МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ ПУКТАС ВӦДИТЫСЬЛЫ
Кытчӧясӧ позьӧ лӧсьӧдны град йӧръяс?
Позьӧ быдлаӧ. Оз позь сӧмын лӧсьӧдны град йӧръяс косьтытӧм нюръясӧ да вывті крут чойясӧ. Медбур места градъяслы миянланьын — шыльыд местаяс либӧ неуна лунвылӧ да рытыввылӧ пӧката местаяс. Войвылӧ пӧката инын, зэра поводдя дырйи, ва оз сулав, визувтӧ. Рытывлань пӧката му вылӧ оз инмыны кӧдзыд асыв-вой тӧвъяс, сійӧн найӧ и бурӧсь. Шоръяс да юяс пӧлӧнса увтасінъяс, кодъяс ойдлӧны тувсов ыджыд ва дырйи да арнас вывті водз оз пужъявны, бурӧсь жӧ градъяс вылӧ. Сӧмын оз кӧ ойдлыны да водз кӧ пужъявлӧны — лучше бӧрйыны вывтасджык инъяс. Войвылӧ пӧката инӧ йӧр вӧчигӧн колӧ приметитны: мед век вӧлі кӧдзыд тӧвъясысь видзысьтор — керка, стын, чой, вӧр. Лунладорсянь, асыв-лунладорсянь да рытыв-лунладорсянь колӧ лоны восьса, мед ӧти шонді югӧр оз вош. Сӧмын сэк сэтчӧ вермас воны бур, уна пуктас.
Матӧ вӧр дінӧ да вӧр пытшкӧ градъяс вӧчны оз ков: вӧр косьтӧ мутӧ, босьтӧ (юӧ) медбур сёянсӧ му пытшкысь, — мусӧ вынтӧммӧдӧ, сэтшӧм местаын бур пуктас оз во.
Пуктас градъяс вылын колӧ вежлавны
Быд пуктас босьтӧ муысь аслыспӧлӧс сёян, кутшӧм сылы колӧ; сы понда, кутам кӧ ӧти местаӧ быд во пуктыны ӧти пӧлӧс пуктас, налы оз кут тырмыны сэтшӧм сёяныс.
Быд во градъяс куйӧдавны он вермы — вывті уна колӧ куйӧд. Сы понда колӧ пуктассӧ вежлавны: таво кӧ пуктӧма ӧти местаӧ, шуам, капуста, салат, — локтан во сійӧ жӧ местаӧ мусӧ вынсьӧдтӧг позьӧ пуктыны: картупель, морков, кушман, лук, анькытш, бобы да мукӧдтор. Капуста бӧрын некор оз ков пуктыны капуста жӧ, сёркни да галанка; найӧ ставныс вермасны висьмыны килаӧн. Картупель бӧрын бара жӧ оз ков пуктыны картупель, сійӧ сідз жӧ вермас висьмыны.
Мед бур, войвывса олысьяслы ассьыныс град йӧрсӧ юкны кык пельӧ да куйӧдавны быд во кодарсӧкӧ ӧтарсӧ; сӧмын пуктассӧ вежлавны: картупель бӧрын — капуста, капуста бӧрын — картупель и сідзи водзӧ.
Градйӧрса уджъяс колӧ вӧчны аслас кадын. Медъёна колӧ дӧзьӧритны тулысын. Медым кокниджык вӧлі тулысын уджавны, медым этшаджык пӧра мунас му гӧригӧн, — колӧ арын сёрӧн пыдітіджык гӧрны, мед муыс тӧвбыд куйлас чукӧръясӧн, мед ёнджыка кынмалас, тӧлалас, лоас кыпыдджык. Тадз кӧ вӧчан — тулысын кокниджык уджавны, пуктас воас унджык арсянь небзьӧдӧм му вылын.
Кыдзи колӧ лӧсьӧдны мусӧ градъяс вылӧ
Важ уджалӧм му вылӧ градъяс вӧчигӧн колӧ зэв водз тулысын, — мыйӧн сылыштас, тӧлыштас муыс, оз кут сибдыны зырйӧ, — зэв бура кӧрт зырйӧн небзьӧдны мусӧ, сӧмын оз ков улысса мусӧ лэптыны вылӧ. Небзьӧдны колӧ сідзи: кӧрт зырйӧн колӧ босьтавны мусӧ векньыдик пластъясӧн (вершӧк кык-куим пасьта) да бергӧдлыны. Сы бӧрын кӧрт зыр дорнас жугӧдлыны. Вужъяс, ёг турунъяс колӧ чукӧрӧ шыблавны, бокӧ, бӧрвылас идравны. Небзьӧдӧм бӧрын мулы колӧ сетны шойччыны лун кык-куим, бӧрвылас пинёвтны пиняӧн, либӧ кӧрт куранӧн. Эм кӧ сісьмытӧм выль куйӧд, колӧ куйӧдавны кытчӧ пуктан капуста, галанка. Куйӧдсӧ колӧ разӧдны ӧткыза, пуд мында быд квадрата сыв вылӧ. Дзик пыр жӧ та бӧрын колӧ кодйыны выльысь. Кытчӧ кӧсъян кӧдзны морков, сёркни, анькытш, — выль куйӧдӧн оз позь куйӧдавны. Картупель улӧ позьӧ пуктыны, но бурджык лоӧ, пуктан кӧ важ куйӧд. Важ куйӧд кӧ эм уна, позьӧ пуктыны быд пуктас улӧ, бурысь кындзи нинӧм оз ло. Этша кӧ — бурджык пуктыны сӧмын картупель улӧ; мукӧд пуктас улӧ мусӧ позьӧ вынсьӧдны и пӧимӧн. Пӧим эськӧ бур быд пуктаслы, но абу кӧ тырмытӧдз, — бурджык пуктыны картупель улӧ. Пӧим позьӧ киськавны 1–2 тув мындаӧн быд квадрата сыв вылӧ.
Пӧимсӧ колӧ сорлавны муыскӧд куранӧн. Куйӧд колӧ сюйны му пытшкӧ гӧригӧн, сӧмын мед оз ло ёна пыдын; ёна кӧ пыдӧ сюян — сійӧ некутшӧм пӧльза оз сет. Куйӧдавлӧны му морт куйӧдӧн, сійӧ зэв бур вына. Нужник кӧ вӧчӧма гуранӧ либӧ ящикӧ, — колӧ пуктыны сэтчӧ сы мында му, мед вермас став кизьӧрсӧ юны. Сэсся колӧ гудравны ставсӧ, сы бӧрын петкӧдны му вылӧ. Сэні колӧ первой тэчны чукӧрӧ, личкавны, сэсся вевттьыны кос муӧн (вершӧк кык кыза). Градъяс вӧчӧм бӧрын колӧ выліас киськавны тайӧ лӧсьӧдӧм куйӧднас вершӧк джын кызтаӧн. Сэсся гудравны сорлавны куранӧн вылысса му пластыскӧд. Зэв бур куйӧд пыдди вермас мунны лэбачьяслӧн куйӧд. Кос лэбач куйӧд колӧ посньӧдны да сорлавны мукӧд. Матын кӧ эм трунда, водз тулысын колӧ босьтны да пуктавны посньыдик чукӧрӧ, мед куйлӧ тӧлысь кымын, а сэсся разӧдны градъяс вылӧ. Кӧні градъяс абу на пуктӧма, колӧ вылысса муыскӧд гудравны, а пуктасъяс кӧ пуктӧма нин, либӧ кӧдзӧма, колӧ кӧдзӧм костас, либӧ пуктас костъясас киськавны вершӧк кызтаӧн кымын.
Позьӧ известкаӧн вынсьӧдны: водз тулысын киськавны градъяс вылӧ ӧтик либӧ кык фунтӧн быд квадрата сыв вылӧ да сорлавны вылысса му пластыскӧд.
Вылынджык да косджык инъясын градъяс оз ков джуджыда вӧчны: нёль вершӧк судта да аршынӧн-джынйӧн пасьта; виччысян кӧ кос во пом, — нӧшта нин ляпкыдджыка (2–3 вершӧк судта), мед вывті ёна оз косьмыны. Увтасінъясын вӧчӧны 6–8 вершӧк судта, васӧдінъясын — 12 вершӧкӧдз. Сёйӧд муяс вылын градъяс джуджыдджыка жӧ колӧ лэптыны. Татӧн миян, войвылын, градъяс колӧ вӧчны джуджыдджыка кӧдзыд вӧсна, мед муыс ёнджыка топалас, пуксяс.
Ӧгурчилы колӧ вӧчны векньыдик да джуджыдджык градъяс, медым шондіыс ёнджыка вермас шонтыны. Град костъяс колӧ вӧчны мортлы мунны тӧриг пасьта.
Эм кӧ выль бур куйӧд, колӧ водзджык куйӧдавны, сэсся сы вылӧ нин лэптыны мусӧ. Куйӧдыд кутас улыссяньыс шонтыны мусӧ, — а ӧгурчи кодь пуктасъяслы ёна колӧ шоныд муыд.
Эм кӧ прӧст пӧра колӧ арсяньыс заводитны град йӧръястӧ лӧсьӧдны. Арнас пыдітіджык гӧрны, гырысь корӧгъяс кольны тӧвйыны, медым найӧ ёнджыка кынмаласны, тӧлаласны, небзясны. Татшӧм арся гӧрӧмыд вывті бур картупельлы, капусталы да луклы.
Выль му вылын, гӧртӧм му вывса градъяс вӧчигӧн колӧ кӧрт зырйӧн пластӧн-пластӧн босьтавны мусӧ да бергӧдлыны (ёна джуджыда босьтавны оз ков, мед оз кай улысса муыс); сэсся пластъяссӧ колӧ кӧрт зыр дорнас бура жугӧдлыны.
Кыдзи колӧ пуктыны да радейтны пуктасъяс
Градъяс вылӧ пуктасъяс колӧ пуктыны сӧмын визьӧн-визьӧн, шочиника, посньыдик чукӧръясӧн. Визьӧн-визьӧн пуктӧмӧн лӧсьыдджыка чужӧ, бурджыка быдмӧ, дай пуктасъяссӧ лӧсьыдджык дӧзьӧритны. Градвывса му мед эськӧ век вӧлі кышыд: чорыд му пыр сынӧдыд оз вермы пырны град пытшкӧ вужъяс дінас, а сынӧдтӧгыд пуктасъясыд вермасны пӧдны; сэсся небыд муыд озджык косьмы. Киськавны градъяс колӧ быд вежонын ӧтчыд; капуста градъяс (рӧсада пуктӧм мысти) колӧ, абу кӧ зэра поводдяыс, быд лун киськавны, кытчӧдз оз дзикӧдз вужъясь. Киськавны колӧ бура, мед кӧтасяс муын 3–4 вершӧк судта кымын, тшӧкыда да омӧля киськалӧмысь некутшӧм пӧльза абу.
Град вылысь ёг турун колӧ весавны тшӧкыдджыка, оз ков эновтчыны: ёг турун босьтӧ мулысь уна вын, косьтӧ мусӧ. Ёг турун колӧ весавны тшӧтш пуктас мудйигӧн.
Пуктас вермас воны кык мында, пондан кӧ мусӧ вынсьӧдны кизьӧр куйӧдӧн. Кизьӧр куйӧд колӧ вӧчны сідз: босьтны тыртӧм бӧчка, сэтчӧ сӧвтны мӧс куйӧд, либӧ лэбач куйӧд нёльӧд либӧ витӧд юкӧн мында, сэсся пуктыны сэтчӧ ва да ёна гудравны. Кор куйӧд кутас быгзьыны бӧчкаын, сэки позяс киськавны градъяс (войдӧр колӧ сорлыштны неуна сӧстӧм ваӧн). Пуктас киськавны куйӧд ваӧн колӧ зэр бӧрын либӧ сӧстӧм ваӧн киськалӧм бӧрын.
Кор картупель либӧ мукӧд пуктасъяс кутасны ёна коръявны, сэк позьӧ (юль тӧлысь бӧрын) коръяссӧ му бердӧ личкавны. Чегъявны ни вундавны коръяс оз позь. Сідз жӧ позьӧ августсянь кымын и лук турун кусньӧдлыны, медым гырысьджыка быдмас лукйыс.
Колӧ, кыдз-мый верман, видзны пуктасъясӧс гаг сёйӧмысь. Пуктасъясӧс колӧ киськавны гаг сёйӧмысь пӧимӧн, либӧ куйӧд ваӧн. Капустаӧс зэв ёна тшыкӧдӧ капуста гаг. Капуста гаг колӧ бырӧдны сідз: тшӧкыдджыка видлавлыны коръяссӧ, корсьны гагъяссӧ да лязӧдавны дай колӧ капуста кокъяссӧ киӧн весавны быд сизим лун мысти май да юнь тӧлысьясын.
Капуста да галан. Капуста да галан рӧсада быдтан вирич вӧчсьӧ стен бердӧ, лунладорӧ. Рӧсада бурджыка быдмӧ джуджыдджык рӧсадник вылын, вирич вылын. Вирич стенъясыс вӧчсьӧ аршын джын судтаӧдз, му пуктыссьӧ весьт судта кымын. Мед пуктас оз кынмы, войясын да кӧдзыдджык лунъясын виричсӧ колӧ вевтӧн видзны (рӧгӧза, мешӧк да мукӧдтор). Медым рӧгӧзаыс либӧ мешӧкыс эз чегъяв рӧсадасӧ, колӧ вирич вылас войдӧр пуктыны бедьяс (тасъяс), сэсся на вылӧ нин мешӧкъяс либӧ рӧгӧза. Вирич вылӧ колӧ босьтны бур му; лӧсьыд эськӧ сійӧс вынмӧдны пӧимӧн либӧ трундаӧн. Капуста кӧйдыс, сёркни кӧйдыс кӧдзсьӧ апрель тӧлысьын (шӧрас кымын). Бурджык эськӧ дерт кӧдзны кӧйдыссӧ чуманъясӧ либӧ ящикъясӧ да керкаын видзны мыйкӧдыра (войвылад миян, кӧдзыдінад тадзи век лоӧ вӧчны); мыйӧн петасны медводдза коръясыс, колӧ пуктыны рӧсадникӧ-виричӧ; пуктыны костӧн костӧн (1½ вершӧка костъяс). Пуктытӧдз колӧ ыджыд вужйыслысь коймӧд юкӧнсӧ кымын орӧдны. Виричӧ рӧсада пуктыны колӧ пыдӧджык чуманъясын пукалӧм дорысь. Рӧсадасӧ кӧ кутасны гагъяс сёйны, колӧ водз асылын киськавны пӧимӧн пуктассӧ и мусӧ. Вирич ёна киськавны оз ков — сӧмын му косьмӧмысь. Май тӧлысьын, либӧ юньын (поводдя серти), рӧсада колӧ пуктыны град вылӧ, виричысь перйигӧн колӧ пуктас вуж дінас му босьтны унджык. Капуста улӧ мусӧ колӧ водз тулысын бура вынсьӧдны. Пуктыны рӧсада колӧ костӧн-костӧн: 12 вершӧк кымын костас. (Галан 6–8 вершӧк кымын костъясас да 10 вершӧк кымын рад костъясас). Киськавны колӧ ловзьытӧдзыс
Картупель. Картупель колӧ пуктыны му вылӧ визьясӧн, градъястӧг. Водз тулысын, лым сылӧм бӧрын, кор нин му бура тӧлалас, колӧ гӧрны мутӧ зэв бура, бура жӧ агсавны, шыльӧдны агасӧн (пиняӧн), либӧ куранӧн; сы бӧрын му вылӧ гежмавны визьяс, 10–12 вершӧка коласӧн мӧда-мӧдсяньыс. Сійӧ визьяс кузяыс и пуктысьны. Картупель картупельсянь колӧ пуктыны 6–8 вершӧка костъясӧн. Тшӧкыдджыка оз ков. Пуктыны сідз: босьтны кокан, кодйыны гуран вершӧкӧн-джынйӧн либӧ кык вершӧк судта; сійӧ гуранас пуктыны картупель да тыртны муӧн. Мусӧ тырттӧдз войдӧр сорлавны пӧимӧн. Лӧсьыд эськӧ, пуктан кӧ пӧим сора мусӧ тшӧтш и картупель улас.
Сэсся, эм кӧ гортад местаыд, пуктытӧдзыс колӧ картупельтӧ вӧсньыдика (рад кыкӧн кымын) разӧдлыны югыдінӧ, мед кӧйдысыд нырсялыштас. Ныра кӧйдысысь воас унджык картупель дай омӧльджыка сісьмас.
Картупель колӧ пуктыны тулысын водзджык, мыйӧн толькӧ шоналас му. Кор картупель чужас да быдмас корйыс 3–4 судта, колӧ сійӧс мудйыны. Мудйигӧн колӧ кор кустсӧ паськӧдны да шӧрас пуктыны му. Мудйыны-тыртны сӧмын кокъяссӧ (идзсӧ) пуктаслысь, коръяссӧ тыртны оз ков. Куим вежон мысти первойысь мудйӧмсяньыс, колӧ мӧдысь мудйыны. Мӧдысь мудйигӧн бара жӧ тыртны сӧмын кокъяссӧ, но не коръяссӧ.
Кос гожӧмын мудйыны колӧ сӧмын ӧтчыд, мед оз ёна косьмы муыс, дай пуктыны картупельтӧ пыдӧджык: сёйӧд местаӧ 2–2½ вершӧк пыднаӧ, мукӧд пӧлӧс мусина му вылӧ ещӧ пыдӧджык.
Свеклӧ, морков. Тайӧ пуктасъяс улӧ мулы бур вынсьӧдантор — важ сісьмӧм куйӧд. Свеклӧ улӧ мутӧ колӧ ёнджыка куйӧдавны, морков улӧ позьӧ омӧльджыка. Градъяс вӧчны колӧ водзджык, медым пуктысьны позяс водзджык; 1½ аршын пасьта, кузянас дас сывйысь кузь оз ков. Судтасӧ лэптыны кос местаын 4 вершӧк судта, васӧд местаын — 8 вершӧк судта. Свеклӧ да морков колӧ пуктыны пырысь-пыр, мыйӧн град лэптысяс. Кӧйдыссӧ пуктавны кольӧ град вомӧныс вӧчавны бӧрӧздаторъяс: свеклӧлы — вершӧк судта, морковлы — вершӧк джын судта. Свеклӧ пуктігӧн кост колявны кӧйдысысь кӧйдысӧдз — 4–5 вершӧк, морковӧс — 3–5 вершӧкӧдз. Сажень кузя град вылӧ свеклӧ кӧдзсьӧ лот джын; морков кӧйдыс ӧти лот — вит сыв кузя градйӧ. Пуктӧм бӧрын град выв бӧрӧздаяссӧ, кытчӧ лои тэчӧма кӧйдыстӧ, куран юрнас колӧ бӧр шыльӧдны. Град выв муыд кӧ зэв чорыд, сёйӧд, лучшӧ пуктӧм кӧйдыстӧ тыртны небыд муӧн. Градъяс пыр бура киськавны, кытчӧдз пуктас бура оз чуж. Кӧдзӧмнас кӧ сёрман, колӧ кӧйдыссӧ кӧтӧдны кык сутки кымын дэбыд ваӧн, васӧ вежлавны быд лун. Кӧтӧдӧм кӧйдыс кӧдзтӧдзыс (пуктытӧдзыс) колӧ сорны кос лыаӧн; сорлавтӧг кӧйдыс тусьяс ӧтлаасьӧны, кӧдзигӧн оз разавны. Чужӧм бӧрын колӧ петасъяссӧ шочмӧдны (лишнӧйяссӧ, мешайтчысьяссӧ нетшкыны); первойсӧ петас костсӧ колӧ кольны вершӧк пасьта кымын, а кор кутасны мӧда-мӧдлы ёна мешайтчыны колӧ нетшкыны омӧльджыкъяссӧ, кольны 3–4 вершӧка костъяс. Свеклӧ колӧ первойсяньыс бурджыка шочмӧдны, сійӧ быд кӧйдысысь чужӧ 2–3 петасӧн. Шочмӧдігӧн колӧ кольны медбур петасъяссӧ. Нетшкӧмъяссӧ, медым не шыблавны прӧста, колӧ мӧд градйӧ пуктыны.
Сёркни да турнепс (мӧс сёркни). Сёркни да турнепс кӧдзӧны водз тулысын. Кӧдзӧны сука, сы понда, мый тайӧ пуктассӧ ёна сёйӧны пуктас пытшъяс (гаг сёйӧ). Градъяссӧ сылы зэв лӧсялӧ вынсьӧдны пӧимӧн. Кӧйдыс ӧти град вылӧ мунӧ 1 лот кымын. Шочмӧдны петассӧ колӧ кык пӧв жӧ. Мӧд пӧв шочмӧдігас колӧ кольны петас костъяссӧ вершӧк 5–6. Первой кӧдзӧм кӧйдыс кӧ мыйкӧ вӧсна оз чуж, позьӧ кӧдзны мӧд пӧв юнь тӧлысьӧдз; сыысь сёр кӧдзӧм оз нин во.
Редис да кушман. Редис позьӧ кӧдзны свеклӧ да морков костъясӧ. Кӧсъяд кӧ кӧдзны торъя градйӧ, кӧйдыссӧ пуктавны колӧ гежмавны град вылад бӧрӧздаяс вершӧк джын судта кымын, бӧрӧзда костъяссӧ кольны куим вершӧк пасьта кымын. Кушман колӧ пуктыны град бокъясӧ, посньыдик розьясӧ, пуктавны 2–3 тусьӧн быд розьӧ. Розьяссӧ вӧчавны ӧтиксянь мӧдӧдз 12 вершӧка костъясӧн. Кӧйдыс чужӧм бӧрын кыка петасъяссӧ колӧ шочмӧдны, кольны ёнджыксӧ, нетшкӧмъяссӧ позьӧ шыблавны, жаль кӧ — тыртӧминъясӧ пуктыны.
Анькытш. Бур сорт анькытш колӧ кӧдзны град вылӧ кузьта ногыс, кык визьӧн. Кӧйдыссӧ пуктавны визнитны вершӧк судта бӧрӧзда; кӧдзӧм (кӧйдыс пукталӧм) бӧрас бӧрӧздаясысь кӧйдыссӧ бӧр тыртны, мед ӧти тусь оз коль вылас (чипан петук кокаласны). Омӧльджык сорт анькытшсӧ позьӧ град вомлӧс ногыс. Кӧйдыс тэчан бӧрӧздаяссӧ вӧчны ӧти мӧдсяньыс 5–6 вершӧк сайӧ. Август тӧлысь помасигӧн, анькытш быдмӧглысь колӧ чепӧльтны юрсӧ; мед водзӧ сэсся оз кач, а кутас быдмыны пуртӧсыс.
Тыква да ӧгурчи. Тыквалы да ӧгурчилы лӧсьыдджык вӧчны вӧсньыдик да джуджыдджык градъяс, мед ёнджыка инмас да шонтас шонді. Тыквалы градъяс вӧчӧны 10 вершӧк пасьта кымын, а ӧгурчилы 6–8 вершӧк пасьта: джудждасӧ — 12 вершӧк кымын. Му мед вӧлі бур, ёна вынсьӧдӧма. Лӧсьыд эськӧ тыквасӧ кӧдзны май тӧлысь заводитчигӧн керкаӧ гырничьясӧ, ӧти кӧйдысӧн дозйӧ; чужтӧдзыс дозсӧ видзны пач дінын, шоныдджыкинын. Чужӧм бӧрас пуктыны лунвылӧ бана ӧшинь вылӧ. Май тӧлысь помасигӧн пуктыны град вылӧ. Костъяссӧ кольны аршынӧн джынйӧн. Ӧгурчи сідзжӧ колӧ пуктывны град вылӧ пуктытӧдз керкаӧ. Град вылӧ пуктыны 6–8 вершӧка костъясӧн. Май тӧлысь помасигӧн позьӧ тусьнас нин кӧдзны град вылӧ. Костъяс колявны кӧйдыссянь кӧйдысӧдз 2–3 вершӧкӧн. Кӧдзтӧдз позьӧ кӧйдыссӧ сутки кымын кӧтӧдны, позьӧ и коснас кӧдзны.
Лук. Лук позьӧ йывмӧдны кӧйдысӧн, позьӧ и посни лукйӧн. Лук кӧйдыс кӧдзсьӧ водз тулысын бӧрӧздаторъясӧ вершӧк куим кымын мӧда-мӧдсяньыс. Посни лук пуктыссьӧ сэтшӧм жӧ костъясӧн. Му пытшкӧ колӧ луксӧ сюйны джынйӧдзыс, пуктан кӧ пыдӧджык — бур лук оз во. Лукйӧн ёна водз пуктыны оз ков, вермас кынмыны. Кынмӧм луксьыд петас сӧмын гум.
Фасоль да бобы. Фасоль да бобы радейтӧны шоныд му. Сы понда и лоӧ кӧдзны сёрӧн, кор нин му ёна шоналас. Градъяс вӧчсьӧны джуджыдджыка. Мусӧ бобы улӧ позьӧ вынсьӧдны пӧимӧн. Бобыыс фасольысь неуна ёнджык (винёвджык), озджык фасоль кодя пов кӧдзыдыс, — позьӧ кӧдзны неуна водзджык.
Салат. Салат радейтӧ бур му. Мед салат водзджык воас, позьӧ кӧдзлыны дозъясӧ гортад. Рӧсадасӧ петкӧдны шоныд дырйи нин. Позьӧ пуктыны капуста костъясӧ. Кор капуста заводитас быдмыны, сэки салат позьны кутас нин сёйны, идравны. Позьӧ салатӧс пуктыны и град бокъясӧ. Юнь тӧлысьын позьӧ мӧдысь кӧдзны.
Скӧт вердан свеклӧ да морков. Тайӧясӧс позьӧ вӧдитны кыдзи и сёян свеклӧ да морковӧс, сӧмын пуктігас костъяссӧ колӧ кольны паськыдджыка. Скӧт вердан свеклӧ бурджык быдтыны рӧсадаӧн, кӧдзны виричӧ, а май тӧлысь шӧрын кымын петкӧдны град вылӧ.
Укроп. Укроп кӧдзсьӧ град кузяла мукӧд пуктас костъясас. Торъя град укроплы лӧсьӧдны нинӧмла. Кӧдзны водз тулысын оз ков, кынмас.
Табак. Табак вӧдитчӧ рӧсадаӧн. Дозъясӧ колӧ кӧдзны март тӧлысь помасигӧн либӧ апрель заводитчигӧн. Рӧсадасӧ петкӧдны град вылӧ бура шоныд дырйи нин, медым асывъясын оз нин кынмы. Табакӧс колӧ ёна радейтны дӧзьӧритны: нетшкыны бокас петан вужъяссӧ, дзоридзьяссӧ. Махорка табаклысь колӧ вочасӧн беръявны (чегъявны) улысса коръяссӧ, сӧмын кольны выліса 7–8 корсӧ. Табак радейтӧ, мед му вӧлі ёна куйӧдалӧма, сісьмӧм куйӧдӧн либӧ компостӧн.
Шӧркоддьӧм урожай град выв пуктасъяслӧн
Ӧти сыв кузя град вылысь позьӧ капуста кӧчан босьтны 25–30 тув; сёркни — 15–20 тув; морков — 50–60 тув; свеклӧ — 30–40 тув; картупель — 10–30 тувйӧдз.
Пуктас идралӧм да видзӧм
Пуктасъясӧс град вылысь медбур идравны мича, кос поводдя дырйи. Сідзтӧ найӧ и тӧвнад озджык кутны сісьмыны. Зэра поводдя дырйи идралігӧн, колӧ пуктастӧ ёна косьтыны, тӧлӧдны, сэсся вӧлисти и идравны тӧв кежлӧ. Быдтастӧ керигад колӧ видзчысьны найӧс дойдӧмысь. Доя быдтас ӧдйӧ тшыкӧ, сэтшӧмъяссӧ колӧ торйӧдны сёян вылӧ. Сідз жӧ оз ков мый вермӧмысь быдтасӧс весавны муысь, верман корсӧ кульыштны, сэтшӧм быдтасыд бара жӧ регыд тшыкӧ. Кос поводдя дырйи муыс ачыс гылалӧ, уль поводдя дырйи кыкысь бӧрйигад, вӧрӧшитігас сідзжӧ ачыс гылалӧ. Тӧв кежлӧ идралігӧн колӧ посниджыкъяссӧ торйӧдны гырысьджыкъясысь да первой поснисӧ и лӧсьӧдны сёйны вылӧ; посниыс тыр-бурас вотӧм на да, регыдджык тшыкӧ. Некор оз ков быдтастӧ идралӧм вылӧ мыськавны: мыськӧм быдтасыд регыд жӧ тшыкӧ. Сэсся тӧлын колӧ частӧджыка видлавлыны оз-ӧ сісьмы, сісьмыны заводитӧмъяссӧ регыдджык бӧрйыны.
Капуста идравны (керавны) колӧ сёрӧнджык. Сійӧ арнас ёнджыка быдмӧ. Куим-нёль градуса кӧдзыдысь капуста оз пов, ичӧтика кӧдзалыштлӧмсьыс сӧмын чӧскыдджык лоӧ. Капуста керавны колӧ зэв ньӧжйӧникӧн. Видзны кӧ кӧсъян, колӧ бӧрйыны медбуръяссӧ, кодъясӧс гагъяс абу сёйӧмаӧсь. Пӧдвалын кӧ кӧсъян видзны капустатӧ, мед вӧлі стенъясыс кызӧсь, сынӧд мед вӧлі ӧткодьджык, частӧджык вежлассьӧ, пӧдвал мед вӧлі кос. Ӧти пӧдвалын видзны капуста да картупель оз позь: картупель первой тӧлысьяснас ва ёна лэдзӧ. Сынӧдлӧн шоныдыс мед вӧлі 1 градус гӧгӧр. Капуста позьӧ нетшкыны вужнас да пуктыны пӧдвалӧ либӧ кӧртавлыны гозйӧн-гозйӧн да ӧшӧдлыны зіб вылӧ.
Галан идравны колӧ сёр арын. Коръяс керавны, вуж кольны дзоньнас. Косьтыны бура да видзны пӧдвалын; позьӧ видзны и гуын. Сёркни идравны град вылысь колӧ сёрӧн жӧ; коръяс вундавны, вуж кульны. Киськавны уль лыаӧн. Гуяс да гӧбӧчьяс вывті кӧ косӧсь, тӧвнас колӧ шочиника лыасӧ пызйывлыны ваӧн.
Кушман колӧ идравны водзджык, кынмавтӧдз. Кынмас кӧ, лоас юмов кӧра. Видзны кушман позьӧ джоджын либӧ гӧбӧч джаджъясын, киськавлыны васӧд лыаӧн. Коръяссӧ сёркнилысь моз жӧ вундавны.
Морков идралӧны (керӧны) сёрӧн. Корсӧ морковлысь колӧ вундавны яйнас. Он кӧ вунды ичӧтика яйсӧ, вермас нырсявны, кӧрыс лоӧ чӧскыдтӧм. Морков позьӧ видзны гуын картупель моз. Джуджыдджык местаясын дажӧ позьӧ град вылас кольны тӧв кежлӧ, бура олас.
Свеклӧ колӧ идравны водзджык, первой ён пуж бӧрын. Свеклӧ пуж бӧрын оз нин вермы быдмыны, кӧдзыдыд вермас сӧмын тшыкӧдны.
Бур картупель позьӧ видзны гӧбӧчын и гуын. Керан кӧ картупельтӧ бур поводдяӧн, шондіа лунын, позьӧ веськыда пуктыны гуӧ либӧ гӧбӧчӧ; зэра поводдяӧн кӧ керан, колӧ первой косьтыны да вӧлисти идравны; тшыкны заводитчысь картупель позьӧ видзны сӧмын гӧбӧчын, киськавны известкаӧн, пӧимӧн, позьӧ и кос муӧн: сэсся колӧ частӧджык видлавлыны да шыблавны сісь картупельяссӧ.
Лук да чеснӧк колӧ ёна косьтыны, сэсся кӧртавны чукӧрӧ да видзны ӧшӧдӧмӧн олан керкаын.
