ПЕЧӦРА ВӦЛӦК

...Гулыд ягъясті, тшем пемыд коз вӧраинъясті, кузь вӧр-пуа Пузла расъясті, сотчӧмъяс вылӧд, нийӧдзьясті, сускин мутшӧдъясті, — нюръяс, егыръяс вомӧн; джуджыд чойяс, слудаяс ордйӧмӧн, — чукльӧдлӧмӧн-мукльӧдлӧмӧн; тшӧтшкӧсінъясті — ньӧв моз веськыда тювгысьӧмӧн пукалӧ Печӧра вӧлӧкӧд туй.

Сё нелямын вит километр кузьта! Рытыв-лунвывсянь асыв-войвылӧ нырӧн вожӧдӧ вӧрсӧ... Сідз вӧла туй ӧтлаалӧ кык ю тас — Эжва тас да Печӧра тас... Дзескыд Эжва йыв уйтсянь петкӧдӧ паськыд ваа-уйта Печӧра ю йылӧ...

Дыр на вӧтчас туй бӧрся Эжва (оз кӧсйы воштыны ассьыс правасӧ): матыстчылас, ылыстчылас да — бара! Коркӧ сэсся, медбӧрти, эновтчӧ жӧ, вожалӧ медбӧръя ёльясӧн — Войвож да Лунвож вожъясӧн. 80-ӧд километр вылас Помӧсдінсянь ещӧ на ӧтчыд вуджӧдӧ поскӧд Эжва (Войвож), сэсся вошӧ кытчӧкӧ нюръяс нитш пӧвстӧ, а Лунвожыс ылӧ на мунӧ Мыв йывлань...

Коді ветлывліс тайӧ вӧлӧкӧд — сійӧ тӧдӧ. Коді веськавліс вуджны тайӧ кузь туйсӧ рӧспута пӧраӧ, арся няйт дырйи, пемыд войясӧ, тӧвся чездалан сэзь асъя вой кадъясӧ либӧ тувсов шлякалан лымйӧд уйны, — сылӧн оз вун!

Важӧн, кор эз на вӧв ӧнія регулярнӧй эма туй Вой мореӧд ни Емва пыр, Печӧра туй вӧлі во гӧгӧрся ӧти вӧла туй, ылі Печӧра крайсянь петанін Эжваӧ, Сыктывкарӧ и став Европаас. (Корсюрӧ сӧмын письтлывлӧ вӧлі тӧвся туй Якша пыр Коммуӧ...) Став ветлысьӧм-волысьӧмыс вӧлі таті, быд грузыс мунліс тайӧ туйӧд: дзужа, дзурыда петліс тат тӧчила из, зуд-лэчтан Воя гӧраысь, чери бӧчкаяс кывтыд Тшугӧрысь, ыджыд тураса пӧтка гӧн да кӧр гӧн кульяс... А мӧдарӧ мунліс нянь да мукӧд тӧвар.

Кузь да сьӧкыд Печӧра вӧлӧк. Кузь жӧ нин и историяыс сылӧн, Печӧра вӧлӧк миянлы — сійӧ кыдз «Великӧй Сибырскӧй туй...» Да, велик, сьӧкыд вӧлі вӧчнысӧ этшаник йӧза олысьяслы, Эжва йывса да Печӧра катыдса олысь йӧзлы натураӧн. (Колльысьӧмыс, ям кутӧмыс сідз жӧ вӧлӧма местнӧй йӧз вылын, крестьяна средство вылӧ.

Помӧсдін вӧлӧсьтса правленньӧлӧн 1868ʼ вося делӧысь тыдалӧ: Печӧра вӧлӧкӧд ям колльӧм вылӧ сметаӧ сюйӧма крестьяналысь перйыны 534 шайт. (Абу этша сэкся донъясӧн.) Архивысь кольӧм ӧтка кабалаторъяс миянлы висьталӧны тадз: 1845-ӧд воӧ петӧ приказ сэкся вылыс начальствосянь — Помӧсдінса сельскӧй расправаӧ воӧ татшӧм гижӧд: «...писькӧдны-керавны верзьӧма вӧла туй Помӧсдінсянь Мылдінӧдз... да ыстыны йӧзӧс сійӧ удж вылӧ...» Сэксянь заводитчӧ вогӧгӧрся вӧла туй вӧчӧм Печӧра вӧлӧкӧд. Сэтчӧдзсӧ вӧлӧма сӧмын векньыдик ордыма пода туй гожся кадӧ, а тӧвнад доддя туйыд, дерт, вӧвлі. Кутшӧм вӧтлысьӧмыс да колльысьӧмыс вӧвлӧма гожся пӧраӧ сэкъясӧ, кутшӧма нартитчылӧмаӧсь сарскӧй чиновникъяс крестьяна вылын, позьӧ аддзыны татшӧм фактысь: ӧтчыд кутшӧмкӧ губернатор закотитас ветлыны тайӧ туйӧд Печӧраӧ, вӧчны прогулка... Помӧсдінса мужикъяс нуасны сійӧс пельпом выланыс нӧсилкаӧн, кыдз ветлывлӧны вӧлі Африка джунглиясӧд негр пельпомъяс вылын белолицӧй европейчи... (Картина!) И кыдз сэсся нюр вомӧн вуджигӧн ӧти «кык кока вӧв» (мужик) конйыштчас лёк туйӧдыд да усьӧ ныр вылас, а сы бӧрся шняпкысяс ва гуранӧ губернаторлӧн ӧкмыс пудъя тушаыс... (Губернаторыд «вӧвсӧ» ассьыс сэтшӧм «мыжсьыс» судитлас, ог тӧд, мый дыра кежлӧ, тюрмаӧ, висьталӧм серти кӧ, ӧдвакӧ абу сэсь Сибырӧдз ыстылӧма.) Сэтшӧм шуштӧм фактъяс вӧвлӧма важся кадъясӧ.

Абу, тыдалӧ, кокни вӧлӧма вӧчны та кузьта местаті, воштыны-артмӧдны шыльыд тележнӧй туйӧдз. Важ правленньӧ архив делӧясысь бара тыдалӧ, кыдз нелямын во бӧрын на заводитчӧмсяньыс пыр вӧчӧны тайӧ туйсӧ: 1885ʼ воын гижасьӧны начальство пыр Мылдінса да Помӧсдінса крестьяна, венласьӧны — кодныслы вӧчны шӧрвыя местасӧ, медся лёкинсӧ — нёль верст кузьта Зеленча нюр...

Став тайӧ туй вылас нёль зимовка керка — шойччанінъяс: Подора, Эжвадор, Зеленча, Нюмылга. Долыд ӧні пырны куим вежӧса зимовка керкаясӧ кӧдзыд дырйи туй мортлы: югыд, гырысь ӧшиньяса, джуджыд йиркъяса, шоныд пачьяса, пусян плитаа, а скӧрӧ вылӧ кӧ шонтысьны, ещӧ на коймӧд пӧлӧс — чугун-кӧрт пач виччысьӧ-жургӧ. Онялӧ шоныд, дыш весиг петнытӧ, а ведра гозъя самӧвар пызан вывсьыс оз и лэччыв. И войбыд оз куслы лампаа би...

А тӧдса на миянлы, кодыр сулалісны танъясын ляпкыдик, сьӧд тшын-саа, искола керкаяс, кытчӧ пырӧмӧн тшӧтш на вӧлі тӧд вылад и усьӧ коми шусян кыв: «Ыджыд туша — тшын гудралысь, дзоля баба — шом пожналысь». Да, тӧдӧмысь, трубатӧм пачьяса да сартаса биа керкаад. (А гижысьлы кӧ тайӧ кывъясас ӧнія лыддьысьысь морт оз веритчы, со сылы и документыс. Земстволӧн зимовщиккӧд вӧчан договорын медводдза пунктас пасйӧма: «Избушку зимовщику обязательно освещать лучиной...» (Журнал XVІ очередного Усть-Сысольского Уездного Земского Собрания за 1885 г.) «Обязательнӧ пӧ лучиной», — быттьӧ сартасысь ӧтдор, сэсся некутшӧм югыдджык би абу нин. Да, «лучина моя, лучинушка», — сьывлывлам вӧлі коркӧ. Ӧні том йӧз оз нин сідзи сьывны, а мукӧд югыдджык бияс йылысь... Да, лучинушка-ичинюшка: трачкӧдчӧ-ломтысьӧ сартас, чомрӧдлӧ-курӧдӧ синъяс, а ныр увсьыд водзӧ оз тыдав. Сюрлі овны и гижны на весиг «при лучинушке». Но позьӧмыс, лоӧмыс водзӧ вылӧ, югыдджык бияс вылӧ — эм! Со тонӧ шуйгавыв, первойя зимовка туй костас кежӧ Изьваӧ туй. Матын сэн Чер ю бокын бурӧвӧй вышка, Ухтаса нефть район татчӧдзьясӧдз петкӧдчалӧ, а Сӧвет власьт корсялӧ. Корсялӧ и сюралӧ. Сюрӧма нин, шедӧма нин! Шедӧма большевикъяслы, социалистическӧй страналы! А тайӧс (Ухтаса нефтьсӧ) куимсё во чӧж вӧлі тӧдӧны, кыксё во чӧж нин (Пётр І-й сарсянь) корсьӧны да эз сюрлы, эз шедлы, эз шедлы капиталистическӧй государстволы, ни аслыныс капиталистъясыслы эз! Сӧмын 200 во чӧжӧн пыр сувтӧдлісны и сувтӧдлісны сюръяяс, сӧмын горштысьлісны-чурайтлісны нефть петанінъяссӧ, медым сюрӧ аслыныс, а мӧдлы мед оз; миллионеръяссянь да шыр купечӧдз — быдӧнлӧн вӧлі «заявка» нефть вылӧ.

А ӧд, шуам, и земство вӧлі. Но мый бур вермис сійӧ, земствоыс, вӧчны, мый позьӧ вӧлі виччысьны сылысь?! Кутшӧм сила сылӧн вӧлі, кутшӧм власьт, кутшӧм средство?! Кодыр сійӧ (дзонь земство!) полӧ-дрӧжжитӧ ӧти морт водзын, капиталист водзын! (Татӧн бара миянлы лоӧ косавлыны историяӧ да пыравлыны архивӧ.) Кыдз ӧтчыд земство кӧсйылас вӧчны Печӧраӧ нянь склад да повзяс капиталистысь да оз вӧч. Мед оз ло тайӧ шуӧмыс ылӧсас и мед оз ло торкалӧма да ас ног лӧсьӧдлӧма кывъяссӧ, гижам, кыдзи эм, рочнас: «...по выслушании и обсуждении доклада управы об устройстве в Печорском крае Земского хлебного склада для продажи и выдачи в ссуду хлеба населению, собрание пришло к следующему заключению: — В прошлом году, когда проектировался склад... являлся действительно необходимым. В настоящее же время, когда в этом крае... приводится в исполнение громадное предприятие Сибирского капиталиста Сибирякова, заключающееся в проложении весьма важного в торговом отношении пути из Сибири в Европу, по которому направятся все сорта сибирских товаров и хлеба, устройство складов может быть мерою рискованного и убыточного для Земства. Необходимо иметь в виду, что с устройством склада Земство вступит как бы в конкуренцию с купцом Сибиряковым, конкуренция с таким лицом, обладающим многомиллионным состоянием, немыслима. Сибирякову ничего не значит при продаже хлеба сделать с его ценности, при которой Земский склад окажется бесполезным...» (Журнал постановлений Усть-Сысольского Земского собрания, с. 147–154, 1886 г.)

Да, сідзкӧ «бесполезным» вӧлӧма и аслас, земствоыслӧн, олӧмыс. Сӧмын ротласьны-дӧмсьыштны сетӧма вӧлі вылісянь (сарсянь, капиталистъяс да дворяна тшӧктӧмӧн) крестьяналы сідз шусяна «ас» управленньӧ, Земство. А ставнас, государство правитӧмнас, бергӧдлісны капиталистъяс. Шуам, туй вӧчӧмъяс йывсьыд. Ковмас купечьяслы туй, медым барышӧнджык тӧргуйтны, найӧ гижӧны земскӧй собранньӧлы, тшӧктӧны вӧчны туй сэсянь да сэтчӧдз: Нэмдінсянь Чердынӧ, Уллянасянь Помӧсдінӧ, Висерсянь Лымва – Бадьёль йыв пыр Изьваӧ, Чердынсянь Якша пыр Мылдінӧ... Найӧ индалӧны, а земство кыдз казак крестьянскӧй средство вылӧ вӧчалӧ, восьталӧ кытчӧ тӧвся туй, кытчӧкӧ — гожся туй. И асьныс сэсся, купечьясыс, ещӧ выгӧднӧ тӧргуйтӧны — нуӧны прӧмыс: ур, сьӧла Питирӧ, медым вердны сарлысь дворсӧ да буржуйясӧс чиг сьӧла яйӧн. И чӧжлісны, тшӧглісны Чердынса и мукӧд купечьяс Печӧраса да Эжва йывса кыйсьысьяс прӧмысӧн. Дон, кутшӧмӧс лӧсьӧдас купеч, сійӧ и шань, эн юась, пӧръялас, сэтшӧм жӧ «спрос», а вузалас сизим донӧн. Ылӧг, обман. Ӧд купечлӧн «священнӧй заповедьыс» вӧлі: «не обманешь — не продашь». А тэ, мужик, кыйсьысь ли, кер лэдзысь ли, шыасьны эн лысьт! И грабитлісны коми уджалысьӧс — и кыйсьысьӧс, и вӧр лэдзысьӧс — купечьяс, пӧдрадчикъяс, сарскӧй чиновникъяс...

...И ветлывлісны-иславлісны татъясті, крестьянаӧн вӧчӧм туйясӧд, крестьянскӧй жӧ вӧвъясӧн асланыс сьӧкыд, ортсысяньыс югыд жӧсьтӧн, а пытшкӧссяньыс нойӧн-бархатӧн эжӧм, комын пудъя додьяснас тройка вӧлӧн-звӧйкйӧн Чердынса купечьяс-тузъяс, исправникъяс, быдсяма чинъяс. Пукалӧны кучикӧн, гынйӧн эжӧм шоныд болк улын да пӧраысь-пӧраӧ сӧмын горӧдлӧны: «Погоняй!..» И нуӧ ямщик, мый этшыс стракысла да «на водку» гривенник кӧсйӧм вылӧ. Паныдасьысьяслы толькӧ: «К-к-ееж!» И кежӧны. Путкылясьӧны сажень судта лым пиӧ паныдасьысь мужикъяслӧн турун тыра додьяс, пельӧдзыс вӧйӧны налӧн вӧвъяс...

Ям колльӧм бурджыка лӧсьӧдӧм могысь 80-ӧд воясӧ земство кӧсйыліс овмӧдны крестьянаӧс тайӧ вӧлӧк вылас, зимовка сулаланінъясӧ, но овмӧдчысь некод эз пет. Сӧмын 1887-ӧд воӧ Вӧльдінса куим крестьянин, Уляшевъяс, локтісны да овмӧдчисны Пузла сотчӧмӧ (трактсяньыс 4 километр бокӧ кежӧмӧн 50-ӧд километр вылас Помӧсдінсянь. Но став ветлысьыс пӧшти мунӧ Пузла пыр, а тӧвся пӧраӧ трактыс дзикӧдз тупкысьлӧ). Пузла ӧні дзонь сикт нин. Видз-му уджалӧмысь ӧтдор, пузласа кер лэдзӧны, колльысьӧны, кыйсьӧны...

(Пузла — ми ногӧн «Пуж ва». Тайӧ висьталӧ, мый сиктыс ваӧн мырсьӧ, сійӧ абу — юӧдз ылын, кодйӧм струбъяс косьмӧны — и олӧ сиктыс, позьӧ шуны, пуж-лым-зэр ва вылын. Колхоз тайӧ воясӧ босьтчыліс кодйыны джуджыд юкмӧс, пырисны нин зэв пыдӧдз, но эз веськавны и ва эз во. Колӧ отсӧг налы (обздравлӧн ли, обзулӧн могыс сійӧ) — ыстыны специалист гидротехникӧс, мед индас кодйысянінсӧ. Ӧд ваыс не сӧмын меставывса олысьяслы колӧ, — тайӧ ыджыд вӧлӧк обласьтувса имитан тракт вылын.)

Водзын — гажа яг бердын Эжвадор зимовка. Важӧн зимуйтліс тані старик Чурка Максим. Олігмозыс пыр езасьліс, кыйліс и вугырӧн гырысь вой комъясӧс... Ӧтчыд гымгаас сылы пырас кык пудъя чими — ӧти джынйыс гымгаас, мӧдыс — ортсын, оз тӧр — сы ыджда вӧлӧма. Максим ӧдйӧджык гезйӧн гымгасӧ тӧбыштас да черисӧ гымганас керкаӧдзыс катӧдас. (Ылі моресянь чимияс кульмыны волӧны татчӧдз и водзӧдз на катлӧны... Татъясті, Эжва тугансӧ, коркӧ пӧртлыны заказникӧ ли заповедникӧ дум кутам на: йылыс ёна резӧбӧсь — черилы кульмӧдчанін, а пӧткалы поздысян-быдтысян, яг берд бокшаяс — сыысь бур.)

А со и Зеленча (Зёльӧдчан ёль) — медбӧръя вуджас ёль Эжва системалӧн. Зӧм керӧс бокшаса ичӧтик зимовка керкаын тан овліс мӧд старик, мӧд Коктомов — Семӧ Вась. (Вӧтӧс моз нин ӧдва помнита, кодыр сійӧс ме аддзывлі татысь 1905–1906ʼ воясӧ. Сы бӧрын Вась дыр на оліс (гортас), кувсис сёӧд ар тыртігас, и пыр на вӧлі ас кок йылас, весиг йӧктыштлас на вӧлі «туп-тап», румка вина кӧ юыштас.) Пельк кок вынйӧра, ылі кытшлавліс чӧс туй трӧпаясӧд, кыйліс чукчиясӧс, дозмӧръясӧс, таръясӧс...

Но мыйӧн сійӧ медся оз вун, сійӧ — аслас шытӧвнас, музыка гӧлӧснас. Вась вӧлі искуснӧй мойдысь-сьылысь, коми Вяйнямёйнен! Комын во сайын сьывліс сійӧ меным тані, но небыд нор гора, уна сикаса тембра сьылӧм шытӧлыс сылӧн пыр на пель водзын кылӧ... Ньӧжйӧник сідз, речитативӧн — сьылӧ нисьӧ, висьталӧ нисьӧ, мойдӧ нисьӧ — босьтчас и босьтчас, оз гораа, ӧтнас, но дзонь хор быттьӧ сьылӧ кылӧ, сэтшӧма кужӧ сійӧ гӧлӧссӧ вежлавны — вевсяавны... Кывъяссӧ, мый шуалӧ, он и кывзы, став пель выныд сӧмын музыка кывзӧмас. Мый сэн кыліс, мый йылысь думнас-мӧвпнас сьыліс? Кыліс сьыліс Войвыв вӧр-васӧ — вӧр-пу шувгӧмсӧ керӧс бокша пуяслысь, тан гӧгӧрыс Альпыын моз сулалысь, джуджыд сёнъяса, ӧтарӧ-мӧдарӧ лэччана слуда пӧлӧныс. Кузь небыд сус пу лыс пӧвстті тӧвру муртса кылыштӧм, кыдз пу, сӧс пу кор шы шаргыштӧм; тарлысь ылі койт вывсянь тургӧм кылыштӧм, лым увті визувтысь шорлысь пыдісянь чольгыштӧм... Сьыліс важдырся бесправйӧсӧ коми вӧралысьлысь, тшыглунсӧ сылысь, сизим во чӧжся нянь вотӧм вояссӧ и шоныд надеясӧ нянь воӧм вылӧ, со эстчӧ видзӧдліг тасянь ылын лунвылын тыдалан вевтас парма вылас, «Эжва йыв тыла чурк» вылӧ, кытысь уна во чӧж помӧсдінса уджалісны тылаӧн нянь... Гашкӧ, водзӧсӧ мыйяс танъясын лоӧны, тшӧтш кыліс да сьыліс — войнаяс татъясті мунӧм, ӧнія олӧм шы кылӧм...

Зеленча чурк. Ылӧ тыдалӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ — асыввыв, лунвыв, рытыввыв... Слудаяс, кузь мича вӧр-пуа, ӧтарӧ-мӧдарӧ лэччӧны джуджыд сёнъясӧн, гуранъясӧн. Тані водораздел войвыв юяслӧн — Эжвалӧн, Изьва юлӧн, Печӧра ю вожъяслӧн — Сойвалӧн, Расъюлӧн... Чурк гӧрб вылас, тшӧтшкаммӧсінас вӧчӧны ӧні аэропланъяслы пуксьыланін. (Пондасны лэбавны-новлыны Расъю охотобазалысь пушнина грузсӧ.) Тӧдса нин налы и Печӧра вӧлӧк — мӧд во чӧж нин лэбалӧны тракт ордым весьтті. А локтан гожӧм Печӧра вӧлӧк виччысьӧ автомобильяс.

Кӧдзыд. Дзурыд. Тӧлыся вой. Гыӧртӧмаӧсь кӧр сюр модаа увъя ниаяс; ёсьтысьӧны-жмитчӧны кӧдзыдла коз пуяс; чуралӧмаӧсь кынмӧны пасьтӧмӧсь кыдз пуяс; лым шапкаӧн синмӧдзныс вевттьысьӧмаӧсь тугана пожӧмъяс, кузь гӧна паркаӧн пасьтасьӧмаӧсь сус пуяс. Лым пиӧ сунӧмаӧсь, репасын узьӧны байдӧгъяс, таръяс; пыдӧ поз пыдӧсаныс йӧжгыльтчӧмаӧсь уръяс...

Быд пемӧс, звер-пӧтка мӧрччӧдчӧма-дзебсьӧма, узьӧ. Сӧмын кык кока пемӧс — морт пыр пессьӧ, оз эшты, частӧ торкӧ ассьыс унсӧ, лун-войсӧ, олӧмсӧ — мунӧ, локтӧ, корсьысьӧ-ветлӧ, оз инась; оз инась вежӧрыс — кӧсйӧ унджык на аддзыны-тӧдны...

Кӧдзыд. Нӧшта нин кӧдзӧдӧ, кӧдзӧдалӧ сынӧдсӧ ловтӧм югӧра тӧлысь...

Татшӧм войясӧ дас вит во сайын, 1919–1920-ӧд вося кӧдзыд тӧлын дзурлик-дзурлик мунлісны тайӧ туйӧд «пленӧ босьтӧм йӧз, нулісны-вӧтлывлісны белӧйяс конвойӧн арестуйтӧм уна йӧзӧс Эжваысь: коммунистъясӧс, сӧвет служащӧйясӧс, активистъясӧс и быд «подозрительнӧй» мортӧс, налы ковтӧм йӧзӧс... Кӧмтӧг, пасьтӧг, тшыгйӧн... Нулісны. Нулісны да бӧр кӧ вайӧдлісны, мый! Сійӧ и эм, мый унаӧн, унаӧн бӧрсӧ гортаныс эз волыны — дасъясӧн, сёясӧн! Кузяла пыр, Сыктывкарсянь Эжва кузя да тайӧ вӧлӧкӧд и водзӧ Печӧра ю кузя Изьва вом кывтыдӧдз, тысяча верст саяс вӧтлісны бӧрӧ, тылӧ... Коді воліс, а коді и эз. Кодӧс вайӧдлісны тулысӧдзыс да сэн жӧ и гырысь юкмӧсъясӧ (йӧрданъясӧ) сюйлісны, а кодӧс и туй вылас «кольлісны». Со, куш тайӧ вӧлӧк вылас кымынӧс «кольлісны медводдза верст вывсяньыс. Помӧсдінсянь. Домна Каликовасянь да Шомысов Ӧлексейсянь кӧ босьтны, — пыр кузяла туй пӧлӧныс морт вианін... Со, «Чудин ты бок».

— Тан вилісны Кулӧмдінса мортӧс, коммунист Кузьма Петыр Степанӧс. Ми, батькӧд мӧд лунас (асъя вой каднас, мед некод оз аддзыв да асьнымӧс тшӧтш оз ви) дзеблім понъясӧн кыскалӧмысь шойсӧ... — висьталӧ менӧ нуысь ёрт Ӧньӧ Ладим.

А со и «Чудин чуркйыс», кысянь белӧйяс бомбардируйтлісны Вӧльдін да Помӧсдін, вӧчлісны безоружнӧй местнӧй йӧзлы курыд «шог асыв».

Тыдов кост мунім — Косъю пос дор. Тані пом вӧчисны Вӧльдінса мортлы, Степан Вась Мишлы... Пузла ыб потшӧс сайын, туй бокас куйлӧ збой повтӧм ныв — Керчомъяса Матрен... И водзӧ пыр кынталісны унаӧс туй пӧлӧн... (175 морт куйлӧ тайӧ вӧлӧк вылас!).

...361-ӧд километр вылын Коми столича карсянь — сӧветскӧй Сыктывкарсянь усьысь геройяслӧн, сизимлӧн гу... Коммунистическӧй рота гожӧмнас 1919-ӧд воӧ, кор вӧлі тайӧ вӧлӧкыс игана (некод эз ветлыв ни мун) и лыддьыссьӧ нейтральнӧйӧн, пӧв-мӧдысь ветліс сійӧ ротаыс разведкаӧн и еджыд разведкакӧд паныдасьлігӧн чорыд стычкаяс вӧвлісны... Но ӧтчыд сідз ветлігӧн Расъю пос дорын сизим стрелок сійӧ ротасьыс сюрӧны засадаӧ. Белӧйяс ӧтарсяньыс пулемётӧн, а мӧдарсяньыс штык йылӧн жмитасны ю бердас да чеччыштӧдасны ваас... Сэк белӧйяс, зверъяс моз, уськӧдчасны да чашъясны комротаса стрелокъясӧс: вундаласны пельяс, ныръяс, полӧвӧй органъяс... да тэчасны гимнастёрка морӧс зептаныс... Тайӧн найӧ оз на пӧтны — кульӧны юр лы кучиксӧ юрсинас да ӧшлӧны туй пӧлӧн пу увъяс йылӧ...

* * *

...Помасис важ шуштӧм олӧма, фактъяса капитализм мир дырся история Печӧра вӧлӧклӧн... «Победнӧ», вӧвлытӧм зывӧка помаліс сійӧс 1919–1920ʼ воясӧ капитализм мир аслас белӧй бандит армиянас кывлытӧм зверствоясӧн, террорӧн...

Пуксис выль, социалистическӧй овмӧса, культурнӧй оласнога история Печӧра–Изьва вӧлӧклӧн — нефть заводъяса, охотбазаяса, кыйсян культурнӧй заповедникъяса, автомобильяса, аэропланъяса история! Эз прӧста-весь пуктыны ловнысӧ комротаса коми стрелокъяс Расъю пос дорын. Вечнӧй налы паметь!

..............................................

Тэрыба рӧдтӧдӧ миянӧс «Вӧр фронт» колхозса чибӧ, — кыліс тшын дуксӧ, морт овмӧссӧ, — веськӧдтӧг сійӧ ачыс кежӧдӧ тракт вылысь Расъю чой йывсянь охотбаза туй вылӧ...

Пуяс костӧд дзирдалӧны факториялӧн югыд бияс.