КЫККОКА

I

Важӧнсянь нин Кыккока ыджыд кывтӧм пемӧсъяс вылын. Уна сюрс во нин коли сэсянь, кор Кыккока вӧлі ачыс мукӧд пемӧсъяс кодь, кор сійӧ вӧлі ӧтнас олӧ ӧнія пемӧсъяс отсӧгтӧг. Кузяӧн сэсянь ёна вежласис олӧмъяс му вылын: ставыс лои выль нога, выль сикас.

Кыккока ас ыджыд вежӧрнас босьтчис мукӧд пемӧсъяс дінӧ; ньӧжйӧникӧн, дырӧн сибӧдіс найӧс ас бердас, велӧдіс аслыс отсасьны-уджавны. Дерт, эз став пемӧсыс вӧв ӧткодь. Мукӧдыс эз сетчыны Кыккокалы да и оз вӧлі шогмыны сылы. Сэтшӧмъяссӧ сійӧ эновтіс, оз кӧ вӧлі найӧяс нинӧм лёктор вӧчны Кыккокалы. Лёк кӧ вӧлі вӧчӧны, — бара жӧ вӧтлӧ найӧс, кыйӧ-виӧ, мед матігӧгӧрын эз вӧвны.

Сідзи дыр вермасис Кыккока мукӧд му вылын олысь пемӧсъяскӧд. Вермис ӧд дырӧннад. Сійӧ ӧтнас став пианыс вӧлі медся ыджыд вежӧра-мывкыда, сы понда медся ён быдсӧн дорысь.

Велӧдӧм пемӧсъяс вочасӧн сибӧдчисны Кыккока дінӧ. Пыр сы бердын олігӧн дзикӧдз вунӧдісны ассьыныс воддза олӧмногнысӧ, ывла вылын ас кежаныс, некодӧс ас выланыс ыджыдӧс тӧдлытӧг олӧмнысӧ. Медбӧрти найӧ Кыккокатӧгыс эз кутны вермыны овны.

Мукӧд ывла выв, Кыккокалы ковтӧм, велӧдтӧм пемӧсъяс ылӧджык вешйисны сы дінысь, ӧтдортчисны сійӧ оланінысь, пышъялісны морт волытӧминӧ...

II

Дырӧн Кыккока велалі бурджыка овмӧдчыны. Сылӧн вочасӧн содіс и содіс эмбурыс, аслас киӧн вӧчӧмторъясыс. Ыджыд мывкыднад тай лӧсьыдджык жӧ овныд, уналаӧ сійӧ судзсьӧ. Велаліс Кыккока бурджыка поздысьны-чомдысьны. Вӧчис сійӧ ю дорӧ мича веж луг вылӧ зэв лӧсьыд гажа чом.

Пукалӧ ӧтчыд рытын Кыккока аслас чом дорас. Пукалӧ ӧтнас, юрсӧ ӧшӧдӧмӧн ёна мыйкӧ мӧвпалӧ аслыс. Челядьыс сылӧн важӧн нин узьӧны чӧскыд унмӧн, ӧтнаслӧн сылӧн оз узьсьы. Чом гӧгӧр водалӧмаӧсь узьӧны сылӧн мукӧд велӧдӧм пемӧсъясыс. Сӧмын на пӧвсысь ӧти пемӧс оз узь, видзӧ Кыккокаӧс. Сійӧ пон, медводдза тӧдмасьысь сылӧн, медбурвидзанторйыс.

Рыт нин. Пемыд. Гӧгӧр лӧнь: ставыс ланьтӧма, шойччӧ. Оз узьсьы Кыккокалӧн. Ӧні сійӧ пӧрысьмӧма нин, абу нин важ кодьыс.

Челядь сылӧн уна нин йывмӧма, котыр паськыда разалӧ ма: уна ныв-пи быдмӧ аслас и пияныслӧн, пӧльӧн шуысьяс, поснияс. Ставыс нин сылӧн отсасьысь, уджалысь. Ачыс ӧні омӧля нин и уджавлӧ, пырджык туйдалӧ-велӧдӧ том йӧзӧс.

Радейтӧ вӧлі прӧст дырйи сідзи, нинӧм кертӧг, ас кежасӧ н пукалыштны, шойччыштны мӧвпалігмоз. Мӧвпалантор, артыштантор сылӧн уна: кыдз мый оліс ӧнӧдз, мыйяс вӧчис, мый колӧ водзӧ керны.

Дыр сідз сійӧ рытнас Кыккока пукаліс ӧтнас. Пукаліс-пукаліс сідз, и кутіс сэсся сылы кажитчыны, быттьӧ гӧгӧр сёрнияс кылӧны, вашкӧдчӧм шы ӧтарсянь-мӧдарсянь: вадорсянь (ва визувтӧм сяльгӧмӧн), вӧрсянь (пуяс шувгӧмӧн) и тӧвру пӧльыштӧмсянь, и быдласянь... Со мыйяс кыліс Кыккока:

— Кыккока! Тэ медся вежӧра, медыджыд мывкыда, медъён быдӧн дорысь. Тэ — му вылын сар! — вашкӧдӧ сылы визувтан ва.

— Кыккока, левӧс вермысь! Став пемӧсыс тэысь полӧ! — шувгӧмӧн висьталӧ вӧр пуыс.

— Кыккока, некод тэкӧд оз вермы водзсасьны му вылын, тэнад ставыс! — сьылӧ сылы тӧв.

Кыккокалы нимкодь лои татшӧм кывъясыд. Пукалӧ, кывзӧ. Лӧсьыд сьӧлӧм вылас сылӧн. Рытъя небыдик тӧв войланьыс пыр ӧтарӧ ӧддзис. Скӧрысь шувгӧ вӧр, муӧдзыс синсьӧны-копрасьӧны пуяс. Лӧнь ю, рама визувтысь, зэв ёна гызис, лёкысь швачкӧ кырйӧ.

— Мый нӧ ті лоинныд? — шуӧ Кыккока. Аслыс йирмӧг, йӧжгылясьӧ кӧдзыдысла.

— Код бара тӧдӧ, — шуӧ пулӧн кор.

— Код тӧдӧ тӧдтӧмтор? — юалӧ шор.

— Енэжа-муа костын уна тӧдтӧмтор на эм, кӧть Кыккока и чайтӧ ставсӧ тӧдіг-а, — шуӧ тӧв.

Кыккокалы сэтшӧм кывъясыс инмис сьӧлӧмас. Сувтіс, веськӧдчис, юрсӧ вылӧ кыпӧдіс да гӧгӧр видзӧдліс. Сэсся шуис гораа аслыс:

— Мый лоан — лоӧ! Ме верми левӧс, кужи пӧкӧритны вӧлӧс и ӧшкӧс аслым вылӧ, верма сідзкӧ и мукӧдтор.

Муртса на шуыштіс сійӧ, кытыськӧ кыпӧдчис тӧв ныр. Кок йывсьыс уськӧдіс Кыккокаӧс, сэсся вадорӧдзыс тупыльтіс. Кыккока дзоньӧн кӧтасис. Тӧлыд чом вевтсӧ быдӧн кулис. Садьмисны чомйын узьысьяс. Повзьӧмысла горзӧны, котралӧны чом гӧгӧр. Пон омлялӧ. Шырпи кодь кӧтасьӧма Кыккока, локтӧ чом дорӧ. Тӧв ӧтарӧ ӧддзӧ. Бауӧн сорӧн кыссис Кыккока чом дорӧ. Чом дзоньнас киссьӧма. Челядьыс шӧйтӧны-ветлӧны, бӧрдӧны. Мӧсъяс да ыжъяс тшӧтш сэні ноксьӧны, баксӧны лёк горшӧн. Вӧвъяс дзикӧдз йӧймӧмаӧсь, гӧняйтлӧны видз кузя.

Чом дорсьыс зэв ыджыд пу пӧрӧма. Войбыд эз лӧньлы, войбыд пӧльтіс ыджыд тӧв.

III

Мӧд лун асывнас Кыккока пукалӧ чом дорас, бӧрдӧ. Забеднӧ сылы. Дыр мысти палялі да тшӧктіс челядьыслы чукӧртны кӧлуйсӧ, кутавны скӧтсӧ. Сэсся шоныда пасьтасис, пуксис да кутіс думайтны. Дыр пукаліс. Коркӧ сэсся и чеччис, кулаксӧ шӧдзыртӧмӧн грӧзитӧ тӧвлы:

— Лёк тӧв! Ме тэныд петкӧдла! Тонӧ ӧти войӧн мыйта мем пакӧсьт вӧчин: чом кисьтін, скӧтӧс ставсӧ разӧдін, нымӧн^Нымӧн — тайкӧ, тӧкӧтьӧ./^ тшӧтш ачымӧс эн пӧдты. Гашкӧ, тэ мӧдысь на тадз вӧчан да?

— Верма бара, — шуӧ тӧв.

— Лёк, мустӧм тӧв!..

— Ме абу лёк, — шуӧ тӧв.

— Мый нӧ, бур кажитчан та бӧрти? — горӧдіс Кыккока сы вылӧ.

— Гӧгӧр бурӧн эськӧ оз позь шуны да...

— Мый нӧ, сідзкӧ тэ абу бур ни, омӧль ни. Кутшӧм нӧ эськӧ сэсся тэ?

— Абу бур, а лёкӧн оз жӧ позь шуны, — шуӧ тӧв.

— Со кыдз... — шуыштіс Кыккока. — Вай жӧ висьтав, кыдзи мый тайӧ лоӧ: ме верми левӧс, велӧді аслым уджавны ӧшкӧс, вӧлӧс, верблюдӧс, слӧнӧс; быдтор меным сетчӧ. Тэ локтін кыськӧ да ставсӧ сійӧс менсьым разӧдін. Вай висьтав, кутшӧм бур вермас тэысь меным лоны? Кутшӧм пӧльза верма тэысь перйыны?

— Мый и висьтавны тэд та вылӧ? — шуӧ тӧв. — Кут менӧ, пӧкӧрит, вермы пӧльзуйтчыны меӧн, кужан кӧ!

Тӧв шутёвтіс да тӧвзис-муніс эрд кузя. Мунігмозыс чом дорысь кватитіс мӧс кучик да зэв вылӧ качӧдіс, сэсся нӧбаліс ю сайӧ. Кыккока пыр видзӧдіс, кытчӧдз эз берд син водзысь кучикыс.

Матыстчис сы дінӧ ыджыд пиыс да шуӧ:

— Миянлы, батьӧ, оз позь тані овны. Колян вой тӧв нырыд зэр сорнас став кӧдзанымӧс и туруннымӧс нуӧма-кылӧдӧма да ляскӧма, весиг некытчӧ оз шогмы. Матігӧгӧрысь весиг ыжлы йирыштны нинӧм. Ме ветлӧдлі талун, ыліті кытшовті верзьӧмӧн, гӧгӧр вольсалӧма шогмытӧмӧдз. Ме ог тӧд, мый и керны. Став скӧтным тшыглы кулӧ.

Нинӧм эз шу Кыккока. Пыр ӧтарӧ видзӧдӧ-дувгӧ, кодарӧ кучиксӧ нӧбаліс тӧв. Зэв ылын ва сайын тыдалӧ вӧлі паськыд веж туруна видз.

— Со эстӧн туруныс! — индӧ пиыслы.

— Тыдалӧ тай эськӧ да. Мый сэсь миянлы, — шуӧ пиыс, — кыдз сэтчӧ вуджан татшӧм паськыд визув ваӧдыд? Кыдз воӧдчан сэтчӧ?

— Кодарсянь нӧ тӧлыс? — юалӧ Кыккока пиыслысь.

— Рытыввывсянь тай эськӧ да. Самӧй веж лудланьыд пӧльтӧ... да мый сыысь? Оз на ӧд лэбӧд миянӧс сэтчӧ.

— Он чайт? Ме думайта да, тӧлыд на миянлы и отсалас.

Сэсся зэв ӧдйӧ сувтіс кок йылас да шуис:

— Ме кӧсъя пӧкӧритны тӧлӧс да пӧльзуйтны сійӧс бур вылӧ!

Пи шемӧс лои, нинӧм оз вежӧрт, бать вылас сӧмын видзӧдӧ.

IV

Кыккока чукӧртіс став пиянсӧ ӧтилаӧ, индаліс налы уджъяс: тшӧктіс пӧрӧдны гырысьджык пуяс, керъяссӧ туплявны ваӧ, сэсся сэн кӧртавлыны найӧс ӧтлаӧ. Лои зэв ыджыд пур. Пур вылас тшӧктіс сувтӧдлыны кузь зібъяс. Бабаяслы сетіс кучикъяс ӧтилаӧ вурлыны паськыд парус пыдди. Сэсся сійӧ вурӧм кучикъястӧ зэвтісны зібъяс костӧ. Тӧв пырысь-пыр жӧ пӧльтіс парустӧ, кутіс довйӧдлыны пуртӧ. Пурсӧ ёна домалісны гезъясӧн, мед оз кылав. Мыйӧн эштіс, Кыккока тшӧктіс чукӧртны да лэччӧдны став скӧтсӧ и став овмӧссӧ пур вылӧ. Асьныс ставныс тшӧтш сӧлісны сэтчӧ. Медбӧръя морт пуксис пур вылӧ ачыс Кыккока. Пур мездіс дом йылысь. Парус пӧльтчис. Пур мӧдӧдчис тӧв бӧр. Кымын водзӧ, сымын ӧдйӧ пурйыд мунӧ. Рытладор воисны тыдалан веж турунаинӧ. Ставныс чеччисны, катлысисны. Овмӧдчис Кыккока выль оланінӧ.