва, кыскыштіс воӧм мортлысь кок лапасӧ, да майтӧга ваӧн зыралӧм бӧрын зэлыда тӧбис важ дӧрӧмӧн. Гӧсьт сёйис бурпӧт да нюжӧдчис нар вылӧ. Ёна мудзӧма, весиг шкорӧбтывлӧ. Зато Миколайлы эз узьсьы. Сійӧ дыр пукаліс пызан сайын, куритчис. «Вежаягысь кӧ Вирсовыс и эм-а. Во гӧгӧр кыйны оз вермыны. А сійӧ со мый вӧчӧ, керкаяс ректӧ. Кӧртавны колӧ да лэччӧдны. Да ӧд ылын. Матайтчан». Узьысь мыйкӧ нурбыльтіс ун йывсьыс, шеныштіс кинас. Киыс ӧшӧдчис нар вывсянь. Килутшас вит чут. Сой лыясыс вӧсниӧсь, ки мышкас лӧзалӧны сӧнъясыс. Челядь. Он и чайт, мый татшӧм киӧн позьӧ лёк вӧчны. Но пӧдтіс жальсӧ Миколай.

Асывводзнас садьмис Вирсов кисӧ песлалӧмысь. Дыр эз вермы нинӧм гӧгӧрвоны. Узьлытӧм войяс да кык сутки чӧж кокнас маитчӧм бӧрад ылӧдлӧма онялысь керкаыд, небзьӧдӧма лысьӧмсӧ, ланьтӧдӧма полӧмсӧ. Кӧсйис мынтӧдчыны Вирсов, но сёр нин. «Ок тэ, сука! — сӧмын и артмис сылӧн.— Ме тэ дорӧ морт дорӧ моз, а тэ...!?» — «Морт дорӧ моз кӧ локтін, керкасӧ эн ректы». — «Ме ректі? Сӧмын локті да!» — «Чеччы, эн тшӧкӧлдывайт». — «Ог. Тадз и кута куйлыны». — «Чеччы. Пезьгӧда да, морт оз тӧдлы». Ковмис Вирсовлы чеччыны. «Кӧн пищальыд?» — «Ме ружьетӧм». — «Эн ылӧдлы. Висьталісны, кык стволӧн пӧ ветлан». Ковмис петкӧдлыны.

Миколай босьтіс вужля улӧ сюйыштӧм мелко да двустволка, тасаліс керкасӧ, нопъясис да мӧдӧдчис горув керкалань. Кӧрталӧм кинад да доймысь кокнад он ӧддзы. Ковмис лэччыны горув керкаӧдз матӧ нёль сутки. Кадысь кадӧ Миколай разьлывліс Вирсовлысь кияссӧ, мед вирыс оз сувт. Кык вой узисны ноддя бокын мыш на мыш, ӧти вой — шӧр керкаын. Кодкӧ и сэн удитӧма пакӧститны: теш туйӧ сёянысь кольӧма сӧмын сов чуман. «Тайӧ, шу, абу жӧ тэнад уджыс?» — «Тэнад чӧс туйӧ, мися, эг на волы да, курва!» — «Час, волам да, сэн петкӧдласны, коді курваыс». Вирсов сӧмын герчнитіс пиньнас.

Горув керка дорысь Вась Миколай виччысьтӧг суис куим оперӧс. Асывнас кӧсйӧны нин вӧлӧм водзӧ мунны. Миколайӧс недыр юасисны, кыдз-мый пышъялысьӧс кутӧма, сэсся ӧти на пиысь, капитанӧн висьтасис, тапкӧдыштіс пельпомас: «Кыйсьысь вылӧ и звер локтӧ». Выль пывсянын бурпӧт пывсьӧм бӧрын небзьӧм-личӧдчӧм оперъяс кӧзяинкӧд сёр войӧдз пукалісны пызан сайын, юисны сук тшай. Дзебасысь Вась Миколай перйис водкатор. Сюрис доз и гӧсьтъяслӧн. Ёнджыкасӧ Миколайкӧд капитан сёрнитіс, ёртъясыс чӧвджыкӧсь вӧлісны. «Но, ӧні виччысь, Николай Васильевич, медаль либӧ орден. Лазъяд кӧть ӧні розьсӧ вӧч. Ошъясыд асьныс кутасны чӧс туй вылад лапасӧ лэптӧмӧн петны». — «Узьысьтӧ кӧртавны — абу ыджыд геройство»,— яндысьыштӧмӧн нурбыльтіс Миколай. Эз быттьӧ лӧсьыд вӧв Вирсов водзын. Выль кытш вӧчигӧн кӧзяин кисьтіс кружка пыдӧсӧ водка да сетіс пышъялысьлы. «Эн сет, аслыным этша, а жуликӧс юкталан»,— ӧлӧдіс капитан. «Мед пывсян бӧрас юыштас. Сэсся, гашкӧ, мый дыра оз видлы». Вирсов юис, исыштіс кабырсӧ да сӧдзӧдіс: «Мый? Сӧвесьтыд йирӧ? Пета да, аддзысьлам на». Миколайлы парскисны пышъялысьлӧн кывъясыс: «Мортлы моз вина кисьті, а ещӧ и грӧзитчӧ. Аттьӧ шу, мый керкаясӧс ректӧмсьыд плешкад пуляӧн эг дзенгы». — «Кутшӧм керкаяс ректіс?» — «Вылыс керкаясысь тӧвся припассӧ петкӧдӧма кушӧдз». — «Вӧр керкаяссьыд шуан?» — «Да. Арбыд катлі, верма ли, ог ли». — «Сійӧс ӧд ми петкӧдлім». Миколай гӧгӧрвотӧма видзӧдліс оперъяс вылӧ: «Кыдзи ті?» — «А сідзи. Мед этайӧ жуликыс эз тшӧгӧдчы». — «Ті?.. Ме арбыд катлі... Вермытӧм кокӧн...» — некыдз на эз вермы гӧгӧрвоны Миколай. «Хе-хе-хе, тэ ӧд пара йӧра уськӧдан да, бара на припасыд лоӧ»,— не кад вылӧ шмонитіс гажмыштӧм капитан. Вась Миколай кыпӧдчывліс, сэсся сьӧкыда бӧр пуксис лабич вылӧ да лӧня шуис: «Петӧй керкасьыс, мед дукныд тані эз вӧв». — «Пывсян бӧрын ӧд он жӧ ывлаӧ вӧтлы»,— век на шмоньвыв вуджӧдны зілис капитан. Вась Миколай шуркнитіс пызан вылысь вина кружкасӧ капитанлы чужӧмас да равӧстіс: «Шеть татысь, мися!!!»

Капитан вувтіс Миколай вылӧ. Оперъяс уськӧдчисны дорйысьны. А Вирсов пукаліс нар вылын, пыді пельӧсын да вак-вакӧн сераліс. А мый ещӧ колис сылы вӧчны?