ЛУН БӦРСЯ ЛУН

Важ тӧдсаяс

Евгений куйліс восьса синъясӧн, видзӧдіс ӧшинь пыр тыдалысь войся енэжлань, кӧні югыда да кӧдзыда пӧртмасисны кодзувъяс. Кӧкыштіс стенын ӧшалысь гираа часі. Час вой, а эз на ойбыртлы. Окота кызӧктыштны, но терпитӧ, мед не садьмӧдны кокниа узьысь гӧтырсӧ. Колис нӧшта здук-мӧд, и Евгений ньӧжйӧник вештіс небыд шебрассӧ, видзчысьӧмпырысь кыпӧдчис шоныд вольпасьысь, кок чунь йылас мӧдӧдчис пыді жырйӧ. Эз вевъяв воськовтны порогсӧ, кыліс гӧтырыслӧн, Катериналӧн, унзіль гӧлӧсыс:

— Жень, Жень... Лунатик тэ менам, кымынӧд вой нин он узь тэ...

— Вот куритча и унмовся, — шӧпкӧдіс верӧсыс и ас бӧрсяыс топыда пӧдлаліс ӧдзӧссӧ.

Тайӧ панель керкаас Логинов гозъя вуджисны эз на важӧн. Евгенийлы да Катериналы, сӧмын на ӧтувтчӧм том гозъялы, позьӧ шуны, мойвиис на: куим жыръя патераӧ иналісны кык семьяӧс. Логиновъяслӧн комнатаыс вӧлі ыджыд да югыд, ӧшиньясыс видзӧдісны Сыктыв бокса парклань. Джодж плакаяс паськыдӧсь, ёнӧсь, весиг щельтор оз тыдав. Оз, майбыр, дзуртны ӧнія патераын моз. Кӧть и дзескыдджык сэні вӧлі, Евгенийлы жаль на важ оланіныс. Сӧмын чӧв олӧ та йылысь, оз висьтав гӧтырыслы. Катериналы тані кажитчӧджык: ваннаын быд рыт мыссьӧ, тасьті-паньтӧ пожъявны пӧсь ва локтӧ, туалетад кор кӧсъян веськалан. А мый оз кажитчы — ас пытшкас жӧ кутӧ. Кодлы нӧ норасян, мый ни ӧти ӧшинь лючки оз пӧдлась, мый кухнясьыс штукатуркаыс киссьӧ, мый быд пельӧсын шпалерыс потласьӧма...

Татчӧ вуджӧм бӧрын керкаса олысьяс регыд и тӧдмалісны: первой подъездас пӧ журналист олӧ. Кодкӧ да быд рыт локтӧ Евгений дінӧ аслас норасьӧмӧн. Ӧкмысдас патераад абу этша олысьыд. Логинов пӧгибӧ нин воис, но быдӧнӧс помӧдз кывзыліс: ӧтияслы потӧм раковина пуктӧмаӧсь, мӧдъяслы дзендалӧм ванна, коймӧдъяслы ещӧ мыйкӧ. Войнаса ветеранъяс телефон корӧны сюйны. И ставныс тшӧктӧны гижны «Правдаӧ» либӧ «Известияӧ». Сюрис стрӧка, и Логинов став норасьӧмнас муніс горисполкомӧ. Ни ӧти чинаджык ёрт дінӧ эз веськав: абу йӧзӧс примитан лун. Шуис веськӧдчывны асланыс домоуправлениеӧ. Ӧдйӧ и веськаліс начальник дінас. Ичӧтджык чинаяс дінад абу ӧчередьыд.

— Да, да, дорогой! — горзіс телефон трубкаӧ начальник, вежгӧрд юрсиа, ар комына мужичӧй. — Аски жӧ мӧдӧда слесарьясӧс, и вӧчасны. Ало! Ало! Сто! Сто! Техобслуживание станция! Тьпу! Медся колігас торъяліс. — Начальник звӧнитіс выльысь. — Петрович, ме эг на помав. Вежон мысти менам новоселье, кора гӧтырыдкӧд... Да, да, сійӧ. Выль серияа домыс... Дорогой, «Жигулилы» судзӧд по дружбе кык диск. Ачыд тӧдан, дефицит... Эм складад? Великолепно! Кӧнечнӧ, гусьӧн... Мешӧкӧн локта...

— Извинитӧй, но ме могӧн тіян дінӧдз, — шыасис Логинов. — Ола проспектбердса эсійӧ выль панельнӧй керкаас. Кӧсъя юавны: мыйла комиссияыс примитіс оланінсӧ, кӧні зэв уна нелючкиыс? Со тайӧ бумага вылас пасъялӧма йӧзлысь норасьӧмсӧ.

— Мый ті, дорогой, тайӧс он гӧгӧрвоӧй? Сійӧ керкасӧ сдайтӧма кварталса планысь вывті. А сэні и знамя, и премия. Москваса радио весиг ошкис карса строительясӧс. Вот тадз, дорогой. — Начальник эськӧ и босьтіс бумагасӧ, но весиг син пырыс эз нуӧд, содтіс: — Асьныд, дорогой, асьныд шыльӧдӧй-мольӧдӧй квартиранытӧ сідз, кыдз кӧсъянныд. Аттьӧ колӧ висьтавны государстволы, а ті норасянныд.

— Ті, видзӧда да, райсӧветса депутат. Волӧй сійӧ керкаас, пыралӧй квартираясӧ, видзӧдлӧй, и мый тіян вын серти — вӧчӧй.

— Пӧдлиннӧ, коді ті сэтшӧмыс и кӧні уджаланныд? — начальник курччис папирос помсӧ и сьӧлыштіс урнаас, кузь да вӧсни чуньяснас тэрыба тотшкӧдіс пызан помас. Мортыд, тыдалӧ, дӧзмис Логиновлӧн кывъясысь, но скӧрлунсӧ кутіс ас пытшкас.

— Ме пырӧмсянь висьтаси, но ті бергӧдчинныд меланьӧ балябӧжнад и телефон пыр сёрнинад нинӧм эн кылӧй. Со менам удостоверение... Ме дасьта радиопередача оланінъяслӧн качество йылысь. Ті сетінныд мен медводдза интервью.

— Кутшӧм интервью? — эз гӧгӧрво домоуправ. Бӧр мыччис документсӧ Логиновлы, кызӧктіс кулакас и вӧлисти казяліс ыджыд чернилаа дозкӧд орччӧн сулалысь микрофонсӧ. И збыльысь, казявны сійӧс вӧлі сьӧкыд. Пызан вылын мыйыс сӧмын эз куйлы — сэні вӧліны и пӧльтчӧм папкаяс, и ваннаӧ выль шлангъяс да кранъяс, жваркйис-пуис электрочайник. А ки пыдӧс пасьта магнитофоныс Логиновлӧн вӧлі аскӧдыс орчча улӧс вылын. — Абу честнӧ тадз, ме норася тіян начальстволы.

— Пӧжалуйста. Но мый ті кутанныд висьтавны? Ме эг торк некутшӧм этика. Доказательствоыс со, магнитофоннӧй плёнка. Правда, телефон пыр сёрнинытӧ гижи жӧ. Но мый вӧчан? Сэтшӧм менам уджыс... — Логинов сэтшӧма дӧзмис «честнӧ» кывсьыс, мый весиг сьӧлӧмыс чеччыны кутіс. — Век жӧ волӧй, тӧдмасьӧй миян керкаса олысьяскӧд, — порог дорас нин шуис сійӧ и петіс кабинетсьыс.

«Ыджыд-ӧ чин, а гӧгӧр блат», — ывлаын сигарет ӧзтігмоз думайтіс Логинов, кодлӧн пельясын быттьӧкӧ водзӧ на шыаліс домоуправлӧн гора гӧлӧсыс, телефон пыр сёрниыс. Со тай Евгений мый дыра жӧ нин корсьӧ машина кӧлесаас дискъяссӧ, а судзӧдны некысь оз вермы. Эсійӧ домоуправыс «алло»-нитіс, и дефицитыд зептас. Тӧдіс и ыджыд выль керкасӧ, кытчӧ кӧсйӧ вуджны начальник мортыд. Строительяс сійӧс дасьтӧмаӧсь аслыныс, экспериментальнӧй керкаӧн шуӧны. Сэтчӧ лун-мӧд сайын воліс Логинов.

Карса войтыр пӧвстын уна сёрни муніс тайӧ коромина йывсьыс. Уна начальниклӧн жӧ и лудӧ ускыс сэтчӧс патера вылӧ. А кыдзи нӧ? Ыджыд кухня, паськыд коридор, дуб паркета джодж, фигурнӧй балкон, стеклӧа лоджия. Бур киподтуй пуктӧмаӧсь татчӧ строительяс, збыльысь аслыныс вылӧ стрӧитӧмаӧсь. Евгений пыраліс некымын жырйӧ, кайліс ӧкмысӧд судтаӧдз, гӧгӧр вӧлі мича да лӧсьыд. Дерт жӧ, овмӧдасны татчӧ медбур строитель-рабочӧйясӧс, гашкӧ и, войнаса инвалидъясӧс тшӧтш. Мыйлакӧ тадзи думыштіс сэки Логинов.

Колис нӧшта лун, кытчӧдз сійӧ эз тӧдмав тайӧ керкаас овмӧдчысьяссӧ. Райисполкомын некод нинӧм тӧлкӧн эз висьтав, мӧдӧдісны горисполкомӧ. Оланінъяс юклан отделын пукаліс час джын, начальникыслы ӧтарӧ звӧнитӧны телефон пыр. Логинов муртса вевъяліс висьтавны ассьыс могсӧ, бара триньӧбтіс телефон. Корӧны пӧ горкомӧ, шуис отделса завыд, топӧдліс корреспондентлысь кисӧ и «досвиданньӧ» пӧ. Уна вотӧ журналисталігӧн быд пӧлӧс начальникыскӧд паныдасьліс Логинов. Эз шензьӧд сійӧс и тайӧ мортыслӧн мунӧмыс. Гашкӧ, пышйис на, медым мынтӧдчыны сыысь.

Сэсся сійӧ орчча жыръяс пырис. Кабинетас кык пызан, ӧтиыс тыртӧм вӧлі. Логинов сувтіс пызан сайын пукалысь нывбабалы воча, висьтасис. Нывбаба, кодлы видзӧдӧмпӧръяысь ар нелямын вит-ветымын, сувтіс жӧ, шуис ассьыс овсӧ, кисӧ на мыччис корреспондентлы: пуксьӧй пӧ. Нывбабалӧн чужӧмыс Логиновлы кажитчис вывті тӧдсаӧн. «Да тайӧ жӧ Рита! Неужели Рита?» — вирдыштіс сылӧн юрын, но юалӧм пыдди чуйдіс сӧмын ассьыс могсӧ. Мӧдыс пырсӧ эз вочавидз, чӧв олыштӧм бӧрти шуис:

— А ми ӧд тіянкӧд важ тӧдсаяс... Тӧді ме тіянӧс.

— Рита! Маргарита Сергеевна! — муртса эз горӧд Логинов.

— Ме, Женя, ме. Колис кызь воысь дырджык, кор бӧръяысьсӧ аддзысьлім Льӧмдінад. Пӧрысьмим, Женя. Помнита ме тэнсьыд смоль юрситӧ, ичӧтсяньыд помнита, школаад котралӧмсянь, а со кутшӧми лоӧмыд, дзормӧмыд.

— А тэ мен кажитчан век на важкодьыд, кӧть и пырӧмӧн тшӧтш, збыльысь кӧ, эг тӧд.

— Кысь нин бара важкодьыс. Мортыдлӧн сӧмын гӧлӧсыс дыр оз пӧрысьмы. Тэ прӧстит менӧ, но кӧсъя юавны ӧтитор. Женя, тэ он каитчы, мый мунін районсьыд?

— Тэ кӧсъян юавны, мыйла ми кӧдзалім Таня чойыдкӧд?

— Да, и тайӧс тшӧтш. Ми быдмим детдомын, а сэні быдмысь нывъясыд крепыда кужӧны радейтны. Ог верит, мед тэ мыйыськӧ вермин мыжавны Таняӧс. — Сьӧд кудриа, мичаник чужӧмсӧ абу краситӧма-баситӧма, пемыдлӧз кримплен костюмас горсӧветса депутат значок. Маргарита Сергеевна перйис шкапысь электрочайник, пуктіс пузьӧдны чай.

А сэки, важӧнсӧ, Рита оліс нин карын и воліс Льӧмдінӧ видлыны чойсӧ, коді уджаліс больничаын медсестраӧн. Аэропортын сійӧс виччысис Таня чойыс Женякӧд, Евгений Логиновкӧд, коді секретараліс районнӧй газетын.

— Ми сэки томӧсь вӧлім, Маргарита Сергеевна. — Руалысь мырд чайсӧ ньылыштіс Евгений. — Томӧсь, гордӧйӧсь...

— Чорыд сьӧлӧмаӧсь ті, мужичӧйяс, — ышловзис Маргарита Сергеевна. — Таняыд ёна жугӧдіс асьсӧ... Воліс ӧд сійӧ тэ бӧрысь, колӧ пӧ висьтавны ӧтитор... Пыралім редакцияад, шуисны, муніс пӧ вежон кежлӧ командировкаӧ. Рытывбыд бӧрдіс ме ордын. Мӧд луннас и колльӧді. Тшӧкті петны верӧс сайӧ... Альбертыс сайӧ...

— Да, тӧдлі Альбертсӧ. Ӧтлаын детдомас быдмӧмныд. Пӧдлиннӧ, гӧтрасьӧм бӧраныс Альбертсянь письмӧ мен воліс. Ошйысьӧма вӧлі: сё равно пӧ ме мырдди тэнсьыд Танятӧ.

— Сэсся, сэтшӧмсӧ, нинӧм эз вӧв гижӧма? — виччысяна юаліс Маргарита Сергеевна, весиг чужӧм вылас вӧрзьыштліс.

— Ог помнит. А челядьныс кымын?

— Ӧти. Хирург. Льӧмдінса больничаас жӧ уджалӧ. Евгений Альбертович. Дзӧля дырйиыс батьыс век шуис Геняӧн, а эз Женяӧн.

— А верӧсыс пыр на милицияын?

— Петліс сэсь. Важӧн нин петіс.

Логинов шылькнитіс чунь помъяснас дзор, сук юрсисӧ, ырснитліс стӧканысь кӧдзалӧм чайсӧ. Сэсся юаліс:

— Маргарита Сергеевна, невестаясӧс али жӧникъясӧс асьныд быдтанныд?

— Зятьӧн эн ло. Гашкӧ, сватӧн кӧсъян лоны? — вом тырнас первойысь серӧктіс нывбаба. — Куим ныв менам. Батьыс асьсӧ дамскӧй мастерӧн шуӧ. Кыкыс вузын: ыджыдыс педагогическӧйын, шӧркодьыс фармацевтическӧйын, а кагаӧй сизимӧд классӧ котралӧ.

— Жаль, но сват-сваттяӧн, сідзкӧ, ог лоӧй. Ныв жӧ менам, таво первой во кутас велӧдны, математик. А тэ ачыд помнитан миянлысь ичӧтдырся дружбанымӧс?

— Ичӧтдырсьыд унатор олӧ паметяд. Тӧрытъяыс вунӧ, а сэксяыс оз. Кӧть и шудтӧм, но гажа вӧлі сійӧ кадыс. Ӧнӧдз помнита тэнсьыд кывъястӧ: «Рит! Кор быдма, гӧтрася тэкӧд...»

— Да, шулі. Но быдмиганым на торъялісны миян туйясным. Кор детдомтӧ бырӧдісны миян сиктысь, сэки и торъялісны. Веськыда кӧ шуны, ёна ме думайті тэ йылысь. Чайтлі паныдасьны сэк, кор нин куті уджавны Льӧмдінса газетын. Но весьшӧрӧ: тэ, вӧлӧмкӧ, Сыктывкарын олан. И со паныдасис Таня — ловъя тэ...

Триньӧбтіс телефон. Сёрнисӧ помалӧм бӧрын Маргарита Сергеевна шуис:

— Вот и тӧдмасим, Евгений Витальевич, важ бӧрын выльысь. — Восьтіс пызан йӧрсӧ, кыскис сэтысь кутшӧмкӧ документъяс. — Сідзнад, тэныд колӧны нимъясыс налӧн, кодъяс овмӧдчӧны выль, мича керкаас. Босьтлы сьӧрсьыд тайӧ тетрадьсӧ, верман пыртны мен аски-аскомысь.

— Пасибӧ, Маргарита Сергеевна. А тэ, танісӧ, важӧн нин?

— Важӧн-ӧ? Во кык. Ме ӧд высшӧй партийнӧй школа помавлі заочнӧя. Уджавлі горкомын, обкомын инструкторӧн, видз-му овмӧс курируйтлі, Льӧмдінад бура тӧдӧны менӧ. Кыдзи татчӧ веськалі? Но, кыдз тэныд шуны? Веськыдлунӧй кодлыкӧ эз кажитчы, партсобрание вылын ӧти ёртӧс грубостьысь видышті. Кадыс сэтшӧм вӧлі... Кодкӧлун корлісны обкомӧ, кӧсйӧны вӧзйыны выль удж, но сы йылысь водз на сёрнитны. Ме? Да, обкомын номенклатураын...

Логинов прӧщайтчис Маргарита Сергеевнакӧд и петіс шондіӧн ойдӧм ывлаӧ. Матыстчис горисполком ӧшинь улын ӧшкамӧшкаӧн ворсӧдчысь фонтанъяс дорӧ, ӧзтіс сигарет. «Евгений Альбертович. Мыйла Евгений? — ас кежас мӧвпаліс Логинов. — Менам ним кузя? Вермас и сідз лоны, вермас...». Кӧть мыйсӧ эз думайт, но сьӧлӧм вылас вӧлі кокни да гажа. Маргарита Сергеевнакӧд аддзысьлӧмысь да сёрнитӧмысь.

Локтан вежон кежлӧ передачаяс вӧліны дасьӧсь, и Логинов босьтчис уджавны выль гижӧд вылын. Папкаын куйлісны письмӧяс, кӧні йӧз норасисны, мый строительяс омӧль качествоӧн сдайтӧны выль олан керкаяс. Кольӧм лунъясӧ плёнка вылӧ гижис сёрнинысӧ кык рабочӧйлысь. Комментарийяссӧ кутас висьтавны ачыс корреспондентыс. Передача помын ачыс жӧ висьталас сы йылысь, кыдзи, законъяс торкалӧмӧн, ыджыд чина войтырлы сетӧмаӧсь ордеръяс этійӧ выль керкаас. Ӧнія патераяссӧ кольӧны ныв-пиыслы, сідзкӧ, ӧчередьын сулалысь уна семья бара на кольӧ квартиратӧг. Кор передачаыс лои дась, эфирӧ сеттӧдз сійӧс кывзыны чукӧртісны радиовещаниеса некымын редакторӧс. Кывзісны дорвыв кыкысь.

— Кысь судзӧдін татшӧм материалсӧ, ӧд керкаас эз на овмӧдчыны? — юаліс ӧти.

— Передача вӧснаыс ме кыв кута аслам партийнӧй билетӧн, — эз веськыда вочавидз Логинов.

— Сетам кӧ, миян пиысь кодсюрӧлы аскинас жӧ ковмас корсьны выль удж, — шуис мӧд.

— Сетам кӧ, аттьӧаласны найӧ, кодъяс квартирала ӧчередьын сулалӧны дас да унджык во. И некодлы мӧд удж корсьны оз ковмы: эмӧсь миянӧс дорйысь партийнӧй документъяс — апрельскӧй пленумлӧн, съездлӧн шуӧмъясыс.

— Гора кывъяс, Евгений Витальевич, — сюйсьыліс куритчӧмысла чирӧм гӧлӧса нывбаба. — Ме думысь, колӧ нӧрӧвитлыны.

— Кодлы кыдз... — дорйысис Логинов.

— Сетны и ставыс! — збоймӧдчис медся олӧмаыс.

— Ме тожӧ — за! — чеччис весиг местасьыс ичӧтик тушаа, сёрни вылас ёсь кывъя редактор. — Нёль во ми верӧскӧд олам общежитиеын, ӧти ичӧтик жырйын. Мужикӧй век повзьӧдчӧ, он кӧ пӧ таво вай кага, эновта пӧ. А кытчӧ нӧ кагасӧ вая, абу кӧ оланіныс?

— Евгений Витальевичлӧн материалыс зэв ёсь, ставсӧ бура подулалӧма. Ӧти кывйӧн кӧ, авторыс уджалӧма сы вылын сьӧлӧмсяньыс, — медбӧрти сёрнитіс пукалысьяс пӧвстын медся чинаыс. — Передачасӧ, ме думысь, колӧ сюйны программаӧ. Кытчӧдз ми воам, ӧтарӧ кӧ кутам нӧрӧвитны, ӧтарӧ кӧ кутам овны чӧв ланьтӧмӧн. Передача вӧснаыс кутам кыв кутны ме, кыдзи комитетса председательӧс вежысь, да ачыс авторыс. Верманныд, ёртъяс, разӧдчыны. А Евгений Витальевич, здук-мӧд кежлӧ кольччыв.

Кабинетын лои чӧв-лӧнь. Председательӧс вежысь листыштіс передачаыслысь текстсӧ, гораа лыддис сійӧ местасӧ, кӧні вӧлі индӧма вель уна ним-ов.

— Этійӧ нимъяссӧ, куим мортлысь, колӧ киритны. И тайӧ нимъястӧгыс передачаыс оз вошты вынсӧ, — сӧветуйтіс сійӧ. — Ме думысь, материалтӧ колӧ тшӧтш мӧдӧдны Москваӧ, центральнӧй газетъясысь ӧтиӧ. Сэтчӧ индыны став нимъяссӧ, кодъяс эз веськавны тэнад передачаӧ. Но кыдз?

— Та йылысь ме думыштлі материалсӧ дасьтігӧн на.

Рытывбыд Логинов эз чеччыв пызан сайысь: гижӧдас унатор на содтіс, а мыйсюрӧ и чинтіс: «Москва, редакция газеты...» — ки помысь мичаа гижис адрессӧ. Асывнас письмӧсӧ пыртіс почта вылӧ.

Воча кывйыс вежон мысти и воис: Коми республикаысь пӧ норасяна письмӧыс воӧ зэв уна. Тіян письмӧ кузя пӧ редакция мӧдӧдас спецкорӧс. Логиновлысь материалсӧ сетісны радио пыр буретш сэк, кор мича выль керкаӧ овмӧдчалісны йӧз. А лун мысти карӧ воис москваса корреспондент. Эз ӧшйы инас тайӧ лунъясас Евгений Витальевич. Помӧдз вошис и сідз нин омӧлик унмыс. Корджык петас спецкорлӧн материалыс? Да и петас-ӧ? Сьӧлӧмсӧ лӧньӧдліс ӧтиторйӧн: передача мӧд лунас звӧнитліс Маргарита Сергеевна, ошкис Логиновӧс смеллунысь. Ставыс пӧ вернӧ, шуис. Эз ков дыр виччысьны и спецкорлысь статья йӧзӧдӧмсӧ. Сійӧ петіс центральнӧй газетлӧн мӧд лист бокас. Статья водзвылас Логиновлӧн письмӧысь сӧмын некымын строка. Да и тайӧ строкаясыс вермисны не лоны, эз кӧ отсав сылы Маргарита Сергеевна.

...Гожся войыс вӧлі шоныд да югыд. Тыртӧмӧсь карса уличаяс, сӧмын небыд тӧвру улын асланыс веж коръясӧн кышӧдчисны туйпӧлӧнса кыдзьяс да топольяс. Узис кар. Но эз узьны мича, выль керкаса олысьяс. Ӧшинь улас сулалісны кузола автомашинаяс, сьӧд да еджыд «Волгаяс», жуисны йӧз. Найӧ, кодъяс некымын лун сайын на асьнысӧ чайтлісны царӧн и енмӧн, бӧр вуджӧдчисны асланыс воддза квартираясӧ — сэтчӧ, кысь волісны. Вуджӧдчисны войнас, мед не аддзыны карса войтырлысь кӧритана синъяссӧ.

Евгений Логиновлӧн дневник

Евгений ӧзтіс пыді жырсьыс пызанвывса лампа, чуньяс костас дыр тілис сигаретсӧ, но куритчыны эз мӧд. Важысянь тадзи: мырд чай юигтыр велалӧма пукавны-уджавны войясын. Торъя нин сэк, кор аскинас шойччан лун. Пызан йӧрсьыс кыскис кыз тетрадь, коді вӧлі сылӧн дневникӧн, посни, рӧвнӧй почеркӧн пасйис: «1987 вося март 8 лун, вӧскресенньӧ, 1 час 05 минут вой». Видзӧдліс ӧшинь стеклӧсайса градусник вылӧ: петкӧдліс сійӧ дас кӧкъямыс градус кӧдзыд. И тайӧс пасйис дневникӧ, сэсся гӧрд пастаӧн гижис: «Видза олан, тулыс! Кутшӧм выльторъясӧн локтан тэ Коми муӧ?» Пуктіс ручкасӧ, ныр улас матыстіс газет чукӧр, син пырыс нуӧдіс ӧттор-мӧдтор, но лыддьыны эз кут. Кунис синъяссӧ, и сылӧн паметьӧ локтіс Маргарита Сергеевна, кыліс быттьӧ весиг сылысь гӧлӧссӧ: «Ичӧтдырсьыд унатор олӧ паметяд...» Тӧрыт на сёрнитісны телефон пыр: Логинов чолӧмаліс сійӧс нывбаба праздникӧн. Кыдзи водз ытшкӧм видз вылын пуритӧ-быдмӧ том ӧтава, сідзи жӧ сы сьӧлӧмын выльысь чужис Ритаӧс челядьдырся мозыс радейтӧм. И сэк, кор Логинов восьтліс дневниксӧ, думсьыс варовитліс Маргарита Сергеевнакӧд. Эз, тавой нинӧм сэсся эз гиж. Сійӧ босьтчис лыддьыны воддзаджык пасйӧдъяссӧ:

«...Интернатным вӧвлі детдом местаын, буретш сэні, кӧні Льӧмдінад вуджӧдтӧдз овлінныд ті, Маргарита Сергеевна. Узьлан-олан комнатаясным ыджыдӧсь, миян жырйын сизим крӧвать. Менам крӧвать весьтын стеклӧа рамаын Сталинлӧн портретыс. Ӧтчыд, кор ме комнатаын вӧлі дежурнӧй, локтіс воспитательницаным — ар нелямына зэв скӧр нывбаба. Мыськи ме джоджсӧ, крӧватьясысь буссӧ чышки, быттьӧкӧ ставсӧ вӧчи, мый колӧ дежурнӧйлы. А велӧдчи сэки витӧд классын, Сталин-бать ловъя на вӧлі, сійӧ на вождяліс. Воспитательницаыд гӧгӧртіс комнатанымӧс, сэсся чунь помнас портретсьыд стеклӧтӧ визьнитіс. Колис чунь туйыс. Кор ас кежынӧсь, ёна дурам комнатаад да бусыд кайӧ. Ӧні жӧ пӧ чышкы, мед бус чир эз вӧв портрет вылас, — шуӧ воспитательницаыд. Ветьӧкыс, мися, абу, нинӧмӧн, мися, чышкынысӧ. Босьтіс сійӧ менӧ дӧрӧм кӧлысӧд, сувтӧдіс улӧс вылӧ, шуӧ: кӧть пӧ кывнад нюв, но мед пӧ чистӧй вӧлі портретыс. И портретвывса уска мортыс тшӧтш быттьӧ шуалӧ: нюв пӧ, нюв... Казьтыла ӧні тайӧс, и кезнитӧдӧ весиг менӧ.

Тадзи воспитайтісны ме кодь арлыдасӧ ичӧтсянь. Век велӧдісны кодыськӧ повны. Да и сӧмын-ӧ ме кодь арлыдаясӧс?

Помнита, Льӧмдінса газетын уджалігӧн райком менӧ мӧдӧдіс тулыс помланьыс командировкаӧ. Ветлы пӧ, Логинов ёрт, Хрущев нима колхозӧ спасайтны кукуруза. Комыннан гектарсӧ пӧ кынтӧмаӧсь. Кыдзи нӧ, мися, спасайтан кынмалӧм кукурузасӧ? Места вылас пӧ рӧзберитчан и гижан ёсь статья, мед мукӧд председательлы эз ло пӧваднӧ. Мӧд лунас и лэби самолётӧн. Кукуруза муыскӧд орччӧн самолёт пуксяніныс. Кытшовті муяссӧ, гӧгӧрыс и шӧрас бипуръяс чусалӧны. Истӧг кӧрӧб судта быдмӧма и сьӧдӧдӧма выль быдтасыд. Аддзыси колхозса юралыськӧд, ме серти пӧшти куим пӧв арлыдаджык, кок пӧла, кӧстыльӧн ветлӧ. Война вылын воштӧма коксӧ.

— Позьӧ ёрччыштны тэ дырйи? — юалӧ предыд.

— Позьӧ, — вочавидза.

Матькыштіс сёӧн да заводитіс:

— Мый морла нӧ кукурузаыс миянлы ковмис? Скӧтыдлы миян турун быдмӧ, картупельыд бура воӧ, мӧс сёркниыд мӧс юр гырся. Оз тырмы коми мунымлӧн шоныдлуныс кукурузатӧ быдтӧм вылӧ.

— Этшаджык ӧд и позис кӧдзны, а не комын гектар, — сина ме ассьым.

— Райкомсянь сэтшӧм лыдпассӧ индісны. Уна-ӧ мый кӧдзны — став индӧдыс сэсянь воӧ. Торкан кӧ пӧ кӧдза план, кутан ӧтвечайтны юрнад и партбилетнад. Крестьянин пыдди райкомын думайтӧны...тьпу! Пропадитам тадзинад, пропадитам... Эн кӧть гиж, шань пиӧй, татшӧмторсӧ, а то пӧрысьӧ-нэмӧ пуксьӧдасны...

Оз, мися, пуксьӧдны. Лэдзалӧны, мися, ӧні йӧзсӧ тюрмаяссьыс. Сэки вождяліс Никита Сергеевич. Редакцияса кабинетын сылӧн ӧтнаслӧн портретыс ӧшаліс. Воча стенсянь веськыда синмам видзӧдіс, быттьӧ шуаліс: ме пӧ тэнад учитель-батьыс, гижны пӧ кутан сідз, кыдзи менам велӧдӧмӧй тшӧктӧ. И збыльысь, быд выступление ме лыддьылі сылысь помсянь помӧдз. Ӧти том авторлысь, ӧні сійӧ паськыд тошка да куш юра нин, талунӧдз помнита кывбурсӧ. Лыддя тэныд, Маргарита Сергеевна, некымын строка: «Дона Никита Хрущёв! Тэнсьыд докладтӧ кор лыддя, сьӧлӧмӧс пӧсьлуннас сывдӧ. Сё арӧдз, Хрущёв ёрт, ов!»

Век жӧ, мыйӧн помасис сэкся командировкаӧй? Вои Льӧмдінӧ, и корисны райкомӧ Иван Емельянович ордӧ — мӧд секретарь ордас, коді кыв кутіс видз-му овмӧс вӧсна. Висьталі: сідз да тадз, мися. Комын гектарыд, мися, вывтіджык уна, сійӧс бипурнад он спасит.

— Гашкӧ, торкисны агротехникасӧ? Муыс вынсьӧдтӧм вӧлі? — пычкис менсьым секретарыд.

— Кӧдзӧмаӧсь вывтасінӧ, медбура куйӧдалӧм му вылас, — дорйыся ме блокнотӧ пасъялӧм лыдпасъясӧн.

— Ачыд, пӧдлиннӧ, абу сійӧ сиктсьыс?

— Абу. — И друг юрӧ воис мӧвп да и крапки: — Сетам кӧ критическӧй материалтӧ, колхоз нимсӧ сідзнад янӧдам. А ӧд районса уна овмӧс сы серти абу бурджыкӧсь.

Иван Емельяновичлӧн чужӧмыс кажитчис нёль пельӧсаӧн, быттьӧ кирпич вӧчан луӧ топӧдлӧмаӧсь. Районын сійӧ нималіс стрӧг да скӧр мортӧн. Стрӧглуныс тӧдчис и мекӧд сёрниын. Бура помнита сылысь бӧръя кывъяссӧ:

— Водзӧ вылӧ, Логинов ёрт, колӧ вӧчны сійӧ уджсӧ, мый тшӧктӧ да кыдзи тшӧктӧ вӧчны райком. Тайӧс колӧ тӧдны тэн, том журналистлы.

Логинов пыркнитіс юрсӧ, тільыштіс синъяссӧ. Бергӧдіс дневниксьыс некымын лист, заводитіс лыддьыны водзӧ:

«Гожӧм шӧрнас, кор Эжва векняліс-топаліс аслас берегъясӧ, Льӧмдінӧ воисны сыктывкарса писательяс Ширяев да Коданёв. Ӧтиыслӧн сьӧрас репортёрскӧй магнитофон. Локтӧмаӧсь тӧдмасьны экспедициякӧд, коді уджаліс войвыв юяслысь визувсӧ бергӧдан проблема вылын. Накӧд тшӧтш ветлӧдлі и ме, думысь велӧдчи писательяслысь, кыдзи бурджыка чукӧртны материал. Аддзысьлім экспедицияса начальникыскӧд, некымын инженеркӧд. Найӧ петкӧдлісны миянлы уна сикас схемаяс, чертёжъяс, макетъяс. Проект сертиыс Льӧмдін лоас карӧн, а сы горулын кыптасны ыджыд плӧтина да гидростанция. Кыдзи нӧ оз ышӧд мортлысь сьӧлӧмсӧ та ыджда стройкаыд! Писательяс та йылысь сетісны радио пыр да областнӧй газетын некымын очерк. Ме гижи асланым газетӧ быдса лист бок. Ачым сэк думышті, мый татшӧм бур гижӧдыс менам артмис медводдзаысь на. Но нимкодьлунӧй регыдӧн вошис. Йӧзӧдӧм бӧрас лун кык мысти редакцияӧ пырис верзилӧ кодь мужичӧй, ар нелямын вита. Киас кутіс газет.

— Тэ лоан спецкор Логиновыс? — скӧрысь юаліс сійӧ.

— Ме.

— Сідзнад, эсійӧ экспедицияыскӧд тэ кӧсъян изведитны парманымӧс, увланьюрӧдны Печоранымӧс да Эжванымӧс, бырӧдны менсьым кыйсян-вӧралан угоддьӧясӧс! — пӧшти горзан гӧлӧсӧн шуаліс тӧдтӧм гӧстьыд, сэсся чуш-чашкерис газетсӧ. Буретш вӧлі сійӧ номерыс, кӧні петіс менам очеркӧй. — На! — петкӧдліс мен чугун ыджда кулаксӧ, муртса и чужӧмӧдз эз судз. Вермис на и вартны, гажа вӧлі да. Сэки куим морт уджалім редакцияад: редактор, секретарь да бухгалтер. Редактор командировкаын вӧлі, бухгалтер турун пуктіс колхозын.

— Пуксьы, вай тӧлкӧн сёрнитам, — кӧсйи бурӧдны морттӧ, но сійӧ сэтшӧма нин вӧлі ӧзйӧма-доналӧма, мый менӧ и кывзыны эз кӧсйы.

— Коми мунымӧс жугӧдны кӧсйӧны, а тэ ещӧ и ошкан сэтшӧмъяссӧ. Мӧскуваӧ норася, Крущовлы гижа, Микита Сергеевичлы личнӧ! Личнӧ Микита Сергеевичлы адресуйта письмӧӧс! — тӧдчӧдіс мортыд, ӧвтыштіс кинас и петіс.

Сырмӧм менӧ босьтліс. Повзи, тыдалӧ. Кӧть эськӧ милицияыс редакциякӧд воча керкаын и вӧлі да. Гашкӧ, став коми войтырыс сы моз думайтӧ? Колис кад, и аслым лои юр яндзим аслам жӧ очеркысь».

Логинов чеччис пызан сайысь, вылас чӧвтіс тӧвся пальтосӧ и петіс балкон вылӧ. Кодзула войыс чунӧдӧ пельтӧ аслас лӧньлунӧн. Рытыввывсянь ассьыс кӧдзыд югӧръяссӧ койис ыджыд да кельыд тӧлысь. Орчча керкаясса ӧтка-ӧтка ӧшиньясын ӧзйисны бияс. Ыркыд сынӧдыс тӧлӧдіс Евгенийлысь морӧс пытшкӧссӧ. Пырис комнатаас быттьӧ йиа ваӧ суныштлӧм бӧрын. И бара заводитіс лыддьыны ассьыс казьтылӧмъяссӧ:

«Мыйӧн Льӧмдінын восьтісны кык партком да кык райисполком, газетӧ тшӧктісны котыртны статьяяс, кӧні эськӧ авторъясыс ошкисны тайӧ выльторсӧ. Ӧдва и аддзи ме сэтшӧм авторъяссӧ. Унджык йӧзыс дивитіс, а эз ошкы татшӧм реформатӧ. Сэсся тай сӧгласитчисны жӧ кык морт, кыкнанныс парторганизацияса секретаръяс вӧліны. Йӧзӧдӧм бӧрас кыкнан парткомса секретарыс звӧнитлісны редакцияӧ: молодеч пӧ, Логинов, правильнӧя пӧ гӧгӧрвоан ассьыд могъястӧ. Ошкӧмыд менӧ ньӧти эз ышӧд. Кыдзи нӧ ышӧдас, кор омӧлика уджалысь райпромкомбинатӧс эз босьтны ни промышленнӧй, ни сельскӧй парткомыс, кор юрӧй думайтіс ӧти ног, а киӧй мӧд ног гижис. Льӧмдін тырис быд сикас контораяснас, кӧні пукалісны ичӧт и гырысь начальникъяс. Кыкнан партком керка стенас ӧшалӧ «Мед олас коммунизм!» лозунг, а орим няньысь да выйысь. Овлӧ мӧй няньтӧм коммунизмыс? Нянь магазин дорын лоисны кузь ӧчередьяс, зато мыйта колӧ ньӧб вина да водка. Ӧчередяд дыр сулалігӧн кутшӧм сӧмын анекдотсӧ да сёрнисӧ он кывлы. Кыдзкӧ тай найӧ воӧны Льӧмдінӧдзыс. Помнита йӧзлысь сёрнияссӧ:

— Фурцеваӧс пӧ Ленинградын сісь чипан колькйӧн лыйлӧмаӧсь.

— Но-о-о!

— Вот тэныд и но!

— Сійӧтӧ мый на. Миян сусед армияысь локтіс, висьталӧ сэтшӧмторъяс, мый юрсиыд сувтлас.

— Кутшӧм сэтшӧм дивӧяс нӧ висьталӧ?

— Новочеркасскын пӧ ыджыд демонстрация вӧлӧма. Хрущёвлысь портретъяссӧ бипурйын сотӧмаӧсь. Со мый!

— Эн сӧр. Изан нинӧм абусӧ.

— Мый кывлі, сійӧс и висьтала. Йӧзсӧ пӧ автоматъясысь лыйлӧмаӧсь.

— Дивӧ тай!

— Ланьт! Со милиционер локтӧ, Альберт, буракӧ.

— Ӧчередяд эськӧ и нагантӧг позис сылы локны.

Кымын водзӧ, сымын ёнджыка куті гӧгӧрвоны, мый кыткӧ-мыйкӧ олӧманым неладнӧ. И ачым жӧ аслым вочавидзлі: странаӧн веськӧдлӧ зарни медальяса морт, быдлаын гижӧны да шуӧны вернӧй ленинечӧн, сідзкӧ, ставыс лючки. Сэсся и Льӧмдінӧ воліс обкомса секретарь, нуӧдіс райпартактивлысь собрание, кӧні быд ногыс ошкис Никита Сергеевичӧс. Ӧні пӧ, шуис секретарыд, Сӧветскӧй правительстволӧн главаыс отпускын, шойччӧ пӧ лунвылын. Ачым пӧ сӧмын на вои кремлёвскӧй больничаысь, сэні пӧ аддзысьлі Полянскийкӧд и шуис: Никита Сергеевич здоровье вылас оз норась.

Лун-мӧд мысти кылім юӧр Хрущёвлӧн пенсия вылӧ петӧм йылысь...

Сизимдас ӧтиӧд вося арын, кор ме ветлі Катеринакӧд Украинаӧ тьӧща ордӧ, сувтлі Москваӧ. Быдса лун колис Новодевичье кладбище вылын. Сьӧлӧм вӧрзьӧдана уна памятник аддзылі сэтысь. Маргарита Сергеевна, эн на кӧ вӧвлы сэні и кор лоан Москваын, быть ветлы кладбище вылас. Ме веськавлі сэк, кор сӧмын на вӧлі гуалӧмаӧсь Хрущёвӧс, муыс на эз вӧв шупалӧма. Кладбище помланьыс дзебӧмаӧсь, гу вылас ыджыд фото: нюмъялыштӧ, нёль зарни медаля. Копырті покойник портрет водзын юрӧс; мед, мися, муыс пукӧн тэд лоӧ. Вель дыр сулалі гу дорас, казьтылӧм вылӧ фотографируйті весиг. Аттьӧ, мися, мир вӧсна тышкасьӧмсьыд, Сталин-бать йылысь збыльторсӧ восьтӧмысь, мыжтӧг мыжавлӧмъясӧс тюрмаясысь да ссылкаясысь мездӧмысь, крестьяналы паспортъяс сетӧмысь...

А менам кабинет стенын важӧн нин ӧшаліс зарни медальяса мӧд мортлӧн портретыс — Леонид Брежневлӧн. Статьяяс гижигӧн ӧні сылысь докладъяссӧ гырддза улын куті. А кыдзи нӧ? Инӧн и ладӧн вернӧй ленинечӧн жӧ ыдждӧдлӧны да. Бура овмӧдчисны сэки шоныд да ыджыд кабинетъясын пукалысьяс, этшсӧ эз кутны тӧдны: аслыныс комфортсӧ лӧсьӧдісны и учреждениеясын, и квартираясын да дачаясын, и кухняса пызан сайын. Газетъясын, собраниеяс вылын критикуйтны лысьтлім сӧмын ёс коддьӧм веськӧдлысьясӧс, а ыджыд юра сиръяссӧ видны эз позь, найӧ асьныс на вермасны курччыны быдӧнӧс. Кыдзи зэр бӧрын понтшакъяс, сідзи жӧ рӧдмисны странаын ылӧдчысьяс, леститчысьяс, бюрократъяс. Аддзим татшӧмторсӧ ми, журналистъяс, но миянлысь вӧлясӧ вӧлі мырддьӧма.

Областнӧй газетын нин уджалігӧн ӧтчыд аслас кабинетӧ корис ответственнӧй секретарь. Логинов ёрт, шуӧ, ковмас пыр жӧ ветлыны ӧти объект вылӧ. Тӧрытъя газетын пӧ сы йылысь петіс критическӧй статья. Звӧнитліс пӧ ӧти ыджыд руководитель и тшӧктӧ сетны опровержение. А ми, шуӧ, вӧчам мӧд ног: ветлан и сійӧ объект йывсьыс гижан ошкана статья. Кулитана кӧ, кыдзи ошкынысӧ кута, — пыксьыны босьтчи, — лыддьысьысьяс водзас абу лӧсьыд ни, статьясӧ гижысь водзын ни. Авторыскӧд ӧти кабинетын ми пукалім. Видзӧднысӧ том, а воюйтны удитӧма, Краснӧй Звезда орден корсюрӧ пысавліс морӧсас. Ассьым ыджыдджык ёртӧс ме зэв пыдди пуктылі. Коллективаным медся шаньӧн сійӧ кажитчыліс. Мукӧдъяс пӧвстын веськыдлуннас торъяліс. И со, менӧ тшӧктӧны сувтны сылӧн статьялы паныд. Мыйла буретш менӧ? Редакцияас ме медся том вӧлі, сійӧн, тӧдӧмысь. Кыптас кӧ зык статья гӧгӧрыс, том морт вылад кокниджык ыстысьнысӧ. Тайӧс, тыдалӧ, и кутіс секретарыд тӧд вылас мекӧд сёрнитігӧн. Секретараліс олӧма, верӧстӧм нывбаба Сталин дырсянь нин. Вель ёна нин мортыд вӧлі сирзьӧма аслас креслӧӧ. Сыысь мыйлакӧ поліс став сотрудникыс. Паныд кывсӧ эз лысьтлы шуны весиг редактор. Ог помнит, мед секретарным коркӧ серӧктіс либӧ нюмъёвтліс. Ог весиг тӧд, пуктӧм пиня али ас пиняыс вӧлі. Планёрка вывсьыд быттьӧ жар пывсянысь петлім. Ставнымӧс пывсьӧдліс секретарыд эмсьыс и абусьыс. Ӧтарӧ виччысим сылысь верӧс сайӧ петӧм, гашкӧ, мися, небзьыштас, но эз ло миян ног. Пенсия вылас петӧм бӧрын вӧлисти мужикасьӧма.

А сэкитӧ муні объект вылад. Ставныс нывъяс да нывбабаяс сэн. Кулитана статьятӧ лыддьӧмаӧсь да сы йылысь и сёрни. Висьтаси, коді ме да мыйла локті. Пыдӧ пырӧдчыны менам эз вӧв могыс. Сӧмын ошкыны. Кытшалісны менӧ бабаясыд да кыв шуны оз сетны. Асьныс ӧтарӧ висьталӧны, видӧны кулитана статья гижысьсӧ. Сэсся директорыс пыртіс аслас жырйӧ. Лыдпасъяс висьталіс план тыртӧм йылысь, медбура уджалысьяссӧ да. Вель дыр варовитӧм бӧрын директорыд пӧрччис халатсӧ, вештіс пызан вывсьыс паськыд еджыд салфеткасӧ, и тайкӧ синмӧй эз кылав: мыйыс сӧмын эз вӧв сэн. Быд пӧлӧс чӧскыд сёяныс, вина-водкаыс. Пуксим пызан саяс воча ныр: сёй да ю пӧ. Ачыс ме серти арлыда, юрсисӧ и синкымъяссӧ краситӧма, пеляс зарни исергаяс, чуньясас зарни чунькытшъяс, дона изъясаӧсь. Пукала и видзӧда сы вылӧ, делӧвӧй сёрни пыдди нинӧм абусӧ нин изам. Морӧсыс пӧшти ставнас ортсыын, быд вӧрзьӧдчӧмысь сыркмуныштлӧ. Татшӧм мича морӧстӧ и збыльысь нинӧмла дзебны. Матысянь видзӧда да винатӧгыс пӧт и код лои. Прӧстит, Маргарита Сергеевна, слаб ме сы кузя, ылӧг мичаяс вылад. Ачыс и кисьталіс кык румкаӧ винасӧ. Секретарыд менӧ лунтыр кежлӧ лэдзис, позис юыштнысӧ. Модаын сэки вӧлі юыштавлӧмыд. Куим румка бӧрын куритчим кыкнанным. Сэсся мен бара на кӧсйис кисьтны, да румкасӧ увланьюрӧді, кыдзи тай сиктад чай юӧм бӧрын стӧкансӧ блюдъяс увланьюрӧдлӧны. Тырмас, мися, пасибӧ. Кор чеччи пызан сайсьыс да лӧсьӧдчи мунны, матыстчис ме дінӧ и шӧпкӧдіс пельӧ: «Бура гиж. Мужиктӧм мортӧс ӧбидаӧ эн сет. Почётнӧй грамотаясӧс тшӧтш казьтышт. Петас кӧ статьяыд, нэм кута аттьӧавны».

Ылӧсалін, кӧнкӧ, Маргарита Сергеевна, кутшӧм объект вылын ме вӧлі. Да, ресторанын. Артмис ӧд ошкана статьяыд. Летучка вылын весиг секретарным пасйис. А Краснӧй Звезда ордена корреспондентыд сійӧ жӧ летучка вылас редакторлы киас сетіс заявленньӧ: кора пӧ мездыны удж вылысь. «Логиновлӧн статьяыс лӧж!» — сылӧн тайӧ кывъясыс ӧнӧдз кылӧны менам пельясын. Мортыд эз вермы терпитны татшӧмторсӧ и муніс уджавны кытчӧкӧ районнӧй газетӧ. Меным сы водзын ӧнӧдз яндзим.

Ясыдмис ставыс неуна бӧрынджык. Кулитана статья петтӧдз на ресторанса директорӧс кутӧма син улас БХСС. Ёртӧйлӧн критикаыс отсалӧма сылы тӧдмавны уна выльтор. Менам гижӧдӧй тайӧ историяас лои вӧйысь мортлы жель кодьӧн. Тӧлысь мысти кымын директортӧ арестуйтісны, деньгаӧн мошенничайтӧмысь пӧ. Ыджыд чина веськӧдлысьыс, коді звӧнитлӧма редакцияӧ да тшӧктӧма сетны опровержение, вӧлӧма сылӧн любовникӧн. Оз, некыдзи оз прӧстит менӧ татшӧмторсьыд аслам сӧвестьӧй. Грека морт ме, Маргарита Сергеевна. Мунны эськӧ Кӧджпомса вичкоӧ, уськӧдчыны пидзӧс вылӧ медся мича ӧбраз водзас и висьтасьны. Сӧмын сэк, гашкӧ, кокнялас сьӧлӧм вылын.

Мӧдысь сэсся сувті нин секретарыдлы паныд. Колӧ пӧ милициялӧн удж йылысь бур гижӧд, — шуӧ сійӧ, — ветлы пӧ да тӧдмась. Ог, мися. Тӧрыт, мися, муртса эз медвытрезвительын узьтӧдны. А делӧыс тадзи вӧлі. Арнас улича кузя мунігӧн менӧ тӧрӧпитіс. Кӧшысь моз кисьтіс-зэрис, сап пемыд, мыйлакӧ уличаыс югзьӧдтӧм вӧлі. Ме и котӧрті ӧти магазин мыш сайӧ. Эг на вевъяв гачӧс кизявны, бӧрсянь кодкӧ киӧс песовтіс: «Мый тані вӧчан, общественнӧй местаас?» — «Мый и ті, — вочавидза, — пемыд пельӧсад мый вӧчлӧны». — «Ми тэнӧ, час, югыд пельӧсӧ нуам», — кыліс мӧд гӧлӧс. Видзӧдлі — ме водзын кык милиционер: ӧтиыс киас пӧнара, мӧдыс рация пыр машина нин корӧ. Кодӧн менӧ шуисны, эз и лэдзчысьны киысь. Воис машинаыд, йӧткыштісны менӧ сэтчӧ кычипиӧс моз. Эсійӧ кыкыс эз сӧвны. Шляпатӧм ме вӧлі, костюм вылын болонь плаща. «Кытчӧ нӧ вайинныд?» — юалі. — «Пальӧдчанінӧ», — дженьыда вочавидзис милиционер, коді восьтіс машина ӧдзӧссӧ.

Пыртісны менӧ керкаас. Неыджыд кабинеткодьсянь мунӧ кузь коридор, ӧтар-мӧдарас ӧдзӧсъяс. Гӧгӧр няйт, дурк, кылӧ лёк дук. Кабинетас кык пызан, стен пӧлӧныс лабичьяс. Ӧти пызан саяс пукаліс дежурнӧйыс — зэв ныж чужӧма, паськыд пельпома лейтенант. Сылы воча трусик кежсьыс сулаліс йӧжгыльтчӧмӧн гӧна морӧса мужичӧй. Бритчытӧм да дзуг юрсиа, позис сетны кӧть комын, кӧть ветымын ар, сійӧ вочавидзаліс лейтенантлӧн юасьӧмъяс вылӧ. Гӧна морӧсаӧс кырымӧдісны кутшӧмкӧ бумагаясӧ и вайисны сылы паськӧмсӧ.

Мӧд пызан саяс пукаліс врач, коді кыз госысла ли, мый ли сьӧкыда лолаліс котшыс дука сынӧднас. Татчӧдз бура кылісны и матькӧм, и сьывны горӧдлӧм шыяс. Камӧдчисны ӧдзӧсъясӧ, тыдалӧ, кодсюрӧ палялӧмаӧсь и корисны лэдзны гортаныс, либӧ вӧзйысисны петавны куритчыны. Ме куткыртчӧмӧн пукалі лабичын, виччыси лейтенантлысь прӧстмӧмсӧ. Но водзджык чукӧстіс врачыс. Пуксьӧмӧн тшӧтш лолышті ме сылы чужӧмас: «Кыланныд вина дуксӧ?» — «Гашкӧ, кутшӧмкӧ турун няклялін, пӧдтін вина дуксӧ?» — шпыннёвтіс госсялӧм медикыд и кутіс тшӧктыны пӧрччысьны. «Война дырйи да война бӧрын турунсӧ сёйи... Ӧнӧдз пӧт и ӧніӧдз горзьӧдлӧ туруннас!..» — муртса эг горӧд ме сэки. «Так, так, — кылӧ, шуис буйвол кодь ён лейтенантыд и восьтіс уна ключьяса сейфсӧ. — Висьтав ставсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, мыйла вайӧдісны татчӧ». Висьтаси. Дежурнӧйыд кывзіс, кыв ни джын эз пасйы некутшӧм бумагаӧ, эз весиг юав ним-овӧс, юрнас индіс ӧдзӧсланьыс да буркнитіс: «Катись на все четыре стороны!» Петі ме сэсь курыд думъясӧн.

Сідз эг и мун милиция йывсьыд гижнытӧ. Секретарлӧн тшӧктӧм серти менӧ индісны ичӧтджык удждона должность вылӧ. А пукавны коли сійӧ жӧ кабинетас. Воддза моз стенсянь видзӧдіс ме вылӧ вит зарни медаля мортлӧн портретыс...»

Евгений сідз эз и куритчы. Кусӧдіс бисӧ, кок чунь йылас муніс узьлан жырйӧ.

— Лунатик тэ менам, лунатик... — унйывсьыс жалитана шуис Катерина.

— Узь, узь... — Евгений куткыртчис гӧтырыс бокӧ и регыд унмовсис.

Суседъяс

Помасьӧ март. Пӧрысь, кузь кыдзьяс вылӧ ассьыныс ӧдзӧстӧм-ӧшиньтӧм оланінъяссӧ босьтчисны тшупны лунвывса гӧстьяс — чирӧм гӧлӧса сьӧд ракаяс. Керка жӧлӧбъяссянь ӧшйисны шы кодь ёсь йи сыръяс. Тёпкӧ насянь зарава кодь сӧдз войтва. Лӧз кокошничаӧн локтӧ дыр виччысяна тулыс.

Татшӧм пӧраас сьӧд ракаяс моз жӧ зіля босьтчӧны уджӧ дача стрӧитысьяс. Шойччан лунъясӧ асывъяснас карсянь мунысь ӧти автобусас тӧрӧдчасны сё мортӧдз. А татшӧм автобусыс, кодӧс тай шуӧны «гармошкаӧн», кӧрт туй вокзалсянь ӧтпырйӧсӧ гожӧмнас ветлӧ некымын. Татшӧм серпассӧ аддзан и автовокзал дорын. Сэсянь автобусъясыс мунӧны карлӧн мӧдарпомса дачаясӧ. Радейтӧны йӧзыс ассьыныс град йӧрсӧ. Стрӧитчӧны. Уджыд век юр выв тыр. Унаӧн вина юӧмтӧ весиг эновтісны. Сэсся и, челядьыд пила-черӧн вӧдитчыны велалӧны, му дінас муслун чужӧ. Бур озйыд, сэтӧрыд, ӧмидзыд уна воӧ. Помидортӧ да ӧгурцытӧ теплицаясын быдтӧны. Картупельыд, лукйыд да морковыд тырмымӧн. Эмӧсь и кролик да мазі видзысьяс.

Со и быдмисны кар гӧгӧрын ыджыд да мича дачнӧй посёлокъяс. Дерт, нимыс сӧмын дача. Шоча сэн сюрлӧ кыккирудз пукавны. Муртса шондӧдыштас, и йӧзыс ыльӧбтӧ сэтчӧ. Ӧтияс весалӧны лымйысь керка вевтъяс, мӧдъяс разӧдӧны торф, коймӧдъяс пытшкӧсса уджъяс вӧчӧны. Найӧ, кодъяс тэчӧмаӧсь керкасӧ зумыда, кык пӧвста джоджӧн да топыд томана пельӧсъясӧн, волывлӧны дачаас тӧвбыд. Пывсян ломтывлӧны, кодлӧн эм. Аддзан и сэтшӧмъясӧс, кодъяслӧн, сарайысь ӧтдор, нинӧм на абу. Логиновъяслӧн эм жӧ садовӧй участокыс. Нёль во чӧж, тӧв и гожӧм, став шойччан лунъяссӧ коллявліс сэні, керка стрӧитіс. Лэптынысӧ эськӧ и медавліс кык мортӧс. Кыкнанныс ён мужик. Вит лун асланыс удж вылын, субӧтаӧ да вӧскресенньӧӧ сӧмын волывлісны. Войтырыс честнӧя нажӧвитчӧны, а мыйлакӧ сэтшӧмъяссӧ шабашникъясӧн шуӧны. Бруссьыд ӧдйӧ и лэптісны найӧ. Ӧкмыссё шайтысь. Пытшкӧс уджсӧ асьныс Логинов гозъя вӧчисны.

Талун субӧта. Логинов лым весавны шуис ветлыны. Эз аслас «Жигулиӧн» пет, дачаас пыран туйсӧ тӧвбыд эз весавлыны да оз во ӧшинь улӧдзыс. Автобус жӧ виччысис. Сьӧрсьыс выя нянь шӧрӧм да термосын пӧсь чай босьтіс. Репродукторсянь ливкйӧдлана гӧлӧс кыліс: диспетчер юӧртіс автобуслысь номерсӧ. Коді зыръя, коді гӧлика, коді пач пӧдана, нопъяӧсь и ноптӧмӧсь, йӧз гузьгысисны матысмысь «гармошкалань». Быдӧн кӧсйис удитны пукалан места, кӧть эськӧ нелямын минутӧн и воан. Логинов казяліс уна тӧдсаӧс. Со ӧдзӧс дорас нин, но некыдз оз вермы пырнысӧ кузиник тушаа, норка шапкаа мужичӧй. Йӧз чукӧрыс сійӧс лётйӧдлӧ вугыр шатинӧс моз. А ӧд 1984 вося тулыс-арын на баринӧс моз сійӧс новлӧдліс кык автомашина. Да, да, ӧтпырйӧ кык. Сэк, кор дачаяса посёлокын туйсӧ эз на вӧв асфальтируйтӧма, «Волгаыд» сибдавліс няйт пиас. И водзӧсӧ сӧвліс «козлик» вылӧ, кӧть и подӧнсӧ мунны кольліс километрысь эз унджык. Йӧзыд сӧмын боканыс шлап-шлапкерлісны, кор аддзылісны татшӧмторсӧ.

Со и мӧд тӧдса, вӧвлӧм веськӧдлысь жӧ. Сьӧд «Волгаӧн» жӧ шыньявліс. Автобус матыстчытӧдз йӧзсьыс бокын сулаліс, сьӧд ӧчкиа, дона куа шапкаа. Сійӧ эз чепсась пырӧмнас. Сулалан местаыс кӧ лоӧ и то бур. Колӧ тан индыны, мый кыкнаннысӧ найӧс удж вывсьыс чышкыштіс перестройкалӧн медводдза тӧвруыс на.

Ставӧн тӧрӧдчисны. Кутшӧм сӧмын сёрни он кыв автобусас: кодлӧн кынмӧма да абу гуас картупельыс, пывсянӧ кӧрт пач али из горъяӧс сувтӧдны, кодлӧн кутшӧм сорт озйыс да ӧмидзыс. Майшасисны ӧтиторйысь: кутшӧм лоӧ тулыс-гожӧмыс. Градвывса быдмӧгъясыдлы шонді колӧ, торъя нин озйыдлы. Ыджыд места сы улӧ торйӧдӧны быдӧн. Кольӧм тӧлыс ёна кӧдзыд вӧлі, озйыд да ӧмидзыд и кынмыны на вермис.

Автобус вуджис медбӧръя пос и кежис шуйгавыв туйвежӧ. Шочиник пуяс костӧд тыдовтчисны лымйӧн толтӧм керкаяс. Кутшӧм рӧмӧн найӧс абу сӧмын краситӧма: и вижӧн, и лӧзӧн, и еджыдӧн. Найӧ кажитчӧны тетрадь лист вылын челядьлӧн рисунокъяс кодьӧн. Вит-ӧ-квайт во сайын со эстӧні вӧлі кушин. Ӧні визьӧн-визьӧн сулалӧны югыд ӧшиньяса, верандаяса керкаяс. Сэні жӧ и Логиновъяслӧн усадьбаыс. Абу синмӧ шыбитчана, но и мукӧдыслӧн серти абу омӧльджык. А вот эсійӧ кык судта ыджыд коромина вылас видзӧдӧ лӧгпырысь, кӧть эськӧ и посёлокас тайӧ медмича керкаыс.

...Евгений Логинов медводдзаысь татчӧ локтіс 1981 вося гожӧмын. Вежонӧн кӧрт зырйӧн бертіс эжасӧ, Выльгорт лесопунктысь гӧрбыль да некымын кер сарай стрӧитӧм могысь ньӧбис. Кык лун корсис автомашина, медым нуны найӧс местаӧдз. Кызь вит чӧлкӧвӧй корис шофёрыс пӧпуттьӧ нуӧмысь. Быд километрысь руб босьтіс. Евгений кырссис гӧрбыльсӧ, некымын лун тӧлӧдіс шонді водзас и стрӧитіс сарай. Сувтӧдіс сэтчӧ кӧрт крӧвать, зэвтіс марля вон, и лоис юр сюянін. Майбыр, мыйӧн абу дача! Лунтыр лешсьӧм бӧрад сэтшӧм чӧскыда унмовсян лэбачьяслӧн сьылӧм шы улӧ. Велаліс сійӧ бура вӧдитчыны пила-черӧн и мӧлӧтӧн. Вӧвлі, ӧтиысь кучкис чуняс сідз, мый скӧрвывсьыс чилгис мӧлӧтсӧ да сюрис сӧмын мӧд лунас. Гыжсӧ весиг вежис. Отпуск чӧжыс сэк карӧ прамӧя эз и волы, ӧттор-мӧдтор мыйкӧ век вӧчис дачаас. Штакетникӧн потшис му гӧгӧрсӧ и.

Ӧтиысь, кор лунъясыс вӧліны медкузьӧсь, Логинов водзджык шабашитіс, час ӧкмысын. Керогазӧн пузьӧдіс чай, ужнайтіс и водіс вонйӧ. Эз удит ойбыртны, муыс кутіс тіравны кутшӧмкӧ машинаяслӧн жургӧм шыясысь. Петіс йӧр помас и чуймис: сы ныр увті муніс техника бӧрся техника — лыа тыра кык самосвал, прицепа «КрАЗ» кыскис кӧртысь да бетонысь сьӧкыд сваяяс, сы бӧрысь лайкъялігтыр жуньгис автокран, мӧдарладорсянь матыстчис кӧша кӧлеснӧй трактор. Став тайӧ техникаыс сувтіс Логиновъяслӧн усадьбакӧд орччӧн. Евгений эз на тӧд, кодъяс лоасны суседъясӧн. Кытчӧ-мый ректыны, кодлы-мый вӧчны, индаліс кыз рушкуа, ён пельпомъяса, куш юра мужичӧй. Еджыд дӧрӧм вылас гач кӧлысӧдзыс лётъяліс сьӧд галстук.

— Ювеналий Архипович!.. Ювеналий Архипович!.. — тадзи шыӧдчылісны дун рушкуа мужичӧй дінӧ водительяс.

Логинов пуксис сарайбокса джек вылӧ, куритчис и пырис вонйӧ. Мыйкӧ дыра кежлӧ сурсмунліс, но техникалӧн эргӧм шы улӧ ӧдйӧ бӧр садьмис. Юрлӧснас тупкис чуналӧм пельяссӧ, но и тайӧ эз отсав. Гӧгӧр лӧнис сӧмын вой шӧр бӧрас. Асывнас Логинов петіс видзӧдлыны, мый вӧчисны суседлӧн усадьба вылын машинаясыс. Топӧдӧм лыа вылын квадратӧн куйлісны гырысь сваяяс. Джуджыда кодйӧм гуӧ сюйӧма бетоннӧй кольчаяс. Тадзнад дасьтӧмаӧсь керка стрӧитан места. Ыджыд начальник, тыдалӧ, лоӧ Логиновъяслӧн суседӧн. Лун-мӧд мысти нин кык мужичӧй заводитісны лэптыны керка. Шойччан лунъясӧ, субӧтаӧ да вӧскресенньӧӧ, посёлок ойдліс дачникъяслӧн гӧлӧсъясӧн. Сӧмын суседъяслӧн усадьба вылын сэки чӧв-лӧнь.

Луныс вӧлі воторник. Кык мужичӧйыд водз заводитісны тотшкӧдчыны черъясӧн. Лун шӧрланьыс Логинов матыстчис на дінӧ, чолӧмасис.

— Пуксьы, куритчам, — тӧдсалы моз шуис ӧтиыс, коді вӧлі тӧдчымӧнъя гажа и быд кыв бӧрын мисьтӧма матькыштліс. Сэки посёлокса магазинас быд сикас вина-водкасӧ на вузалісны. Сэсся и водзӧ варовмис: — Кымын дача ас нэмӧ стрӧиті, лыдсӧ нин вошті, а аслам, кыдз шуласны, керка ни карта. Общӧжиттьӧын мотайтча. Ачым мыжа, гӧтырӧй вӧтліс да. Уна нажӧвита, уна и юа, со мыйын, брат, делӧыс. Уна деньгаыд тшыкӧдӧ морттӧ, ок ёна тшыкӧдӧ.

— А тайӧс нӧ бокӧвӧйлы жӧ стрӧитанныд? — кӧть и гӧгӧрвоис нин, юаліс Логинов.

— Мыйла бокӧвӧйлы? Асланым начальниклы, Ювеналий Аркиповичлы. Кольӧм во Дырносын пиыслы стрӧитім, татшӧм сваяяс вылӧ жӧ лэптім, ок зумыд керка сулалӧ.

— Но и, кымын рубӧн лун мынтӧ начальникныд?

— Миянлы бухгалтерия мынтысьӧ. Ми лыддьыссям основнӧй удж вылын.

— Сэтшӧм лышкыд али мый тіян организацияыд?

— Абу кӧ лышкыд, кысь босьтан татшӧм материалсӧ: брусыс двадцить на двадцить; а кытысь судзӧдан татшӧм сваяяссӧ, кольчаяссӧ? Мый татчӧ вайӧма, ставыс брак туйӧ мунӧ, кӧть эськӧ медбур сортыс на тані.

— Лишнӧйсӧ эн из, Иван Иванович! — шыӧдчыліс мӧд строительыс, коді вӧлі дзик садь и ёна томджык. — Кывсяс кӧ Бобровыдлы, петкӧдлас тэн пуж.

— Мый тон и петкӧдлас?! Сійӧ, колӧкӧ, ачыс на меысь полӧ. Не кӧ ӧд ме, ок дона сувтас сылы тайӧ керкаыд. Во-первык, ме слесар; во-вторык, ме токар; треттик, ме плӧтник, — чуньяс вылас лыддьӧдліс Иван Иванович. — Ӧдзӧс-ӧшинь кӧсичаяссӧ, рамаяссӧ ставсӧ ачым вӧчи, со эстчӧ толь улас дзебӧма. А сулея вина сувтӧдны кӧзяин жалитӧ. Тіянлы пӧ зарплата воӧ и шабаш, вот сэсся и сёрнит начальникыдкӧд. Тайӧ том мортыс помощник менам, ӧти бригадаын лыддьыссям, так што ме таысь ог пов. Выкӧднӧйястӧг уджалам. Вит лун тайӧ объект вылас, а субӧтанас да воскресеньенас эстӧні посёлок помас ӧти дамалы керка лэптам. Уркӧвӧйӧн босьтчим, сизимсё шайтысь. Крыша улӧдзыс лэптам и шабаш, правда, джодж-пӧтӧлӧксӧ вольсалӧмӧн.

— Ньӧба став коланасӧ и ковмас жӧ медавлыны морт кыкӧс, — Иван Ивановичлысь кывъяссӧ пель саяс сюркнялігтыр шуис Логинов.

— Керйысь али брусысь керкатӧ лэптан?

— Брусысь. Вайны вот колӧ.

— Вай китӧ, — сирзьӧмысла сарӧгӧсь кисӧ нюжӧдіс Иван Иванович. — Эн корсь некодӧс, Толиккӧд ми лэптам. Да, Толь?

Толя сӧмын лэптыштліс пельпомсӧ, абу, тыдалӧ, варов мортыд. Видзӧдӧмпӧръяысь вын-эбӧса, сойясыс брус кызаыс, майка кежсьыс пукалӧ да.

— Дамаыслы помалам, и тэнсьыд панам. Выкоднӧй лунъясад Ювеналий Аркиповичыд абу миян вылын камандир. Пӧдлинӧ, ачыд нӧ кодарысь?

— Льӧмдін районысь.

— Землякъяс тай пӧшти. Ме Висерланьысь рӧдинанам. Дашкӧ, миян Аркипович моз текникаӧн жӧ руководитан да?

— Журналист ме, газетын уджала.

— Сьват, сьват... Ме тай и збыльысь, тыдалӧ, лишнӧй иза, — вомкӧтшсӧ кикарнас чышкис Иван Иванович. — А кыдзи нӧ памиллеыд?

— Логинов. Евгений Витальевич. Отпускала тан.

— Менсьым скодиттӧм сёрнисӧ кӧть газетад эн гиж, — дзикӧдз очмис Иван Иванович.

— Гижнытӧ и метӧг на вермасны. Со тай гӧгӧр йӧз. Пенсионеръясыд гожӧмбыд танӧсь. Фундаментсӧ вӧчигӧн кутшӧм сӧмын техника эз вӧв тані, час войӧдз посёлокыс сыркакыліс.

— Толик, вунӧдчим ӧд, мый тшӧктыліс Аркиповичыд. Со эсійӧ ведраас кузбаслак, щӧткаыс сэні жӧ, босьт да быд сваяӧ зэв гырыся гижав: «брак», «брак», «брак».

Кыв шутӧг Толя кывзысис аслас ыджыдджык ёртлысь. Кор колисны ас кежас, Иван Иванович шӧпнитіс:

— Евгений Витальевич, кӧсъян ньылыштны, «пшеничнӧй» доз менам выйим.

— Пасибӧ, ог балуйтчы сійӧн. Со керкалы фундамент пані.

— А лэптынысӧ коран?

— Менам нин мӧдъяскӧд сёрнитчӧма, Иван Иванович.

Ар кежлас суседлӧн усадьба вылын кыптіс балкона да верандаа кык судта коромина. Вылыс судтаыс пӧшти ставнас стеклӧысь. Стеклӧяссӧ пукталіс сійӧ жӧ Иван Ивановичыс. А сы кості Толя кытшаліс усадьбасӧ паськыд да джуджыд штакетникӧн. Рыт-асывсӧ новлӧдліс найӧс карсяньыс ачыс Ювеналий Архипович служебнӧй «газик» вылын. Тайӧ жӧ кык мортыс эжисны керкасӧ вагонкаӧн. Эжисны тэрмасьӧмӧн, мед йӧзыслы синмӧ эз шыбитчы 20х20 сантиметра брусыс. Сваяяссӧ, кытчӧ Толя пасъявліс «брак», вевттисны содтӧд цементӧн: локтіс «цементовоз» и тупкисны здук-мӧдӧн.

Сійӧ жӧ вонас арся ёна кӧдзыдъясӧдз вевт улӧ воис Логиновъяслӧн керкаыс. Пӧшти налӧн ӧшинь улын черпушкаа юкмӧс, кытчӧ волывлісны ваысла посёлок пасьтаысь. Ӧткымынъяс дыр манитчылісны юкмӧс дорын: коскас кинысӧ пуктӧмӧн шензьылісны Ювеналий Архиповичлӧн ыджыд да мича керка вылӧ.

Ноябрь праздник дырйи, кор Евгений Витальевич ӧттор-мӧдтор вӧчис керка пытшкӧсас, сы ордӧ пырис олӧма нывбаба. Мичаа вӧччӧма, морӧсас орден да медальяс, ранитчылӧм йылысь пас.

— Праздникӧн, Евгений Витальевич!

— И тіянӧс праздникӧн!

— Час, мися, ветла тӧдмасьны. А мужикӧй тӧдӧ тіянӧс, пединститутад велӧдлӧма, — нывбаба висьталіс верӧсыслысь ним, вич, овсӧ, матыстчис Логинов дінӧ, нюжӧдіс косіник кисӧ: — Александра Тихоновна, войнаса да уджвывса ветеран, пенсионер.

— Аддза нин, Александра Тихоновна, наградаясыд висьталӧны.

— А вот тіянкӧд орччӧн этатшӧм особняк кыптіс, да он аддзӧй, — нем виччысьтӧг крукыштіс Логиновӧс пенсионерыд.

— И сійӧс аддза, рытъявылыс керка вуджӧрыс став град йӧрӧс тупкӧ. Сӧмын ог гӧгӧрво, дачаас мыйла та ыджда керкаыс?

— Оз честнӧя стрӧит, сійӧн и ыджыд. Ми век пӧшти танӧсь да аддзам, кӧні-мый вӧчсьӧ. Со, миян ӧшиньным талань видзӧдӧ. Лун-лун кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ машина татчӧ локтӧ: то ӧтитор ректӧны, то мӧдтор. Кодкӧ лун вала локті. Видзӧда: машина таланьӧ кежис, доддяс не то гардероб, не то шкап вайӧны. Ӧдзӧса-й, ӧшиня. Машинасьыс куим мужик чеччисны, шкаптӧ босьтісны ки выланыс да эстчӧ му пельӧсас сувтӧдіны. Сё дивӧыд, вӧлӧмкӧ, туалеттӧ гӧтӧвӧйнас вайӧмаӧсь. А со кутшӧмӧсь кильчӧ перилӧясыс, ӧдзӧс кӧсичаясыс. Он ньӧб сэтшӧмтӧ некутшӧм магазинысь. Ставсӧ Бобровыслӧн организацияса цехысь вайӧны.

— Ме ӧд, Александра Тихоновна, Бобровсӧ матысяньыс эг на и аддзыв. Кыдзкӧ тай ӧтчыд юр довкнитӧмӧн здоровайтчим. Татшӧм керка кыптіс, а ачыс кисӧ на эз пуктыв.

— Гӧтырыс ӧд эз на жӧ мыччысьлы. Муыс на путкылявтӧм. Яндзим, тыдалӧ, локнысӧ, государство тшӧт весьтад стрӧитӧны да.

— Докажиттӧг ме тадзи шуны ог лысьт.

— Рӧзберитчӧй, докажитӧй. Сы вылӧ и ті, газетчикъясыс, — эльтыштіскодь Александра Тихоновна.

Логинов виччысис, мый коркӧ шуасны сылы тадзисӧ. И шуис со этійӧ пенсионеркаыс. Правильнӧ шуис. Важӧн нин эм сэтшӧм думыс аслас Логиновлӧн, сьӧлӧмыс пуӧ и киыс гилялӧ гижнысӧ. Но кыдзкӧ ӧтиысь Иван Иванович шуис Логиновлы гажа юрнас татшӧмтор: «Эн сьважитчы Ювеналий Аркиповичыдкӧд, сылӧн гырысь сьвазьяс ыджыд начальствокӧд... Висьтала тэн, кыдзи друглы...»

— Народнӧй контроль эм сы вылӧ, — дорйысис Логинов.

— Ме и контроляс нин вӧлі, мӧд организацияын нин дай.

— Мый сэсся?

— Тэнад удтысьтӧг пӧ тӧдам. Мӧд ног кӧ, мынтӧдчисны меысь. Кодъяс ордӧ пыралі, кыкнанныслӧн дачаыс тані, посёлок помланьыс. Кыкнаннысӧ «Волгаӧн» новлӧдлӧны. Кытчӧдз бара-й тадзинад воам-а... Нелямын во партияын, фронт вылын на примитлісны, а кывзыны некод оз кӧсйы. Быдса олӧм олі, а нинӧм эг кут гӧгӧрвоны олӧмсьыс, быттьӧ вабергачын бергала. Этатшӧм ён врагӧс жугӧдім, а Бобров кодь чиновникъясӧс чегны ог вермӧй. Помасьӧ кӧкъямысдас ӧтиӧд во, а озыръясысь да гӧльясысь сідз эг и мынӧй. Нэм чӧж мырси-уджалі, война чӧжыс медсестраӧн вӧлі, а киӧ сетӧны пенсиятӧ ветымын вит чӧлкӧвӧй. Бӧрд кӧть серав татчӧ.

Логиновлы эз сюрны кывъясыс. Сійӧ ӧні думайтіс тадзи жӧ, кыдзи тайӧ олӧма нывбабаыс.

— Гӧгӧрвоа тіянӧс, Александра Тихоновна. Аслам батьӧй усис война вылад зэв томӧн. Вӧлі кӧ йӧзыслӧн вӧля, унатор йылысь эськӧ эз чӧв овны. А прессаыд критикуйтӧ, рочӧн тай шулӧны, «мелкӧй сошкасӧ» сӧмын.

— Извинит, мыйкӧ кӧ не сідзи шуи.

— Шуинныд сідз, кыдзи думайтанныд. Чайтанныд, мен абу ӧбиднӧ? Верандаӧ ӧдзӧс ог вермы пуктыны, некутшӧм магазинын абу, Эжваӧдз ветлі. А суседӧй купайтчӧ материал пиас, кӧть эськӧ и паспортнымлӧн, и партийнӧй билетнымлӧн рӧмыс ӧткодь, да и законъясыс ставлы ӧтмоза инмӧны. Арнас тшак вотны ветлігӧн куим конда потш керышті, мися, вая аслам машинаӧн. Петкӧді туй бокӧдзыс, но вайнысӧ сідз эг и лысьт. Паныдася лесничестволӧн ли милициялӧн машинакӧд да и кутасны ещӧ, штрапуйтасны.

— Маниті уджсьыд. Извинит, Евгений Витальевич.

Эз ло лӧсьыд сьӧлӧм вылас Логиновлы Александра Тихоновнакӧд аддзысьлӧм бӧрын. Меститіс пила-черсӧ, комодысь перйис бумага да ручка и пуксис гижны. Гижис ставсӧ, мый тӧдліс да аддзыліс аслас синъясӧн, и нуис бумагасӧ лун-мӧд мысти Выльгортса народнӧй контрольӧ. Посёлокыс сы районӧ пырӧ. Лымъявтӧдз на воліс куим морта комиссия: ӧти мужичӧй да кык нывбаба. Мыйкӧ дыра кытшлаліны найӧ Бобровлӧн керка гӧгӧр, пыралісны пытшкӧсӧдзыс, кӧні клёнӧдчис Иван Иванович, и шензигтыр бӧр сӧлісны «козликӧ». Комиссиялӧн волӧм бӧрын быдса во джуджыд забора усадьба вылӧ эз мыччысьлы ни ӧти морт. Быд сикас сёрниыс кыптыліс, весиг сэтшӧм, мый быттьӧкӧ конфискуйтісны керкасӧ. А тракторъясӧн да сьӧкыд автомашинаясӧн топӧдӧм эжа вылын эз вермы быдмыны эжӧр ни петшӧр.

Кӧкъямысдас коймӧд вося водз тулысын Бобровлӧн керкаӧ бара кутіс волывлыны Иван Иванович. Йӧзлӧн сёрниысь нинӧм эз збыльмы: дачалӧн кӧзяиннас вӧлі Бобров. Контролёръясыд, тыдалӧ, век жӧ чирыштісны сійӧс, гашкӧ и, мӧд ног мыждісны, но дачникъяс кутісны видзӧдны сылӧн керка вылӧ веськодьпырысь. Бобровлӧн керкатӧгыс гажтӧм и вӧлі эськӧ юкмӧс дорыс. Буретш тайӧ местаас паныдасьысь йӧз сёрнитлісны асланыс дачнӧй делӧяс йылысь. Торъя нин дыр манитчылісны варов нывбабаяс.

Посёлок ӧтарӧ быдмис. Нюжалісны выль уличаяс, налы сетісны нимъяс. Бобровлӧн усадьбаын кыптіс пывсян. Ӧти суседлӧн, замминистралӧн, керкасьыс улыс керйыс заводитӧма сісьмыны, вӧлӧмкӧ, абу писькӧдӧма джодж ув тӧлӧдан ӧшиньяссӧ. На сайын Логиновлӧн тӧдса жӧ: му участоксӧ ньӧбліс дась керкаӧн. Потш кызта керъясысь ачыс пывсян стрӧитіс. Ляпкыдикӧс. Бауӧн пывсянас пырӧ, сэтшӧм дзоля ӧдзӧсыс. Пидзӧсчанясьӧмӧн корӧсясьӧ. Кызвыннас зэригӧн и ломтывлӧ, медым зэр улас пожъясьны. Гӧтырыс тані оз пывсьыв, оз тӧр ӧдзӧсӧдыс пырны-петнысӧ. Коми му пасьтасьыс мӧд татшӧм пывсян сэсся он аддзы. Веськыдвыв керкаас пенсионер гозъя. Мужикыс войнаса ветеран. Сулалӧ квартира вылӧ ӧчередьын, некымын во нин век кызь коймӧд.

Буретш тайӧ кадас карса ӧти районын гӧрд кирпичысь кыптіс кык судта коттедж, ӧшинь улас гаражӧн да вель ыджыд град йӧрӧн. Керка джынъяс овмӧдчис Ювеналий Архипович Бобров аслас гӧтыркӧд. И со, сатирическӧй журналӧ воис кырымпастӧм письмӧ, коді вӧлі тырӧма Бобров вылӧ ыджыд лӧглунӧн. Эз, эз гижны сійӧс ни Логинов, ни Александра Тихоновна. Письмӧсӧ аслас контроль улӧ босьтіс журналса медся опытнӧй уджалысьыс, коді вӧлі Евгений Витальевичлӧн бур тӧдсаӧн. Журналса сотрудник дыр туясис письмӧ кузяыс, унатор тӧдмаліс и дачнӧй керкасӧ стрӧитӧм йылысь, тшӧтш и на йылысь, кодъяслӧн борд улын рӧдмӧны бобровъяс. Кыдз-мый вермис, отсасис ёртыслы и Логинов. Статья помас пуктісны кык кырымпас. Но кор нин гижӧдыс вӧлі дась, лоис виччысьтӧмтор: газетын юӧртісны указ сы йылысь, мый Ювеналий Архипович Бобровлы сетӧма народнӧй овмӧсса заслуженнӧй работниклысь ним. Республикалысь народнӧй овмӧс сӧвмӧдӧмӧ ыджыд пай пуктӧмысь пӧ. Журналистъяслӧн уджыс лои весьшӧрӧ.

Дачаӧ корсюрӧ кутіс волывлыны Бобровлӧн гӧтырыс — мугӧминик, косіник, яйсӧ быттьӧ кодкӧ вильӧдӧма да кольӧма куш кучикыс, ар ветымын вита. Лунтыръясӧн сійӧ эз петав джуджыд, топыд ӧграда сайысь, мыйкӧ ноксьыліс йӧрас. Гӧтырыслы шочиника отсасьліс кӧзяиныс, ыджыд юра да зӧбня кодь яй щӧкаа, дун кынӧмысла ли, мый ли восьлаліс сьӧкыда. Тадзи восьлалӧны сюв висьӧмӧн, мӧд ног кӧ, геморройӧн висьысьяс. Сійӧ кадас дзескӧдісны сэтшӧмъясӧс, кодъяс мера тӧдтӧг пӧльзуйтчисны служебнӧй транспортӧн. Казеннӧй машинаысь ковмис эновтчыны и Бобровлы. Гозъя кутісны ветлыны асланыс «Волгаӧн».

Ӧти дачнӧй сезон вежсьыліс мӧдӧн. Кузь тӧв бӧрын тулыслӧн воӧмыс вӧр-валы и лэбачьяслы, мувывса став олысьяслы праздник. Эз сӧмын коми парманым, эз сӧмын ывла выв ловзьы кӧкъямысдас витӧд вося апрельын, но и йӧзыс лолыштісны выль ног кыпыда да кокниа, быттьӧ сынӧдыс лои озырджык кислороднас. Ура! Пӧсь чолӧм да кузь нэм тэныд, выль Эпоха, — общество олӧмын да сӧвмӧмын вежсьӧмъяслӧн тӧвруа Эпоха!

Газетъясӧн вузасян киоскъяс дорын чужисны кузь ӧчередьяс. Бус-ёгӧс моз страна чышкис сэтшӧм веськӧдлысьясӧс, кодъяс сяммылісны сӧмын командуйтны да рапортуйтны. Сэтшӧмъяс лыдӧ медводдзаясӧн веськалісны и эсійӧ норка шапкааыс да сьӧд ӧчкиаыс. Дзескыдджык лои быд сикас чиновникъяслы, бюрократъяслы, карьеристъяслы.

Гожӧмнас Логиновкӧд аддзысис сатирик-ёртыс:

— Женя, гашкӧ, корсьлыны архивысь бобровскӧй материалтӧ, а? Эм письмӧ, кодӧс гижӧма плановикыс, кырымасьӧма тыр нимӧн. Бобровыс сетӧма ӧти веськӧдлысьлы кутшӧмкӧ фондӧвӧй материал, а мӧдыс «козьналӧма» сылы бензопила. Вежсьӧмаӧсь баш на баш. Такӧд и йитам воддза грекъяссӧ.

— Мед сӧмын оз ло кольӧм статьяыдкӧд моз: эн вевъяв йӧзӧдны, сетісны заслуженнӧйлысь ним. А ӧні, гашкӧ, виччысьӧ сійӧс орден либӧ медаль?

— Найӧс, кодъяс дорйылісны Бобровӧс, удж вывсьыс вештӧма, вӧтлісны пенсия вылӧ. Вай пукыштам статья вылас ӧтлаын.

— Ладнӧ, — сӧгласитчис Логинов. — Менам эмӧсь содтӧд фактъяс. Сюям тшӧтш? Бобров кодьыс миян республикаын вӧлӧма абу этша...

— Кӧнечнӧ, — нимкодь лои сатириклы.

Газетъясӧ, журналъясӧ, радиоӧ да телевидениеӧ уджалысь йӧзсянь воисны пыр унджык сэтшӧм письмӧяс, кодъясӧс эськӧ водзті эз йӧзӧдны. Гласность сетіс позянлун сёрнитны быдӧнлы тыр гӧлӧсӧн. Евгений Логинов сэки уджаліс нин республиканскӧй радиоын, но ассьыс йитӧдъяссӧ газетъяскӧд эз орӧд.

Статьяыс петіс сатирическӧй журналын быдса лист бок. Кык кырымпасӧн. Ӧтияс, кодъяс дачаяссӧ стрӧитігӧн гусясисны государстволысь, повзисны уголовнӧй кыв кутӧмысь и тэрмасьӧмӧн вузалісны усадьбаяссӧ, утёвтісны Коми муысь. Мӧдъяс мынісны сійӧ наказаниенас, кодӧс индіс народнӧй контроль. Мунісны-ӧ Бобровъяс Сыктывкарысь? Эз. Но на пыдди Логиновъяслӧн суседнас лоис лётчикъяслӧн семья.

Лым весалан зырсӧ Логинов век кольӧ дзиръя ортсыладорас. Кольӧм вося серти лымйыс ляпкыдджык, да и шондіыс нин ёна топӧдӧма. Медводз зыртіс сарай вывсӧ, сэсся керка гӧгӧрсӧ весаліс, мед лым ваыс эз ульсӧд подувсӧ, цокольӧн тай кодӧс шуӧны. Коді юрнас уджалӧ, тайӧ збыльысь шойччӧг. Унаӧн лызьяссӧ тані тӧвбыд видзӧны, ю мӧдарас лыжняыс, гырысь и посни котралӧны, олимпийскӧй чемпионка Раиса Сметанина тшӧтш и. Ӧнія тӧлыс ёна кӧдзыд вӧлі, Логинов гозъя сӧмын пӧв-мӧдысь ветлісны исласьнысӧ.

Кодсюрӧлӧн тшынасьӧ пач трубаыс, тыдалӧ, аскиӧдз оз мунны карас. Ведра пӧлӧн со вала волӧны йӧзыс Логиновъяслӧн керкадорса юкмӧсӧ. Сійӧс кодйылӧмаӧсь во комын сайын грездса олысьясыс на. Коркӧ вӧвлӧма тані ичӧтик колхоз. Скӧт видзлӧмаӧсь и нянь быдтылӧмаӧсь. Но ичӧт овмӧсъяс бырӧдӧм бӧрын бырис и грездыс, карсалы дачаяс улӧ сетісны местасӧ. Нёль-ӧ-вит крестьянскӧй керка сӧмын кольӧма: уна ӧшиняӧсь да ыджыд стынаӧсь.

Логинов унджыкыскӧд кольӧм арсянь эз аддзысьлы, быдӧнкӧд лоӧ здоровайтчыны, ылысянь на шыӧдчыны, «честь труду» шуны да. Кодъяскӧд матісяньджык тӧдса, сёрнитыштны дзиръя дорӧдзыс матыстчыласны. Александра Тихоновнаӧс вот эз аддзыв тайӧ пӧрйӧ. Лябсьӧ вӧлі да, эз кӧ кув тайӧ кӧдзыд тӧвнас. Асылыс вӧлі ыркыд, а лун сьӧмӧснас шондіыс югыд, лым чиръясыс синтӧ ёрӧны. Чарӧмыс небзис, вӧйласян лым пиас. Мый кӧсйыліс, ставсӧ вевъяліс вӧчны Логинов. Термосысь юис пӧсь чай и петіс автобус сувтланінӧ.

Гортас воӧм бӧрын пошта кудйысь кыскис газет чукӧр, диван вылӧ водӧмӧн дыр лыддьысис. Сэсся восьтіс дневниксӧ и вӧчис пасйӧдъяс: «1987 вося март 28 лун, субӧта. Перестройка. Гласность. Тайӧ кывъяссӧ оз вуджӧдны весиг ни английскӧй, ни французскӧй кывъяс вылӧ. Тадзи жӧ кылӧны найӧ и комиӧн. Перестройкасӧ кӧ ӧткодявны гожся медкузь лункӧд, то сылӧн петкӧдчӧны сӧмын на медводдза югӧръяс. Медым найӧ кокниджыка вермисны писькӧдчыны страналӧн быд пельӧсӧ, колӧ кымӧртӧм енэж. Мӧд ног кӧ, медым медводз сӧстӧммис миян духовнӧй олӧмным. Сытӧг оз вермыны лоны бурлань вежсьӧмъясыс экономикаын. Сідзкӧ, медводз колӧ быд мортын честьлӧн да сӧвестьлӧн перестройка. Сӧмын сэк ми велалам пыдди пуктыны ӧта-мӧдӧс, бырасны бобровщина да мукӧд ковтӧм петкӧдчӧмъяс. Перестройкаыд колӧ быд ичӧт и ыджыд делӧын».

Катерина

Олӧм вояс котӧртӧны сідз жӧ тэрыба да оз ӧтмоза, кыдзи и войвывса гожӧм. 1987 вося июнь помын кӧ шондӧдліс комын градусӧдз, то июльнас воддза кык вежонсӧ шоча мыччысьліс шонді. Зэрыс падмӧдіс страдуйтысьяслысь уджсӧ: туисны посни юяс, уналаын ва улӧ веськалісны ытшкӧм видзьяс и турунсӧ кылӧдіс визулыс. Евгений Витальевич тӧдіс, мый ойдлана став виддзыс и Льӧмдінлӧн. Эз вӧв кивыв поводдяыс и дачникъяслы. Бура дзордзаліс град выв оз, гырыся быдмисны тусьясыс, но кисьмынысӧ эз тырмы шондіыс, заводитіс ёна сісьмыны. Дыр эз гӧрддзасьны ӧгурцы да помидор, зато морт судта нюжаліс картупель кор. Пакӧститчис и тӧв ныр, коді муніс июнь кызьӧд лунӧ сизим час рытын. Сійӧ кортӧм гӧстьӧн локтіс рытыв-лунвывсянь, кокньыдасис минут дас, но и тайӧ каднас вевъяліс нетшыштны ӧткымын керка вылысь шиферсӧ, чашйис теплицаяс вылысь плёнкасӧ, пӧрлӧдліс да быгляліс кытчӧ веськалӧ ва жӧлӧб улысь кӧрт бӧчкаяс. Замминистралысь кӧрт каркаса теплицасӧ тӧв нырыс нетшыштіс местасьыс и нӧбӧдіс-сувтӧдіс орчча участок вылас.

Луныс вӧлі субӧта, и унджык дачникыс ноксис йӧрас. Тӧв нырыс муніс ӧдӧба зэрӧн. Логинов гозъя сулалісны кильчӧ вылас, верӧс бердас шашаритчӧмӧн полӧмысла ӧтарӧ сырмис Катерина. Ылі Прикарпатьеын чужлӧм тайӧ нывбабаыс кужліс мӧй думыштны, мый пыр кежлӧ вужъясяс коми пармаӧ, мый сылӧн олан гажнас лоӧ со этійӧ кузиник, зумыд ныра да кызіник льӧбъяса Женяыс. Пӧшти кызь вит во нин со найӧ ӧти оваӧсь. Эз век кань моз кургӧмӧн коль тайӧ кадыс, веныс и дузъялӧмыс овліс, но сы вылӧ и эм олӧмыс.

...А тӧдмасьӧмныс регыдӧн и лои, Женялӧн карӧ локтан первой вежонас. Редакцияса ӧти уджалысь овмӧдіс Логиновӧс рӧдня ордас. Парижса кык судта керкаӧ — эм сэтшӧм места Сыктывкарын. Тані овлӧмаӧсь Наполеонлӧн войскаысь пленӧ веськавлӧм французъяс. Тадзи кӧвъясьліс тайӧ местаыслы Париж нимыс. Сыктывдінкарсаяс сэтчӧ стрӧитлӧмаӧсь ассьыныс гырысь короминаяс. Ӧти сэтшӧм керкаӧ и веськаліс Логинов. Вылыс судтаас асьныс олісны: кӧзяйкаыс да кагаа нылыс. Улыс судтаас ӧти жыр пуста вӧлі, мӧдын патерантка жӧ оліс. Комнатаас кӧрт крӧвать да пызан, плитаа ичӧтик кирпич пач сулаліс. Дыр кӧ овны тан, ковмас и пескӧн на заптысьны. Но гожӧм шӧр вӧлі, чайтӧ электроплиткаӧн пузьӧдас, эм со розеткаыс. Ничего, позьӧ овны. Сӧмын тай посводзыс вывті пемыд, мыйлакӧ ни ӧти ӧшинь абу. Нужникыс медся пемыд пельӧсас. Нужниксӧ и посводзсӧ ӧти электролампа югзьӧдӧ, включатель дорӧдзыс кималаснад лоӧ мунны. Кильчӧ ӧдзӧссӧ кӧ восьтан, дерт, югыд, но пӧдлавны тшӧктӧ кӧзяйкаыс, мед йӧзлӧн кань-пон эз пыр, крыса да.

Карӧ воан мӧд лунас Логинов муніс командировкаӧ, локтіс бӧрсӧ субӧтаӧ. Войнас пемыд посводзӧд мунігӧн и зурасисны воча ныр кык патерант. Кыдзи тай гораньӧн ворсігӧн, Евгений кималаснас восьлаліс стен пӧлӧн, но чуньяснас зурасис ныв морӧсӧ. Эз, эз чилӧст нылыд, кыдзи овлывлӧ виччысьтӧг инмӧдчӧмысь. Логинов извинитчис:

— Катерина?

— Да. А ті Евгений?

— Да. Вот и тӧдмасим. Бур вой.

— Бур вой, — вочавидзис Катерина, и дзуртовмуні комнатаӧ пыран ӧдзӧсыс.

Ӧта-мӧдыслысь нимсӧ найӧ тӧдісны кӧзяйкалӧн висьталӧм серти, а син на син эз на паныдасьлыны. Сэсся аддзысисны аски асывнас, ывла майӧгӧ тувъялӧм мыссян чуман дорын. Унзіль на, еджгов дзуг юрсиа, дженьыдик платтьӧа Катериналы воча сулаліс лӧсьыд туша-мыгаа, балябӧжланьыс велӧдӧм сьӧд юрсиа мужичӧй.

— И дыр кежлӧ татчӧ? — юаліс ныв, коді сулаліс шонді паныдсӧ и читкыртліс синъяссӧ.

— Енмыс кӧ тӧдӧ, — вешкыртліс вомсӧ Евгений. — Патера сеттӧдз. Гашкӧ, арӧдзыс. Мен ӧд ӧти комната кӧ и.

— Семьятӧм? Али алиментщик?

— Колостӧй, — не то рочӧн, не то комиӧн шуис Логинов. — А ті?

— Колостая, — нерыштіс Катерина и зэв гажаа нюммуніс. Зэвтчӧм вом доръяс увсьыс югнитісны мича пиньясыс, лётмунісны кузьмӧс исергаясыс. Сэсся бергӧдчис мыссян дозлань. Евгений бара чӧвтліс видзӧдлассӧ нывлань, ёвкмуні сьӧлӧмыс: «Ок, ладнӧй... Гашкӧ, гожйӧдчыны нуӧдлыны? Кӧсйысяс кӧ, сідзкӧ, кавалертӧм. А оз кӧ? Но и мед! Татьянаӧй статнӧйджык и мичаджык на вӧлі... Кӧн бара-й уджалӧ-а?»

— Луннас мый кутанныд вӧчны? — юаліс Логинов.

— Кысьыны. Ковта кыа.

— Этатшӧм шондіа лунӧ? Ветлам паркдорса лыа кӧса вылӧ. Гожйӧдчам, купайтчам. Мунігмоз пӧдвалса столӧвӧйӧ пыралам.

— Ог куж вартчынысӧ, некор на эг купайтчыв.

— Велӧда ме. Абу кӧ гусятор: кытысь рӧдинанад?

— Карпат гӧраясысь.

— О-о! Гуцулка, сідзинад. А кыдзи нӧ Комиас веськалінныд?

— Велӧдчи Ленинградын, экономист ме. Видзӧдӧмпӧръяысь, ті следователь?

— Мыйла?

— Ті жӧ менӧ допроситанныд.

— Журналист ме, пӧшти следователь. Катерина, вай «тэ» вылӧ вуджам.

— Пӧжалуйста.

Енэжыс помтӧм-дортӧм, пыдӧстӧм, быттьӧ кодкӧ мыськалӧма сійӧс ыджыд праздник водзын. Радио висьталіс кымӧртӧм поводдя. Долыд сьӧлӧм вылас Логиновлы. Сӧмын вот мойвиас-ӧ сылы тайӧ гӧгрӧсіник чужӧма гуцулкаыс. Аскӧдыс нинӧм оз вермы вӧчны: радейтӧ мича нывъястӧ, ӧттшӧтш вермас радейтны некымынӧс. Ӧдйӧ жӧ и вунӧднысӧ вермӧ. Гашкӧ, кутшӧмкӧ висьӧм тайӧ да? Али сы вылӧ и томлуныс. Кызь вит арӧснад кӧ он красуйтчы, кор сэсся. И батьыд пыдди тшӧтш красуйтчы. Тэ кодь арлыдаӧн муніс сійӧ фронт вылад, эз и аддзыв олӧмсӧ. Правда, тэнӧ да ыджыдджык чой-воктӧ вевъялӧма вӧчны. Гашкӧ, Катеринаыс и пара тэн да? Ӧдвакӧ. Институтас велӧдчигӧн, колӧкӧ, кыдзи мусукасьліс, код тӧдас. Колӧкӧ, нывдырсясьыс сыын нинӧм нин абу. Колӧкӧ, курас-карасыс нин и коли. Оз ков сэтшӧмыд. Пӧт сэтшӧмъяссьыс. Гуцулкаыс тай эськӧ вылын морӧса да, вӧсни платтьӧ улас со Карпат гӧраыс кодь кыпъялӧ. Татьяналӧн ӧкуратнӧйджык вӧлі. Гашкӧ, дзоля дырйиыс сёяныс эзджык тырмы да сійӧн. Бекйыс эз жӧ вӧв талӧн кодь кыз. Лунвывса бабаясыд, тыдалӧ, яяджыкӧсь. Кос печканыд оз жӧ ков. Вӧвлі сэтшӧмыс ӧти, некыті весиг малыштны прамӧясӧ. Кодлы кыдз, дерт: ӧтияслы колӧ кос, мӧдъяслы оз мешайт гос.

Евгений мыссигкості ӧтьведайтіс сы бӧрся Катерина. Бурлак зонмыд, тыдалӧ, кажитчис эз жӧ ӧтдортанаӧн.

— Луныс, Катерина, быттьӧ тэа-меалы. Пасьтав, мый колӧ, и айда гожйӧдчыны, — корис Логинов.

Найӧ мунісны лыаа туй вывті, Катерина частӧ сувтовкерліс, восьса кокни кӧмсьыс пыркнитліс посни изъяссӧ. Мунісны быттьӧ нэмӧвӧйся тӧдсаяс, воча ныр сёйисны столӧвӧйын. Парк весьтті йӧзӧс новлӧдлан катерӧн вуджисны мӧдлапӧлас. Кыкнанла берегас гольвидзисны нывъяс да зонъяс, асланыс посни внукъяскӧд локтӧмаӧсь и олӧма нывбабаяс да мужичӧйяс. Евгений нуӧдіс нылӧс лыа бӧжланьыс, кӧні куйліны да сулаліны ӧтка-ӧткаяс. Лыа кӧсаыс сэті вавевъяджык, но юсяньыс кымын ылынджык, сымын кос. Водзӧсӧ берег пӧлӧныс быдмӧны паськыд лапкоръяс.

Дӧрӧм-гачсӧ первойӧн пӧрччис Евгений, чӧвтіс плавгӧдӧм газет вылӧ. Сэтчӧ жӧ шыбитіс платтьӧсӧ Катерина, быттьӧкӧ таӧн керыштіс зонлы: на, видзӧд, кутшӧми ме! Еджгов дженьыд юрсиа, шыльыд да топыд вир-яя, турунвиж купайтчан костюма, Катерина сувтіс шонділань мышкӧн. Логинов, коді сьӧрсьыс вайис китырыс газет, аслыс и нывлы вӧчис наысь пилоткаяс.

— Медводз шонтысям, сэсся заводитам урокъяс.

— Кутшӧм урокъяс? — эз гӧгӧрво Катерина.

— Вартчан урокъяс.

— Он вӧйт? А то ме страхуйтчытӧм.

— Ог! Ме тэнӧ сідз велӧда, мый кос чаг моз ва веркӧсас кутан ӧшйыны.

— Видзӧдлам.

Ныла-зонма бергалӧмӧн пӧжисны водзсӧ-й бӧрсӧ. Сыктыв ю вӧлі лӧнь да дэбыд, дзуӧн-дзуӧн дышпырысь кывтісны керъяс. Евгений пырис морӧсӧдзыс ваӧ, корсис чорыдджык подулаин. Ныв ыръянитчис, но кияссӧ шевгӧдӧмӧн заводитіс кевны Евгенийлань.

— Эн пов, тані друг джумъяыс абу, — эскӧдіс сійӧс. Сэсся воча нюжӧдіс кияссӧ, тшӧктіс вӧйтчыны нылӧс кынӧм вылас. Буретш да тайӧс вӧчны вӧлі медсьӧкыд: век сувтсьӧ кок йылад.

— Вот тадз... вот тадз... — Евгений сывйыштіс нылӧс кос гӧгӧрыс, кымыньӧдіс ва веркӧсӧ. — Уджав кинад и кокнад, старайтчы лолавны ныр пырыд. Вот тадз... вот тадз...

Логинов кутіс Катеринаӧс быттьӧкӧ и кос гӧгӧрыс, но кытчӧ сӧмын эз инмывны киясыс: эстчӧ и татчӧ. Мӧдлаын кӧ, татшӧмторсьыд нылыд важӧн нин эськӧ кучкис пель дінад, но тані прӧститана делӧ.

— Шойччыштам, лолӧй тырис, — корис Катерина, но васьыс эз петны. — А тэ и збыльысь бур учитель.

— Учитель и эм, сӧмын филолог. — Евгений босьтіс нылӧс киӧдыс, ӧні нуӧдіс джуджыдджыкинӧ. Кымынясьӧмыс нывлӧн артмис аслас нин. Швачӧдӧ кинас и кокнас, но кутчысьны ва веркӧсас оз вермы. Евгений орччӧдчис, ӧтар кисӧ сюйис ныв морӧс улӧ и надзӧник кутіс уйны кывтчӧссӧ: «Лолав эн ыджыда, ки-кокнад рӧвнӧйджыка уджав... Тэ жӧ грамотнӧй морт, эн петкӧд менӧ ку пиысь, а то збыльысь вӧйта...»

— Мы-мы-мый?!

— Эн сёрнит! Вот тадз... вот тадз... Артмӧ нин, артмӧ. — Евгений идраліс кисӧ ныв кынӧм улысь. — Таті кокыд оз судз, тадзи и уй вӧляникысь, а ме орччӧн тэкӧд. «Тырмас», — аслыс сэсся шуис Логинов и петкӧдіс нылӧс ляпкыдінӧ.

Упкигтыр Катерина восьлаліс кос лыа вылӧдз. Мудзӧмысла гӧгӧр лыжалӧма.

— Мӧд та мында, и велалан, — Евгений небыдика инмӧдчис ныв чужӧмӧ, чунь помнас вештіс син вывсьыс кӧтасьӧм юрси пратьсӧ.

— Ме нӧ кымынӧд нин, кодъясӧс тадзисӧ велӧдін? — юаліс Катерина, ыджыд лӧз синъяснас зонланьӧ веськыда видзӧдіг.

— Чукӧртны кӧ, вартчӧм кузя ыджыд сборнӧй команда позьӧ котыртны, — шмонитӧмӧн вочавидзис мӧдыс.

— Ак, сідз?! — ыпмуніс ныв, кватитіс платтьӧсӧ да кӧмсӧ, бекъяссӧ вежньӧдліг ӧтарӧ ылысмис Евгений дінысь.

«Збыльысь тай гуцулка. Льӧмдінса нывъясыд абу татшӧмӧсь», — нывлань видзӧдіг думайтіс Логинов. Сэсся лыа вылысь босьтіс кӧлуйсӧ, лудъя берегас гачасис-дӧрӧмасис и веськыда вуджӧдчысь катерлань. Катерина муніс сылань жӧ, сӧмын лыа кузя. «Йӧй тэ, Катруся, йӧй. Муртса на-й тӧдсаӧсь, а вежӧгті нин, — мунігмозыс, надейнӧ, каитчис сійӧ. — Кажитчи кӧ, вӧтӧдас. Мый тон и кажитчи? Со тай мыйта нылыс гожйӧдчӧ, матыстчас кодкӧ дінӧ дай, бара кодӧскӧ велӧдны кутас, коскӧдыс кутлыны да...» Катерина сідз эз и бергӧдчыв бӧрвывсӧ.

Веськыдатӧ Евгений водз воис вуджӧдчанінас. Чеччӧ сьӧлӧмыс: некор на сы дінысь нылыд эз пышйыв, а со тай пышйис. Али донсӧ аслыс лэптӧ? Дыр гоньйӧдліс юрсӧ, кытчӧдз эз казяв кӧмтӧм Катеринаӧс. Абу водӧма лыа вылас, локтӧ, ваӧдыс пӧшти келӧ. Ныв воигкежлӧ и катерыс матыстчис.

— Катерина, извинит, мыйкӧ кӧ эз ло сідз. Ог кӧсйы, мед суседка дузгӧдчис ме вылӧ.

— Извинитнысӧ нинӧмысь. И ог дузъяв ме. Прӧста ог кӧсйы лоны сійӧ сборнӧй командаас.

Здук-мӧд мысти найӧ вӧліны нин гортладор берегын.

— Ветлам кино вылӧ, — чуйдіс Логинов.

— Ог. Ковта колӧ кыны.

Евгений муртса эз матькышт:

— Пӧрысь йӧз, быттьӧ со градвывса полӧкалӧяс, — кыз кынӧмаӧсь да карандаш кокаӧсь, и то гожйӧдчӧны. А тэ?

— Евгений, эн кыпӧд гӧлӧстӧ. Гозъяӧн чайтасны.

— Мы-ы-йӧн? Тэ кодь асныраыд мен ёна колӧ да... — бракнитіс Евгений и веськӧдчис кинотеатрлань.

«Эх, Катруся, Катруся. Сьӧлӧмыд сёрнитӧ ӧти ног, а кывйыд дзик мӧд ног изӧ, — бара, надейнӧ, ас вылас увгис Катерина. — Пуксяс вот Евгенийыс кутшӧмкӧ ныв бокӧ, гырддзанас инмӧдчавны кутас, сёрнитӧдны да. Мый лои мекӧд? Мыйла тадзи думайтсьӧ? Веськодяс!» Эз и тӧдлы, ӧшинь улас воис Катерина. Пырис керкаас, вежис косьмытӧм на купайтчан кӧлуйсӧ и кымыньӧн уськӧдчис крӧватяс.

Луннас кыкнанныс удж вылын, рытнас — гортаныс. Логинов дасьтіс командировкаын котыртӧм гижӧдъяс. Рытывбыднад унаысь петалас ӧшинь улас, куритчас. Кежавны эськӧ Катерина ордӧ, да оз на и лысьт. Луннас кӧ, мӧд делӧ. Катерина петалас жӧ, кылӧ, пос помӧдзыс, сулыштас и бӧр пырас. Ыкшалуныс кыкнанныслӧн тырмӧ, оз кӧсйыны ӧта-мӧд водзас честьӧ уськӧдчыны. Татьянакӧд ставыс прӧстӧджык вӧлі, сӧмын тай весьт судта милиционерыс век дӧсадитчис, тайкӧ эз лый Логиновӧс нагансьыс... Кӧть мый, а частӧ дум вылас усьлӧ Татьянаыс, Льӧмдінса бӧръя мусукыс. Торъя нин сэки, кор унмыс вошӧма. Мукӧд пӧраас некор думайтны нывъяс йывсьыс. Катерина дінӧ некутшӧм зон оз волывлы. Абу, тыдалӧ, друг видзысь, но мыйлакӧ вот кедзовтчӧ Евгенийысь.

Середаӧ ли, четвергӧ ли, сёр рыт тай вӧлі-а, кылӧ, дзуртыштіс Катериналӧн комната ӧдзӧсыс. Оз-ӧ кодлыкӧ кильчӧ ӧдзӧс восьтны пет? Вежӧглун ӧзйис Логинов сьӧлӧмын. Эз терпит да тшӧтш петіс.

— Виччысян кодӧскӧ?

— Да, виччыся.

Логинов восьтіс кильчӧ ӧдзӧссӧ: некод некӧн эз тыдав.

— Шуан, газетын пӧ уджала, а дзик йӧй тэ.

— Позьӧ и йӧймыны тадзинад, — шуис Евгений и топӧдіс нылӧс, заводитіс окавны бан боксӧ, вом дорсӧ, медся гилялана инъяссӧ. Кучкас кӧ, мед. Но кыдзи нӧ кучкас, кор вом дорыслы вом дор жӧ колӧ, кыдзи тай энь дзоридзлы ай дзоридз. Ӧгуреч кустад энь дзоридзсӧ кӧ он окӧд ай дзоридзыскӧд, кулӧ эньыс, гӧрддзасигас и кулӧ. Дерт, дзоридзьястӧ медсясӧ окӧдӧны мазіяс да малямушъяс ӧти чветсянь мӧдӧ лэбалігас, сэсся и тӧлыс найӧс гӧрддзасьӧдӧ. Но век жӧ мыйкӧ эм ӧткодьлуныс дзоридзьяс да йӧз олӧмын.

— Тырмас. Аски сэсся, — шӧпкӧдіс Катерина, а ачыс оз вермы торйӧдны кияссӧ зонлӧн голя гӧгӧрысь.

— Пыралам... Тэ ордӧ ли... Ме ордӧ ли... — ӧзйис Евгений.

— Сёр нин талун. Бур вой. — Катерина тапсьӧдіс аслас комнатаӧ, кылӧ, каличаліс ӧдзӧссӧ.

Локтан рытнас Логиновкӧд лои виччысьтӧмтор. Тадзи овлӧ сӧмын комедияясын. Ывлаыс сувтсӧн зэрис, и Евгений куритчис комнатаас. Эз кывлы ӧдзӧс дзуртыштӧмсӧ и Катериналысь. Но посводзас друг кылісны кок шыяс. Логинов кусӧдіс сигаретсӧ, уйкнитіс кыйны Катеринаӧс. Посводзас и збыльысь гӧбӧчын кодь пемыд вӧлі. Евгений сывйыштіс нылӧс и кутіс окавны тӧрытъя моз жӧ:

— Пыралам ме ордӧ...

Ныв эз водзсась. Воськовтісны порогсӧ и Евгений шай-паймуніс: сы водзын сулаліс кузь халата, лёзь юрсиа (Логинов дзугис), тіралысь вом доръяса Люция — кӧзяйкалӧн нылыс.

— Мамӧ суседъясӧ петіс. Детинаӧй узьӧ.

Логинов воштіс кыв-ворсӧ, но шуис:

— Пуксьы, со улӧсыс.

— Мам локтӧдз удитны колӧ, кусӧдам битӧ... — Халат кизьяссӧ разигтыр Люция матыстчис выключатель дорӧ. И сэк Логинов сувтӧдіс сійӧс, кутіс киӧдыс:

— Тэнад жӧ пи эм, а пиыслӧн бать.

— Ми юксьылім сыкӧд, ӧні ме лэбач кодь... Ыззьӧдін тэ менсьым вирӧс аслад окасьӧмӧн, — Люция век жӧ судзӧдчис да кусӧдіс бисӧ, шыбитіс халатсӧ крӧватяс: «Мый нӧ кос конда моз сулалан... Чашъя ӧд чужӧмтӧ... Лӧньӧд вир-яйӧс, со кутшӧм ме пӧсь...»

Евгений кыліс, кыдзи сы бердӧ ляскысьӧм нывбаба морӧссянь ӧвтыштӧ не то духиӧн, не то мам йӧлӧн, не то прӧстӧ том нывбаба ньылӧмӧн. Ачыс мыжа, Катеринаӧс пыдди окаліс Люцияӧс да. Но кыдз тайӧс висьталан? Оз, оз висьтав.

— Мыйла эськӧ корин? Он кӧ куж — велӧда... — шӧпкӧдіс Люция, коді ӧтарӧ кыскис Логиновӧс крӧватьӧдзыс.

— Сьӧктан кӧ? — Евгений дась нин вӧлі вӧчны ассьыс мужичӧй уджсӧ, кыдзи кыліс кильчӧ ӧдзӧсӧ гольӧдӧм. Быттьӧ петшӧралісны, Люция вирскӧба чеччис крӧватьысь, зон вылӧ ропкӧдчигтыр пасьтасис гугӧн ли, банӧн ли, шуис:

— Тссс! Тӧдлас кӧ мамӧ, юрӧс кералас. А тэныд, Логинов, вожтӧм гач колӧ новлыны...

Люциялӧн петӧм бӧрын Евгений сэсся эз нин пуксьы пызан сайӧ. Куйліс и думайтіс: правильнӧя-ӧ вӧчис тайӧ пӧрйӧ? Ӧтитор тӧдіс стӧча: му пырыс мунмӧн янӧдіс асьсӧ тайӧ том нывбаба водзас. Тӧдӧмӧн янӧдіс Катерина ради. Логинов регыд унмовсис. Сӧмын вой шӧр гӧгӧрын каличаліс ӧдзӧссӧ и Катерина.

Мича нылӧс моз виччысис Евгений шойччан лунсӧ. Оз кӧ дузгӧдчы, ӧтлаын лоасны Катеринакӧд. Гашкӧ, воис сэтшӧм кад, кор ӧткӧныдлы гажтӧм нин. Гашкӧ, семья лӧсьӧдан кад воис? Аскинас, кор Логинов паныдасис Люциякӧд, нывбаба шог синъясӧн видзӧдліс патерантыс вылӧ:

— Прӧстит, Евгений Витальевич, тӧрытъясьыд. Этшӧс воштылі... Мый сэсся вӧчан...

— Ме мыжа. Ачыд извинит...

Тадзи найӧ ладмӧдчисны, быттьӧ некутшӧм кутчысьлӧм эз и вӧв. Субӧта рытӧ, удж бӧрас, Евгений тотшкӧдчис Катерина ордӧ:

— Позьӧ?

— Пыр, пыр.

Комнатаын вӧлі сӧстӧм да аслысног кыпыд. Кыпыдлунсӧ сетісны ки помысь вышивайтӧм уна сера покрывалӧяс да стенын ӧшалысь ичӧтик коврикъяс. Тув йылын ӧшалысь кӧлуйсӧ вевттьӧма занавесӧн.

— Эсійӧ камодсьыс ӧтдор, ме немтор на эг ньӧб. Ог и кӧсйы. Кык во колис уджавны, сэсся ме муна татысь. Вӧр промышленностьын ме тані. Карпатад вӧртӧ лэдзӧны жӧ. Да и любӧйлаын верма уджавны кӧть бухгалтерӧн, кӧть экономистӧн.

— Тіян жӧ озыр предприятие, квартиранад, ме думысь, могмӧдасны.

— Ой, мый тэ. Начальствоыд бур квартираясын олӧ, а мукӧдыс коді кыдз. Семьяа йӧз и то частнӧй керкаясын олӧны.

— Да и районъясас тадзи жӧ. Миян Льӧмдін районын пӧшти став интеллигенцияыс олӧ кӧзяйкаяс ордын. Но миян поколение пӧ кутас овны коммунизм дырйи. Кутам надейтчыны, мый коркӧ ставторйыс лоӧ тырмымӧн.

— И тэ эскан талы?

— Колӧ эскыны.

— Коммунизмыдлы экономическӧй подув колӧ. А тэ тӧдан, кымын тысяча кубометр списывайтам вӧрсӧ быд квартал? Тэ филолог и экономикаас ӧдвакӧ мый гӧгӧрвоан.

— Тэ мындасӧ ог, а мыйсюрӧ гӧгӧрвоа. Ме волывла вӧр лэдзысьяс ордад и аддза ставсӧ ас синмӧн. Льӧмдін районса став леспромхозас вӧвлі, и быдлаын ӧткодь: сісьмӧ пӧрӧдӧм вӧрыс туй бокъясас.

— Правильнӧ. Кодкӧ пӧрӧдіс, кодкӧ кыскис туй бокас, ставсьыс мынтӧма ыджыд деньга, а вӧрыс потребительлы эз во. Вот и списывайтам разницасӧ. Да и сійӧс-ӧ сӧмын? Тадзи кӧзяйствуйтӧмнад коммунизмтӧ ассьыд пельтӧ моз он аддзыв.

— Кыдзи думайтан: вӧтӧдам-ӧ Америкатӧ йӧв да яй кузяыд? — эз бурмы сьӧлӧмыс Логиновлӧн.

— Мойд тайӧ, мойд. Видз-му овмӧстӧ ми велӧдім омӧля, но ӧти профессор коймӧд курсын лыддьыліс та йылысь лекция. Тӧдан, мый шуис? Посни грездъястӧ бырӧдӧмкӧд тшӧтш пӧ кутас бырны и ачыс крестьянствоыс. Правда, профессорсӧ вӧтлӧмаӧсь удж вывсьыс, удтысяна письмӧ кодкӧ мӧдӧдӧма обкомӧ, антипартийнӧй туйвизь пӧ нуӧдӧ.

— Гажтӧм сёрни ми тэкӧд панім. Вай лирикаӧ вуджам.

— Вай. Чай юан мекӧд?

— Ог. Ми ӧні тэкӧд мунам столӧвӧйӧ.

— А ог кӧ?

— Мунан, мися. — Евгений сувтіс нывлы воча, кӧсйис чупнитны бан боксӧ, но Катерина вешйыштіс бокӧ:

— Пемдас кор, сэки...

«Мыйся ӧтчаяннӧй баба!» — думыштіс Евгений, но эз дӧзмы. Петіс пос помас, виччысис сэні Катеринаӧс. Столӧвӧйын сёйӧм бӧрын Логинов нуӧдіс нылӧс Сыктыв берегӧ.

— Мыйла вадорӧ? Мый сэсь эн аддзыв? — пыксискодь Катерина.

— Кык кывйӧн висьтавны зэв сьӧкыд. Мӧд ног кӧ, вадорыс — менам олан гажӧй.

Юладорсянь пӧльтіс небыдик тӧвру. Чӧв оліс на йӧктан площадка, тыртӧмӧсь вӧліны паркса да кырйывса лабичьяс. Сӧмын мӧдлапӧлас нопъя кык морт, нывбаба да мужичӧй, собалісны лыа вывті, чукӧртісны тыртӧм сулеяяс. Неуна сёрӧнджык юргыны кутас музыка, юпӧлӧнса веж садйӧ чукӧрмасны йӧз — томъяс и верстьӧ.

— Кыдзи ме помнита ачымӧс, син водзысь аддза визувтысь ю, — лабичын пукалігӧн казьтыліс Логинов. — Мамӧ нэм чӧжыс стӧрӧжалӧ пароходствоын. А пароходствоыс дзик Эжва берегас стрӧитлӧма коркӧ керка. Сійӧ керкаас и быдмим тшыг нисьӧ пӧт куим чоя-вока. Школаӧдз вӧлі верст куим, ӧти классын кык во некод эг пукавлӧй. Кор пыри татчӧ институтӧ, разнӧй учреждениеяслы куті гижавны плакатъяс, рисуйтавны афишаяс, драмтеатрын весиг билет вузалысьӧн вӧвлі. Кык гожӧм асланым районнӧй газетын корреспонденталі. Вот тадзи нажӧвитчи, кӧмӧді-пасьтӧді ачымӧс карын велӧдчигӧн.

— Мыйла он гӧтрась, Евгений? Гӧтыртӧгыд и ӧні тэ тшыг нисьӧ пӧт.

— Сійӧн жӧ, мыйла и тэ абу верӧс сайын. А тшыгйӧн ме ог ов, тырмас ичӧтдырся лёк олӧмыс.

— Ме ӧд эг жӧ век ма паняв, но коркӧ мӧдысь та йылысь. Мунам, гашкӧ?

Кор воисны гортас, Катерина корис пыравны Логиновӧс чай юны. Эм пӧ кампет и печенньӧ. Пузьӧдісны чай, юисны, сэсся и пасибӧ пыдди Евгений шуис:

— Катерина, ме тавой тэ дінӧ кольчча. Кӧть караул горзы, ог пет.

Нылыд вель дыр чӧв оліс, сэсся ӧд сӧгласитчис:

— Сӧмын тшуп нырад: кутан кӧ пырны кинад бӧж улӧ — горӧда.

«Абу баба, а ведьма!» — думсьыс артмис Евгенийлӧн. Катерина кусӧдіс бисӧ, водіс зонлӧн сой вылӧ; нӧшта ӧтчыд ӧлӧдіс:

— Кутан кӧ вильшасьны, ыджыд ныртӧ курчча. Сідзи-й тӧд. Миян сиктын сэтшӧм обычай: нылыс кӧ чуркаа, сійӧс некод оз босьт гӧтыр вылӧ.

— Йӧй обычай, но чуркаа бабаыд мен оз жӧ ков.

— Жень, Жень... Тэнӧ позьӧ тадз шуны?

— Позьӧ, — буркнитіс Евгений.

— Жень, ньылышт димедрол. Узьтӧдан лекарство сійӧ. Омӧльджыка пессьыны кутан. Ньылыштан?

— Нӧйта вед, Катя, кутан кӧ серавны ме вылын. Гачтӧ лэдза и ньӧръяла, посводзас со важ гӧлик туплясьӧ.

Катериналы сэтшӧма кажитчис тайӧ шуӧмыс, мый ачыс чупнитіс зонлысь бан боксӧ, шуис:

— Бур вой.

Мӧдыс нинӧм эз вочавидз, сӧмын ыджыда ышловзис. Узисны кӧть и чоя-вока моз, Евгений асывнас чеччис сэтшӧм мудз, быттьӧ кутчысьліс ӧтпырйӧ дас бабакӧд. Сійӧ сэтшӧма велаліс Катерина дінӧ, мый муртса нин эз корав. Но бара на кучкис юрас: «Гашкӧ, ачыс чуркаа. Сэні, Карпатас, некод оз вай да и олӧ Комиас. Верӧс сайӧ утёвтӧм ради и, колӧкӧ, татӧнісӧ...» Ӧдва и мынтӧдчис тайӧ думъяссьыс Логинов. Вӧскресенньӧӧ сійӧ жӧ лыа кӧса вылас ветлісны, тӧдчымӧнъя гожъялісны. Куттӧг нин Катерина ӧшйӧ ва веркӧсас, кӧть эськӧ берегсяньыс ылӧсӧ оз на лысьт вартчыны. Евгений ӧтарӧ эскӧдіс асьсӧ: ветлытӧм ныв на, морӧс вылас сувтӧд карандаш — и то сувтас: абу со люсмунӧма, а чурвидзӧ.

Рытнас бара Катерина ордӧ пырисны. Локтіганыс магазинӧ кежалісны, ньӧбисны юмовторъяс. Электрочайник чуткылісны, калбас сорӧн жаритісны чипан кольк. Пукалісны пызан саяс воча ныр, гозъя моз. Камод йӧрсьыс Катерина сэсся кыз альбом вайис.

— Этійӧ код? А этійӧ код? — альбомсӧ листалігӧн юасис Логинов.

— Тайӧ чойяс менам. Со мамӧ да батьӧ. — Ныла-зонма пукалісны нин орччӧн и пельпомъясныс шонтісны ӧта-мӧдсӧ.

— Ставныс ловъяӧсь?

— Этійӧ чоя-вокаыс вӧлі двӧйни, война бӧрас нин гӧраясті котралігӧн тайӧ чойыс веськаліс мина вылӧ, кувсис. И батьлӧн судьбаыс трагическӧй. Начальнӧй школаас сійӧ вӧвлі директорӧн, а сэсся партизанъяслы отсасьӧмысь, школаас дзеблӧма налы дасьтӧм оружие, сійӧс ӧшӧдісны.

— Немецъяс сідзсӧ вӧчисны?

— Эз. Националистъяс. Унаӧс найӧ виӧмаӧсь. Ме ичӧтик на вӧлі.

— Карпат гӧраяс, — чуньнас чуткис ыджыд снимок вылӧ Логинов.

— Да. А со миян сиктным тайӧ, сизим километр кузя, гӧра бокшаӧдыс чукльӧдлӧ-мукльӧдлӧ.

— Автомата салдатъяс... Тэ со сэні жӧ, дзебӧны кодӧскӧ...

— Ме велӧдчи сэк Ленинградын, мӧд курсын, телеграммаӧн корлісны. Миян сиктысь, армияас пӧгибнитіс.

— Рӧдня?

— Абу. Дружитлім, письмӧасьлім. Со сылӧн фотоыс. Мичаник зонка, правда?

— Окасьлін?

— Кӧнечнӧ. Дзордзалысь яблоня улын.

— На! — вештыштіс ныр увсьыс альбомсӧ Логинов, чеччис да джодж кузяыс кутіс жӧдзны.

Катерина казяліс: вежӧгтіс Евгенийыс тайӧ висьтасьӧмсьыс, чужӧмыс другӧн букышмис, но эз пет аслас комнатаӧ.

— Жень, водны колӧ. Кольӧм вой унпӧт эз шед. — Катерина заводитіс лӧсьӧдны вольпасьсӧ. — Аски ӧд удж вылӧ.

— Ме тай сідзи жӧ думайта. — Евгений чӧвтіс дӧрӧм-гачсӧ улӧс вылӧ, нылысь водзджык на пырис шебрас улас. Катерина эз дӧзмы зонлӧн збоялӧмысь, мӧдарӧ, кажитчис на. Збоялӧ, а абу нем яндысьтӧм. Ныв муртса воис вольпасяс, Евгений босьтчис окавны сійӧс. Ярмӧмвывсьыд окаліс, окаліс, окаліс...

Лигышмунӧм Катерина шӧпкӧдіс:

— Жень, ме вӧрзьӧдлытӧм... Жень, меліджыка... Жень...

Кунис синъяссӧ войся чӧв-лӧньыс. «Рӧзбойник» — медбӧрти сӧмын и вермис шуны юрси йылӧдзыс пӧсялӧм Катерина.

Тьӧща ордын

И Евгенийлы, и Катериналы лунтыр кежлӧ торъявлӧмыс кажитчыліс помтӧм кузьӧн. Сёрнитчисны ӧбед вылӧ волывлыны гортас. Но нуръясьӧм пыдди пырджык дзуглісны Катериналысь шыльӧдӧм-мольӧдӧм вольпасьсӧ. Регыд и Катерина лоис Логиноваӧн. Арнас, ноябрь праздник бӧрын, найӧ вуджисны коммунальнӧй квартираӧ, кодӧс сетісны редакциясяньыс. Май водзвылын чужис налӧн ныв. Сӧмын локтан вонас вермисны мунны отпускӧ Прикарпатьеӧ. Москва пыр Львовӧдз лэбисны самолётӧн, водзӧсӧ — автобусӧн. Мойвиис сідз, мый местаӧдз найӧ воӧдчисны ӧти лунӧн.

Бура примитісны Евгенийӧс тьӧщаыс, гӧтырыслӧн мукӧд рӧдвужыс. Локтан рытас керка тырыс чукӧрмисны йӧз, мужикъяс сьӧрсьыныс босьтӧмаӧсь «горилка» дозъяс либӧ ас вӧчӧм вина, нывбабаяс вайисны ма, гуцул-нывъяс вылын мича серӧн вышивайтӧм ковтаяс. Сӧмын и кылан: «Слава Иисусу Христу», «Слава Иисусу Христу». Тадзи найӧ чолӧмасьӧны. Евгений вочавидзӧ: «Здравствуйте». Катерина вочавидзӧ сідз, кыдзи примитӧма налӧн: «Слава навеки богу». Сюрис стрӧка, и гӧтырыс Евгенийӧс петкӧдіс чуланӧ, коді вӧлі кладовка пыдди.

— Жень, быдӧн кутас лэптыны тост и тэныд ковмас юыштны. Тайӧяс юӧны зэв этша, ӧти румка дорас вермасны пукавны асылӧдзыс и сёрнитны гӧлӧс сибдымӧнныс. Мед эн коддзы, тэныд первой ковмас юны этійӧ вит чипан кольксӧ да стӧкан нӧк. Сэк тэнӧ некутшӧм «горилка» оз коддзӧд. Ладнӧ? — Катерина водзвыв розьӧдліс кольк кышсӧ. Верӧсыс эз пыксьы, юис кольксӧ и нӧксӧ.

Пызан сайын пукалысьяс варовитісны ӧта-мӧд вежмӧн, ок гораа. Рытывбыдӧн куштісны сӧмын ӧти румкаӧн. Евгений, тыдалӧ, ньылышталіс ыджыдджык вом тырӧн и лои юӧма кык румка. Тӧдіс кӧ, эз эськӧ мырдӧннас и сёй вит кольксӧ.

— Файній хлопец! — Евгенийлы мышкас кадысь кадӧ тапнитліс сыкӧд орччӧн пукалысь гуцул, Катерина чойлӧн мужикыс.

— Файній, файній, — сы бӧрысь шулісны и мукӧдъяс. Налӧн сёрниыс Евгенийлы вӧлі пӧшти гӧгӧрвотӧм и сылы инманасӧ рочӧдліс Катерина. Сэсся, сэсся гуцульскӧй сьыланкывъяс... Евгений татшӧм компанияас, кӧні этша юӧны да уна гажӧдчӧны, веськаліс, пӧжалуй, первойысь. Сійӧ чукӧрас, кӧні уна юӧны да этша гажӧдчӧны, пукавліс эз ӧтиысь. Логинов казяліс и сійӧс, мый гуцулъяс ыджыд вытяӧсь. Тадзи тай сылы кажитчис-а. Тьӧщаыс жаритліс вит петук, сӧмын вильӧдӧм лыясыс колины гольвидзан. Рытйысигкості Логиновъяслысь кагасӧ видзисны Катерина чойлӧн челядьыс. А чой семьяыс орчча керкаын олісны. Рӧдвужыслӧн разӧдчӧм бӧрын дыр на варовитісны эня-ныла — мамыс да Катерина.

Водз садьмӧ гуцулъяслӧн сиктыс. Войся пемыдыс муртса на вешъяс гӧраяс сайӧ, улич вылысь кылан нин йӧзлысь гӧлӧсъяс. Россия пасьтаын кӧ ас овмӧсъяс буретш сэки мездысисны скӧтысь, то Рытыввыв Украинаын татшӧм йӧйлунсӧ эз вӧчны. Катериналӧн чужан сиктас абу сэтшӧм семья, кӧні эськӧ эз видзны мӧс, порсь, дзодзӧг, чипан. Да и гӧтрасьысьяслы меддона приданнӧйыс кукань. Сэсся и свадьба вылад чукӧртчасны пӧшти став сиктнас, найӧс вердны-юктавны мыйӧнкӧ колӧ. Правда, и пӧдароктӧг некод оз лок.

Оз кольны сэні весиг ки пыдӧс пасьта пуктытӧм видз. Бобӧняньтӧ гожӧм чӧжнад ытшкӧны ӧти и сійӧ жӧ му вывсьыс куимысь. Вӧчӧны ӧти пиня гӧгрӧс зорӧдъяс. Тэчӧны турунсӧ сідз шусяна зубаняяс, миян ног сырсаяс, вылӧ. Ытшкӧм бӧрас кӧ дыр зэрӧ, турунсӧ шыблаласны ульнас, мыччысяс шонді и бӧр разӧдасны му вылас, косьтасны, но тшыкны оз сетны. Кузь зэръяс дырйи быд зубаня лоӧ разьлыны куимысь-нёльысьӧдз.

Эз кыккирудз пукав Евгений тьӧща ордас. И ытшкис литовкаӧн, и зорӧдасис. Ен праздникӧ йӧзлӧн шойччан лун, но кодалысь мортӧс он аддзы. Сэки ставӧн, гырысь и посни, гузьгӧны вичкоӧ. Вичкоыс медгажа местаас, сельсӧветкӧд да школакӧд воча. Сэні жӧ магазинъяс, клуб, кладбищеыс и. Мунан сизим километр кузя сиктсӧ помысь помӧдз и оз паныдась ни ӧти морт, коді эськӧ эз шу тэныд: «Слава Иисусу Христу!» Шуас и сизимдас арӧса старука, и дзодзӧгъясӧс ас йӧрас вӧтлысь квайт-сизим арӧса нывка, и мӧсъясӧс лудысь вайӧдысь том пастук, и бекъясӧдзыс кӧсаа гуцул-невеста. Сӧлан райцентрӧ ветлысь автобусӧ: пукалӧны сӧмын олӧма йӧз да нывбабаяс; мужичӧйяс, эм кӧть абу местаыс, сулалӧны. Пыдди пуктӧны тані олӧма войтырӧс. Челядь шыӧдчӧны мам-бать дінас «ті»-ӧн.

Евгений казяліс тайӧторъяссӧ медводдза лунъяссяньыс. Унатор тешкодьӧн кажитчис, но эз дивитанаӧн. Коми деревняясад кӧ мужичӧйыдлӧн мат-сӧтыд кыв йылас, то тані Логинов сідз эз и кывлы, кыдзи ёрччӧны гуцулъясыс. Ӧти лунӧ ачыс яналіс тьӧща водзас. Зять воигкежлас вӧчӧма сійӧ ас вина. Чуланас ыджыд бидон сулаліс, сэтчӧ и торйӧдӧма нырсӧ. Катерина ӧлӧдӧма мамсӧ: эн пӧ висьтав Женяыслы вина йывсьыс. Тьӧщаыс вежон кымын терпитіс, сэсся ӧд и висьталіс зятьыдлы. Эз румка, а эмаля кружка весиг пуктӧма бидон вылас. Катерина каганас, ичӧтджык чойыс да тьӧщаыс мунісны анькытш му вылӧ, верст сайӧ лоӧ гортсяньыс. Евгенийӧс колисны ӧшинь увсьыс ытшкӧм бобӧнянь бергӧдлыны. Мича, шондіа вӧлі луныс, мазіяслӧн да малямушъяслӧн зіньгӧмӧн тырӧма ывлаыс. Самолётъяслӧн лэбалӧмысь, кажитчис, гӧраясыс тіралӧны, йӧлӧгаыс на костын ува-авакылӧ. Евгений бергӧдліс куранӧн бобӧняньтӧ, сырса сатшкис, но турунсӧ зорӧдавны водз на вӧлі. Вот и пырис чуланад, восьтіс бидон вевтсӧ, ӧвтыштіс ныртӧ косялана вина дук. Ӧдвакӧ эм сэтшӧм винаыс, коді эськӧ ӧвтіс чӧскыд дукӧн.

Гумовтіс кружкаӧ юанторсӧ, петіс пос помас. Вӧрӧдыштіс ӧти яблоня, муӧ жмотмуніны банйӧм яблӧкъяс. Курччыштны да исыштны босьтіс медся мичасӧ, мукӧдсӧ, лунтырӧн гылалӧмъяссӧ, чукӧртасны рытнас да скӧтлы сетасны. Некытчӧ сэсся воштынысӧ. Вом тырӧн юнысӧ эз вермы, крепыд, трасичаыд. Кружка джынсӧ ӧтчыдйӧн глӧкнитіс. Кывтіс ӧд, эз бӧрӧн пет. Винаыс регыд и визлавны кутіс став вир-сӧнӧдыс. Сэтшӧм лӧсьыд лои, мый сьывны окота. Сикт кузяыс морт оз вуджӧрт. Сӧмын тшап дзодзӧгъяс лажъялӧны мир туй кузяыс. Гогзьӧны гораа. Пыраліс сигаретла да бара на кежаліс чуланад. Эз вӧвлы некор татшӧмторйыс: кружкаӧн гумлалӧ винатӧ. Тьӧщаыд абу на куш киӧн виччысьӧма. Юис да плешсӧ кӧрліс, чорыдысла синваыс петіс и. Сотӧ шондіыс. Пуксис потшӧсбокса луд вылӧ, заводитіс назӧдны вомгорулас:

Кӧнкӧ бӧрдіс гудӧк шы,

Дзольгис эзысь шор.

Менсьым сьӧлӧм вӧрзьӧдін,

И эг кыв ме налысь гор.

Тайӧ сьыланкывйыс, надейнӧ, дум вылас уси сы вӧсна, мый туй бокшаӧдыс сяльгис-визувтіс изъя пыдӧса шор. Некымынысь кыскыштіс сигаретсӧ и назӧдіс водзӧ:

И мед бӧрдӧ гудӧк шы, —

Дзольгы, эзысь шор!

Менсьым ыджыд муслунӧс

Некод тэ дінӧ оз торк.

Печиктіс сигарет помсӧ шорас, чеччис. Эз нин пыр чуланӧ. «Менсьым ыджыд муслунӧс некод тэ дінӧ оз торк» — тайӧ кывъяссӧ лӧвтігтыр Евгений мӧдӧдчис анькытш мулань жӧ. Асывнас тьӧщаыс индіс кинас: эстчаньын пӧ лоам. Му борйӧд сылань и веськӧдчис. Муніс джын туйсӧ кымын, пуксис бӧрӧзда бокӧ куритчыны. Ӧтарас и мӧдарас зэв паськыд картупель муяс. Шондіыслӧн да винаыслӧн жарыс вугыртӧдісны Евгенийӧс. Ойбыртіс да и пӧрис бӧрӧздаад.

Шуда на вӧлӧма коми зятьыд: бӧрсӧ локтіганыс тьӧщаыс жӧ и аддзис. Эз веськав бокӧвӧй син улӧ. Бӧрӧздаад дзескыд лоӧма Евгенийлы да пессьыны кутіс, деливӧысла ымзыны да. Ымзӧм шыас и матыстчис тьӧщаыс. Со коді вӧлӧма! Час куим узьӧма, палялан выйын нин вӧлі.

— Рӧзбойник... Юр яндзим мамӧ водзын! — ропкӧдчис верӧсыс вылӧ Катерина. — Пета да путкыльта бидонсӧ. Шулі жӧ: усьмӧныд оз юны миян! Мӧдысь вот ог босьт тэнӧ дай.

— Извинит, Кать. Этшаникӧн и гумовтлі, а чорыда дзенгис.

— Катруся, ме мыжа, ме, — дорйис зятьсӧ тьӧщаыс. Сылы нимкодь вӧлі, мый Евгений век жӧ видлӧма бидонсьыс юанторсӧ, эз ло весь вийӧдӧма. Видзӧдӧмпыръяысь, тьӧщаыс том дырйиыс вӧвлӧма Катерина кодь жӧ мичаник. Томӧн колис дӧваӧн, но верӧс сайӧ мӧдысь эз пет. Став вынсӧ пуктіс челядьсӧ быдтӧм-велӧдӧмӧ. А корасьысьыс, кыдзи висьтавліс Катерина, воліс морт куим. Эта мында скӧт со видзӧ, а гӧгӧр лючки-ладнӧ. Дерт, медічӧт нылыс да пиыс ёна отсасьӧны, семьятӧмӧсь на найӧ, мамыс дінын олӧны.

Логиновъяс отпускъяссӧ пырджык коллявлісны Прикарпатьеын. Евгений кӧсйис нулыны сэтчӧдз и ассьыс мамсӧ, но нулӧмыс сідз эз и ло. Сыктывкарӧдзыд тай воліс некымынысь. Вежонысь дырджык эз овлы: ог пӧ вермы юны кран ватӧ, дука пӧ, а чайтӧгыд пӧ абу олӧм. Радейтліс ассьыс моньсӧ да внучкасӧ Евгенийлӧн мамыс. Катеринакӧд первойысь аддзысигӧн сідзи и шуис: «Женя, карсьыс тай медмича дзоридзсӧ нетшыштӧмыд». Мамыс кувсис кутшӧмкӧ пытшкӧс висьӧмысь. Сы бӧрти Логинов веськавліс горт сиктас сӧмын командировкаяс дырйи. Дача босьтӧм бӧрын и Карпатӧ ветлӧмыс шочмис. Гӧтырыс пырджык мамыс ордын отпускалӧ, а Евгений стрӧитчӧ.

Таво, кӧкъямысдас сизимӧд вонас, бара на торйӧн кутасны шойччыны. Гозъя сёрнитчисны нин: Логинов аслас машинаӧн ветлас чужан районас, лун вит-ӧ-квайт сэні олас. Июль помыс мичаммыштіс, вӧлӧма на тай шоныдыс гожӧмыслӧн, сӧмын дыр-ӧ кежлӧ-а.

Пекничаӧ Логиновлы сетасны отпускнӧй. Во-мӧд сайын кӧ, пара доз эськӧ ковмис сувтӧдны удж вылад, ӧні абу сійӧ модаыс. Удж вылысь гортас мунігӧн сійӧ веськӧдчис рынок вылӧ. Луныс кӧть и жар, ырӧшӧн вузасянінын йӧзыс этша вӧлі. Муртса на сувтіс ӧчередьӧ, кодкӧ небыдика инмӧдчис сылӧн мышкӧ:

— Здравствуйте, Евгений.

— Здравствуйте, — падмыліскодь Логинов, кор аддзис ас водзсьыс ёна тшапитчӧм нывбабаӧс. Пӧим рӧма пашкыр юрсиа, кисьмӧм помидорысь гӧрдджык вом дора, зарни исергаяса да кыкнан киас зарни чунькытшъяса, сійӧ нюмъялігтыр видзӧдіс Евгенийлӧн синъясӧ: — Вунӧдін?

— Эг. Здравствуйте, Люция. Кыдзи мамыд? Ловъя-ӧ?

— Ловъя, миянкӧд сійӧ олӧ. Керкатӧ миянлысь разисны, мӧд во нин со эстӧні олам, — Логиновъяслӧн керкалань индіс Люция, висьталіс тшӧтш и адрессӧ.

— Тадзнадтӧ, бара ӧтлаын олам, сӧмын ті ӧкмысӧд квартираын, а ми ӧкмысдасӧдын.

— Со эсійӧ, коді тай ӧгурцысӧ ньӧбӧ, верӧс менам, — Люция видзӧдлассӧ чӧвтліс рыжӧй мужичӧйлань, коді сулаліс насянь неылын.

— Пиыдлӧн батьыс?

— Мый тэ, Евгений? Менам куим пи, куимнанныслӧн персональнӧй бать. Медічӧтыс тасянь.

Евгений Витальевич нӧшта ӧтчыд видзӧдліс гӧрд юрсиа мужичӧйлань, тӧдіс: да, сійӧ домоуправыс, кодкӧд сёрнитліс выль квартираӧ вуджӧм бӧрын. И виччысьтӧг юавсис:

— Люция, тіянлы жӧ сетлісны квартирасӧ выль серияа кирпич керкаысь?

— И тэ тӧдан сійӧ историясӧ!

— Ог сӧмын ме, унаӧн тӧдӧны... Пӧдлинӧ, кӧні нӧ уджалан? — мӧдарӧ вежис сёрнисӧ Логинов. Найӧ сулалісны йӧзсьыс бокын, кӧдзыд ырӧшсӧ юисны вом тырӧн.

— Нывбабаясӧс баситанінын. Дас во нин ме сэні. Висьтав привет гӧтырыдлы.

— Пасибӧ, висьтала. И ачыд мамыдлы висьтав, кыкнаннымсянь.

— Мед волас Катеринаыд миян салонӧ, ӧчередьтӧг примита. Ладнӧ?

— Ладнӧ, — юрнас довкнитіс Логинов. Вежсьӧма, ёна вежсьӧма Люция томдырся сертиыс. Эз мичмӧдны сійӧс ни краситӧм юрсиыс, ни краситӧм вом доръясыс, ни каргъялӧм синлысъясыс, ни сы вылын югъялысь зарниыс. Эз мун сылы и гипюровӧй ковтаыс, код улын люсвидзис жебаммӧм морӧсыс. Ачыс кадыс, ачыс олӧмыс быд морт вылӧ пуктӧ серсӧ и рӧмсӧ, кодӧс некор и нинӧмӧн он дзеб.

Льӧмдін вӧлӧк

«1987 вося июль 25 лун, субӧта. Вит час асыв. Дас нёль градус шоныд. Талунсянь ме отпускын. Ура! Маняшкакӧд петам туйӧ — Льӧмдін районӧ. Быдса тӧлысь кежлӧ ме мынла передачаясысь, летучкаясысь, планёркаясысь, куритчысь нывбаба-редакторъясысь. Мынла председательлӧн, сійӧс вежысьлӧн, главнӧй да старшӧй редакторъяслӧн телефоннӧй звӧнокъясысь да индӧдъясысь. Енмӧй-енмӧй, мыйта ме вылын начальникыс! Кыдзи асныра вӧлӧс, сідзи жӧ деркйӧны менӧ тыдавтӧм дом поводӧн то эстчань, то татчань. И со тӧлысь чӧж ме лоа дом поводтӧм». — Татшӧм пасйӧд вӧчис Евгений Витальевич аслас дневникӧ туйӧ петӧм водзвылын.

Шоркерӧсӧ вотӧдз Логиновӧс ордйис некымын ас машина. Шойччан лунад карсаяс тэрмасьӧны вӧрӧ. Быдӧн зілис воӧдчыны ягас первойӧн. А буретш медся тшака пӧраыс вӧлі. Евгений Витальевич ассьыс гӧрд платтьӧа Маняшкасӧ, Логиновъяс тадзи нимтісны машинасӧ, вӧтліс вӧляникысь, тэрмасьны вӧлі нинӧмла и некытчӧ. Эжва вомӧн пос вылӧ вотӧдз Логинов сувтӧдіс машинасӧ туй бокшаӧ, босьтіс кӧтӧдӧм марляӧ гартовтӧм дзоридзсӧ, кодӧс тӧрыт рыт ньӧбис базарысь, и веськӧдчис сиктса кладбищелань. Сэні некымын во нин куйлӧ Евгений Витальевичлӧн землякыс, ичӧтдырсяньыс медбур другыс Михаил. Гусӧ регыдӧн и аддзис, бура помнитіс местасӧ да.

— Здравствуй, Миша! — обелисквывса снимок вылӧ видзӧдіг чолӧмасис Логинов, пуктіс дзоридзсӧ гу вылас. — Катеринасянь привет тшӧтш вайи. Тӧдӧ-ӧ гӧтырыд-а: талун тіян свадьбасянь тырӧ комын во. Помнитан? Помнитан, дерт. Менам дневникын сійӧ лунсӧ гӧрд чернилаӧн пасйӧма. Сэсся и свадьбадырся фотоыд менам эм. Томиникӧн тэ гӧтрасин, быттьӧ сэки нин тӧдін, мый этша сетӧма тэныд овнысӧ. Свадьба лунаныд талунъя кодь жӧ шондіа, жар вӧлі. Гӧтырыдлӧн чойыс уджаліс райкомын и корӧма тшӧтш вӧлі сэтысь первой секретарсӧ. Помнитан Евлампий Игнатьевичтӧ? Медводз тай коддзис да унмовсис пызан саяд. Весьт судта и ачыс, да уна-ӧ сылӧн вын-эбӧс. Босьтісны ки вылас нывбабаяс да пыртісны пыді жыръяд, дзебисны занавес сайӧ йӧз син улысь. Ёна и «горько!» шуалім, ёна и окалін еджыд платтьӧа пушыд гӧтырыдлысь вом доръяссӧ.

Евгений Витальевич пуксис гудорса лабичӧ. Кыськӧ ылысь, ру пиысь моз, локтіс челядьдырыс. Со найӧ Мишӧкӧд, батьтӧм кык зонка, пукалӧны Эжва берегын, вуграсьӧны. Сибдас кӧ кодныслӧнкӧ вугырыс, суныштлас Мишӧ. Сійӧ ыджыдджык арлыднас и кузьджык тушанас. Оз кӧ вермы мездынысӧ, сэсся суныштлас Евгень. Кыкнанныс чери моз уялӧны. Арнас Евгень муніс первой классӧ, а Мишӧ — мӧдӧ. Изйӧн шыбласигӧн школасьыс ӧшиньсӧ жугӧдӧма да мӧд во кежлӧ второяс кольӧмаӧсь. Первой классын велӧдчигӧн Евгень медводдзаысь любитчис. Эз асланыс класса вылӧ, а мӧд классысь сьӧд кӧсаа Рита вылӧ, кодӧс мам-батьыслӧн кувсьӧм бӧрын ичӧтик чойыскӧд босьтісны детдомӧ. Ыджыдджык классын бура велӧдчысьяс отсасьліны ичӧт классаяслы. Евгеньлы отсасьысьнас буретш да веськаліс Рита. Урокъяс бӧрын нывка частӧ нуӧдліс детинкаӧс гортӧдзыс. Евгень шыбитас дӧра сумкасӧ лабич пельӧсӧ и нуӧдас Ритаӧс кисьмӧм лежнӧг сёйны. Кустъясыс дзик орччӧн берег пӧлӧныс.

Ӧтчыд став велӧдчысьясӧс нуисны шеп ӧктыны. Му пасьтаыс чумана нывкаяс да зонкаяс. Евгеньлы окота вӧлі Ритакӧд орччӧн ӧктысьны. Кӧні нӧ эськӧ Ритаыс? Зонка му помланьыс муніс, кӧні гырысьджыкъяс вӧліны. Сэтысь и аддзис нывкаӧс, Мишӧкӧд ӧти чуманӧ ӧктысьӧны.

— Мун татысь! — Мишӧлы лёкысь шуис Евгень. — Мун, мися! А то нӧйта!

— Мыйла? — чуймис Миша.

— Ритаыс менам, абу тэнад! — Евгень уськӧдчис ёртыс вылӧ да заводитіс кучкавны сылы морӧсас.

— Дзӧля на тэ, — мездысис Миша.

— Ме дзӧля? — скӧрмис Евгеньыд да выльысь уськӧдчис Миша вылӧ, конйыштіс. Кыкнанныс жмоткысисны идза подъя му вылас. Тупльӧдлӧны ӧта-мӧдсӧ. Рита торйӧднысӧ некыдз оз вермы, сыметь шашаритчӧмаӧсь ичӧтик петукъясыд.

— Куимнанным ӧти чуманӧ кутам ӧктыны. Ладнӧ? — лӧньӧдӧ зонкаясӧс Рита, на вылысь няйтсӧ пыркӧдігтыр.

— Ог! — дузъялӧ Евгень. — Мишӧ мед аслас чуманӧ ӧктӧ.

— Ладнӧ, — сӧгласитчӧ Мишӧ. Тайӧ вӧлі ныв вӧсна кык друглӧн медводдза и медбӧръя «дуэль». Куимнанныс лоисны бур ёртъясӧн. И Мишӧ, и Евгень ӧтмоза радейтісны Ритаӧс, и Рита кыкнаннысӧ радейтіс ӧтмоза. Ӧтлаын исласьлісны тӧлын, гожӧмнас ӧтлаын котравлісны вӧрӧ тшакла да вотӧсла. Сійӧ тулыснас, кор Евгень помаліс нёль класс да киас сетісны свидетельство, шуис Риталы синмас: «Кор быдма, гӧтрася тэкӧд». И чупнитіс нывкалысь вом дорсӧ. Зонкаяс сэки эз на тӧдны, мый найӧ дыр кежлӧ, а Мишӧ и пыр кежлӧ, торъялӧны сьӧд кӧсаа Ритакӧд. Велӧдчан во помасьӧм бӧрын татысь детдомсӧ вуджӧдісны Льӧмдінӧ.

Детдом местаас сэки восьтісны интернат, кытчӧ веськалісны тшӧтш и Евгень да Мишӧ. А примитлісны сэтчӧ медсясӧ ылі деревняясысь воӧм челядьӧс, нывкаясӧс и зонкаясӧс. Быдсямаыс веськавлісны: кузь киаыс и горшыс, скупыс и шаньыс. Кельтмаланьысь вӧлі ӧти зон, Клавдий нима, витӧд классӧ жӧ Евгень моз ветліс. Быд вежон сылы вӧлі мӧдӧдӧны гортсяньыс кык-куим туис йӧв. Либӧ пӧпутнӧйяскӧд, либӧ рӧдвужыс волывліс. Коран кӧ стӧкан йӧв, чунь помсӧ мыччылас. Ёнатӧ сёйӧ да муткыль кодь, лёльӧӧн жӧ и нимтісны. Интернат столӧвӧйын первой ӧтувъя сёянсӧ сёяс, сэсся лэччас да крӧвать увсьыс туиссӧ лэптас, дорсьыс и юас, улльӧв кӧть вылльӧв.

Ӧтчыд ужнайтны Евгень да Мишӧ эз петны столӧвӧяс йӧзыскӧд, Клавдийлысь йӧвсӧ шуисны юыштны гусьӧник. Туис джынсьыс на унджык вӧлі, асывнас вайисны да абу шоммӧма. Литра нёль тӧрӧ туисас. Юисны дорсьыс, вежласьӧмӧн. Мишӧ котӧртіс ва лагун дорӧ, юӧм пудыс мед ва содтыны туисас. Но челядьыд лагунтӧ труба дорӧ, тыдалӧ, нуӧмаӧсь. Абу. Сӧмын локтіганыс ваясны, ваӧн тыртасны да. Мый вӧчны?

— Вай кудзалам, — чуйдіс Евгень.

— Вай, — ошкис Мишӧ. — Менам буретш тӧрӧпитӧ.

Вомнысӧ вежньӧдлігтыр ӧттшӧтш заводитісны. Важ мындаыс лои йӧлыс туисас да вӧлисти сяльгӧмсьыс дугдісны. Тупкисны дозсӧ да пуктісны важ местаас, асьныс столӧвӧйӧ петісны. Узьлан корпусыскӧд орчча керкаын столӧвӧйыс.

Мыйӧн нин ставӧн водісны да би кусӧдан кад воис, Клавдий, кылӧ, туиссӧ восьтіс. Юӧ, да ньылалӧм шыыс весиг кылӧ.

— Клавди, кисьт мен ӧти стӧкан йӧв, кынӧмӧй мыйкӧ висьӧ, — тайӧ Мишӧ шыӧдчис.

— Жодзмӧма. Тайӧн ещӧ на кынӧмыд висьмас, — вочавидзӧ Клавдий и нӧшта на азымджыка ырскӧ йӧвсӧ.

— Скуппоз, — нурбыльтіс Мишӧ и шебрасис юр выв тырыс.

Муртса вевъяліс вевттьыны туиссӧ, Клавдийлӧн кынӧмын заводитчис «концерт». Кузь войбыд сійӧ лажвидзис нужникын, тайкӧ эз вошты веськыд сювсӧ. Та бӧрын Клавдий эз нин дзеблы туиссӧ крӧвать улас, ваян лунас жӧ катӧдліс столӧвӧйӧ и пулісны йӧла рок. Верстьӧ воясӧ нин, кор аддзысьлісны Евгений да Михаил, эз кольлыны казьтывтӧг тайӧторсӧ. И кыкнанныслы лолі яндзим ичӧтдырся пакӧститчӧмсьыс.

«Но, Мишӧ, бӧрсӧ мунігӧн сэсся кежала, — обелисквывса снимоклань видзӧдіг думсьыс прӧщайтчис Евгений. — Чужан сиктсьыд, ӧшинь увсьыд китыр му гартышта да вая. Риталы, Маргарита Сергеевналы, поклон тэсянь висьтала. Мыйлакӧ век гӧрд дӧрӧмаӧн тэнӧ ме вӧтала. Гашкӧ, май первой лунӧ кулін да сійӧн. Уна флаг дӧлаліс сэки. Гӧрд дӧраӧн эжӧм горт дорад дыр пукалі да сійӧн ли. Гажа, югыд шондіа сэки вӧлі первомайыс. Эжва дорса луд вылын войтырыс гажӧдчис, гудӧкасин тэ налы. Помнитан? Гортад локтін да крӧватяд нюжӧдчин: шойччышта пӧ. Мый йылысь тэ сэки думайтін — некодлы некор не тӧдны. Гашкӧ, партийнӧй выговоръяс йывсьыд, кодъясысь тэ шоча мынлін аслад асныралӧм вӧсна? Сійӧ пӧраас кӧ тэ кодьсӧ шулісны асныраясӧн, то ӧні найӧ лоисны перестройкаын нырщикъясӧн. Жаль, эн ов тэ тайӧ лунӧдзыс: водӧмыд сэки пыр кежлӧ шойччыны. Тайӧ лоис тэныд, роноӧн веськӧдлысьлы, медбӧръя выговорӧн.

Сэки, керкасьыд петкӧдӧм водзвылын, тэ дорӧ старукаяс чукӧртчисны, морт комын. Молитва сьывтӧг пӧ ог лэдзӧй петкӧдны, шуӧны найӧ. Коммунистӧс дзебигӧн пӧ молитва абу положено, шуис райкомса ӧти уджалысь да кутіс вӧтлавны старукаястӧ. «Сьылӧй, мамашаяс, сьылӧй», — кылі ме сэки зэв тӧдса гӧлӧс. Видзӧда: сывсӧ паськӧдӧмӧн меланьӧ матыстчӧ майор. Да тайӧ жӧ Клавдий! Чайтлі, мый сійӧ век на уджалӧ Льӧмдінса милицияын, а вӧлӧмкӧ, вуджлӧма татчӧ. Став сиктнас колльӧдісны тэнӧ, уна-уна венокъясӧн. Помнитан?..

«Помнита...» — снимоквывса другыс быттьӧ лапнитіс синъяснас и дыр колльӧдіс видзӧдласнас Евгенийӧс.

Зумыш чужӧмӧн Логинов восьлаліс важ да выль крестъяс пӧлӧн. Кыдзкӧ абу лӧсьыд сьӧлӧм вылад, кор аддзан татшӧм серпассӧ. И мед регыдджык вунӧдчыны, пуксис руль сайӧ и включитіс радио. Кыліс Анна Германлӧн гӧлӧсыс.

— Радейтам ми тэкӧд, Маняшка, мыла сьыланкывъястӧ.

— Да-да, — тутӧстіс аслас ёсь гӧлӧсӧн Маняшка и вӧрзис местасьыс.

Туйыс кажитчис сэтшӧмӧн, быттьӧ гимнастка шевкнитӧма ассьыс кузь лентасӧ и веськалӧма тайӧ вӧлӧкас. Сійӧ дзирдаліс шонді водзас и збыльысь вӧлі шӧвк лента кодь. Ӧтар-мӧдарас сулалісны то веж лыска, то веж коръя пуяс, быттьӧ лӧз енэжсяньыс ӧшлӧм занавесъяс. Кӧть кутшӧмӧн эз вӧвны кольӧм воясыс, но уджалысь морт колис ас бӧрсяыс нэмӧвӧйся памятникъяс. На пиысь ӧти — со тайӧ шыльыд туйыс, кодӧс писькӧдісны тшем парма да паськыд нюръяс вомӧн.

— Эн тэрмась, Евгений, вӧляникысь менӧ нуӧд, — шуӧ Маняшка. — Кайяс со уліті лэбалӧны, вермасны зурасьны менам кӧрт нырӧ.

И Логинов чинтӧ мунан ӧдсӧ. Катеринакӧд дачаӧ мунігӧн зурасьліс нин ӧти пышкай. Сувтӧдісны сэки машинасӧ, петісны, а пышкайыд бампер костас ляскысьӧма. Гӧтырыс бӧрдігтыр шыльӧдіс и пӧляліс лэбачтӧ, но кысь нин, юрыс гыж ыджда и эм да. Дзикӧдз дзобалӧма. Катерина зыр босьтіс, гу кодйыштіс, сэтчӧ и дзебис пышкайтӧ. Лунтыр сэсся кыкнанныс руш сёркни кодь вӧліны. Талун асыв сідзи и шуис Катерина:

— Туйыд кузь, видзчысьӧмпырысь ветлы.

Пожӧма яг весьтӧ воис. Эз эськӧ мудз, но тані шойччыны шуис. Тӧдӧ тайӧ местасӧ Логинов, важ туйӧдыс на унаысь прӧйдитліс таті. Редакцияса шофёркӧд ягсьыс тшак вотлісны. Гулыд да кыпыд вӧрыс. Пуксян ялаа ягас, да пӧшти километр гӧгӧр тыдалӧ. Водзын, туй бокшаас, кык ичӧт машина сулалӧ. Шоркерӧс дорын найӧ и панйисны Логиновӧс. Лӧнь, тӧвру весиг абу. Аукайтӧм оз кыв ни, неылын сӧмын понъяс увтчӧны. Тасянь матын сикт эм, со важ туйыс сэтчӧ пырӧ. Евгений Витальевич пурт да дӧра сумка босьтіс, вӧрас кежис. Сукарӧсь сера выль дӧрӧмсӧ ни кокни кӧмсӧ эз веж, кӧть и вӧлі багажникас вежан кӧлуйыс. Гажа ягӧдыд ветлӧмыд карса паркын гуляйтӧм кодь жӧ. Воськов-мӧд и вӧчис, еджыд гоб аддзис, орччӧн мӧд, водзынджык коймӧд... Шляпаыс вылісяньыс сьӧдов, а мыйлакӧ еджыд гобӧн шуӧны. Пӧтӧслун сертиыс пӧ порсь яй кодь. Гашкӧ, сы вӧсна и шоч местаын быдмӧ. Сумкасӧ здук-мӧдӧн и тыртіс. Ӧтиӧс сӧмын кокнас нетшыштіс, вывті нин мичаӧн кажитчис да.

Тшак тыра сумкасӧ багажникас пуктіс, сэні ыркыдджык. Сӧмын лӧсьыд кокасӧ колис, син водзас панель вылас сувтӧдіс. Пӧсь чай юис термосысь. Радио ворсіс вальсъяслысь мелодияяс. Тайӧ шыясыс бара на вайӧдісны сійӧс кольӧм кадас, квайтымынӧд вояс заводитчанінӧ.

...Воддза кык восӧ редакцияын уджалігӧн Логиновлӧн волытӧм эз коль ни ӧти сикт ни посёлок. Район ыджыд, туйяс шогмытӧмӧсь, автомашинаяс ветлісны этша, гежӧда на лэбалісны самолётъяс. И кузь вӧлӧкъяссӧ, мукӧддырйи ветымын верстӧдз, ковмыліс вуджны подӧн. Ничего на, кор веськалан туяс кыкӧн, а ӧткӧныдлы ёна на и шуштӧм. Ӧтчыд, Кельтма вожӧ командировкаӧ, лӧсялісны Клавдийкӧд. Милицейскӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджаліс Льӧмдінын следовательӧн.

— Мир туй кузяыс кӧ, сиктӧдзыс лоӧ верст кызь, а мунны кӧ визир кузяыс, то джынвыйӧ матынджык, — паськыд плешсьыс ньылӧмсӧ чышкаліг шуис Клавдий. — Веськыд мат жарысла, а вӧрад ыркыдджык.

— Ладнӧ, вай веськыдалам.

— Мый могысь тэ командировкаас тайӧ сиктас? — визир вылӧ кежӧм бӧрын юаліс Клавдий.

— Менӧ быдтор интересуйтӧ. Медводз, дерт, колхозын делӧяс.

— Тэ тӧдан, коді сэні председательыс?

— Ог, первойысь локта.

— Бать менам. Нелямын нёльӧд восянь нин. Кок пӧлӧн локтіс война вывсьыс. Омӧльтчис бӧръя кадас, сьӧлӧмнас висьӧдчӧ.

— Сідзнад, тэ гӧститны локтан?

— Да. Отпускӧ петі.

— Мыйла эськӧ лётйӧдлан эсійӧ пушкасӧ бек вылад? Кӧть нин мед портфеляд дзебин.

— Оз позь, Женя. Тайӧ вӧрыс медся ошка местаяс. Вермам быд здукӧ паныдасьны топтыгиныдкӧд, кулакнад сійӧс он дзобӧд. Ме тэнӧ тӧдмӧда нывбаба-вӧралыськӧд, коді буретш тайӧ местаяссьыс лэчкӧн да пищальӧн чергӧдіс дас вит ош.

Логинов кӧ ӧнӧдз видзӧдлывліс сӧмын кок улас да Клавдийлӧн паськыд мыш вылӧ, то ёртыслӧн кывъяс бӧрын кутіс дзоръявны ӧтарӧ и мӧдарӧ. Збыльысь, абу нимкодьтор ошкӧд паныдасьӧмыд. Мытшасисны кутшӧмкӧ шорӧ. Посйысьӧмӧн позьӧ вуджны сійӧс, но мӧдарас пласьтвидзӧ помтӧм нюр.

— Мырпома нюрӧ воим. Ковмас веськӧдчыны шуйгавыв, ордйӧдны нюрсӧ. Менам кок туйысь ылӧ эн кеж.

— Мыйла?

— Пӧтка гуӧ верман веськавны. Кыйсьысьяс сэтшӧм нальксӧ вӧчӧны. Кодъясны вель джуджыд гу, пыдӧсас сатшкасны некымын ёсьтӧм шы, гусӧ лыскӧн вевттясны, лыс вылас сам пуктасны. Дозмӧрыд пуксяс пелысьтӧ кокавны и вӧйӧ гуас. Войнаӧдзыс ёна тадзитӧ кыйсьылӧмаӧсь, пуля-порок оз ков. Ӧні вӧралысьыс этша, кӧть и эм пуля-порокыс. — Клавдий друг сувтіс, видзӧдліс гӧгӧрбок. — Вот и медводдза ош сіт. Лок, видзӧдлы. Со кок туйыс, быттьӧ морт пуктылӧма ки лапасӧ. Шорас, тыдалӧ, юны волӧма. Пӧжалуй, тані и шойччыштам. Куритчы, ме сы кості пас вӧча. Тайӧ важ керас места. Во сё, гашкӧ, и унджык сайын кодкӧ керка кер пӧрӧдлӧма. Сідзкӧ, сиктӧдз абу нин ылын.

Клавдий кыскис портфельсьыс бумага лист, крепитіс сійӧс ӧти пожӧмӧ, Логинов дінсянь воськов комын сайӧ. Перйис кобурасьыс ыджыд сьӧд пистолетсӧ, велӧдіс ёртсӧ, кыдзи вӧдитчыны сыӧн. Витысь дорвыв первойӧн лыйис Клавдий. Кыкнанныс матыстчисны паса пожӧм дінӧ. Став пуляыс розьӧдӧма бумагасӧ. Розьяссӧ Клавдий кресталіс карандашӧн и бӧр ылыстчис важ местаас. Пистолетса магазинӧ содтӧд патронъяс сюйӧм бӧрын витысь жӧ лыйис и Логинов. Быд лыйӧм бӧрын сійӧ дыр метитчыліс, но став пуляыс лэбовтӧма пасысь бокиті.

— Кыдзи кутан актируйтны патронъястӧ? — юаліс Логинов.

— Свинечыд абу зарни, актируйтам. Зато матігӧгӧрысь став ловъя ловсӧ повзьӧдім. Локтан во татчӧ самолёт кутас лэбавны, пуксян места сылы вӧчӧны.

Логинов сэки эз на куж думыштны, мый воас кад и сійӧс мӧдӧдасны райкомсянь буретш тайӧ колхозас гижны кукуруза «кынталӧм» йылысь, мый буретш Клавдийлысь батьсӧ мездас партийнӧй выговорысь. Ассьыс аскиа лунсӧ эз тӧд и Клавдий. Ӧти арся рытӧ берег пӧлӧн гортас мунігӧн сы вылӧ уськӧдчасны кык морт: ӧтиыслӧн киас кӧрт лӧм, мӧдыслӧн зор. Лӧмӧн кучкӧмсьыс нин вермис кувны старшӧй лейтенант, но садьсӧ воштытӧдз на вевъялас лыйны ӧтиыслы и мӧдыслы. Вӧлӧмкӧ, ӧти вӧр посёлокын петкӧдӧмаӧсь кӧм-пасьӧн вузасян магазин. Мыжаяссӧ эрдӧдӧм кузя делӧсӧ нуӧдӧма Клавдий. Вель дыр олӧма посёлокас, юасьӧма уна йӧзӧс. Гусялысьяснас вӧлӧмаӧсь тайӧ кык мортыс, водзті некымынысь судитлӧм преступникъяс. Найӧ кӧсйӧмаӧсь вины следовательӧс и шыбитны шойсӧ Эжваас. Тадзи висьтасьӧма суд вылас ловйӧн кольӧмаыс. Дыр куйлӧма больничаын Клавдий. А бурдӧм бӧрас корӧма вуджӧдны мӧд районӧ. Дыр нин сійӧ Шоркерӧсын, ӧні подполковник.

Татьяна

Евгений Витальевич кежӧдіс машинасӧ туй бокӧ, гораммӧдіс радиосӧ. «Маяк» радиостанция сетіс то ӧнія сьыланкывъяс, то стариннӧй музыка. Вальслӧн мича шыясыс веськыда малалӧны Логиновлысь сьӧлӧмсӧ. Кор нин сійӧ танцуйтліс бӧръяысьсӧ? Збыльысь ӧмӧй Льӧмдінса культура керкаын? Босьтіс лӧсьыд кока тшаксӧ, шляпа вылас визьйӧдліс отвёрткаӧн син, ныр, вом и пель. «Ӧні ми, Маняшка, лоим куимӧн, — машинаыскӧд думсьыс сёрнитіс Логинов. — Татшӧм кока нывкӧд танцуйтлі ме коркӧ Льӧмдінын. Сэки тэ, Маняшка, эн на вӧв вӧльнӧй светас. Кылан?» — «Кыла!» — ӧтчыд тутӧстіс Маняшка.

...Бура помнитӧ Логинов сійӧ субӧта рытсӧ. Пӧжалуй, первойысь эз кай выходнӧй кежлӧ чужан сиктас, кӧть и пристаньын сулалісны тӧдса пыжаяс. Йи кылалӧмсянь да Эжва сувттӧдз позис ветлыны гортас ва туйӧн, а тӧвнас ветлісны леспромхозлӧн машинаяс. Оліс Логинов редакцияса неыджыд жырйын, кодӧс вӧчлӧмаӧсь стӧрӧж-уборщицалы. Редакциякӧд ӧти керкаын и типографияыс. Уборщицаыс вӧлі татчӧс, льӧмдінса, идрасьны-пелькӧдчыны медсясӧ волывліс рытъяснас, оліс тасянь неылын ыджыд да зумыд короминаын. Редакциякӧд орччӧн партиялӧн райком, воча — милиция, стынбӧжладорас — столӧвӧй, туй горувланьыс — пристань да почта. Ответственнӧй секретарлӧн кабинетсянь тыдаліс сиктлӧн кывтыдыс и катыдыс, зэв паськыд да шыльыд видзьяса мӧдлапӧлыс, лӧнь Эжвалӧн чужӧмбаныс. Радейтіс ассьыс уджсӧ журналист Евгений Логинов. Гижис эз сӧмын асланыс районнӧйӧ, мыйысь сылы мынтӧны сэкся кадӧ вель ыджыд удждон — кӧкъямысдас куим шайтӧн тӧлысь, но и карын петысь газетъясӧ, радиоӧ.

Сійӧ субӧта рытас Логинов веськӧдчис культура керкаӧ танцы вылӧ. Паськыда ойдӧм Эжваладорсянь ӧвтыштіс лун тӧв. Лӧп-ёгысь весалӧм сикт вӧлі тулысыс кодь жӧ мича. Вежӧдіс луд, вежӧдісны ӧшинь увъясын пуяс. Лэччысь шонді улын зарни дзирдъясӧн солькъясис вӧвлӧм вичколӧн юрйылыс. Вичкоас неважӧн восьтісны нянь пӧжалан завод. Тайӧ чой йывсяньыс, кытчӧ стрӧитлӧмаӧсь культура керкасӧ, бура тыдалісны матысса сиктъяс да посёлокъяс. Эстӧні, рытыввывладорас, верст комын сайын Логиновлӧн чужан сиктыс. Ӧні, надейнӧ, сэтчӧс клубӧ тадзи жӧ чукӧртчӧны том йӧз. Найӧс кутасны гажӧдны асланыс гармонистъяс. Гудӧкӧн ворсны кужӧны сэні гырысь и посни. Рытыс кӧ мича, кутасны сьывны-йӧктыны клубдорса паськыд эрд вылас.

А тані, Льӧмдінын, ворсіс радиола. Культура керкалӧн залыс тырӧма йӧзӧн — ставныс томӧсь, мичаӧсь, вӧччӧмаӧсь. Логинов пыр и казяліс: нывъясыс ёна унджыкӧнӧсь. Сідзкӧ, рытсӧ нуӧдысьлы ковмылас оз ӧтчыд юӧртны «дамскӧй» вальс, кор нывъяс корӧны кавалеръясӧс. Евгений неважӧн на ньӧбӧм руд костюма, дӧрӧм кӧлыссӧ лэптӧма пинжак воротник вылас. Стен пӧлӧныс сулаліс сы мында мича нылыс, мый синмыд кылалӧ. Зонлӧн видзӧдласыс мытшасис сьӧд юрсиа ӧти ныв вылӧ. «Тӧрыт ме сыкӧд аддзысьлі райбольничаын, — тӧд вылас уси Логиновлы, — Таняӧн шуӧны». Да, сідзи и вӧлі. Редакцияӧ звӧнитлісны райздравсянь, шуисны, хирург Владимир Николаевич Липин пӧ вӧчӧ куимсёӧд операция. Колӧ жӧ морт йывсьыс гижны очерк. Сы могысь и ветліс больничаас. Владимир Николаевичлы да Евгений Витальевичлы пӧсь чай вайис медсестраыс. Сэки и шуис хирургыс нимнас: аттьӧ пӧ, Танюша. «Татьяна Самойлова» — юрас кучкис сэк Логиновлы. Збыльысь, медсестра Таня чужӧмнас мыйӧнкӧ да муніс артистка Самойловалань.

Пельпом вылас павгысьӧм пушыд юрсиа Таня ӧні сулаліс Логиновсянь неылын, но некыдз эз вочаасьны синъяснаныс. Радиола заводитіс ворсны «Дунайские волны». Ӧти бӧрся мӧд кытшӧ петісны параяс.

— Бур рыт, Таня, — матыстчис ныв дінӧ Логинов. — Позьӧ?

— О, Евгений Витальевич! Бур рыт.

— Прӧстӧ: Евгений либӧ Женя.

— Ме первойысь аддза тэнӧ танцы вылысь. — Татьяна, тӧдӧмысь, кыліс, кутшӧм кокниа новлӧдлӧ сійӧс зонмыс, кутшӧм меліа кутӧ сійӧс вӧсни коскӧдыс, кутшӧм шоныда кутыштӧ сылысь кисӧ.

— Шойччан лунъясӧ ме гортӧ кайлывла. Мам сэні, чой и вок, ставыс ас йӧз. А ачыд тэ татчӧс?

— Д-да, татчӧс, — эз веськыда вочавидз Татьяна. — Ола вичкоыскӧд орчча керкаын. Рыт и асыв чӧскыд нянь дукыс пырӧ менам ӧшиньӧ. Лыддьылі репортажтӧ, ӧшыбка лэдзӧмыд.

— Кутшӧмӧс?

— Сэні гижӧма: Льӧмдінын пӧ воссис нянь пӧжалан выль завод. Кутшӧм нӧ выль, вичкоыс, гашкӧ, кымын нэм нин сулалӧ. Индыны коліс, мый вӧвлӧм вичкоын воссис.

— Танечка, мыйла тэ абу журналист? Буретш да, сідзи и гижлі, но газеттӧ петтӧдзыс на лыддьӧны райкомын, сэні и тшӧктісны шыбитны «вичко» кывсӧ.

— Гашкӧ и, ен-ӧбразъястӧ керкасьыд тшӧктасны шыблавны?

— Вот ог тӧд. А тайӧ кывсьыс весиг Евлампий Игнатьевич, первой секретарыс райкомсьыс, редакторӧс аслас кабинетӧ корліс.

— Видзӧдтӧ, кутшӧм стрӧг тіян.

— Да, быд кыв вӧсна колӧ кыв кутны. Сьӧкыд удж, оз быдӧн вермы журналиставны, — кыдзкӧ быттьӧ асьсӧ лэптыштіс Логинов. Радиолаыс ворсіс сэтшӧм гораа, мый ӧткымын кывъяс ковмыліс шуны ӧта-мӧдыслы пеляс.

— Лӧсьыда новлӧдлан, миян зонъяс тадзитӧ оз кужны.

— Тӧдан, коді ме? — шуис Евгений и заводитіс лыддьыны нывлы кывмӧнъя:

Билетный бог. Рассказов сочинитель.

Чуть-чуть поэт. Чуть-чуть корреспондент.

И танцев неизменный устроитель.

Лишь напоследок ты — студент.

— Тэ йылысь?

— Да, тайӧ эпиграммасӧ гижлісны ме вылӧ институтса стенгазетын.

— А мый сійӧ «билетнӧй богыс»?

— Велӧдчигӧн драмтеатрын уджавлі билетъяс вузалысьӧн.

— Нажӧвитчин?

— Кыдзи помнита ачымӧс, век нажӧвитча, но некыдз ог озырмы.

Ӧти йӧктӧм вежсьыліс мӧдӧн. Мыйкӧ дыра кежлӧ найӧ торъявлісны сӧмын «дамскӧй» вальс дырйи. Кыкнанныс вӧліны кыпыдӧсь, гажаӧсь.

— Институтъяссьыд локталӧны гӧтырӧн да верӧсӧн, а тэ нӧ мый ӧтнад? — эз терпитсьы да юаліс Татьяна.

— Мишӧ другӧй велӧдчигас жӧ гӧтрасис, кык челядь нин. А ме ӧти нывкалы кыв сетлі, мися, быдма да гӧтрася тэкӧд. Дзоля дырйи на кӧсйысьлі. Волытӧм сикт нин эз коль районас, а некысь ог аддзы. Тэлань вӧлі мунӧ, вель ёна весиг. Сьӧд юрсиа, сьӧд синма, нюзгӧдчыштӧм ныра, пель горулас ыджыдкодь мампас эм, быттьӧ сьӧд исерга ӧшалӧ. Детдомын быдмис.

— Нимсӧ помнитан? Детдомыд, о-о-о, важӧн нин бырліс татысь. — Ачыс эз казявлы, кыдзи Татьяна кутіс кабравны зонлысь кисӧ.

— Дерт жӧ. Ритаӧн шуисны.

Татьяна гӧгӧрвоис: Евгений сёрнитӧ сылӧн чой йылысь. — Сӧмын висьталас-ӧ та йылысь? Али нӧрӧвитлас?

— И ӧнӧдз некодӧс эн радейтлы? — пыдӧджык пырӧдчис сёрнинас ныв. — Сійӧ жӧ тіян челядь ворсӧм вӧлі.

— Навернӧ, радейтлі... Но сійӧ нывкаыс век менам син водзын. Збыльысь, тэлань вӧлі мунӧ.

Ог тӧд, мый эськӧ вӧчис ӧні Евгений, чуйдіс кӧ Татьянаыс Рита йылысь. Но чуйдӧм пыдди юаліс:

— Аддзин кӧ, коралін эськӧ Ритасӧ?

— Коралі эськӧ. Сӧмын некодлысь коравнысӧ: мам ни бать сылӧн абу.

«Чуйда кӧ, аддзысян. А ог кӧ? Аслым кӧ мойвиан?» — гашкӧ, тадзи на мӧвпаліс Татьяна. Эз кӧ ӧд тадзи, эз эськӧ юав:

— Женя, тэ эськӧ вермин радейтны менӧ?

— Ог тӧд... Помнита, Риталысь мампассӧ чеплявлі, вильшасьлі ме сылы...

— Ритаыдлӧн, колӧкӧ, кымын челядь нин, а тэ век надейтчан.

— Быдтор вермас лоны. Мед сӧмын шудаӧн вӧлі-а. Тань, висьталышт ас йывсьыд.

— Гӧль менам биографияыд. Эм ӧти укажор, коралӧ, но кыдзи нӧ пета морт сайӧ, кодӧс ог радейт. Милиционералӧ тан, аддзывлан тэ сійӧс, Альбертӧн шуӧны. Он кӧ пӧ пет, ачымӧс и тэнӧ пӧ лыя.

— Сідзи и шуӧ?

— Да, лыя пӧ. Кылан, мампастӧг сійӧ менӧ радейтӧ.

— Кӧн нӧ эськӧ ачыс, мыйла абу ӧтлаынӧсь?

— Дежуритӧ, надейнӧ, милицияас. Караулитӧ менӧ ли.

— Эг гӧгӧрво.

— Гашкӧ, мися, тані нин: пос помас ли, залас ли.

Рытсӧ нуӧдысь юӧртіс медбӧръя танец. Кадыс матысмис дас ӧти часлань. Залысь петігӧн ныла-зонма торъялісны. Ывлаыс лунын кодь югыд. Кильчӧ вылас, перилӧ вылӧ мыджсьӧмӧн, збыльысь сулаліс милиционер: кителя да галип гача, ыджыд кобураыс увлань кыскӧма паськыд тасмасӧ. Тыдаліс кӧ сӧмын мичаник, блед чужӧмыс, то сьӧкыд эськӧ вӧлі торйӧдны, нывбаба тайӧ али мужичӧй.

Логинов ӧзтіс куритчыны, думсьыс ӧтьведайтіс, вӧтчас-ӧ тайӧ ичӧтик тушаа, нывлӧн кодь жӧ нюз пельпома сержантыс Татьяна бӧрся. Вӧтчас кӧ, Татьяна висьталіс збыльтор. Логинов эз вошты аслас син улысь нылӧс. Йӧз люзьгис ӧтарӧ и мӧдарӧ. Унаӧн параясӧн, мукӧдъяс ӧткӧн-ӧткӧн. Да, сержант кутчысис Татьяналӧн сойбордйӧ. Найӧ кежисны кывтыдлань мунысь туй вылӧ. Сэті жӧ мунны редакцияӧдз и Логиновлы. Кӧрӧм коска платтьӧа, джуджыд каблука туфлиа, ныв восьлаліс посниа да тэрыба, быттьӧ поліс кодӧнкӧ вӧтӧдӧмысь. Сыкӧд орччӧн лашиктіс сержант: некымын чунь вомлӧсӧн ляпкыдджык, гудӧк мекӧс моз кусньӧдлӧм гӧленя сапӧга. «Мыйла татшӧм ичӧтъяссӧ примитӧны милицияас?» — думыштіс Логинов.

Евгений эз жалит, мый вот тадзи колис сылӧн рытыс. Каитчис, мый висьталіс Рита йылысь. Тӧдтӧм мортлы висьталіс. А кыдзи донъявны сэтшӧмторсӧ: сьӧд кӧсаа дас кык арӧса Рита сулалӧ сылӧн син водзын? Со тай рытывбыд йӧктісны Татьянакӧд, торъялісны — и ставыс вуні. Гашкӧ, татшӧм веськодьӧн колис ныв дінӧ милиционер вӧснаыс? Мед гӧтрасьӧны, налӧн делӧ. Тадзи кыв кӧрталіс Евгений. Сійӧ эз на тӧд, мый Таня да Алик ичӧтсяньыс вӧліны ӧтлаын, быдмисны детдомын. Ар дас витъясӧдз зонка вӧлі тушанас кузьджык нывка серти, но воис кутшӧмкӧ кад и Алик кутіс быдмыны-паськавны зэв ньӧжйӧ. Сэсся татшӧм жебиникӧн и коли. А Таня быдмис-нюжаліс, арлыдыс шыльӧдіс-лӧсьӧдіс ӧтилаті-мӧдлаті и ныв лоис зонъяслысь вежсӧ петкӧдланаӧн. Кыкнанныс помалісны дас класс. Ныв муніс велӧдчыны карса медицинскӧйӧ, а Альберт виччысис, кор босьтасны сійӧс армияӧ. Но мыйлакӧ салдатӧ эз туй, кутшӧмкӧ ногӧн инасис милицияӧ. Рита, курсъяс помалӧм бӧрын, уджаліс нин карса вурсян фабрикаын, оліс общежитиеын и вермис отсалыштны чойыслы деньгаӧн. Но Таня шоча босьтлывліс чойсяньыс отсӧгсӧ: ачыд пӧ кӧмась-пасьтась, меным пӧ быд тӧлысь Альберт мӧдӧдӧ перевод, корсюрӧ пӧ и ачыс волывлӧ. Вот тадзи Татьяна веськаліс Альбертлы тывйӧ — посни синмаӧ да крепыд сунисаӧ.

Льӧмдінса том йӧз тӧдісны Татьяналысь да Альбертлысь дружитӧмсӧ. Та вӧсна и зонъяс эз лысьтны леститчыны ныв водзын. Унаӧн чайтісны, мый найӧ олӧны прамӧй ног. Збыль вылас, эз на весиг водлыны ӧти вольпасьӧ воча ныр. Кыдзкӧ ӧтчыд пондыны заводитліс Альбертыс, но эз на ыззьӧд нылӧс, извинитчис нин. Дерт, эз ков кисӧ личлэдзны, мед кучкис кӧ ӧтчыдтӧ. Гашкӧ и, эз кучкы? Каньяс чашйысьӧны, понъяс пурсьӧны мыйкӧкеригас, а век пиянасьӧны. Кӧть кыдз, но сы бӧрти Альберт дінӧ нылыд нӧшта на кӧдзаліс, вуджӧр кодь лои Татьяналы. «Гашкӧ, абу выныс да?» — майшасис медикыд. И ныв кутіс надейтчыны кутшӧмкӧ ыджыд да тӧдтӧм дивӧ вылӧ. Эз-ӧ талунъя рытыс ло татшӧм дивӧнас? Висьталас ӧмӧй та бӧрти Логиновлы Рита йылысь? Ӧд Рита сэк вӧлі на верӧстӧм.

Диана

Уна вежсьӧм лои сійӧ вонас. Кутіс петны нёль лист бока газет вежоннас куимысь. Реформа бӧрся реформа. Ставсӧ найӧс веськӧдӧма йӧзлысь олӧмсӧ водзӧ бурмӧдӧм вылӧ. Тадзи тӧдчӧдлісны документъясын. Содіс уджыс редакцияса секретарь Евгений Логиновлӧн. Шочмисны сылӧн командировкаяс. Редакцияӧ уджалысьяссӧ ковмис корсьны весиг мукӧд районъясысь. Овмӧдчалісны коді кытчӧ. Общежитие сяма коммунальнӧй квартира сетісны сӧмын редакторӧс вежысьлы, Серафим Борисовичлы, коді война бӧрас уджавлӧма нин тані редакторӧн, сэсся мӧдӧдлӧмаӧсь Сыктыв вожӧ. Логинов век на оліс сійӧ жӧ жыръяс. Аръявылыс уборщица пыдди пелькӧдчыны кутіс волывлыны сылӧн нылыс Диана, мамыс кисӧ вӧрзьӧдӧма. Газет ыдждӧдӧм бӧрын сійӧ уджаліс редакцияын машинисткаӧн. Помавліс средньӧй школа, ветліс пырны Саратовса юридическӧйӧ, но эз ло студенткаӧн, конкурсыс ыджыд вӧлі.

Ичӧтик тушаа, зэв варов да нюмсера, Дианаӧс пыдди пуктісны коллективын ставӧн. Кык корректор, письмӧ отделӧн веськӧдлысь, бухгалтер, машинистка — ставныс нывбабаяс, и Диана на пӧвстын вӧлі медся том мамӧн. Ар джынъя писӧ кор вайліс редакцияӧ, ставӧн шмонитлісны:

— Да тайӧ жӧ чиган доддьысь усьӧмыс Евгений Витальевичсянь.

— Кӧнечнӧ! А кодсянь нӧ чайтінныд? — морӧссӧ кыпӧдлігтыр вом тырнас нюмъялӧ Диана.

...Пелькӧдчыны Диана корсюрӧ волывліс и сэк, кор эз на уджав редакцияын. Том мортыд чышкыліс-мыськыліс мамыс серти тэрыбджыка да сӧстӧмджыка. Павгыртас юбка бӧжсӧ вӧнь костас и сӧмын триньялӧ вомгорулас сьылігтырйи. Логинов либӧ аслас кабинетын пукалӧ-гижӧ, либӧ аслас жырйын крӧватяс нюжвидзӧ. Кылас сьылӧмтӧ да тожӧ назӧдны босьтчас сійӧ мотивсӧ. Рытнад керка пасьтанас кыкӧнӧсь, ыджыд кӧрт каличӧн гольснитӧма кильчӧ ӧдзӧссӧ. Да и оз лок некод. Вермас, дерт, код юра веськавны, гортас пыдди татчӧ вӧзйысьны, но милицияыс воча, звӧниттӧг аддзасны да пальӧдчанінӧ пыртасны.

Кор нин гӧгӧр идравсяс, киас ветьӧкӧн Диана пырас Логиновлӧн жырйӧ. Бауасяс да первой крӧвать увсьыс буссӧ чышкас, сэсся и мукӧдлаысь. Дӧрӧмыс ли, костюмыс ли кӧ лёка ӧшалӧ, лӧсьӧдас. Киподтуя, ӧкуратнӧй ныв. Евгений вӧлі куйлӧмӧн лыддьысьӧ, сы ордӧ ӧтчыд пырис Диана да. Ачыс эз казявлы, кыдзи тапнитіс бауасьӧм нылыдлы эстчӧас.

— Евгений Витальевич, ещӧ тапнит.

— Мыйла?

— Тапнит, мися, а то кавалеръясӧй оз кутны радейтны.

— Сэтшӧм примета али мый?

— Да. Либӧ кыкысь, либӧ ньӧтчыд.

Логинов небыдика мӧдысь тапнитіс:

— Серам петкӧдлысь. Кавалерыд уна али мый?

— Пож тыр ва мында. А збыльысь кӧ, вӧлі ӧти, одноклассник... Батьсӧ тэ тӧдан, районас медыджыд мортыс, райкомын первой секретаралӧ, — шуис ним-вичсӧ Диана. — Пиыс Саратовын, юридическӧйын велӧдчӧ. Ӧтлаын пырнысӧ ветлім. Сійӧ кӧть и омӧльджыка сдайтіс, примитісны, а менӧ эз. Сылӧн киас бумага вӧлі, конкурстӧг примитӧм вылӧ. Сэтшӧм бумагаыс сӧмын начальстволӧн челядьлы вичмӧ, ми коддьӧмыслы кысь бара-й.

— Мыйла Сыктывкарӧ эн мун, институтӧ ли, техникумӧ ли?

— Начальник пиыдкӧд кӧсйим ӧтлаын лоны.

— Сідзнад, радейтанныд ӧта-мӧдтӧ.

— Радейтам? — сыркмуніс Диана. — Эм-ӧ сійӧ радейтӧмыс? Позьӧ тэн висьтасьны веськыда?

— Дерт жӧ, Диана.

— Ме... — нормис нывлӧн гӧлӧсыс. — Ме, Евгений Витальевич, нӧбася... Вит письмӧ ысті сылы Саратовас, юӧрті та йылысь, а кык тӧлысь мысти воис со кутшӧм воча кыв. Лыддян? Сьӧрын письмӧыс. — Лип увсьыс кыскис Диана некымын кывъя письмӧсӧ, мыччис Логиновлы.

«...менам эм тані ныв, велӧдчам ӧти курсын... письмӧястӧ сэсся эн мӧдӧд...» — вомгорулас шӧпкӧдіс Евгений Витальевич.

— Гӧгӧрвоин? А ӧд кык во чӧж ӧтарӧ гижис: муса да мича Диана пӧ. Эски ме, йӧйыд. Бӧръяысьсӧ волігас пидзӧсчанясьӧмӧн клятва сетіс, век пӧ ӧтлаын лоам. Та бӧрти на вӧлисти сетчи... Ӧтчыд и вӧлі сійӧ делӧыс, и грек вылад тай сьӧктыссьӧма.

— Бать-мамыд тӧдӧ?

— Тӧдӧ. Мамӧлы первой висьтаси, мися, муна да мед перъясны больничаын. Мамӧ батьӧлы висьталӧма. Батьӧ и шуӧ: дойдан кӧ пӧ кагатӧ, асьтӧ пӧ керкаысь вӧтла. Налы внук ли, внучка ли колӧ. Мойдын кодь лайкыд да мича потан пӧ вӧча, шуӧ батьӧ. Ӧбиднӧ, эсійӧ яндысьтӧмыс эновтіс да. Коді менӧ каганад ваяс? Кодлы ме колантор? Специальность абу некутшӧм ни. Шудтӧм ме, ок шудтӧм.

— Том на, том, Диана, сьӧлӧмнад усьны. — Логинов думайтіс ышӧдны нылӧс. А кыдзи? — И вайысьыд на лоас, и шудыс на вичмас. Медыджыд шудыс со сьӧрад нин: мамӧн лоан! Начальник пиыд трус и дезертир, тэ дінын грӧш дон оз сулав. — Аддзис, тыдалӧ, колана кывъяссӧ Логинов. Тадзи тай аслыс кажитчис-а.

Евгений Витальевичлӧн корӧм серти и босьтісны Дианаӧс редакцияас, кӧть и ичӧт кагаа. Таӧн нӧшта на лои тӧдчӧдӧма быттьӧ, мый кагаыс Логиновсянь. Редакцияса да типографияса нывбабаяс сідзи и чайтісны. Лёк письмӧ бӧрас, нӧбасигас на, Дианалӧн вӧлі кутшӧмкӧ лачатор: аддзысяс мусукыскӧд и ставыс бӧр пуксяс усьпаньвыв. Но тайӧ эскӧмыс дзикӧдз быри сэк, кор зонмыслысь батьсӧ, Евлампий Игнатьевичӧс, Льӧмдінса коммунистъяс эз бӧрйыны райкомӧ и вуджӧдісны сійӧс карӧ.

Сёр арнас, кор ывлаын заводитіс пужъявлыны да слӧтитны, редакцияын пачьяссӧ ломтылісны рытнас и асывнас. Мамыслӧн киыс бурдіс, но пелькӧдчыны век на волывліс Диана. Ӧти рытӧ сійӧ локтіс мича платтьӧа, коскӧдзыс лэдзӧм руд кӧсаа, краситӧм вом дора. Эз, эз весь лок сійӧ тадзисӧ вӧччӧмнас, татшӧм сёрӧнсӧ.

— Эн дивит, Евгений Витальевич, ме тэ дінӧ локті, — шуис Диана и яндзимысла руавліс син водзас. — Кодкӧ ма паняліс, а тэ вылӧ грекыс.

— Мый йылысь тэ? — пырсӧ эз гӧгӧрво Логинов.

— Кагаӧс ставыс тэсянь шуӧны... Аддзан и кылан жӧ ачыд. Мыйла тэныд прӧстӧ славасӧ кывзыны, вот и локті. Ог ӧд гӧтыр пыдди вӧзйысь, некод оз тӧдлы...

— Мый-мый? Вот таысь и нӧйта! — шӧйӧвошис Логинов, коді чойӧс моз жалитіс да радейтіс Дианаӧс.

— Тӧда вед: он нӧйт тэ, он, он, он... — зон морӧсӧ чужӧмнас ляскысис ныв да гусьӧник бӧрдіс.

— Вай, ныланӧ, чай юам. Чуткылам чайниксӧ, — лӧня шуис Евгений Витальевич и меліа пуксьӧдіс Дианаӧс крӧватьӧ. — А тэ ӧд глянитчӧмыд ӧти мортлы. Эг на кӧсйы, да ладнӧ, висьтала нин. Кодкӧ лун Серафим Борисович ордын пукалыштім, пиыскӧд, Эдикыскӧд, тӧдмасим, кодӧс тай комсомолас мӧд секретарнас бӧрйисны. Тэнӧ тшӧтш казьтылім...

— Ылӧдчан! Тэ менӧ челядь туйӧ пуктан, а менам аслам нин кага!

— Тэ честнӧй, мича, шань, зіль... Эн кӧ вӧв мекӧд восьса сьӧлӧма, сэки, пӧжалуй, верми и лёка думайтны тэ йылысь. Вот и юаліс Серафим Борисовичлӧн пиыс, кысь пӧ аддзӧмныд татшӧм кыз кӧсаа лӧсьыдик машинисткасӧ. Статья пыртіс редакцияӧ, сэки тэнӧ аддзылӧма.

— Кузиник тушаа, портпеля вӧлі... — лӧньыштіскодь Диана.

— Да. Батьыс кодь жӧ лабутнӧй, оз шыблась кывнад. Казяла кӧ, мый кокни мывкыдӧн олан, нӧйта. А ӧні ю чайсӧ аслад начальниккӧд. Ме, сё-таки, начальник тэ водзын. — Кыкнанныс первойысь нюмъёвтісны.

— «Нӧйтаыс» тэнад матькан кыв? Да?

— Мамӧсянь вуджӧм кыв. Дзӧля дырйи, кор кута вӧлі вильшасьны, ӧлӧдас мамӧ: «Женя, дугды дурнытӧ, нӧйта вед». А локтас ачыс да юрӧд шылькнитас.

— Евгений Витальевич, абу кӧ гусятор, тэ радейтан кодӧскӧ?

— Радейттӧг да эскытӧг овны оз позь. Натӧг олӧмыд пуста керка кодь. Ӧні ме тэнӧ колльӧда, кильчӧ дорӧдзыд колльӧда.

Зык

Тулыснас, кабинет ыдждӧдӧм могысь, Евгений Логиновлысь пышкай поз кодь олан жырсӧ разисны. Вуджис частнӧй квартираӧ. Сэки жӧ Льӧмдінӧ воліс карса газетысь редакторыс. Сійӧ и шыӧдчыліс Логинов дінӧ карас вуджӧм кузя. Но Евгений Витальевич столицаӧ мунӧмӧн эз тэрмась. Радейтіс сійӧ ассьыс уджсӧ и районсӧ. Гожӧмнас петіс отпускӧ, кайис чужан сиктас. Веськаліс турун пуктан пӧраӧ, кор матысса колхозъясӧ мӧдӧдӧны йӧзсӧ весиг райцентрса учреждениеясысь да организацияясысь. Логиновлӧн мамыс пыр на стӧрӧжаліс пароходстволы, оліс берегдорса керкаын, кытчӧ волывлісны котравны ыджыдджык ныв-пиыслӧн челядьыс. Керкаыскӧд орччӧн сулаліс вокыскӧд стрӧитлӧм гожся кухня, кӧні, пу крӧватьӧ зэвтӧм вонйын, гожӧмъяснас узьліс Евгений.

Воддза кык лунсӧ чери кыйны ветліс. Луннас вуграсис, вой кежлас продольникъяс чӧвтавліс. Таз тыр шеді чериыс — ёкышыс и югыд сьӧмаыс. Середаӧ, рытгорувланьыс, муніс вокыс ордӧ пукалыштны. Эзджык во керка-мӧд, столӧвӧй дорын паныдасис Татьянакӧд.

— Таня! Мый тэ тан вӧчан? — чуймис Логинов.

— Миян тані быдса бригада, вит морт. Турун пуктам.

— Ме отпускын. Чери кыя. Кӧсъян, свежӧй чериӧн верда.

— Кӧсъя, — дыр думайттӧг вочавидзис Татьяна.

— И дыр-ӧ тан лоанныд?

— Субӧтаӧ бӧръя лун.

— Мӧдім нӧсь, пражитӧм чери кутан сёйны. — Логинов босьтіс нылӧс сойӧдыс и кежисны сикт горувлань. — Тасянь километр кымын лоӧ.

— Кӧть кык, — веськодьпырысь шуис мӧдыс.

— Кыдзи олан? Гашкӧ, верӧс сайын? Аддзывла столӧвӧйысь. Кӧсъя на матыстчыны, а Альбертыд сэні нин.

— Жень, кӧть тані эн казьтыв сійӧс, а? Вӧлі кӧ мужика, эг эськӧ мун ӧні тэнад сойӧ кутчысьӧмӧн. Ачыд мампаса нывтӧ сідз эн и аддзы?

— Эг. Паныдасим со тэкӧд. Гашкӧ, тэ и эм сійӧ Ритаыс? Нолтӧ...

Ныв разис кокни чышъянсӧ, сувтіс зонлы воча:

— Меын эм ставторйыс, мый сетӧ Енмыс нывбабалы, но мампасыд абу тані. Извинит: эм, да мӧдлаын.

Логинов казяліс нывлысь жугыльмӧм чужӧмсӧ:

— Видзӧда вот, и тэын быттьӧ олӧ кык морт. Мыйкӧ быттьӧ тэ дзебан меысь. Али шог кутшӧмкӧ суис?

— Эз. Ме рад, мый аддзыси тэкӧд, а радлынысӧ ог вермы.

Гожся кухняын пражитісны медся чига черисӧ, ужнайтісны.

Кӧзяйничайтісны асьныс, Евгенийлӧн мамыс эз пырав. Сэсся, кыдз пу вожъясӧн номйысь ӧвтчигтыр, пукалісны Эжва берегын. Ылын, енкӧла помын, кымӧръяс сайӧ дзебсис югыд шонді. Унзільӧ вӧйтчис став вӧр-ваыс. Эжваӧс шебрӧдіс кокньыдик ру. Дугдісны варовитны лэбачьяс.

— Вод, узь тайӧ вонъяс, а сизимын садьмӧда, — шуис Логинов и босьтчис лӧсьӧдны вольпасьсӧ.

— Жень... А Жень... Ӧтнамӧн татчӧ ог кольччы, пола.

И найӧ узисны вонйын куим вой топыда кутчысьӧмӧн. Вӧскресенньӧ асылӧ пӧпутнӧй катерӧн кыкнанныс кывтісны Льӧмдінӧ. Аслысног мичаӧн кажитчисны Татьяналы берегпӧлӧнса бадьяс, помтӧм-дортӧм сӧдз енэжыс, катер бӧжын муткылясьысь веж гыясыс. Зэвтчӧм думъясӧ вӧйтчӧмӧн видзӧдіс ывла серпассӧ Евгений. «Лёк морт ме, лёк морт, — ас вылас увгис сійӧ. — Мыйла ме вӧрӧшиті Танясӧ, код вӧсна вийсьӧ мӧд зон? Ачым кӧ нӧ вӧлі Альберт местаын, а? Важӧн нин ӧд позис шыбитны паметьысь Ритаӧс и гӧтрасьны мичаджык на нывкӧд. Али сы вылӧ и паметьыс, медым помнитны? Ме зэв гӧль морт: ни гӧтыр, ни квартира. Шыбита кӧ паметьысь Ритаӧс, сэки ме лоа корысьӧн. Эм менам ӧти озырлун: ассьым тшыг челядьдырӧс казьтылӧм. А Татьяна? Гӧтрася кӧ Татьянакӧд? Альбертыд ӧд мый меным! Кыдз сідз? Пу нагана кӧ, мӧд делӧ. Кӧть мый, а гӧтырпуӧй Татьяна. Нӧрӧвитла, ог на висьтав аслыс, ёнджыка радейтны кутас...»

Со тай, аддзис Татьянаӧс и Логиновлӧн вуні чери кыйӧмыд. Вӧтчис ныв бӧрся, медым водзӧ нюжӧдны вонйын коллялӧм узьтӧм войяссӧ. Катер сувтіс пристаньысь улӧджык, пӧшти вӧвлӧм вичко весьтӧ.

— Эсійӧ керкаас и ола, — кинас индіс Татьяна. — Кӧзяйка зэв шань, эн пов. Абу менам бать ни мам, ичӧт дырйи тіян сиктса детдомын овлі.

Видзчысьтӧмысла лыжаліс ки-кокыс Логиновлӧн, кыр паныдсӧ кайны лои сьӧкыд. Кӧсъян гӧтрасьны, а нинӧм он тӧд аслад невеста йылысь. Позьӧ мӧй тадзи?

— Прӧстит, Женя, та дыра чӧв олі да. Ритаыд рӧднӧй чой менам, карын олӧ, неважӧн петіс верӧс сайӧ.

— Ог верит, тэнад ни ӧти кывлы ог верит.

— Тэнад делӧ, но тайӧ тадз.

— Мыйла водзджык эн висьтав? — чужӧм вылас весиг вежсис Логинов.

— Извинит, Евгений Витальевич, но тайӧ нин — менам делӧ, — кыдзкӧ мудера видзӧдліс мусукыслӧн синъясӧ Татьяна.

Ныв восьтіс кильчӧ ӧдзӧссьыс пытшкӧс каличсӧ, крут поскӧд кайисны вылыс судтаӧ. Уна ӧшиня комнатаын вӧлі югыд, ӧти стенын, кӧні ыджыд рама пытшкын ӧшалісны фотокарточкаяс, кӧчасис шонді. Тані жӧ небыд диван да гардероб, пызан. Мӧд жырйын Татьяналӧн узьланін. Кӧзяйкаыс, коді Татьяналы вӧлі мам кодь и сёйисны-юисны ӧтув, медсясӧ бергӧдчис улыс судтаса комнатаын. Сэні вӧліны зумыд лабичьяс, сулаліс горсъяса ыджыд крестьянскӧй пач.

Татьяна пыркӧдыштіс пызан вылын куйлысь газетъяс. Кӧзяйкаыс катӧдас почтасӧ и некор оз видзӧдлы, эм-ӧ абу мыйкӧ газетъяс пытшкас. Тайӧ пӧрйӧ ӧти газет пытшкын вӧлі письмӧ, коді лун-мӧд сайын нин воӧма Рита чойсяньыс. Евгений, коскас кияссӧ пуктӧмӧн, видзӧдіс стенса фотокарточкаяс вылӧ.

— Сэні кӧзяйкалӧн рӧдвужыс, — письмӧсӧ лыддигмоз шуис Татьяна. — Пыр пытшкӧс комнатаас, сэтысь аддзан, мый корсян.

Узьлан комнатаын, крӧватьысь ӧтдор, сулаліс этажерка, кӧні куйлісны кутшӧмкӧ книгаяс да альбомъяс. Кык ӧшинь костын ӧшаліс кык чойлӧн ыдждӧдӧм портрет. Логинов дыр видзӧдіс тайӧ портрет вылас, тыдалӧ, сьӧкыд вӧлі торйӧдны чойясӧс ӧта-мӧдсьыс.

— Снимайтчылім карын во-мӧд сайын. Тӧдін Ритатӧ?

— Эг. Ме мӧд пӧлӧсӧн помнита сійӧс, кудриа юрсиаӧн эг аддзыв. Тайӧ абу сійӧ Ритаыс, кодӧс ме корси...

— Талун аддзан мампаса ловъя Ритаӧс, куим часын тані лоас. Воторникӧ мужикыскӧд мунӧны лунвылӧ, отпускынӧсь, — со письмӧ лыддя сысянь. Ветлан мекӧд аэропортӧдзыс?

— Ветла.

Паныдасисны кӧ пырмунігмоз, эз, эз эськӧ тӧдны ӧта-мӧднысӧ ни Рита, ни Евгений. Чойяс топӧдчылісны, Ритакӧд Логинов видзаасис ки на ки и сэк жӧ казяліс: да, тайӧ буретш сійӧ нывкаыс, код вӧсна Женя коркӧ косясьліс Мишӧкӧд; кодлы коркӧ шуліс: «Кор быдма, гӧтрася тэкӧд». Со тай, челядьдырся мӧвпъясыд нӧбалісны сідз жӧ, кыдзи тӧв пӧльыштӧмысь нӧбалӧ вижъюр. Но вермис лоны и дзик мӧд ног, сідз, кыдзи мӧвпавліс Евгений Логинов, висьталіс кӧ сэки йӧктігас чой йывсьыс Татьяна. Лэччыліс эськӧ Логинов Сыктывкарӧ, корсис эськӧ Маргаритаӧс, зонлӧн муслуныс сэки эськӧ эз пӧр ни вижъюрӧ, ни мойдкывйӧ.

— Вот и аддзысинныд мампаса Ритаыдкӧд, — кӧсйис, надейнӧ, бур вылӧ шуны Татьяна, но артмис эльтыштӧмкодь.

— Ме ветла аслам кӧзяйка ордӧ, мог менам эм. — Мыйкӧ эз ло лӧсьыд сьӧлӧм вылас Логиновлы. Да и лыддис асьсӧ кык чой дінын лишнӧйӧн.

Локтіс сійӧ Татьяна ордӧ мӧд луннас, поводнӧ гажаӧн. Рита бӧр нин лэбзьӧма карӧ. Татьяна вӧлӧма лунся сменаын и сӧмын на воӧма больничаысь. Зон топӧдіс нылӧс кос гӧгӧрыс, пуксьӧдіс небыд диванӧ и заводитіс окавны, вот-вот шуас: гӧтрасям пӧ. Но медколана кывсӧ на шутӧдз дзуртыштіс ӧдзӧс и порог дорӧ сувтіс Альберт. Сись кодь блед чужӧма, матыстчис сійӧ Логинов дінӧ, кутчысис дӧрӧм морӧсас и мисьтӧма матькыштіс:

— Весась тайӧ керкасьыс! Мед дукыд тан эз вӧв, а то мӧдӧда мӧдар югыдас!

— Ачыд весась! Кутшӧм тэ тані кӧзяин! — горӧдіс ку пиысь петӧм Татьяна.

Логинов казяліс, кыдзи Альберт мӧд кинас разьӧ наган кобурасӧ.

— Да, тэ жӧ властьлӧн представитель... Тэныд быдторсӧ позьӧ... — Евгений шамыртіс милиционерлысь кияссӧ, мый вынсьыс йӧткыштіс сійӧс ӧдзӧслань. Альберт, тыдалӧ, зурасис вылыс судтаӧ каян пос перилӧӧ, ӧдва сувтіс кок йылас. Татьяна шӧйӧвошис, поліс косьӧ воӧмысь. Но тышыс тайӧн и помасис.

— Ас вӧлянад кӧ он мун, кинад воӧмысь ме тэнӧ пуксьӧда, — поскӧд лэччигӧн нин повзьӧдчис Альберт.

Вӧлӧмкӧ, абу сӧмын повзьӧдчӧма. Здук-мӧд мысти Татьяна ордӧ пырисны кык милиционер, юалісны, коді пӧ тані хулиганыс. Татьяна заводитіс йӧткавны кортӧм гӧстьясӧс, некутшӧм хулиган пӧ тан абу. Ӧтиыс вӧлі нывлы тӧдса и пыр жӧ петіс, мӧдыс, тӧдтӧмыс, восьтіс пыді жырйӧ пыран ӧдзӧссӧ, кӧні пукаліс Евгений.

— Логинов, ті кучкӧмныд миянлысь сотрудникӧс. Ковмас мунны миянкӧд.

— Сійӧ некодӧс эз кучкы и некытчӧ гортысь оз мун, — милиционер водзӧ сувтіс Татьяна.

— А коді лоӧ сійӧ тіянлы? — юаліс милиционер.

— Любовник! Любовник сія менам! Бурмис сьӧлӧмыд, сержант?

— Мый талы, мый стеныслы — дзик ӧткодь. Эн объясняйтчы, Татьяна. — Логинов пинжакасис, пӧся окыштіс нылӧс и петіс милиционеркӧд.

— Абу кӧ мыжа, лэдзасны, — петігас чӧвтіс сержантыд.

Татьяна сэки эз на тӧд, мый Евгений сэсся оз нин воськовтлы тайӧ порог вомӧныс. Милицияӧ пыртігӧн, а ӧшинь улӧдзыс вайисны машинаӧн, Логиновлы вочаасис Клавдий.

— Пыртӧй менам кабинетӧ, — шуис сійӧ милиционерлы. Вӧлӧмкӧ, Альбертӧн гижӧм протоколсӧ босьтӧма Клавдий.

Дыр варовитісны важ тӧдсаяс. Логинов висьтасис сідз, кыдзи вӧлі.

— Альбертыд ӧтчаяннӧй морт. Вермас на и райкомӧ гижны, кодалӧ пӧ редакцияса ответственнӧй секретарь, — сёрнитіс Клавдий.

— Ме отпускын... Ме ог торк общественнӧй пӧрадок. Кутшӧм делӧ быд милиционерлы, мый ме вӧча гортын.

— Татьянатӧ кӧ он коль покойӧ, Альбертсьыд тэ он мын ловъя юрӧн. Ӧні сійӧ поликлиникаӧ кайис медицинскӧй справкала, тыдалӧ, тэнад йӧткыштӧмысь кыткӧ либӧ доймӧма, либӧ лӧзӧдӧма. Сӧвет менам кыдзи друглы: вудж Сыктывкарад. А ӧні ме тэнӧ колльӧда квартираӧдзыд.

— Гашкӧ, Татьяна ордӧдз?

— Оз позь. Гӧгӧрво менӧ, Евгений Витальевич. Ӧні сӧмын на кутчысьлӧма кобураас, а мӧдысь суас да и омӧльджыктор вермас лоны. «На почве ревности» шуасны и оз весиг пуксьӧдны Альберттӧ.

— Кутшӧм сійӧ вежӧгтысь? Таняыслӧн ме медводдза... Он кӧ верит, со пернапас...

— Кыдзи тэ докажитан, мый медводдза? Льӧмдінас ставӧн тӧдӧны Альбертлысь да Татьяналысь дружитӧмсӧ, дружитӧны важӧнсянь. Став фактыс тэныд паныд. Сэсся и, милицияыдлы веритӧны ёнджыка мукӧдлы серти.

— Эг гӧгӧрво...

— Милицияыд, мися, критикуйтны позьтӧм учреждение. Милиционерыд, ачыд зэв бура тӧдан, властьлӧн представитель.

— Ті, сідзнад, ставсӧ вӧчанныд правильнӧ? Ті гректӧм йӧз, ті ангелъяс... — Логинов ӧзтіс куритчыны. — Мунам, пока эз йӧршитны эсійӧ джуджыд забор саяс.

— Сы вӧсна и манитчи ме тані, Альбертсянь кылі тэнсьыд памилльӧтӧ да. Мися, мед эськӧ оз жӧ лёктор ло. Мӧдім, ме колльӧда.

Мыйӧн эськӧ помасис Альберткӧд зыкыс, эз кӧ вӧв Клавдий? Код тӧдас. Эз тӧд и ачыс Евгений Логинов. Лун-мӧд мысти сійӧ дасьтіс документъяс и лэччис карӧ.

Видза олан, Льӧмдін!

«Но, Маняшка, мунны кӧ татшӧм ӧдӧн, час джын мысти ми лоам Льӧмдінын. А кӧні кутам патеруйтны? Гостиницаын? Вернӧ, прӧст места сэтысь оз сюр. Да и кӧні сэн еджыд гобтӧ жаритан? Пырам Серафим Борисович ордӧ. Ладнӧ?» — машинаыскӧд сёрнитіс Евгений Витальевич. — «Ладнӧ», — ёсь гӧлӧсӧн вочавидзис Маняшка-«Жигули».

Воис шор пос. Сы увті сяльгис эз шор, а зэв визув ю — векньыдик, сӧдз. Гашкӧ, ыркӧдчыштны кӧдзыд ванас? Логинов сувтӧдіс машинасӧ. Пӧрччис дӧрӧм-гачсӧ и лапкоръя трӧпаӧд лэччис ю дорас. Шуйгаладорас пемыд вӧр, а веськыдладорас кыддза рас. Тасянь верст-мӧд сайын ыджыд сикт. Сэтысь вотчысьяс и, тыдалӧ, вӧчӧмаӧсь трӧпасӧ. Берегыс ён подула, посни изъяса. Евгений Витальевич пырис пидзӧсӧдзыс ваӧ, кӧтӧдіс гожъялӧм чужӧмсӧ. И сэки дум вылас усис тӧрытъя вӧтыс. Ӧд вунліс нин, вунліс, а кыськӧ пемыд пармасянь писькӧдчысь юыс уськӧдіс тӧд вылас дженьыдик вӧтсӧ. Логиновлӧн чужан сиктас, Эжва дорын быттьӧкӧ найӧ кыкӧнӧсь: Евгений да Рита. Абу дас кык арӧса Рита, а талунъя Маргарита Сергеевна. Рита пӧрччысис, ваӧд келігмоз нёдзласьны кутіс. Сьӧд липа, сьӧд трусика, сьӧд мампаса Рита сэсся ӧвтыштіс Евгенийлы кинас, горӧдіс: «Женя, вартчам мӧдар берегӧдзыс. Вӧтӧдан кӧ — тэнад лоа» И ызгысис Эжваӧ. Евгений кӧсйӧ вӧтчыны сы бӧрся, но оз вӧрзьыны кокъясыс. Выныс оз тырмы... И садьмис Катериналӧн бокас тувкнитӧмысь: «Жень, ымзан зэв ёна. Лёк вӧт, гашкӧ, вӧталан? Бергӧдчы веськыд бок вылад». Евгений сідзи и вӧчис. Эз кӧ садьмӧд гӧтырыс, гашкӧ и, вӧтӧдіс Маргарита Сергеевнаӧс, но тайӧн и помасис вӧтыс.

Коксянь юрӧдзыс кӧтӧдчис Логинов. Ыркаліс и кокняліс быттьӧ гӧгӧрбок. Серафим Борисовичкӧд сійӧ аддзысьліс во дас сайын. Сэк нин сійӧ лӧсьӧдчис петны пенсия вылӧ. Сідзсӧ Серафим Борисовичлы ар сизимдас кымын. Ыджыд пиыс, Эдуардыс, Льӧмдінын жӧ, партия райкомын отделӧн веськӧдлӧ. Ичӧтджыкъясыс, ныв да пи, карын уджалӧны, частӧ волывлӧны бать-мамсӧ видлыны. Ставныслӧн асланыс семья. Ни моньяссӧ, ни зятьсӧ Серафим Борисовичлысь Логинов эз тӧд.

Воисны местаяс, кыті Логинов гежмавліс эз ӧтиысь. Нӧшта чукыль, и мыччысясны медводдза керкаяс. Катыд пом тыдовтчытӧдз паныдасис ГАИ-лӧн пост. Зданиеыскӧд орччӧн сюръяӧ тувъялӧм пӧв вылысь Логинов лыддис: «Заправка личных автомобилей». Да, колӧ юктавны Маняшкаӧс. Матігӧгӧрын эз сулав ни ӧти бензоколонка, сідзкӧ, «частникъяслы» вузалӧны бензинсӧ веськыда бензовоз вывсянь. Эз вуджӧрт весиг ни ӧти морт. Гашкӧ, ӧбед кад. Вӧрзьӧдчис водзӧ. Шуйгавывсьыс казяліс кутшӧмкӧ посньыдик стрӧйбаяс, сэтчӧ и кежис. Бара жӧ сюръяӧ тувъялӧм пӧв вылын гижӧд: «Заправка общественного транспорта». Орччӧн сулаліс некымын бензоколонка. Евгений Витальевич веськӧдчис восьса ӧшиня будкалань. Сэні пукалісны кык мужичӧй: ӧтиыслы позис сетны ар комын, мӧдыслы ар ветымын, гашкӧ и, унджык. Кыкнанныс бритчытӧмысла щӧтясьӧмаӧсь, дӧбельки варовӧсь. Неыджыд восьса ӧшиньсянь пуркйис одеколон дук.

Евгений Витальевич чолӧмасис, сэсся шуис:

— Кыдзкӧ эськӧ заправитчыны колӧ да.

— Ас машинаыдлы талун оз сетны бензинтӧ, выкоднӧй сэні, — вочавидзис томджыкыс, коді пукаліс кнопкаяса пульт дорын. — Кодарсянь ачыд воин?

— Карсянь.

— Абу бӧкӧэсник?

Логинов пырсӧ эз гӧгӧрво юалӧмсӧ, сэсся ылӧсаліс жӧ:

— Абу. Абу ОБХСС-ысь.

— Вай нӧсь баш на баш: тэ миянлы поллитра, ми тэныд кызь вит литра. Пойдёт?

— Абу менам поллитраыд, — соссис Логинов, кӧть эськӧ и сумкаас куим водка вӧлі. Чой-вокыд дінӧ, а чужан сиктас кайлас бытьӧн, оз жӧ куш киӧн мун. Скуппозйӧн карса гӧстьтӧ мед оз жӧ шуны. — Деньгаӧн верма мынтысьны.

— Мыйла эськӧ карас ветлін, эн кӧ винала, — варовитіс томджыкыс. — Миян ӧд кос закон, нарошнӧйӧс мӧдӧдлывлам винаысла карӧдзыд.

— Ме карас и ола, а сідзсӧ тайӧ жӧ районсьыс, — шуис Логинов и ылыстчис ӧшинь дорысь. Аски пӧ заправита. Сӧлӧ нин вӧлі машинаӧ, будкасянь кыліс горӧдӧм:

— Эй, эй! Тэ абу Логинов Женя?

Евгений Витальевич бергӧдчис горӧдӧм шыӧ и ӧшиньысь аддзис олӧмаджык мортыслысь чужӧмсӧ.

— Да, сійӧ и эм.

— Женя, здравствуй! — веськыда ӧшиньӧдыс чургӧдіс кисӧ мужичӧйыд. — Здравствуй, Женя! Мися жӧ, тэ да. Юрсиыд тай дзикӧдз быгалӧма, эг пырсӧ тӧд. Ме Мишӧ гӧтырлӧн рӧднӧй вок лоа, тэкӧд орччӧн ми пукавлім налӧн свадьба вылын. Помнитан? Валентин ме. Леспромхозын сэк уджалі, помнитан? Ӧні тан стӧрӧжала... Абу тая бӧкӧэсник, прамӧй морт тая... Матыст машинатӧ, заправитам... Оз ков деньгаыд, винасӧ сёровно некысь ньӧбны. Аптекасьыс и козмагсьыс нин ставсӧ юисны, мыйджык горшӧд кывтанаыс вӧлі. Талун орчча посёлокас одеколонӧн вузасисны. Муртса эз вийсьыны, сы мында йӧзыс вӧлі. Нёль «Эллада» ме ньӧблі жӧ, куим морт вылӧ. Кыв кузя исковтіс и ставыс, горзьӧдлӧ сӧмын, лешакыд.

Евгений Витальевич «юктӧдіс» машинасӧ, сӧліс да прӧщайтчигмоз тутӧстіс. Но бӧр кусӧдіс двигательсӧ, сумкасьыс перйис водка доз, матыстчис ӧшинь дорӧ:

— Валентин, тайӧ тэн. Чойыдлӧн Мишӧкӧд свадьбасянь талун комын во тырӧ. Казьтышт зятьтӧ бур кывйӧн... Эштан кӧ, нуа гортӧдзыд. Еджыд дӧрӧма да галстука, шыльӧдӧм костюма — татшӧмӧн помнитӧ Евгений Витальевич Валентинӧс, кор сійӧ уджаліс леспромхозын безопасность техника кузя инженерӧн.

— Эшта. Ме сутки уджала, сутки шойчча. Удж вылӧ сӧмын на аски рыт, а тані пӧрасӧ колляла... — Валентин петіс будкаысь. Машинаӧ пуксьӧм бӧрын висьтасис водзӧ: — Тая, мӧд мортыс, кыдз тэныд шуны, гӧтырлӧн пиыс. Чуркаа бабаӧс ме вайлі, воддзаыс кувмысти.

— Кувсис ли мый?

— Менам уджыс сэтшӧм вӧлі: шоча волывлі командировкаысь. Шулӧны тай, баба кӧ пӧ юӧ либӧ друг видзӧ, то дзонь коромина сотчӧ. Менам вот короминаыд сулалӧ, а ачыс сотчис... Нёль во на инженералі кулӧм бӧрас, сэсся и ачым вӧйи вина пиас. Код юрнад и вайӧді гортӧ суседкаӧс, чуркаа бабаӧс. Сыкӧд и олам вот. Писӧ быдтім. Чурка вӧснаыд тай эськӧ быдмис да, юӧ жӧ вот, лешакыд. Ачыс? Шопер, да правосӧ мырддисны во кежлӧ. Винаыд тай эбӧстӧ и вежӧртӧ ньылалӧ.

— Мыйысь нӧ правосӧ мырддисны?

— Код шоперыдлы быдлаті поска да шыльыд: эсті важ туйӧдыс веськыдавны кӧсйӧма, а сэні знак сулалӧ, оз позь ветлынысӧ. Гудыр синнад абу казялӧма пастӧ. А бӧрсяньыс вӧлӧм «гаи» мунӧ, вӧтӧдӧма. Эз кӧ вӧтӧд, асьсӧ и машинасӧ вермис жугӧдны. Сэті, шор пос вывтіыс, весиг телегаӧн нин оз ветлыны... Пырам ме ордӧ шойччыныд. Гӧтырлӧн пиыс оз миянкӧд ов, сылӧн аслас семья. Сідзсӧ волывлӧны миянӧ. Сулеятӧ ог жӧ сытӧг восьт, огӧ удзӧдӧй ми ӧта-мӧдӧс. Машинатӧ ӧшинь ув йӧрӧ сувтӧдан, некод тані оз вӧрӧд.

— Пасибӧ, Валентин. Серафим Борисович ордӧ ветла, ловъя на кӧ. — Логинов вайис важ тӧдсасӧ керка дорӧдзыс, кинысӧ кутлӧмӧн прӧщайтчисны.

— Ловъя, чери на кыйӧ.

— Ладнӧ, Мишӧ зятьтӧ эн вунӧд казьтыштны.

— Ог, ог, — нюмъяліс Валентин, нимкодь, буракӧ, вӧлі сьӧрас водка дознад. — Сӧмын эн газетуйт тэ миянӧс, дядя-пиаӧс.

— Отпускын ме. Досвиданньӧ.

Дзуг юрсиа да мышкыртчыштӧм, Валентин мыджсис потшӧс праслаӧ, видзӧдіс ылысмысь автомашиналань.

Видзӧдлыны кӧ кузьта ногыс, Льӧмдінлӧн куим улича и эм: берегдорса, мир туйпӧлӧнса да вылыс улича. Вомӧн ногыс стрӧитчылӧмаӧсь кодлы кыдзи кивывджык вӧлӧма. Мӧдлапӧвсяньыс кӧ, керкаясыс кажитчӧны лудӧ лэдзӧм ыжъяс кодьӧн. 1646 вося перепись серти Льӧмдінын вӧлӧма дас керка, ӧні сылӧн кузьтаыс сизим сайӧ километр. Выль стрӧйбаясыс заводитісны кыптыны сэні сӧмын на во кызь вит-комын сайын. Найӧ и артмӧдӧны вылыс уличасӧ. Но ӧткодявны кӧ Коми муысь мукӧд гырысь сиктъяскӧд, Льӧмдін выльмӧ на серти ёна ньӧжйӧджык. Быд сикас контораыс, веськӧдлан учреждениеясыс быдмисны ӧдйӧ, а олан керкаяс ӧдва-ӧдва. Та вӧсна бӧръя дас вонас сиктса олысьяслӧн лыдыс содӧм пыдди чиніс.

Мир туй пӧлӧн сулалысь керкаясыс водзті вӧліны медся мичаӧсь да синмӧ шыбитчанаӧсь. Талун найӧ пӧлыньтчӧмаӧсь, улыс керъяснас пырӧмаӧсь муӧ. Важъясьыс кольӧма наын ӧтитор: лунӧ банаӧсь. Мунан сиктӧдыс ӧтарсяньыс мӧдар помӧдзыс и он аддзыв мӧс сіт. Тыртӧмӧсь картаяс. А ӧд эта ыджда стына керкаяссӧ сё да унджык во саяс стрӧитлісны скӧтӧн олӧм вылӧ. Он кыв сикт пасьтасьыс и петуклысь чуксасьӧмсӧ. Коркӧ тані вӧвлі некымын посни колхоз, сэсся найӧс ӧтувтісны ӧти ыджыд овмӧсӧ. Колхозъяс бырӧдӧм бӧрын лои совхозлӧн шӧр отделение. Колхоз дырйи на кӧ уна гектар вӧдитлісны нянь, босьтлісны сылысь эз омӧль урожай, то ӧні, картупельысь ӧтдор, быдлаын турун, турун, турун... Таысь ӧприч, кымын сё гектар ещӧ виддзыс, кодъясӧс шыльӧдӧмӧн-мольӧдӧмӧн колисны талунъя да аскиа поколениелы прапрапӧльяс да прапрапӧчьяс! Тырмис эськӧ став тайӧ кӧрымыс не ӧти Льӧмдінлы, судзсисны кӧ овмӧсын уджалысь кияс да вӧліны кӧ тӧлка кӧзяинъяс. Уна гектар видз быд во кольӧ пуктытӧг, россялӧ да тырӧ лӧп-ёгӧн.

Евгений Витальевич ньӧжйӧник нуӧдіс машинасӧ чукльӧдлысь мир туй кузя. Эсійӧ керкаас коркӧ вӧвлі колхоз правленньӧ. Волывліс сэтчӧ Логинов интервьюла. Кык жыр и вӧлі сэні. Пыділадорас пукаліс юралысьыс — Илья Матвеевич, ён туша-мыгӧра, зэв авъя сьӧлӧма морт.

Культура керка дорын коркӧ вӧвлі сад. А сад пытшкас волейбольнӧй площадкаяс, котраланін, мукӧд спортивнӧй снарядъяс, сэні жӧ вевт улын вель ыджыд сцена. Тайӧ паркыс, кытчӧ пуяссӧ садитлӧмаӧсь усьӧм салдат-землякъяслы паметь пыдди войнабӧрса воясӧ на, Льӧмдінын вӧлі медгажа местаӧн. Рытъяснас том йӧз и олӧмаяс волывлісны шойччыны, гудӧк шы улӧ сьывлісны-йӧктывлісны. Ордйысьлісны ӧта-мӧд костас спорт радейтысьяс. Вина-водкатӧ сэки вузалісны дӧвӧль, асывсянь войӧдз, но код юратӧ сиктсьыд аддзан вӧлі шоча. Ышмылісны кӧ, сӧмын Ен праздник лунъясӧ.

Район пасьтаысь челядьӧс вайлывлісны Льӧмдінӧ кыпыд фестивальяс вылӧ, мунлісны найӧ паркса сцена вылын. Веськавліс фестиваль вылӧ и Женя Логинов. Бура на сійӧ помнитӧ тайӧ мича парксӧ. И со, ветымынӧд вояс помын, гажа места вылӧ петіс вежыс районса начальстволӧн, и медводз, Евлампий Игнатьевичлӧн. Сылӧн индӧд серти райисполком примитіс решение: паркыс пӧ мешайтчӧ сиктлы паськӧдчыны и сійӧс колӧ керавны. И кералісны!

— Со, Маняшка, этійӧ керкаас и вӧвлі коркӧ партиялӧн райком. Сувтлам татчӧ, лолыштам, — морткӧд моз меліа бара на сёрнитыштіс машинаыскӧд Евгений Витальевич.

Мир туйлань видзӧдысь ӧшинь дорас и пукавліс Евлампий Игнатьевич — ичӧт тушаа да ыджыд гӧгрӧс юра, кузь сьӧд синкымъяса первой секретарь, районын первой мортыс. Ог тӧд мыйла, но льӧмдінсаяс сетісны сылы прӧзвище «батько Махно». Кывліс-ӧ ачыс тайӧ прӧзвищесӧ? Тӧдӧмысь, кывліс. Но мирыдлысь вомсӧ он тупкы. Да и абу нин сэтшӧм кулитана тайӧ прӧзвищеыс, этатшӧм морткӧд кӧ ӧткодялӧны. Ас местаас ӧд вождь жӧ вӧлі, кӧть и анархистъяслӧн. А мыйӧн нӧ абу вождь Евлампий Игнатьевичыс, сыӧн кырымалӧм решениеяс да постановлениеяс серти кӧ олӧ районыс? Кор гӧрны — постановление, уна-ӧ мый кӧдзны — постановление, кор урожай идравны петны — постановление, уна-ӧ быд гектарысь босьтны — бара постановление... И быд татшӧм документ улын Евлампий Игнатьевичлӧн кырымпас. Со и артмӧ: районнӧй тӧдчанлуна, но вождь, дзик нин кӧ комиӧн — юрнуӧдысь.

Уна во чӧжтӧ партийнӧй органъясын уджалігад, а заводитліс Сталин дырйи на, Евлампий Игнатьевич сёрнитліс гораа, дженьыдик кияснас ӧвтчигтыр, но кӧдзыд кывъясӧн. А сытӧг эз кольлы районын тӧдчанаджык ни ӧти мероприятие. Ассьыс речьяссӧ сійӧ суктыліс партийнӧй документъясысь да Хрущёвлӧн выступлениеясысь цитатаясӧн. Медся дӧсаднӧыс вӧлі сійӧ, мый быд татшӧм речь тшӧктыліс йӧзӧдны районнӧй газетлӧн воддза лист бокас ассьыс ним-овсӧ ыджыда пасйӧмӧн. Первой секретарлысь текстсӧ комиӧдӧмыс Евгений Логиновлы вӧлі сьӧкыд висьӧм кодь.

Льӧмдін район дзик нинӧмӧн эз вӧв бурджык мукӧд районъяс серти. Но Евлампий Игнатьевич, кӧть нин чунь вомлӧсӧн да, кӧсйис лоны водзынджык мукӧд серти. А кыдз тайӧс вӧчны? Обязательствояс босьтӧмӧн! Колхоз либӧ леспромхоз босьтас обязательство и шыӧдчас республикаса став колхозникъяс либӧ вӧр лэдзысьяс дінӧ. Кодлы славаыс тайӧ водзмӧстчӧмсьыс? Дерт жӧ, райкомлы, торйӧн кӧ Евлампий Игнатьевичлы.

Льӧмдінлысь нимсӧ пыр частӧджык казьтылісны карын петысь газетъясын, республиканскӧй радио пыр. Уджаліс весиг тані радиолӧн собкор. Областнӧй прессаын петісны партия райкомса первой секретаркӧд интервьюяс. Сэсся и, газетъяс юӧртісны указ Евлампий Игнатьевичӧс ыджыд орденӧн наградитӧм йылысь. Партийнӧй органъясын дыр кадся бур уджысь, Коми республикалысь экономикасӧ сӧвмӧдӧмӧ ыджыд пай пуктӧмысь да ветымын арӧс тырӧмкӧд йитӧдын пӧ, — гижӧма вӧлі сэні.

И районса веськӧдлысьяс пӧвстысь некод эз кӧсйы тӧдны, мый буретш сійӧ кадас райцентрсянь медматысса посёлокын, Распомын, вежон чӧж нин йӧзыс бастуйтӧны, вежон чӧж нин улыс складӧ эз во ни ӧти кубометр вӧр. Вӧлӧмкӧ, леспромхозлӧн ОРС прӧдуктаясӧн пыдди посёлокса магазинъясӧс тыртӧма водкаӧн. Сёйны нинӧм, ю — кӧть синмыд кылавмӧн. Ёна падмӧдісны посёлокын олӧмсӧ и тунеядечьяс, кодъясӧс вайисны Ленинградскӧй областьысь. Быттьӧ и кодкӧ найӧс воспитайтас, кор посёлокса унджык йӧзыс абу ас окота серти воӧмъяс. Унджыкыс война бӧрын татчӧ веськалӧмъяс, вӧлі весиг ӧти писатель, кыз линзаа ӧчкиа роч морт, коді, гижӧм пыдди, уджаліс кирпич вӧчан заводын.

Пӧрадок лӧсьӧдӧм могысь вӧр лэдзысьяс дінӧ райком мӧдӧдіс милицияса начальникӧс — майор Дуркинӧс. Ачыс сійӧ вӧлі кыськӧ Усть-Цилемскӧй районысь, нималіс лёк да скӧр мортӧн. Сы дырйи эз тыртӧммыв райцентрса КПЗ, кытчӧ вайлісны мыжмӧмъяссӧ район пасьтаысь. Ӧтчыд ачыс Дуркиныс вӧлі вайӧдӧма сэтчӧ весиг турун нӧбъя олӧма нывбабаӧс, кодӧс суӧма вӧр дорысь аслыс вылӧ турун пуктігӧн. Буретш сійӧ кадас, кор посёлок юис-бастуйтіс, Льӧмдін весьтті Эжва вуджигӧн пыжыс путкыльтчас и вӧйӧ распомса участкӧвӧй милиционерыс. Тывйӧн корсисны вӧйӧм морттӧ, водолазъяс суналісны и. Берегын киас рупорӧн сулаліс ачыс милицияса начальник да горзіс:

— Ачыс кӧ оз сюр, кӧть нин нагансӧ корсьӧй! Нагансӧ, мися!

Берегас котралысь челядь кывлӧмаӧсь наганысь лыйӧм шысӧ, тыдалӧ, милиционерыд тадзи корӧма отсӧг. Сідзнад, наганыс абу кобураас. Вот и горзіс Дуркиныд: корсьӧй пӧ нагансӧ Эжва пыдӧссьыс. Наганыс, дерт, эз сюр, а шойсӧ лэптісны кык лун мысти, визулыс кылӧдӧма ю горулыс километр кымын. Распомӧ мунігӧн Дуркин босьтіс аскӧдыс выль участкӧвӧйӧс. Посёлокӧ майорлӧн ветлӧмыс эз ло весьшӧрӧ: чӧвтісны удж вывсьыс орсса да Распом лесопунктса начальникӧс. Да и куим мортӧс аскӧдыс вайӧдіс КПЗ-ӧ. Бӧрыннас нин кывсьыліс: Дуркинсӧ нывбабалӧн медсӧстӧминӧ пошлитӧмысь пӧ.

Распомын лоӧмтор йывсьыс неыджыд заметка петіс областнӧй газетын. Гижис сійӧс Евгений Логинов. Заметкасӧ лыддьӧм бӧрын Логиновӧс пыр жӧ корис аслас кабинетӧ Евлампий Игнатьевич.

— Тэ, Логинов ёрт, янӧдін районнымӧс республика водзын, — ясыд гӧлӧсӧн лабутнӧя быд кыв чӧвталіс первой секретарь. — Критическӧй материалъяс верманныд сетны сӧмын миянкӧд сӧветуйтчӧм бӧрын.

— Ми сідзи и вӧчам, кор материалсӧ сетам асланым районнӧй газетӧ. Но областнӧй газетыд абу райкомлӧн орган, — водзсасис журналист. — Мӧд-кӧ, ми вермам критикуйтны сӧмын колхозъясса специалистъясӧс, бригадиръясӧс, председательясӧс, сиктса клубъясӧс, юысь-кодалысьясӧс... А мед, шуам, гижны райцентрса культура керка йылысь, колӧ нин корны сӧглас райисполкомлӧн культура отделсянь.

— Мыйла омӧльтны сійӧ районсӧ, кӧні ми олам да уджалам? Бурсӧ! Нӧшта ӧтчыд тӧдчӧда — бурсӧ! — колӧ петкӧдлыны, Логинов ёрт.

Триньӧбтіс телефон. Евлампий Игнатьевич босьтіс трубкасӧ: — Алё! Да, да. Здравствуйте, Александр Григорьевич!

Логинов гӧгӧрвоис: звӧнитӧ обкомса первой секретарь Дмитрин. И петіс кабинетсьыс. Редакцияӧ воӧм бӧрын вель дыр сійӧ пукаліс думыштчӧмӧн: «Гашкӧ, мыйкӧ лишнӧй шуис Евлампий Игнатьевичыслы да?» Редактораліс сэки Устинья Михайловна Микушева — олӧма нывбаба, коді лӧсьӧдчис петны пенсия вылӧ и виччысис асьсӧ вежысьӧс. Кывсис нин, локтас пӧ мортыс Сыктыв вожысь, помалӧ пӧ Кировса совпартшкола. Логинов висьталіс Устинья Михайловналы первой секретаркӧд сёрнисӧ. Нывбаба ышловзис, сэсся шуис:

— Женя, ме тані уджала дас кык во, кӧкъямыс во вӧлі ответственнӧй секретарӧн. И став вояс чӧжыс ме кылі ачымӧс, ну, позьӧ кӧ шуны, кӧртвомалӧм мортӧн. Тӧдін кӧ, кутшӧма ме мудзи... Газетыд мед вӧлі боевӧй, колӧ ёсь критика. Мед эськӧ позис гижны любӧй должностя морт йылысь, а миянлысь сійӧ вӧлясӧ мырддьӧма. Ме кӧсъя сетны тэныд сӧвет: этшаджык критикуйт колхозникъясӧс. Война дырйи найӧ нуисны ас выланыс став тужа-нужасӧ, абу кокни налӧн уджыс и ӧні. А Евлампий Игнатьевичсяньыд, Женя, видзчысьны колӧ. Кӧсъян кӧть он, а ковмас кывзысьны. Мӧд ногыс некыдз оз позь, сэтшӧм уджыс миян.

Сійӧ жӧ войнас Логиновӧс виччысис зэв манлив удж. Вежоннас кыкысь Москва передайтліс радио пыр сідз шусяна тассовскӧй материал. Текстсӧ зэв ньӧжйӧник лыддьылісны кык час войсянь, и кыссьыліс нёль часӧдз. Татшӧм материалсӧ вӧлі сетӧны нарошнӧ сы могысь, медым йӧзӧдны сійӧс странаса кык лист бока газетъясын. Логинов примитліс, ачыс жӧ и комиӧдліс. Радиоприёмникыс сулаліс редакцияын, редакторлӧн кабинетын. Сэки лыддисны партия ЦК-са ӧти ёртлысь беседа руководительлӧн авторитет йылысь: «Кутшӧм кӧть ыджыд пост вылын эз вӧв руководитель, сійӧ кӧ оз оправдайт народлысь дӧверие, сійӧс позьӧ критикуйтны печатьын. Примерсӧ, кыдзи колӧ овны да уджавны руководительлы, петкӧдлӧ Никита Сергеевич Хрущев. Аслас мудзлытӧм уджӧн, уджалысь йӧзкӧд топыд йитӧдъясӧн сійӧ шедӧдіс ыджыд авторитет...»

Беседасӧ йӧзӧдісны газетлӧн локтан номерас. Логинов помтӧг нимкодясис, ӧд быттьӧкӧ тайӧ беседасӧ лыддисны Москвасяньыс сійӧс дорйӧм могысь. Лун кык мысти бур юӧр редакцияӧ воис областнӧй цензурасянь: водзӧ вылӧ пӧ газетлысь быд номер позьӧ печатайтны райкомлы петкӧдлытӧг, став кывкутӧмсӧ пӧ босьтӧ ачыс редакция. Та бӧрти ёсь критическӧй статьятӧг эз кут петны ни ӧти номер. Но эз дыр кежлӧ сетны вӧлясӧ газетчикъяслы. Коляс кад, и газет лист бокъяс бара тырасны ошйысяна гижӧдъясӧн да сідз шусяна трудӧвӧй рапортъясӧн.

Этійӧ веськыдвыв зданиеас вӧвлі комсомоллӧн райком, кӧні Логинов медводдзаысь и медбӧръяысь аддзысьліс Петр Ераховкӧд — комсомоллӧн обкомса первой секретаркӧд. Ок ыджыда эськӧ быдмис тайӧ шань мортыс, эз кӧ трагическӧя кувсьы авиакатастрофаын. Мӧд пилотнас сійӧ жӧ самолёт вылас вӧлі Льӧмдінысь Альберт Попов. Лётнӧй училище помалӧм бӧрын сійӧ мыйкӧ дыра лэбаліс ас районас ӧти бордъя ичӧтик ЯК-12 вылын, бӧрынджык вуджӧдісны Сыктывкарӧ. Логинов лэбавліс сиктъясӧ сыкӧд командировкаясӧ, сэсся лоисны бур ёртъясӧн. Но дженьыд нэма вӧлӧма Альберт Поповыд — столицаса авиапредприятиеын уджалігӧн и суис сійӧс рӧкыс: сотчисны Ераховкӧд ӧти самолётын. Ухтаӧ лэбигӧн. Комсомоллӧн райком зданиеыс Логинов паметьын нӧшта олӧ и сы вӧсна, мый тані сійӧс рекомендуйтісны партияӧ. Туйладор стенас, коді ӧні вужынь-вежыньмунӧма, дыр ӧшаліс югыда гижӧм плакат: «Миян поколение кутас овны коммунизм дырйи!» Кӧні тэ, комсомол райкомса первой секретарь Анфиса Белослудцева — пыш кодь еджыд юрсиа, вӧсньыдик да стройнӧй коми ныв? Збыльмисны-ӧ тэнад томдырся ыджыд кӧсйӧмъясыд? Пӧрысьмисны-дзормисны найӧ, кодъяс эскылісны тэнад ӧшинь весьтын ӧшалысь лозунглы, а коммунизмлӧн югыд кыаыс сідз эз и тыдовтчыв, мӧдарӧ на, бердіс сизим му сайӧ.

Шуйгавыв керкаыс вӧвлӧм редакция да типография, пӧлыньтчӧма жӧ нин, ӧтар бокнас муас пырӧма. Кывтыдлань видзӧдысь ӧшинь дорас пукавліс Евгений Логинов. Вӧрзис и нормис сылӧн сьӧлӧмыс. Тайӧ важиник купеческӧй коромина вылас сійӧ видзӧдіс ӧні ловъя морт вылӧ моз. Окота пыравны, кытшовтны пытшкӧссӧ, пуксьывны ӧшинь дорас аслас томлункӧд орччӧн, но тасалӧма ортсысяньыс ӧдзӧссӧ, тувъялӧма. Оліс ассьыс нэмсӧ керкаыс, пӧрысьмис, таво нин, тыдалӧ, разясны сійӧс. Бӧръя гожӧм шондіыс кӧчасьӧ сылӧн ӧшиньясын. Тайӧ керкатӧгыс шуштӧммас да гӧльмас Льӧмдіныс Евгений Витальевич Логиновлы.

Ылӧдз тыдалӧ шондіыскӧд синмасьысь Эжвалӧн ковтысыс. Сикт горувтіыс шуйгавыв берегыс крут, а таладорас мышкырӧн нюжвидзӧ ыджыд лыа кӧса. Льӧмдін весьтті юыс паськыд да джуджыд. Ва воссьӧмсянь йи сувттӧдз шлывъялӧны сы кузя «Ракетаяс», мотора пыжъяс, жуньялӧны катеръяс, баржаясӧн новлӧны груз. Мӧдлапӧвса видз вылыс, кӧні ветымынӧд воясын вӧвлі аэропорт, ӧні эндӧма, тырӧма ляк баддьӧн.

Вадор уличаыс, кытчӧ овмӧдчылӧма Льӧмдінса медводдза олысь, лошсьӧма няйтысла. Сиктсӧ подулалӧмсянь нёльсё ветымын воӧн, туйсӧ быттьӧкӧ и абу на шыльӧдлӧмаӧсь. Водзті кӧ таті ветлісны телегаа вӧлаяс, то ӧні он письт и верзьӧмӧн. Уличпӧлӧнса уна керка либӧ ӧшиньтӧм, либӧ тупкӧмаӧсь накӧсӧ пӧвъясӧн. Тайӧ кӧзяинтӧм короминаясас коркӧ овлісны крестьяна, радейтлісны-вежӧгтылісны, чужтылісны челядьӧс. Пӧрысь йӧз кувсисны, томъяс эновтісны чужан сиктсӧ да сетчисны карлань. Эновтісны сы вӧсна, мый дугдісны эскыны югыд аскиӧ. Некымын пуста керка Логинов казяліс и мир туй пӧлӧнысь. Шуштӧммӧдӧ мортӧс татшӧм серпасыс. Век на барак кодь ляпкыдик керкаын райунивермаг. Водзынджык некымын выль здание: райком, почта, КБО.

Логинов сувтӧдіс машинасӧ столовӧйсянь коймӧд керка ӧшинь улӧ. Валентин висьталӧм серти кӧ, сэні и олӧ Серафим Борисович.

— Аттьӧ тэн, Маняшка, лючкиа котралӧмсьыд, — думсьыс шуис Логинов и петіс кабинаысь. Керкаыскӧд воча сулаліс ыджыд сарай, код дорын вӧліны поткӧдлӧм пес чипасъяс. Водзӧсӧ татшӧм жӧ кык судта пу керкаяс, татшӧм жӧ сарайяс да пес чипасъяс. Тайӧ ӧтсяма пу стрӧйбаясыс, кӧні медсясӧ олӧ сиктса интеллигенция, кыптісны бӧръя воясӧ.

— Висьталӧй, пӧжалуйста, кутшӧм кильчӧын олӧ Серафим Борисович? — юаліс Логинов спортивнӧй костюма нывбабалысь, коді ӧшліс зэвтӧм кӧв вылӧ песлалӧм кӧлуй.

Нывбаба нинӧм эз вочавидз, матыстчис гӧлӧссӧ сетысь мужичӧй дінӧ, и видзӧдласныс сувтіс ӧта-мӧд вылас.

— Женя!

— Диана!

Топӧдчисны. Дианалӧн балябӧжас гартовтӧм кыз кӧсаыс инмис Логиновлӧн щӧкаӧ. Евгений Витальевич тапкӧдыштіс нывбабаӧс; мӧдыс, ичӧтик да кызіник, дыр эз лэдзчысь мужичӧйлӧн кос гӧгӧрысь.

— Пӧрысьмим кӧ, сӧмын синъясным. Сэсся некыт на эз... — шуис Диана и таӧн, тыдалӧ, кӧсйис тӧдчӧдны, мый нинӧмла ӧні шуавны ӧта-мӧдлы ни томмӧдана, ни пӧрысьтана кывъяс. — Серафим Борисовичыд менам айка, ӧтлаын олам. А энькаӧй куліс мӧйму. Ачым? Ачым велӧда. Со, эсійӧ школаас и уджала. Пиыд? Ухтаын сійӧ, вертолётчик. Ми ӧд нылӧс дай пиӧс на ещӧ быдтам. А Серафим Борисовичыд мича лунад гортын оз пукав, асывсяньыс ком вугравны муніс. Шедӧ, тыдалӧ, дыр тай абу-а. Верӧсӧй кӧн? Жаль, он аддзысьлӧй ті сыкӧд: Эдикӧс талун карӧ колльӧді, отпускын да, чой-воксӧ видлыны лэччис.

— Ме пыралі жӧ туйбокса ӧти ягӧ, еджыд гоб вель уна воті, — Евгений Витальевич восьтіс багажник ӧдзӧссӧ, мыччис Дианалы тшак тыра сумкасӧ. — Весавны колӧ, вермас номырзьыны.

— Аньӧй-аньӧй, зэв тай мича тшак.

— Ӧтарӧ-мӧдарӧ сиктӧдыс муна, а верстьӧ морт эз и вочаасьлы. Гашкӧ, вотчӧны жӧ да? — керкаӧ пыригмоз нин сёрнитісны гӧсть да кӧзяйка.

— Субӧтник талун, став сиктӧн страдуйтӧны. Совхозад уджалысьыд бырны кутіс, а скӧттӧ тшыглы он ви. Тайӧ шӧр отделениеыс медся нин кольччӧ. Айка лыддьӧ вӧлі газетысь, нёль воӧн пӧ куим главнӧй агроном вежсьӧма совхозын. Мукӧд специалистъясыс тадзи жӧ вежласьӧны. Кыськӧ воласны бокысь, недыр уджыштасны и утёвтасны. Специалистъясыд эськӧ татчӧс йӧз колӧ, районнӧй начальствоыд и. Ыджыд веськӧдлысьяс пӧвстын комиыс ни ӧти морт абу. Волас оз татшӧмторйыслы коркӧ помыс-а... Вай личӧдчы, Жень, гортад моз ло, — Диана вайис дозъяс, босьтчис весавны тшак.

— Директорыс нӧ коді ӧні совхозад?

— Часлы, висьтала на. Александр Ильич. Таӧдз сельхозтехникаын начальникӧн вӧлі. Неважӧн на бӧрйисны, совхозса рабочӧйясыс корӧмаӧсь.

— Энлы, энлы. Гашкӧ, Илья Матвеевичлӧн пиыс да?

— Батьыс колхозса предӧн коркӧ вӧвлі тані.

— Сійӧ и эм, сідзкӧ. Батьсӧ ме бура тӧдлі, тӧлка председатель вӧвлі.

— Тӧрыт райкомса секретарсӧ татысь чӧвтӧмаӧсь. Сы пыдди секретарнас бӧрйӧмаӧсь тӧдан кодӧс? Маргарита Сергеевнаӧс, Татьяналысь чойсӧ. Карын сійӧ уджаліс, частӧ волывліс татчӧ командировкаӧ. Со, лыддьы, талунъя газетын эм нин юӧрыс пленум йывсьыс.

— Сідзкӧ, Маргарита Сергеевнаыс тані? — юӧрсӧ ӧтчыд дай мӧдысь нуӧдіс синнас Евгений Витальевич. Аслыссикас радлун чужис Маргарита Сергеевналысь нимсӧ кылӧм да аддзӧм бӧрын, и сьӧлӧмыс быттьӧкӧ кутіс чуксавны кыськӧ ылысь-ылысь ассьыс ичӧтдырся муслунсӧ: «Ри-та, Ри-та, Ри-та...»

— Тані. Альберт зятьыс курортын. Кылӧдчан контораса профкомын сійӧ уджалӧ, быд во курортӧ ветлӧ.

— Вот кыдзи.

— Да, да, Евгений Витальевич. — Весалӧм тшакыс лои таз тыр. Диана пыртіс кӧдзыд ва, пожъяліс топыд чига гобъяссӧ. — Жень, лоӧ кӧ шондіа, ветлам аски вӧрӧ. Кӧсьтаягысь гӧрд гоб ёна вотӧны, квайт верст и эм тасянь. Машинанад позьӧ и водзӧджык ветлыны. Татьянаӧс босьтам, найӧ орчча керкаын и олӧны. Гашкӧ и, Маргарита Сергеевна тшӧтш ветлас, мед ыркӧдчӧ...

— Ветлам, Диана, кӧть сё верст сайӧ.

— Тэ, Женя, мекӧд вӧлін век восьса сьӧлӧма. И ме тэысь нинӧм эг дзеблы. Менсьым воддза питӧ унаӧн сідзи и шуисны, мый быттьӧкӧ тэсянь. А тэнад ӧд и збыльысь пи тані эм... Татьянаыд менам медбур пӧдруга, висьтасьліс сійӧ тэкӧд дружитӧм йылысь... — варовмӧм Диана немтор эз вермы кутны пинь саяс. — Женя пиыс сылӧн тэсянь, Евгений Витальевич. Паспорт сертиыс Евгений Альбертович, а вир сертиыс Евгений Евгеньевич. Сэсся и быттьӧ ассьыд чужӧмтӧ ляскӧмыд тэ сылы... Прӧстит, Евгений Витальевич, эг вермы ме чӧв овны та йылысь.

Сійӧ здукас кыліс ӧдзӧсӧ тотшнитӧм, нывбабалӧн небыдик гӧлӧс:

— Кутшӧм гӧсть нӧ, Диана, воис татшӧм мича машинанас?

Логинов тӧдіс Маргарита Сергеевналысь гӧлӧссӧ.

1987, сентябрь.