МЕДВОДДЗА ВИНА ВӦЧЫСЬ
Синва пырся теш
Йӧзкодялысьяс:
Мужик (гӧрысь).
Чӧрт — мужик пӧвстса.
Антус — юралысь чӧрт.
Чӧрт — писар.
Чӧрт — нывбабаясса.
Чӧрт — баярса.
Чӧрт — купечса.
Чӧрт — суддяса.
Чӧрт — приказнӧй.
Чӧрт — ӧдзӧс восьталысь.
Сусед (мужик).
Гӧрысь гӧтыр.
Пӧль (айка).
Энька.
Нёль мужик.
Ныв-зон (8–10).
3–4 мужик.
Воддза вӧчсьӧм
1 петкӧдчӧм
Мужик — зэв лабутнӧй морт. Гӧрӧ. Вӧвсӧ сувтӧдӧ: «Тпру, чибӧ!» Сэсся чатӧртчӧ вылӧ да кинас сайӧдчӧмӧн видзӧдӧ шонді вылӧ.
МУЖИК. Но, лун шӧр кад нин енмыс… Лоӧ вӧлӧс шойччӧдыштны. Ноко, петавлы, Лысан, вож письыс. Вердысьӧй менам, мудзин? (Лэдзалӧ вӧвсӧ, тапкӧдӧ.) Но, мун шойччышт, йирсьы сэні боръяс, мун… Ме тшӧтш нурйыштча, пукся да. Мый ещӧ нянь шӧрӧмтӧ сьӧрысь босьтчӧма, эськӧ гортӧдз лои лэччывны. А ӧні сэсся ог и лэччыв, тан нин олышта, Лысан йирсигкості ойбыртыштлыны позьӧ и. Сэсся сійӧ шойччас, да бара гӧрны. Но, ен кӧ отсалас, талун водз на гӧрсяс. Гӧрсяс, ен кӧ отсалас, гӧрсяс… Час жӧ мунны да ва гумовтны. (Мунӧ.)
2 петкӧдчӧм
Пу сайсянь чӧрт чепӧсйӧ.
ЧӦРТ. Э-э… Кутшӧм бур оласа, тыдалӧ, тайӧ мортыс. Пыр енмӧс казьтывлӧ. Часлы, чӧртӧс на тшӧтш казьтыштан! Час жӧ гусяла ме талысь нянь шӧрӧмсӧ. Кынӧмыс гуръялас, да сэки ентӧ казьтылӧм пыдди ёрччыны на кутас. Чӧртыд на тшӧтш дум вылас усьӧ. Час…
Босьтӧ нянь шӧрӧмтӧ мужикыдлысь дукӧс увсьыс да зэв ӧдйӧ сайӧдчӧ пу сайӧ, сэсся гусьӧник видзӧдӧ, мый кутас мужикыд керны. Мужик локтӧ, матыстчӧ дукӧс дінӧ.
МУЖИК (пернапасасьӧ). Господьӧ, благӧслӧви. Ак, кутшӧма кынӧм сюмаліс! Бабалы ещӧ вӧлі кайигӧн шуа: эн, мися, сы мындасӧ пукты, регыд ӧд гӧрсяс. А ӧні кынӧмӧй сюмаліс, да и мӧдарӧ пӧжалуй… ставнас сёя… (Дукӧс кыпӧдӧ, сэсся чуймӧ.) Но, абу тай нӧ?! Абу… Кажитчӧ тай нӧ татчӧ пуктылі-а. (Пыркӧдӧ дукӧссӧ.) Абу… Со, дивӧыд!
ЧӦРТ (пу сайсянь ньӧжйӧник чужӧмсӧ мыччылӧ да). Корсь, корсь! Со кӧні нянь шӧрӧмыд! ([…] киас.)
МУЖИК (бара пыркӧдӧ дукӧссӧ). Сё дивӧ. Гм!.. Некод тай нӧ эз волы-а, кытчӧ нӧ мый лои. Кайяс кӧ кокалісны, кӧть крӧшкиыс колі жӧ кольны, а вӧд нинӧм весиг оз тӧдчы… Хм… Некод эз волы, а воши.
ЧӦРТ (мыччысьӧ пу сайсянь). Час, менӧ ӧні казьтыштас.
МУЖИК. Сёйтӧг нин, тыдалӧ, лоӧ овны. Но да тшыгла ог кув. Воши кӧ, мед. Мый керан? Мед, на здоровйӧ сёяс, коді босьтіс.
ЧӦРТ (сьӧлыштӧ). Аттӧ, кутшӧм морт! Ме ногӧн кӧ, талы ёрччыны колӧ, а тайӧ шуӧ: на здоровйӧ пӧ. Мый сэсся такӧд керан?
МУЖИК (лӧсьӧдчӧ водны, пернапасасьӧ, очсалӧ). Ойбыртыштлыны лоӧ, Господьӧ… (Сэсся унмовсьӧ.)
ЧӦРТ (петӧ пу сайысь). Со сэсся и тӧлкуйт! Ыджыдным миян, юраным пыр шуӧ: этшаӧс пӧ тэ вайӧдан мужик пӧвстысь адӧ. Видзӧд пӧ, мыйта мукӧд пӧлӧссӧ вайӧдӧны, озыръяссӧ (купечсӧ, господасӧ), быд лун вайӧдӧны, а мужикъясыс дзик этша. Кыдз сэсся сійӧ ылӧдан, некыдз он вермы. Танӧ медбӧръя шӧрӧмсӧ нин гусялі, да и сэн нинӧм мужикыд эз шу, весиг эз ёрччышт! Ог тӧд, мый и керны. Муна юралы висьтала.
Му пырыс мунӧ.
Занавес
Мӧд вӧчсьӧм
Ад.
Веськыда шӧрас пукалӧ трон вылын Антус, юраныс чӧртъяслӧн. Трон бердас пызан сайын сылӧн писарыс гумагаяс пӧвсын. Гӧгӧрыс чӧрт. Ставныс чераӧсь да шыаӧсь. Ӧти ӧдзӧс восьталысь. Веськыдвылас вит посни чӧрт, ставыс аслыныс чужӧмаӧсь; ӧтик тшап чӧрт сулалӧ юра чӧрт водзын.
ТШАП ЧӦРТ. Ставыс кыйӧмыс менам куим во чӧжӧн лов. Найӧ ставныс менам гыж улынӧсь.
АНТУС. Но, но, бур. Аттьӧ. Шань. Молодеч! Мун водзӧ. (Мунӧ веськыдвылӧ чукӧрас.)
АНТУС (писарлы). Мудзи ме. Но, уна-ӧ нӧшта сэтчӧ коли? Кодсянь ещӧ кывзыны, кодсянь кымынӧс кывзӧма?
Писар лыддьӧ чунь вылас да индалӧ вочасӧн сулалысьяс вылӧ. Кор писар кутшӧмкӧ чӧртӧс кӧ нимнас шуӧ, сійӧ чӧртыс копрасьӧ юралы.
ПИСАР. Час лыддьылам… Баярса беслӧн тшӧтыс: ставсӧ сійӧ ас гыж улас босьтӧма 1 836 лов. Купечса беслӧн — 9 643 лов. Суддясалӧн — 3 423, нывбаба пӧвст беслӧн… ставыс — 263 753. Сійӧ лыдын верӧса баба 186 315, нывъюра — 17 438. Сэсся кыклӧн сӧмын и кольӧ: приказнӧй чӧртлӧн да мужик пӧвстса.
ЮРА. Но, абу нин тай уна, помавны нин лоӧ. (Ӧдзӧс восьталысьлы.) Лэдзав!
Пырӧ приказнӧй чӧрт, копрасьӧ юралы.
Но мый, кутшӧм тэнад делӧясыд?
ПРИКАЗНӦЙ ЧӦРТ (сералӧ, кильксӧ, кияссӧ шамралігтыр). Менам делаяс са кодь еджыдӧсь. Сэтшӧм сӧстӧмӧсь… му пуксьӧмсяньыс на эз вӧвлыны.
ЮРА. Мый нӧ? Сэтшӧм унаӧс дзугин, унаӧс босьтін?
ПРИКАЗНӦЙ ЧӦРТ. Абу лыд помын. Лыднас кӧть и этша, сӧмын 1 350 морт, да вывті шань войтырыс. Сэтшӧм шань молодечьяс, мый чӧрт пыдди шогмӧны. Найӧ чӧртъяс дорысь бурджыка йӧзсӧ дзугӧны. Выль ногӧн овны ме найӧс велӧда.
ЮРА. Кутшӧм ещӧ выль нога?
ПРИКАЗНӦЙ ЧӦРТ. А сэтшӧм: водзын вӧліны приказнӧйяс суддя бердын йӧзӧс ылӧдлӧны. А ӧні ме велӧді найӧс торйӧн овны. Коді судитігӧн ёнджыка мавтыштлас приказнӧйяслы, сы понда сійӧ и тӧждысьӧ, клопочитӧ, да сэтшӧма клопочитӧ сійӧ, мый абутӧм делӧ панасны да панасны, сэтшӧм дзуг лоӧ… Чӧртъяс дорысь бурджыка гудыртӧ ны йӧзлысь олӧмсӧ.
АНТУС. Видзӧдлам… Мун водзӧ. (Мунӧ веськыдвыв чукӧрас.)
ЮРА (ӧдзӧс восьталысьлы). Лэдз медбӧръясӧ.
Пырӧ мужик пӧвстса чӧрт, мути, киас нянь шӧрӧм, муӧдз копыртчӧ юралы.
МУЖИК ЧӦРТ. Ог вермы сэсся овны, веж мӧд местаӧ, мӧдлаӧ кытчӧкӧ сувтӧд.
ЮРА. Кытчӧ мӧдлаӧ, мый тэ сӧран. Сувт, висьтав лӧсьыда, кыдзи мый! Вай тшӧттӧ, кымын мужикӧс вермин ас гыж улад босьтны?
МУЖИК ЧӦРТ (бӧрдігтырйи). Весиг ӧтикӧс эг вермы.
ЮРА. Мый? Кыдз? Весиг ӧтикӧс эн вермы? Мый нӧ тэ керан? Кӧні шландайтін, висьтав?
МУЖИК ЧӦРТ (сыркъялӧ). Некӧн ме ог … шляйтчы… мый верми песси… ку пиысь петі… да нинӧм… эг вермы… керны. Ӧти мужиклысь медбӧръя нянь шӧрӧмсӧ ныр увсьыс гусялі, да и сэн нинӧм эз шу, эз весиг ёрччышт, а шуис, сёй пӧ на здоровйӧ.
ЮРА. Мый? Мый тэ больӧдчан? Зырымтӧ суль да нырувтӧ весав, да вӧлись висьтав, нинӧм тэысьыд, дульпиалысь, он велав.
МУЖИК ЧӦРТ. М… м… мм… Мужик вӧлі гӧрӧ да… Сылӧн вӧлі ӧти нянь шӧрӧм сьӧрсьыс, сэсся нинӧм эз вӧв сёйныс сылӧн сы кындзи… Ме кӧсйи сійӧс, думысь, скӧрмӧдны… да и гусялі сылысь нянь шӧрӧмсӧ. Сылы эськӧ колӧ ёрччыны, видчыны, а сійӧ зэв бурысь шуӧ: код пӧ босьтіс, мед сёяс на здоровйӧ. Со ме и нянь шӧрӧмсӧ на сійӧс тонӧ вайи.
ЮРА. Но, а мукӧдыс нӧ?
МУЖИК ЧӦРТ. Да ставныс ӧткодьӧсь, некодӧс эг вермы ылӧдны.
ЮРА. Да кыдз нӧ тэ лысьтан куш киӧн ме дінӧ локны? Кутшӧмкӧ ещӧ сэтчӧ сьӧд нянь шӧрӧм вайӧма. Страм. Мый нӧ тэ кӧсъян тешитчыны ме вылын? А? Мый нӧ тэ прӧстӧ адысь кӧсъян няньсӧ сёйны? Мукӧд тонӧ кутшӧма старайтчӧны. (Индӧ мукӧд чӧртъяс вылӧ.) Кодкӧ 10 000, кодкӧ 20 000, а мукӧдыс и 200 000 босьтӧма ас ки улас. А тэ тонӧ куш киӧн локтӧмыд да басьни висьталан! Шляйтчан, он кӧсйы уджавны. Сійӧн и мужикъясыд тэнад пӧвадитчӧмаӧсь да оз сетчыны киӧ. Часлы, ме тэнӧ велӧда.
МУЖИК ЧӦРТ. Энлы, кывзыв… Лэдз кыв шуны… Мукӧд чӧртъясыдлы ӧд лӧсьыд — баяръясыдкӧд да купечьясыдкӧд, либӧ бабаясыдкӧд ноксьыныд. Накӧд ӧд мый. Мыччӧдлы баяръясыдлы толькӧ мыйкӧ, ышмӧд сійӧс ыджыд чинӧн да бур вотчинаӧн — пырысь-пыр и ышмас, шедӧ тэныд киад. Сідзжӧ и купечтӧ кокни ылӧдныыд: зёлькнит сылы син водзас деньгаӧн — пырысь-пыр и дон лоӧ сылӧн синъясыс, сэсся нуӧд сійӧс домтіыс, кытчӧ тэд окота. А бабаяскӧд… тӧдӧмысь налы мый колӧ: мичаджык паськӧм да варовджыка овны — пыр и ылалӧны дзугйӧ моз, мый окота, сійӧ и вӧч накӧд, быдлаті кыскасясны. А вот мужикъясыдкӧд лоӧ ноксьыштны, некыдз оз сетчыны найӧ. Асывсянь да войӧдз найӧ видз вылынӧсь, кор накӧд ноксян. Айӧ, батюшко, мезды менӧ мужик бердсьыс, дзикӧдз ме пӧгибӧ вои накӧд, нинӧм ог вермы керны, некыдз ог вермы грекӧ вӧйтны найӧс. Со и тэнӧ дӧзмӧді и.
ЮРА (джымнитӧ). Мый ещӧ! Дыш юр! Мукӧд вылӧ ыстысян. Найӧ кужӧны ылӧдлыны, сійӧн и шедӧ унджык найӧ киӧ. Со приказнӧй чӧрт бара выльтор думайтӧма. Тэ думайт жӧ. А тэ кыськӧ нянь шӧрӧм вайӧмыд да ошйысян, страм… Ыджыд жӧ ӧд китрӧсьт — йӧзӧс кыйны, грекӧвӧйтны, ёнджыка старайтчы: дзуг черань везъяс зэвтав, мед ёнджыка шедӧны, нок, кыдз верман. А тэ дышӧ лэччӧмыд да шландайтан толькӧ. Сійӧн и мужикъясыд пӧвадитчӧмаӧсь. Думайт, кыдз верман, ылӧдантор, зэвтлы сӧнъястӧ. Кыдз гажыд.
МУЖИК ЧӦРТ. Ог тӧд, мый и керны. Веж мӧд местаӧ, ог вермы…
ЮРА (лёкысь джымайтӧ). Он вермы! Мый нӧ, ме тэ пыдди кута уджавны?
МУЖИК ЧӦРТ. Ог вермы…
ЮРА. Он вермы! Часлы ме тэнӧ. Эй! Вайлӧ татчӧ розгасӧ, кульӧй ёнджыка.
Стража уськӧдчӧ чӧрт вылӧ да кутӧ ньӧръявны.
МУЖИК ЧӦРТ. Ой-ёй! Ой-ёй!
ЮРА. Но, думайтін эн?
МУЖИК ЧӦРТ. Ой-ёй, ой! Ог вермы думайтны, нинӧм ог вермы.
ЮРА. Он кӧ, содтӧй ещӧ.
Нӧйтӧны.
Но, сюри эз? Думайтін?
МУЖИК ЧӦРТ. Думайті, думайті! Сюри.
ЮРА. Но висьтав, мый думайтін.
МУЖИК ЧӦРТ. Думайті сэтшӧмтор, мый став йӧзсӧ аслам гыж улӧ вошта. Лэдз толькӧ менӧ мужик ордӧ казакӧ медасьлыны, а водзвыв висьтавны ӧні ог вермы.
ЮРА. Но, мед нӧ тэ ногӧн. Толькӧ помнит, эн вунӧд, он кӧ вермы куим воӧн нянь шӧрӧм нажӧвитны, сэки виччысь — кучиктӧ и куля.
МУЖИК ЧӦРТ. Куим во бӧрад ставныс менам лоӧны.
ЮРА. Но ладнӧ. Куим во бӧрын ме ачым вола видзӧдлыны.
Занавес
Коймӧд вӧчсьӧм
Нянь кум. Сулалӧны нянь тыра додьяс.
1 петкӧдчӧм
Чӧрт казакын, ректӧ доддьысь, мужик новлӧ, кисьталӧ йӧртӧдӧ.
КАЗАК. Сизимдасӧд.
МУЖИК. Кымын четьверт?
КАЗАК (видзӧдӧ пасъяс ӧдзӧс куричысь). 26, 27-ӧд.
МУЖИК. Оз тӧр ставыс тайӧ йӧртӧдас. Тыр нин.
КАЗАК. Разӧд бурджыка, гашкӧ, и тӧрас на.
МУЖИК. Сідз нин эськӧ… (Пыртӧ кумӧ.)
2 петкӧдчӧм
Казак ӧтнас, босьтӧ шапкасӧ, сюръяс мыччысьӧны.
КАЗАК. Ӧні ӧтнам, кӧзяин оз на пет. Позьӧ и пӧрччысьлыны. Час жӧ сюръясӧс лӧсьӧдыштны да кокъясӧс пӧрччывны, а то сы дырйи оз позь.
Пӧрччӧ сапӧг, тыдалӧны гыжъяс, пуксьӧ порог вылӧ.
Коймӧд во нин ола казакын, мужик ордын. Ковмас рӧщӧт корны регыд. Мужиклӧн няньсӧ воштыныс некытчӧ, сы мында. Мый сэсся ӧні, ме думысь, позьӧ заводитлыны велӧдны сійӧс медбурторъяс. Хм… Мый тай ме кӧсйылі юралы… Сэк сэсся и аддзас, кыдзи старайтчӧма мужик пӧвст чӧртыд.
3 петкӧдчӧм
Локтӧ сусед. Казак дзебӧ сюръяссӧ.
СУСЕД. Олан-вылан.
КАЗАК. Ола, нинӧм шуны.
СУСЕД. Кӧн нӧ кӧзяиныд?
КАЗАК. Пырис тай кумас, татчӧ няньыс йӧртӧдас оз тӧр да.
СУСЕД. Аттӧ зонмӧ, тэнад кӧзяинлӧн нянь. Весиг некытчӧ кисьтавныс. Быдсӧн шензьӧны: кык во нин кутшӧм бура нянь воис тэнад кӧзяинлӧн. Водзвыв быттьӧ нӧ тӧдӧ. Колян во кос гожӧм вӧлі — васӧдінӧ кӧдзис; йӧзлысь косьтіс, эз во, а тіян вывті бур воис. Таво гожӧм вӧлі зэра, а ті водзвыв гӧгӧрвоинныд да вевтас вылӧ кӧдзинныд. Йӧзлӧн сісьмис, а тіян идзасыс чегмӧн тыра воис. А тусьыс мый гырся. (Киас босьтӧ да пинь улас видлӧ.)
4 петкӧдчӧм
МУЖИК (петӧ кумсьыс пудовняӧн). Олан-вылан, кум!
СУСЕД. Мырсян… Сёрнитам тай казакыдкӧд, кыдз кужӧмыд тэ кӧдзныс, кыдз веськалӧмыд во шӧрас. Ставыслӧн тэ вылӧ веж петӧ — няньсӧ пӧ мыйта чукӧртӧма. Дас во тырмас.
МУЖИК. Тайӧ ставыс Пӧтап кузя. (Индӧ казакыс вылӧ.) Пасибӧ талы. Тайӧ шуд кузя менам та мында няньыс. Колян во ыста ме тайӧс гӧрны ӧти му вылӧ, а тайӧ босьтӧма да увтас му гӧрӧма, мӧдӧс. Ме тайӧс видчыны, а тайӧ шуӧ: вайӧ пӧ ставсӧ таво кӧдзам васӧд му вылӧ, удайтчас пӧ. Кӧдзим, и удайтчис — воис. Таво вот сідзи жӧ: кӧдзам пӧ косӧд вылӧ — сідзи и лои.
СУСЕД. Тӧдӧ, тыдалӧ, мортыс, кор кытчӧ кӧдзны. А нянь жӧ тэ чукӧртӧмыд. (Кост.) А ме локті тэ ордӧ зэв ыджыд могӧн: кӧсъя корыштны водзӧсӧн тэнсьыд ӧти пудовня сю. Дзикӧдз быри, мӧд во сета.
МУЖИК. Мый, сета.
КАЗАК (бокас тойлӧ). Эн сет.
МУЖИК. Мый нӧ, мед босьтас.
СУСЕД. Сетан кӧ нӧ, час ветла мешӧкла. (Мунӧ.)
КАЗАК (аслыс). Век на тайӧ важ мозыс сетасьӧ. Оз кывзы менсьым. Но, часлы дугдас сетасьӧмсьыд.
5 петкӧдчӧм
МУЖИК (пуксьӧ порог вылӧ). Мый нӧ бур мортлы не сетны?
КАЗАК. Сетны позьӧ да бӧрсӧ босьтны тай зэв сьӧкыд-а. Уджӧн сетавны, кыдз шуасны, чой горув шыблавны, а уджйӧз чукӧртны — чой паныд катӧдны, сэтшӧм сійӧ, важ йӧз сідз шулӧмаӧсь.
МУЖИК. Но, маитчан, няньыд тай эм.
КАЗАК. Мый нӧ, мый нӧ уна кӧ, оз сгӧдитчы али мый?
МУЖИК. Не толькӧ выль няньӧдз, а кык-куим во тайӧ няньыд тырмас. Кытчӧ нӧ сэсся воштан? Мӧд во ӧд бара воас.
КАЗАК. Кытчӧ воштан? Да тэ тӧдан кӧ, ме тайӧ няньсьыд сэтшӧм буртор верма вӧчны, мый нэм чӧжыд кутан гажӧдчыны.
МУЖИК. Мый нӧ эськӧ тэ вӧчан?
КАЗАК. Мый вӧча? Сэтшӧм юантор, мый эбӧсыд кӧ абу, сійӧс юан да, эбӧсыд содӧ, ёнман, кынӧмыд кӧ сюмавны кутас — пӧтан. Оз кӧ узьсьы — узьны кутан, гажтӧм кӧ — гажман; шог кӧ — шогыд бырӧ, полан кӧ, абу смел — смелман. Со кутшӧм юантор вӧча.
МУЖИК. Ылӧдлан!
КАЗАК. Ылӧдла? Он верит? Эн тай эськӧ веритлы, кор ме вӧлі кӧдза васӧдінад, а кор косӧдінад — да ме ног лои-а. Ачыд аддзан ӧні. Сідзжӧ и тайӧ юантор йывсьыд.
МУЖИК. Да мыйысь нӧ тэ сійӧ кутан вӧчны?
КАЗАК. Мыйысь, да тайӧ няньсьыс жӧ.
МУЖИК. А абу грек сэтысь?..
КАЗАК. Грек?! Кутшӧм грек, абу… Быдтор мортлы му вылын гаж вылӧ лӧсьӧдӧма.
МУЖИК. Кытысь бара тэ, Пӧтап, быдтор вылас велӧдчывлӧмыд-а. Видзӧда ме тэ вылӧ, да сэтшӧм жӧ, миян кодь уджалысь морт, торъя нинӧм оз тӧдчы. Уджалан, мырсян, лун и вой он дугдыв, весиг он убӧлитлы пӧрччысьлыны. А тӧдан быдтор. Кысь нӧ тэ тайӧ ставсӧ велӧдчылін?
КАЗАК. Ме уналаӧ нин волывлі, быдторсӧ аддзывлі.
МУЖИК. Тэ шуан, эбӧсыд содӧ сійӧ юанторсьыс и?
КАЗАК. Час, ачыд аддзан, став бурыс сы помын.
МУЖИК. А кыдз нӧ эськӧ вӧчны кутам сійӧс?
КАЗАК. Вӧчны абу сьӧкыд, тӧдан кӧ, кыдз колӧ вӧчныс. Колӧ сӧмын пӧрт, кыськӧ лӧсьӧдны кык чугун.
МУЖИК. Кутшӧм кӧрыс нӧ сылӧн, чӧскыд?
КАЗАК. Ма кодь, юмов. Ӧтчыд кӧ видлан — нэм чӧжыд казьтывлан.
МУЖИК. Абу жӧ ӧд? Ветла кум ордӧ, сылӧн, буракӧ, пӧртйыс эм. Колӧ видлыны, колӧ. (Мунӧ.)
Занавес
Нёльӧд вӧчсьӧм
1 петкӧдчӧм
Сарай пытшкӧс, шӧрас пӧрт би вылын, мӧд пӧртйӧн вевттьӧма, кранта. Мужик казакыскӧд.
КАЗАК (кутӧ крант улас стӧкан, видлӧ, юӧ). Но, кӧзяин, гӧтов. Артмӧ.
МУЖИК (лажгӧдчӧма пӧрт дорӧ да видзӧдӧ). Вот дивӧыс! Нянь шомысь ва пычкӧ. Мый нӧ тэ первой тайӧ васӧ рудзӧдан да вӧлисти заводитан?
КАЗАК. Ва. Тайӧ абу ва. Тайӧ ачыс и эм.
МУЖИК. Мыйла нӧ югыд? Дзик ва кодь да. Ме чайті, лоӧ сійӧ гӧрд, сур кодь, а тайӧ сӧстӧм ва кодь да.
КАЗАК. Да тэ исыштлы кутшӧм.
МУЖИК (исалӧ). Ак, дука! Нолтӧ, нолтӧ, кутшӧм нӧ аслас кӧрыс, вайлы видла вомӧн. (Босьтӧ кисьыс стӧкансӧ.)
КАЗАК. Энлы, кисьтан. Час ачым водзын видла. (Крантсӧ бергӧдӧ, юӧ, вомнас чапкӧдӧ.) Артмӧма. На ю.
МУЖИК (видлӧ этшаник, сэсся унджык и юӧ дзоньнас. Сетӧ казаклы.) Вайлы ещӧ. Этшанад тайӧ кӧрыс оз кыв кутшӧм.
КАЗАК (сералӧ, радлӧ). Мый, воис сьӧлӧм вылад? (Кисьтӧ.)
МУЖИК (юӧ). Вот и добра. Колӧ бабаӧс корлыны. Эй, Маръя, волы татчӧ, волы. Гӧтов. Виялӧ нин. (Недыр мысьт.) Лок ли, мый ли!
2 петкӧдчӧм
Локтӧ баба.
БАБА. Но, мый нӧ сэн? Мый горзан?
МУЖИК. Вай тэ видлы, мый ми Пӧтапкӧд вийӧдім. (Сетӧ.) Дукыштлы, мый кӧр кылӧ.
БАБА (исалӧ). Со ещӧ!
МУЖИК. Ю.
БАБА. Мыйкӧ лоан дай…
МУЖИК. Ю, йӧй! Мыйкӧ лоан.
БАБА (юӧ). Шань тай вӧлӧма.
МУЖИК (гажмӧ). А, казялін. Да энлы тэ, мый бӧрвылас лоӧ. Пӧтап шуӧ, юан пӧ тайӧс да, став мудзыд веськалӧ. Томъяс пӧ пӧрысьӧн лоӧны… бӧрӧн шусис, пӧръясси, томӧн лоӧны. Танӧ… ме муртса на кык стӧкан юи, да сэн быдлаті ветлӧдліс. (Заводитӧ збоя овны.) Ук! Аддзин? Час ми тэкӧд быд лун кутам тайӧ видлавны, мед бӧр томмам. Но, Машук! (Дзигӧдӧ гӧтырсӧ.)
БАБА. Мун сэсь. Тэ, тыдалӧ, кольмӧмыд нин.
МУЖИК. А, аддзан! Тэ вӧлі ещӧ шуан, мый пӧ ӧд оз артмы. Няньсӧ пӧ толькӧ таскайтанныд, сійӧ лоӧ. А таскайтім нӧ? Со кутшӧм бур юантор Пӧтапкӧд лӧсьӧдім. Висьтав, бур абу?
БАБА. Да кыдз нӧ абу бур, пӧрысьӧс кӧ томмӧдӧ. Видзӧд тэ, кутшӧм гажа лоин, вирсялін быдсӧн. Мен зэв жӧ долыд лои. Вай сьылыштам. (Сьывны босьтӧ.) Ик, ик, ик…
МУЖИК. Вот ӧд. Ставным томмам, ставным гажмам.
БАБА. Колӧ энькаӧс тшӧтш чукӧстны, мед тшӧтш гажмас. Мыйкӧ пыр сійӧ брощитӧ да дузъялӧ. Мед сійӧ тшӧтш томмас, мед варовмас, бурджык лоӧ.
МУЖИК. Пӧльӧӧс тшӧтш колӧ чукӧстны и. Мый сійӧ сэн паччӧр вылас туплясьӧ.
БАБА (ӧдзӧсӧд). Энька, пӧльӧй, волӧ татчӧ, волӧй!
МУЖИК. Ноко, бабунь, ещӧ морт ӧтикӧн.
Казак кисьтӧ и сетӧ. Мужик юӧ.
Ак! Первой юрӧ кайліс, сэсся киясӧ инмис, а ӧні кокӧдз лэччис. Кокъясӧй томмисны. Сідзи и новлӧдлӧ, асьныс ветлӧны. (Заводитӧ йӧктыны.)
БАБА (юӧ). Ноко, Пӧтап, тэ ӧд мастер гудӧкасьны — ворсышт!
Пӧтап босьтӧ гудӧк, бокӧ пуксьӧ да ворсӧ. Гозъя йӧктӧны. Казак ворсӧ да сералӧ, синнас мигайтӧ. Дугдӧ нин ворсӧмысь, а найӧ пыр йӧктӧны.
КАЗАК. Ӧні мынтан нянь шӧрӧмсьыд. Эштіс, ӧні меысь он мынӧй, менам гыж улысь.
3 петкӧдчӧм
Пырӧны пӧрысьяс — энька да айка.
ПӦЛЬ. Мый нӧ ті йӧймӧмныд али мый? Йӧз тонӧ уджалӧны, а тайӧяс йӧктӧны.
БАБА (йӧктӧ, кияснас шляпкӧдчӧ). Ик, ик, ик! (Сьылӧ.) Грек вӧчи ен водзын. Да коді абу гректӧм, ставыс грекаӧсь, ӧтнас ен гректӧм.
ЭНЬКА. Ок, тэ яндысьтӧм! Пачыс на ваймытӧм, а тайӧ йӧктыны нин…
МУЖИК. Тэ, мам, энлы. Тэ он тӧд, мый тані миян дивуйтчӧ! Пӧрысьясӧс томӧ пӧртам. Со, на юышт. (Сетӧ.)
ЭНЬКА. Мый нӧ тайӧ ваыд, ваыд ӧд и юкмӧссьыс на тырмас. (Исалӧ.) Но, мый нӧ татчӧ лэдзӧмныд? Кутшӧм дукыс!
Гозъя (тшӧтш). Да тэ видлы, юышт.
ЭНЬКА (видлӧ). Со мый! А он кув таысь?
БАБА. Кулан? Ловзян! Томман!
ЭНЬКА (юӧ). Он жӧ?! О-оо! А шань. Сур дорысь чӧскыд. Ноко, пӧльӧ, тшӧтш видлы.
Пӧль пуксьӧ да юрнас шога копралӧ.
КАЗАК. Эновтӧй сійӧ, сійӧ оз. А вот пӧчӧлы ещӧ на колыштӧ. (Сетӧ.)
ЭНЬКА. Мед эськӧ нинӧм оз ло-а. Ок, кутшӧма сотӧ.
БАБА. Ю, ю. Мед гӧгӧр ветлас сӧн кузяыд.
ЭНЬКА. Видлыны кӧ ещӧ лоӧ-а. (Юӧ.)
БАБА. Мый, воис кокӧдзыд?
ЭНЬКА. Воис. Со кылӧ визъялӧ кузяла. Кокньыдджык быттьӧ лои. Ещӧ ньылыштны лоӧ. (Юӧ.) Шань! Быттьӧ томми.
МУЖИК. Ме тай шулі тэныд.
ЭНЬКА. Ок, абу тай тані старикӧй, эськӧ аддзыліс бара, кутшӧм ме том дырйи вӧлі.
Казак ворсӧ, мужик бабакӧд йӧктӧны. Энька петӧ шӧрас.
Тадз ӧмӧй нӧ йӧктылӧны? Час ме петкӧдла. (Йӧктӧ.) Со кыдз. Да ещӧ со на, да этадз. Аддзылід?
Пӧльӧ матыстчӧ пӧрт дорӧ да крантсӧ бергӧдӧ, лэдзӧ винасӧ ортсӧ. Мужик казялӧ да зэв ӧдйӧ уськӧдчӧ сэтчӧ.
МУЖИК. Мый нӧ тэ керан, выжыв? Добрасӧ лэдзан ортсӧ. Ок, тэ, пӧрысь выжыв. (Тойлалӧ пӧльсӧ пӧрт дорысь, лӧсьӧдӧ доз виялан инас.) Ставсӧ лэдзӧма.
ПӦЛЬ. Тайӧ абу бур, тайӧ лёктор. Няньтӧ енмыд сетӧ вердчыны, а ті татысь антикрист юантор вийӧданныд. Оз ло та помысь бурыд. Шыбитӧй тайӧ уджнытӧ. А то вошанныд дзикӧдз и мукӧдсӧ воштанныд. Эновтчӧй таысь. Тайӧ чайтанныд юантор — тайӧ ӧд би, би. Антикрист вир! Сотас тіянӧс тайӧ, сотчанныд. Видзӧдӧй.
Босьтӧ сартасӧн би да ӧзтӧ. Вина сотчӧ дӧла биӧн. Ставныс сулалӧны шемӧс.
Занавес
Витӧд вӧчсьӧм
1 петкӧдчӧм
Мужиклӧн керка пытшкӧс. Ӧтнас казак, сюра и гыжъя.
КАЗАК. Няньыс мужиклӧн уна, некытчӧ воштыныс. А кӧрсӧ виналысь видліс нин. Ӧні бара вийӧдім, бӧчкаӧ пуктім да дзебим. Прӧстӧ йӧзӧс огӧ кутӧ юктавны. А кодӧс колӧ, ми юктыштам. Талун ме велӧді сійӧс кодсюрӧӧс корлыны да юктыштны, мед найӧ скод вылын сы дор оласны, кор кутас сійӧ юксьыны батьыскӧд. Мед сійӧс юкасны да сылы нинӧм оз сетны. Кужа ӧд… Ӧні сэсся менам срок тыри, тайӧ лун-вой куим во лоӧ менам казачитӧмлы, менам делӧ эштіс. Мед локтас миян юраным видзӧдлас, кутшӧма ме бура уджалі. Оз ло яндзим меным ӧні сы водзын.
2 петкӧдчӧм
Петӧ му пытшсьыс юраныс, чӧртыс.
ЮРА. Но, тэнад срок локтӧ. Вермин эн нажӧвитны нянь шӧрӧмтӧ? Ме кӧсйыси волыны видзӧдлыны — со и локті. Но мый, вермин мужикӧс дзугны?
КАЗАК. Верми, верми. Дзоньнас ӧні сійӧ менам. Но да ачыд аддзылан, час. Ӧні жӧ татчӧ чукӧртчасны. Пыр вай пачас да видзӧд, мый кутасны найӧ керны. Здӧвӧль ӧд, кӧнкӧ, колян.
ЮРА. Видзӧдлам. (Пырӧ пачӧ.)
3 петкӧдчӧм
Пырӧ керкаӧ кӧзяин, сыкӧд нёль мужик, бӧрвывсяньыс баба. Пуксьӧны пызан сайӧ. Баба корсьӧ пызан, вайӧ нянь да яй. Мужикъяс здоровайтчӧны казаккӧд.
1 МУЖИК. Мый, уна-ӧ юантортӧ вӧчин?
КАЗАК. Вӧчим, вийӧдім мыйта колӧ. Мый нӧ бурыс прӧстӧ куйлӧмысь.
2 МУЖИК. Бур артмис?
КАЗАК. Воддза дорысь на ёнджык.
2 МУЖИК. Кысь тэ велӧдчӧмыд сійӧ?
КАЗАК. Мутӧ кӧ кытшовтан, быдторйӧ велалан.
3 МУЖИК. Сідз, сідз. Дошлӧй, дошлӧй, другӧ, тэ вӧлӧмыд.
МУЖИК. Вайӧ жӧ матыстчӧй пызан дорас.
БАБА (вайӧ грапин да кисьталӧ). Вайӧ жӧ юӧ.
1 МУЖИК. Но, кузь нэм нӧ тэныд. (Юӧ.) Ак, шань! Быдлаті ветліс. Вот и юантор.
Ставныс юӧны дорвыв. Юра петӧ пачысь да сувтӧ казак дінӧ.
КАЗАК (юралы). Видзӧд ӧні, мый кутас керсьыны. Ме бабасӧ сконйышта, да мед винаыс киссяс. Видзӧд, мый лоӧ. Нянь шӧрӧмтӧ вӧлі оз жалит, а ӧні мыйӧ румка винаыд сылӧн воас.
МУЖИК. Вай, баба, кисьт ещӧ, мыччы быдӧнлы: кумлы и, Микайлӧ дядьлы и…
Баба кисьталӧ, пызан гӧгӧр кытшовтӧдӧ. Казак лӧсьӧдіс коксӧ, да баба джӧмдӧ, вина киссьӧ.
БАБА. Ойя, киссис. Тэнӧ тшӧтш сэтчӧ чӧртыс вайӧдӧма туй шӧрас.
МУЖИК (бабаыс вылӧ). Ок, кӧсӧй бугыль. Кык кинас сэні кисьтас да йӧз вылӧ сэсся шуӧ. Он ӧмӧй аддзы, кутшӧм бур добра джоджӧ кисьтін.
БАБА. Да ӧд эг наросьнӧ, тӧдтӧг.
МУЖИК. Небось чеччывла кӧ, тэнӧ велӧда да. (Казак вылӧ.) Тэ сэтшӧм жӧ: мый нӧ сэні пызан гӧгӧрыс кытшлалан. Мун сэсь чӧртлы сюр йылас.
Баба выльысь кисьталӧ да вайӧ.
КАЗАК (матыстчӧ юра дінӧ). Аддзан: тӧндзи нянь шӧрӧмтӧ эз жалит, а ӧні стӧканысь бабасӧ нымӧн эз нӧйт. Водзын вӧлі пыр енмӧс казьтывлӧ, а ӧні менӧ чӧрт йылӧ мӧдӧдіс.
ЮРА. Шань, шань, зэв шань. Ошка.
КАЗАК. Энлы, водзӧ мый лоӧ, кор дзоньнас бутулкасӧ юасны, ӧні нин небыда сёрнитӧны, быттьӧ выйӧн мӧда-мӧдсӧ мавтӧны, наян ручьяс кодь лесьтӧсь.
МУЖИК. Но кыдз нӧ мый ті, олӧма йӧз, менсьым деласӧ тӧлкуйтанныд. Оліс ме ордын пӧль, ме сійӧс верді, юкталі, ӧні сійӧ петіс дядь ордӧ и кӧсйӧ ассьыс овмӧс пайсӧ петкӧдны сы ордӧ. Вай отсыштӧй, кыдзи бурджык тӧлкуйтӧй. Ті — йӧз юрвемаӧсь. Тіянтӧг ме нинӧм. Ті кӧ кутанныд ме дор овны, миян сиктын тіянлы паныд некод оз лысьт мунны. Шуам, кӧть Иван Педотовичӧс — ӧд став йӧзыс тӧдӧ, мый сійӧ первой морт миян вӧлӧсьтын. А ме веськыда шуа тэныд, Иван Педотович, тэ меным бать кодь. А Микайлӧ Сьтэпанӧвич менам важ тулӧвӧй друг.
1 МУЖИК (кӧзяинлы). Бур мортыдкӧд позьӧ и сёрнитны. Вӧд тэ кодь мортсӧ некысь он корсь.
2 МУЖИК. Позьӧ бара такӧд, мывкыдыс майбырлӧн судзсьӧ. Ок, кутшӧма ме радейта тэнӧ!
3 МУЖИК. А кутшӧм тэ жаль мем, мый ог куж висьтавны. Талун на ме вӧлі бабаыдлы шуа…
4 МУЖИК. Мый и шуан, медбур друг.
КАЗАК (юралы). Аддзан! Ставныс пӧръясьӧны. Син водзын ошкӧны, а син сайын видӧны мӧда-мӧднысӧ. Ӧні видзӧдан, кыдзи мӧда-мӧдныслы леститӧны, быттьӧ ручьяс. А ставыс тайӧ юанторйыс понда.
ЮРА. Бур юантор, бур. Тадзи кӧ тайӧ вӧчӧ йӧзсӧ, ставныс миян лоӧны. Шань, ошка тэнӧ, буртор думайтӧмыд.
КАЗАК. Час, энлы, мӧд доз юасны, сэки аддзылан, мый кутасны керны, не тайӧ на.
БАБА (юкталӧ). Юӧй, юӧй, на здоровйӧ.
1 МУЖИК. А оз-ӧ вывті ло? Но, будь здоров нӧ! (Юӧ.) Бур морткӧд и юны позьӧ.
2 МУЖИК. Ыждавны абу лӧсьыд бур кӧзяин-кӧзяйка водзын.
3 МУЖИК. Другъяс! Тіян кузя!
4 МУЖИК. Вот, колӧкӧ, и юантор. Шогмӧ. Быдтор тэ ногӧн лоӧ. Ставыс ме ногӧн, ставыс ме ногӧн, кыдз ме шуа.
1 МУЖИК. Тэ эськӧ шуан да, кыдз ещӧ гырысьджыкъяс шуасны.
4 МУЖИК. Мый сійӧ пӧрысьыд, мый арлыдыд? Пӧрысь да йӧй. Мун сэсь син водзысь!
2 МУЖИК. Мый тэ зырсян. Дуран.
3 МУЖИК. Сійӧ веськыда шуӧ. Кӧзяин миянӧс оз прӧста юктав. Сылы ми сгӧдитчам, пӧра вылын отсалам. Толькӧ тэ гӧститӧд. Уваженньӧ вӧч. Ми тэныд колам, а он тэ миянлы. А тэ коді? Тэ? Порсьлы вок, со мый.
МУЖИК. Аслыд горшад. Мый горзан ме вылӧ? Коді кӧзяиныс тані? Эг нин аддзылӧй ті вок коддьӧмтӧ. Жӧритныд тай ставныд кужанныд.
1 МУЖИК. А мый тэ порсялан? Ме регыд тэнсьыд нырвомтӧ сэзя.
МУЖИК. Ог тӧд, коднымӧс кодным.
2 МУЖИК. Лоӧма жӧ ӧд! Мун, чӧрт рӧд! Дыш весиг сёрнитныс тэкӧд. Муна.
МУЖИК (кутӧ). Да тэ мый миянлысь кампанньӧсӧ торкан? Ог лэдз.
2 МУЖИК. Лэдз. А то сета.
МУЖИК. Ог лэдз! Кутшӧм права тэнад?
2 МУЖИК. А со кутшӧм. (Вачкӧ.)
МУЖИК (мукӧдыслы). Эй, караул! Дорйӧй!
Заводитӧны тышкасьны, ставыс гудыртчӧ. Ставныс висьталӧны, некод оз кывзы.
1 МУЖИК. Гажӧдчигӧн оз позь!
2 МУЖИК. Ме быдтор верма.
3 МУЖИК. Вай ещӧ юантӧ.
МУЖИК (горзӧ бабаыслы). Вай ещӧ ӧти доз юам.
Ставныс бӧр пуксялӧны да заводитӧны юны.
КАЗАК (юраыслы). Ӧні аддзылін? Кӧин вир тай пузьыліс! Кӧинъяс моз кутлісны пурсьыны.
ЮРА. Бур юантор, бур. Молодеч.
КАЗАК. Энлы. Час, мед ещӧ коймӧд бутулка юласны, сэк мый лоӧ.
Занавес
Квайтӧд вӧчсьӧм
Декорация: ывла вылын. Веськыдвылын пукалӧны кер вылын старикъяс, шӧрас пӧль. Шӧрас ворсӧны ныв-зон, йӧктӧны, а керкаын кылӧ зык код йӧзлӧн; петӧны мужикъяс, кӧзяиныс оз лэдз.
1 петкӧдчӧм
ПӦЛЬ. Ок, грекыс, грекыс мыйта! Мый нӧ ещӧ колӧ? Весь лун уджалін, праздник воис — шойччы, мыссьы-пывсьы, кытсюрӧ лӧсьӧдышт-дӧмышт, гортад пукышт; позьӧ петавлыны йӧзкӧд сёрнитыштны, тӧлкуйтыштны кыдзи да мый. А том кӧ, позьӧ и гажӧдчыштны, бур ногӧн ворсыштны. Со тонӧ кутшӧм лӧсьыда ворсӧны, гажа и видзӧдныс. Бур ногӧн, лӧсьыда. (Керкаын горзӧны.) А тайӧ нӧ мый. Бур йӧзсӧ толькӧ гудыртӧны да чӧртъясӧс гажӧдӧны. А чӧртыд, мутиыд сы вылӧ и рад.
2 петкӧдчӧм
Керкаысь петӧны код йӧз, матыстчӧны ныв-зон дінӧ, горзӧны, вӧтлысьӧны.
НЫВЪЯС. Мун, мый кутчысян! Мый нӧ тэ?
ЗОНЪЯС. Мунамӧй татысь. Кутшӧм нӧ тані ворсӧм.
Мунӧны ставныс, код йӧз кындзи да [пӧрысь] йӧз кындзи.
МУЖИК (матыстчӧ пӧль дінӧ да кукиш мыччӧдлӧ). Но мый? Босьтін? Э-э! Ставныс тайӧяс ме дор кӧсйысисны сулавны. Меным ставсӧ кӧсйӧны судитны. А тэныд со! На вот! Ставсӧ меным, тэныд нинӧм. Юав, мый висьталасны.
1 МУЖИК. Ме ставсӧ верма разьны, мый тіян костын.
2 МУЖИК. Ме ставнысӧ вена. Ме ӧд — ок!
3 МУЖИК. Друглы быдтор позьӧ вӧчны, друг кузя.
4 МУЖИК (сьылігтырйи йӧктӧ). Йӧкты, керка, йӧкты, пач, ик гуляйтам, кежӧй!
Мужикъяс кутчысялӧны кыкӧн да кодалігтырйи мунӧны. Мужик (кӧзяин) мунӧ гортланьыс, оз во гортӧдзыс, крукасьӧ да усьӧ, сэсся бауӧн кыскасьӧ да мургӧ, ымзӧ порсь руксӧм моз. Пӧль мужикъяскӧд чеччӧ да мунӧ.
3 петкӧдчӧм
Петӧны Юра да Казак.
КАЗАК. Аддзылін? Ӧні тайӧяс пытшкӧ порсь пырӧма. Порсь вир кутіс ворсны. Кӧинсяньыд порсьясӧ пӧрӧны. (Индӧ кӧзяиныс вылӧ.) Со тай, быттьӧ порсь няйтын туплясьӧ, руксӧ.
ЮРА. Вот и шань, молодеч! Вот колӧкӧ и юантор думайтӧмыд. Юасны да первой ручьяс кодьӧсь (лесьтӧсь), сэсся кӧин кодьӧсь (лёкӧсь), медбӧрти порсьяс кодьӧсь. Вот и юантор. Висьтав, кыдз нӧ тайӧ тэ вӧчин? Тэ, кӧнкӧ, первой ручлысь вирсӧ лэдзин сэтчӧ, сэсся кӧинлысь, а сэсся порсьлысь.
КАЗАК. Эг нинӧм. Ме толькӧ унджык нянь воӧді. Кор вӧлі сылӧн няньыс муртса судзсьымӧн, сэк и нянь шӧрӧмыс сылы эз вӧв жаль, а кор няньсӧ некытчӧ лои воштыныыс, сэки и лыбис сылӧн руч вирыд, да кӧин вирыд, да порсь вирыд. Морт пытшкын вексӧ вӧвлі звер вирыд, сӧмын туйыс эз вӧв сылы визлавныыс. Да.
ЮРА. Вот и молодеч! Нажӧвитін нянь шӧрӧмтӧ. Мед толькӧ винасӧ юасны, а тайӧяс ӧні миян гыж улын лоӧны.
Занавес
Пом
