«КӦИН» ДА ВЕРОНИКА

* * *

1957 воын, июнь тӧлысся ӧти букыд войӧ, кор помала чардаліс-гымаліс да кызсьыв шливгис-зэрис, сикт кузя муніс верзьӧма морт. Локтіс сійӧ кывтыдладорсянь буланӧй вӧв вылын мышкас волысалӧм нопйӧн. Мортыс брезент плаща, ыджыд ёсь капюшоныс видзис юрсӧ кӧтасьӧмысь. Буланӧй вӧв, кузь сьӧд бӧжсӧ люньгӧдӧмӧн, восьлаліс мир туй шӧрӧд, вӧляникысь. Вӧлі нин вой шӧр бӧр, и верзьӧма паныдасьліс сӧмын некымын ныла-зонмакӧд, кодъяс тыдалӧ, сёрӧдз колльӧдчӧмаӧсь и котӧрӧнмоз мунісны гортланьыс сулик ваӧсь. Чардыс уна пельӧн юковтліс нёйкмӧм енэжсӧ, сэсся трачкӧдчигтыр гымыштліс, сыркмунліс весиг муыс.

Милициялӧн кык судта керка весьтӧ воӧм бӧрын верзьӧма веськӧдіс вӧвсӧ берегпӧлӧнса уличлань. Кежӧдысь туйыс муніс дзик тайӧ керка дортіыс. Со орчча чутласьысь сутугаӧн кытшалӧм кӧпӧзӧ. Тані сійӧ пукаліс тӧлысь чӧж. Вежон сайын вӧлі тупкӧса суд, сетісны вит во. Тӧрыт рытъявылыс кык милиционер пуксьӧдісны сійӧс тарантасӧ, шуисны лэччӧдны Нюдз сиктӧдз. Сэсянь ӧти милиционерыс нуӧдас арестантӧс пароходӧн Сыктывкарӧдз, а мӧдыс бергӧдчас татчӧ, Чӧддінӧ. И со, судитӧм морт бара вӧля вылын.

Выліс судтаас некымын ӧшиньын ӧзйисны бияс. Тыдалӧ, сэні пукаліс милицияса дежурнӧй. Верзьӧма сувтіс ӧти ӧшинь весьтӧ, топӧдтӧм занавес косттіыс сійӧ казяліс погона некымын мортӧс. Кинаныс шенасигтыр найӧ мыйкӧ варовитісны, ӧти милиционер сёрнитіс телефон пыр. Эз сёрнит, а ӧтарӧ горзіс, тыдалӧ, омӧля кыліс телефоныс. Сылысь шуалӧмъяссӧ весиг зэр пырыс зэв ясыда гӧгӧрвоис верзьӧма мужичӧй.

— Да, да, час джын сайын... Верзьӧма, неыджыд нопъя... — ывлаӧдз петісны милиционерлӧн тайӧ кывъясыс.

Мужичӧй пыр жӧ думыштіс, мый тайӧ сёрниыс сы йылысь. Милиционер, надейнӧ, мӧд пӧв шуаліс юӧртысьыслысь кывъяссӧ. Верзьӧма тапнитіс вӧлыслы и рӧдтіс чой горув. Мыйысь медъёна поліс, сійӧ и лоис: вузаліс Эжва вомӧн карбасӧн вуджӧдчысь. Сӧмын сыкӧд паныдасьліс син на син: и карлань мунігӧн, и бӧрсӧ локтігӧн. Ӧні посёлокӧдз не воны, став милициясӧ районсьыс сувтӧдасны кок йылӧ. Мый вӧчны? Скачитны кыккокйыв, пока зэрӧ, воӧдчыны вӧлӧкӧдз, а сэні — мый лоны мед лоӧ: ловйӧн оз сетчы. А седлӧтӧгыд уна-ӧ скачитан? Мунны кӧ подӧн? Ӧні кытчӧкӧ дзебсьывны, виччысьны кобӧмсӧ, гашкӧ и, лунйыны тшӧтш, мед шӧйӧвоштыны корсьысьяссӧ, а локтан вой петны туйӧ. Воӧдчас гӧтыр дінас, мӧдӧдас сійӧс мӧдар югыдас, мед эз йӧрикайтчыны сылӧн ыджыд морӧс вылын мукӧд мужичӧйяс, и ачыс сетчас милициялы. Ю берегӧ воӧм бӧрын верзьӧма тпрунитіс, сувтӧдіс вӧвсӧ. Сувтса шоныд зэр личалыштіс, ылысмыны кутіс гожся войлӧн букыдлуныс. Надеясӧ воштытӧм синъясӧн мужичӧй дзӧрнитіс Эжвалань: визлач вывті кывтіс ветки пыжӧн ӧтка морт. Кык лопта пелыссӧ сійӧ шочиника тёльснитліс ваӧ, ачыс визулыс тэрыба кылӧдіс пыжаӧс. Пыж нырладорас чурвидзисны вугыр шатинъяс, тыдалӧ, зэрыд торкӧма морттӧ вуграсьӧмсьыс.

Гашкӧ, берегсьыс босьтны кодлыськӧ пыжсӧ и зібъясьӧмӧн катны матысса грездӧдз? Со мыйта берегас кымыня и кымыньттӧм пыжыс! Зэра кымӧр ӧтарӧ вешйис сикт весьтысь, здук-мӧд, и войыс лоас лунын кодь югыд. Колӧ тэрмасьны, мед не сюрны йӧз син улӧ. Ӧд сиктса зонъяс регыд кутасны гузьгыны ю дорӧ вуграсьны. Найӧ тӧдӧны, мый чериыд медся азым зэр бӧрын шонді петігӧн. Верзьӧмалы тӧдсаӧсь татчӧс йӧзыс и тайӧ сиктыс. Во сайын сійӧ уджавліс тані, промкомбинатса ӧти цехын. Мужичӧй лэччис вӧв вылысь, разис домсӧ: мун пӧ, йирсьы. Кельыдгӧрд гӧна, сьӧд бӧжа да сьӧд бурыся мерин сьӧкыд юрсӧ увлань копыртӧмӧн руньгис веж туруна лудлань.

Мужичӧй пӧрччис нопсӧ, ӧшӧдіс веськыд пельпом вылас, дзик берег пӧлӧныс мӧдіс катыдлань. Матыстчыліс некымын пыж дінӧ, ставыс вӧлі ыджыд томана кыз чеп йылын. Со и промкомбинатлӧн здание. Сійӧ посни ӧшиньяса кузь барак кодь. Туйладорсяньыс лӧскас кайис палича пос. Пос дорас и сувтовкерис нопъя мужичӧй, синъяснас кытшовтіс гӧгӧрбок и кавшасис лӧскас. Палича поссӧ йӧткыштіс лӧсса ӧдзӧс дорысь.

* * *

Торъя нин война бӧрын, сэсся и ветымынӧд-квайтымынӧд воясӧ, Коми муӧ вайисны страна пасьтаысь став ӧтбрӧссӧ — лагерникъясӧс, ссыльнӧйясӧс, тунеядечьясӧс, прӧституткаясӧс... Коми мортлы керка ӧдзӧсас тас пыдди ковмис ӧшӧдны колькъя томан. Ветымынӧд вояс шӧрын Чӧддін сиктдорса быдмысь посёлокӧ кыськӧ Ленинградскӧй областьысь веськаліс Михаил Филимонов. Воис эз ас кӧсйӧмӧн, а кутшӧмкӧ статья серти. Михаил кодьыс посёлокын вӧліны унаӧн: ӧтияс нюжӧдісны вӧр кыскан туй, мӧдъяс стрӧитісны магазинъяс, детсад, медпункт. Медводз кыпӧдісны пывсян да клуб. Клубас жӧ вӧлі ыджыд да кыпыд жыр, кӧні восьтісны библиотека. Йӧз уджалісны и гажӧдчылісны, юлісны и бордйысьлісны, мусукасьлісны и вежӧгтылісны: вӧліны и бур сьӧлӧмаяс, и пакӧсьт вӧчысьяс. Клубӧн да библиотекаӧн веськӧдліс мичаник том нывбаба, Вера. Посёлоксаяс ставӧн шуисны Вероникаӧн.

Вероникалы вӧлі ар кызь вит-кызь сизим, верӧстӧм на. Посёлокын этшаӧн тӧдісны, мый сылӧн эм нин нывка, мый быдтӧны нывкасӧ Вероникалӧн бать-мамыс, кодъяс олӧны Чӧддінын. Ачыс Вероника оліс Ягъёльса финскӧй керкаын, ас кодьыс жӧ ӧтка коми нывбабакӧд. Патераса дори жырйыс вӧлі пусянін пыдди, пыдіыс — узьлан-шойччанін. Чӧддінсянь Ягъёльӧдз эськӧ верст нёль и эм, но Вероникалӧн уджыс рытъя и ковмис овмӧдчыны татчӧ.

Вӧлі югыд шондіа май праздник. Магазин воссьӧмсянь ӧтияс юисны-кодалісны, мукӧдъяс гудӧк ворсӧм улӧ йӧктісны клубын, вӧліны и сэтшӧмъяс, кодъяс пукалісны библиотекаын, листалісны журналъяс. Вероника шлывъяліс рочакань кодь: вылын морӧса, вӧсньыдик, векньыдик нюз пельпомъяса да стройнӧй. Ыджыд лӧз синъясыс да сьӧд синтасыс петкӧдісны вежсӧ уна мужичӧйлысь. А со тай верӧстӧм, батьтӧм кага пӧ быдмӧ.

Йӧз сёрӧн нин разӧдчалісны лӧз табак тшына клубысь. Нывъясыс вӧліны этшаджык и уна мужичӧйлы бабауловыс эз вичмы. Вероника лӧсьӧдчис петны библиотекаысь, кор сы дінӧ пырисны кык код морт. Тыдалӧ, воӧмаӧсь посёлокӧ неважӧн на, нывбаба эз тӧд налысь нимъяссӧ. Ӧтиыс мургыль судта, лазмунӧм синъяса; мӧдыс, видзӧдӧмпыръяысь, тушааджык, но жебиник жӧ. Кикаръясаныс мыйсӧ сӧмын абу рисуйтӧма емӧн бытшйӧдлӧмӧн. Вероника кӧть и лэчыд, востер нывбаба, век жӧ дрӧгмуні, кор сы дінӧ сибӧдчис кузьджык тушааыс. Мӧдыс каличаліс ӧдзӧссӧ, кусӧдіс бисӧ. Клуб кильчӧ дорын шпуткис-куритчис Филимонов, ӧтьведайтіс ёртъяссӧ, кодъяскӧд ӧтлаын воисны Чӧддін районӧ, а ӧні орччӧн узьлӧ общежитиеын. Найӧ некодарсянь эз тыдовтчыны и сійӧ веськӧдчис клуб мӧдар помӧ, кысянь и пырӧны библиотекаӧ. Пытшкас вӧлі битӧм, но ӧдзӧсыс томантӧм. Кыліс нывбаба гӧлӧс, лёк горшӧн горӧдӧм, быттьӧ кодкӧ веськалӧма гуысь петӧм ош улӧ.

Филимонов вӧлі гажа жӧ, но мед сылы коддзыны, колӧ ведра вина. Сійӧ зумыда сулаліс кок йылас, гӧгӧрвоис, мыйын делӧыс: кодъяскӧ дзескӧдӧмаӧсь Вероникаӧс. Филимонов мыйвынсьыс дернитіс ӧдзӧссӧ ӧтиысь, мӧдысь... И ӧдзӧс гурйыласис. Кузьджык тушааыскӧд Вероника турбылясис джоджын, мургыль судтаыс кӧсйӧ кватитны нывбабалысь кисӧ, но Вероника вачкасьӧ, чужъясьӧ. Филимонов шамыртіс кыкнан кинас ляпкыдджыксӧ и рака шойӧс моз чилгис восьса ӧдзӧсӧд пос помас. Кузьджыксӧ чабыртіс пинжак шошаӧдыс, кыскис порог вомӧныс ывлаӧ. Джоджӧд кыссис и Вероника, сыметь шашаритчӧма сы бердӧ мырдӧнавны кӧсйысьыс. Нывбаба пӧсялӧма, но абу синва войт. Кузь юрсиыс лёзьмунӧма, чӧлӧйӧсь юбкаыс и ковтаыс.

— Не кӧ ме, тайӧ кык шпанаыс эськӧ тешитчисны тэ вылын, — мудера кодзлӧдліс синъяссӧ Филимонов. Пӧдлаліс ӧдзӧссӧ и казяліс: лэбӧма крука каличыс, но пытшкӧссяньыс позьӧ игнасьны ключа томанӧн.

— Пасибӧ мездӧмсьыд, — чирӧм гӧлӧсӧн шуис Вероника сьӧд юбкасьыс буссӧ кинас пыркӧдігмоз.

— Кӧн ключыд?

— Чайтан, бара локтасны?

— Чукӧста кӧ, локтасны.

— Со, пызан помас. А нимыд нӧ кыдз?

— Ен ногӧн кӧ, Михаил. Блатнӧйяс ног — «Кӧин».

— Эг гӧгӧрво.

— Лагерын пукалысьяслӧн, нимысь ӧтдор, эм прӧзвище. Менам прӧзвищеӧй — «Кӧин». — Михаил ключнас игналіс томансӧ, сувтіс нывбабалы воча. — Ӧні гӧгӧрвоин?

— Эг. И ог кӧсйы гӧгӧрвоны. Восьт ӧдзӧссӧ, колӧ гортӧ мунны. А мездӧмсьыд пасибӧ.

— Мича нывбаба тэ, весиг дулльӧй петӧ, — наяна шыннёвтіс верзилӧ кодь ён мужичӧй, сэсся кинас вӧрзьӧдіс Вероникалысь ыджыд да сьӧкыд нёньяссӧ.

Нывбаба повзис, сырмӧм босьтіс:

— Восьт, мися! А то чилзыны кута!

— Пикнитан кӧ, вомад тасала медкыз книгасӧ. Либӧ эсійӧ кык лашпадъянсӧ чукӧста...

— А ме чайті тэнӧ прамӧй мортӧн. — Вероника бӧрыньтчис книга джаджъяслань, окота горӧдны, корны кодӧскӧ отсӧг вылӧ, но ывлаын некод эз тыдав. Кватитіс кутшӧм веськалӧ книга, чилгис ӧшиняс, но эз инмы.

— Кажитчан тэ меным. Абу, тыдалӧ, уйла нывбаба да. Радейта провора бабаястӧ, найӧ озджык сетласьны.

— Яндысьтӧм бугыль тэ! Вот коді! Восьт, мися!

Михаил водзсяньыс топӧдіс Вероникаӧс, ротшмуніны весиг лыясыс, намӧдіс ныр улас:

— Кутан кӧ пессьыны, сӧмын доймалан.

Черань везйӧ пысасьӧм гут моз Вероника водзсасис на, но регыдӧн усурмуніс. Сюр чань кодь мужичӧй тойтмытӧдзыс нускис сьӧласьысь-курччасьысь нывбабалӧн лайкыд морӧс вылын. Кор Михаил торйӧдчис Вероника бердысь, нывбаба сьӧлыштіс сылы веськыда чужӧмас:

— Судӧ сета!

Мӧдыс эз пыдди пукты тайӧ скӧралӧмсӧ, кыдзкӧ весиг меліа шуис:

— Чӧскыд нывбаба тэ, Вероника. Мича и чӧскыд... Казяла кӧ, мый кодкӧ геблясьӧ тэ дорын, сьылідзирсӧ песовта. Лок, колльӧда гортӧдзыд.

— Весась син водзысь, мустӧм кӧин!

Михаил век жӧ колльӧдіс Вероникаӧс.

* * *

Вероника некыдз эз вермы унмовсьны, пессис дзуртысь крӧватяс. Вӧкыс петіс эсійӧ пернатӧм сьыліяс вылас, тайкӧ эз артелявны. Артелялісны кӧ? Шойӧдзыд эськӧ вайӧдісны сэк. Ӧти морт со мусукаліс и то кадж лыясыс доймӧны. Мыйла-й вайӧны став шпанасӧ Коми муас? Гашкӧ, збыльысь судӧ сетны да? Сідзнад ӧд милицияӧ колӧ юӧртны: сэтшӧмтӧ-сэтшӧмтӧ, мися, мырдӧналіс. Вот юр яндзимыд! Справка на врачсянь корасны дай. Кага вайлӧм бабаыдлы нӧ кутшӧм бумага сетасны? Ветлытӧм ныв кӧ вӧлі, мӧд делӧ. А Колюньлы кывсяс да — сэки мый? Ой, Колюнь, Колюнь, кыдзи пежалісны тэнсьыд Вератӧ! Пежаліс ӧти кӧин. Тӧдан кӧ, Колюнь, кыдзи ме тэнӧ радейта, радейта гӧтыра мортӧс... Кыдз нӧ ог радейт, тэ ӧд менам кагалӧн бать! Кылан, Колюнь? Тэысь ӧтдор мӧд мужикӧс радейтны ог вермы. Кутшӧм прамӧй йӧз коравлісны, но дзик тэ вӧсна ӧнӧдз эг пет верӧс сайӧ. Ӧти морт весиг пидзӧсъясӧс окавліс, нырсӧ вылӧджык на вӧлі сюйӧ, сӧмын пӧ ло меным гӧтырӧн...

Регыд мыччысясны шонділӧн син лысъясыс, а Вероника эз на ойбыртлы. Кок вож костыс чӧсӧдыштӧ да майшасьыштӧ мортыд: гашкӧ, «Кӧинсяньыд» кутшӧмкӧ лёк висьӧм кӧвъясис да. Кодкӧлун ӧти жырйын узьлысь пӧдругаыс ӧлӧдіс Вероникаӧс: эн пӧ сибӧдчы бӧръя кадӧ воӧм роч мужикъяс дінас. Накӧд пӧ тшӧтш прӧституткаясӧс вайисны. Кык нывбаба пӧ Чӧддінса больничаӧ ветлӧны быд вежон, сифилисысь бурдӧдчӧны. Пӧдругаыс кыськӧ Эжва вожысь жӧ, зэв ыджыд да ён, увйысьӧ вӧрын. Фуфайкаасяс да гачасяс, дженьыд юрсисӧ гын беретӧн вевттяс и дзик мужик кодь видзӧднысӧ. Гӧлӧсыс кыз и. Син саяс Евдокия Ивановичӧн и шуӧны. А сідзсӧ шань и мелі, лӧсялӧны Вероникакӧд. Ӧні со ныргорӧн узьӧ, оз кыв Вероникалысь пессьӧмсӧ-майшасьӧмсӧ.

Мукӧддырйиыс, рытъяснас, водасны да дыр варовитасны кык пӧдруга. Дуня томджык и быдтор юасьӧ мӧдыслысь. Сэсся и ӧти зон сылы глянитчӧма, ӧтарӧ сы йылысь панӧ сёрнисӧ. Трактористалӧ зонмыс, Дуняӧн увйӧм вӧрсӧ катище вылӧ кыскалӧ песка тракторӧн. Лун кык сайын Дуня весиг татшӧмтор висьталіс: тошкаліс пӧ зонмыс, этша пӧ-й гильӧдіс чужӧмбанӧс. Вӧрас веськыда. Ӧти пожӧм бердӧ нёровтчӧмӧн. Некод пӧ эз аддзыв. Пу йывъясас чокеръяссӧ пысавлыны пӧ отсалі, таысь пӧ и аттьӧаліс тошкалӧмӧн. А ме вом дорӧс ассьым курччи, эг сет окыштнысӧ. Гашкӧ пӧ, вӧля вӧлі колӧ сетны, мед окаліс кӧ. Коми морт зонмыс, винаӧн оз балуйтчы, толькӧ вот вомсьыс чӧвтлытӧг куритчӧ.

— А рытнас аддзысьлӧм йылысь эн сёрнитӧй? — юаліс сэк Вера.

— Эгӧй. Ме некор на эг зонъясасьлы да нинӧм ог куж. Менам ӧд ныв мывкыдлунӧй на сьӧрын.

— Коралас кӧ, петан эськӧ сы сайӧ?

— Думайтан, коралас?

— Вот аддзылан, коралас! Эн сетчы сӧмын коравтӧдзыс, окасьнытӧ позьӧ-а.

— Ачыд нӧ эськӧ мыйла сетчӧмыд? Кага, шуан, эм, а верӧсыд абу.

— Ме ичӧтсянь дружиті ӧти зонкӧд, Коляӧн шуисны. Чайтлім ӧта-мӧдлы лоны... И тӧдан, коді мырддис менсьым Колюньӧс? Медбур пӧдругаӧй. Вӧлӧмкӧ, пӧдругаӧй весьӧпӧрмӧныс любитчӧма Коля вылӧ. Кыдзкӧ и шуис мен ӧтчыд: дугды пӧ Николайыдкӧд аддзысьлӧмысь, ми пӧ сыкӧд некымын вой нин ӧти вольпасьын узим... Збыль-ӧ шуис, пӧръяліс-ӧ? Но ме кӧдзӧді Коляӧс ас дінӧ, жалиті ассьым пӧдругаӧс. Вот и гӧтрасисны найӧ, а ме Коля дінӧ кӧдзавны эг вермы. Во-кык мысти и скӧрми пӧдругаӧй вылӧ: час, мися, водзӧс ме мынта сылы. Тӧді ӧд, радейтіс менӧ Николай. Ар вӧлі. Пемыд. Уличын воча ныр зурасим Колякӧд. Ёна и топӧдліс да окаліс сэк менӧ... Мый нӧ, мися, гӧтырыд кос печкан кодь, оз кынӧмась? Оз пӧ тай. Лэччим ю берегӧдз, а сэні пывсян сулалӧ, пӧварня ӧдзӧсас бедь сюйыштӧма тас пыдди. Слӧтитӧ вӧлі да, лэбув корсим. Вот и пырим пывсянад. Кӧть синмад чуткы, нинӧм он аддзы. Колюнь кинас геблясьны кутіс: ӧтилаті малыштас, мӧдлаті. Некор тадзсӧ эз вильшасьлы. Морӧсӧс небыдика вӧрӧдыштіс, а нёньясӧй зэлыдӧсь вӧліны. Гӧтыра мортыд быдторсӧ нин сяммӧ, тӧдӧ, кыті гильӧдны нылыдлысь. Тадзи и ӧзйӧдіс менӧ, этш вылысь воштіс. Кымын водзӧ, сымын ӧтарӧ сылі ме Колюнь морӧс бердын. Ог весиг помнит, ачым али Колюнь лэдзис менсьым трусикӧс. Сап пемыдінад эз и яндзим вӧв. Колюньлы мойвиис ныв мывкыдӧй.

Сэсся кӧдзыдъясӧдз некымынысь на аддзысьлім, эгӧ нин тайӧ пывсянас, а кӧні йӧз син улӧ он сюр. Весиг заппес видзан лэбулын. Вот тадзи и сьӧкті. Ойя, мый нӧ тайӧ ме висьтала?

— Колясьыд ӧприч кодкӧ вӧвлі ещӧ?

— Вӧвлі. Ӧти киномеханик. Гӧрд, пашкыр юрсиа, ок збодер да мича. Ми регыд сыкӧд аддзысьлім.

— Мыйла?

— Рыжӧй мужикъястӧ ярӧн шуӧны, сійӧ сідзи и эм. Но мужик пасыс эта ыджданик и вӧлі, — чаль чуньсӧ мыччыліс Вера, ачыс пыльснитіс-серӧктіс. — Ни ӧтиысь сьӧлӧмӧс эз бурмӧдлы, петук моз тірк-тірк вӧчас и шой кодь нин куйлӧ бокын. Сэтшӧм мужикыд пыстӧм ем дон оз сулав.

Дуня гигзьӧ-сералӧ, мӧдыс пель йылӧдзыс гӧрдӧдӧма, став гусяторнас юксьӧ...

Сӧмын асъядорыс унмовсис Вероника. Эз кывлы Дунялысь чеччӧмсӧ ни кухняын ноксьӧмсӧ, талун сылӧн шойччан лун на, и гортас жӧ. Коркӧ и садьмӧдіс сэсся Вероникаӧс.

— Шобрӧдлӧ али мый? Асывбыд тай нӧ ымзан, — шуӧ Дуня.

— Лёк вӧтъяс вӧталі, — нёдзласьыштіс Вероника. Слабог, эстісӧ оз нин чӧсӧд да, сӧмын тай сьӧлӧмыс дільквартӧма, абу инас.

— Эг кывлы, кор и воин тэ тӧрыт. Кӧсйи волыны тэныд воча, но унмовссьӧма.

— Сёрӧн локті, вой шӧр бӧрас нин.

— Колльӧдчин?

— Да, колльӧдчи... Ачыд аддзысьлін тошкалысьыдкӧд?

— Эн нин сёрнит. Аддзысьлі, дерт...

— А ме водзын смекайтчис ӧти вижля... Муна ме тась, Чӧддінӧ муна...

* * *

Пырсӧ мунӧмыс Вероникалӧн эз артмы. Сёрнитчӧма Чӧддінса библиотекаӧ инасьны, но ӧд и тані мортӧс колӧ аддзыны сы местаӧ. Пока корсисны, лун-мӧд на колис. Лесопунктса начальник эштыліс пычкыны, мыйла пӧ пышъян посёлоксьыс, но збыль помкасӧ эз висьтав. Вероника думсьыс пышйис Филимоновысь. Ылӧ-ӧ сӧмын пышъян-а? Чӧддіныд абу Сибирын, Ягъёльсянь сэтчӧдз вӧляник воськолӧн часӧн воан. Мырдӧналан мӧд рытас Михаил-«Кӧиныд» ыж кодь рам вӧлі, гашкӧ-й, милицияад на юӧртӧмысь поліс. Гӧтрасям пӧ, — шуӧ. Код тӧдас, мый юраныс Филимонов коддьӧмыслӧн. Тӧрыт смекайтчис, талун гӧтрасьны корӧ. Гашкӧ-й, павкӧдны на вермас. Филимонов абу сӧмын туша-мыгаа, но и чужӧмыс абу мисьтӧм. Сӧмын тай синъясыс кыдзкӧ кӧдзыда, наяна кӧйялӧны. Быттьӧ кутшӧмкӧ ылӧглун дзебсясьӧ наын. Веськодь ставыс тайӧ Вероникалы, мунас Чӧддінӧ да сэні прамӧй мусукӧс лӧсьӧдас, Колюньсӧ частӧджык кутас аддзывны и. Абу нин ӧд челядь, колӧ и семьитчӧм йылысь думыштлыны. Пӧсь ни кӧдзыд пӧльзатӧм мичлунсьыд, шоглун сӧмын вайӧ нывбабаыдлы. Дунялӧн со некутшӧм мичлун и абу чужӧм вылас, а тошкасьысь трактористыс, колӧкӧ, кыдз кутас радейтны.

— Сизим му сайысь и то аддза, — ӧлӧдіс Вероникаӧс Михаил, кор нин стӧча тӧдмаліс сылӧн мунны лӧсьӧдчӧм йылысь.

— Мыйла эськӧ срамитін менӧ?

— Ме тадзи вӧчлі быд нывбабакӧд. И пыр жӧ эновтлі. Менам абу велалӧма накӧд дзӧбыльтны. А тэнӧ эновтны ог вермы. Тэ абу сэтшӧм, кутшӧм вӧліны мукӧдъяс...

— Сыысь и пукалан тюрьмаясас?

— О-о-о, Вероника! Тӧдісны кӧ менсьым став мыжӧс, важӧн нин эськӧ лыйлісны. Тэныд висьтала став збыльсӧ: лёк, грека морт ме, Вероника. Ме тэныд абу пара, но тэ меным зэв ёна колан. Окота олӧм олыштны, морт олӧм кӧсъя олыштны...

— Код тэнӧ кутӧ? Ов!

— Он кӧ примит менӧ ас вӧлясьыд, тэнӧ ме виа. Вот тайӧ чуньяснас джагӧда — тайӧ медкокни смерть.

— Тэ тай збыльысь кӧин!

Кӧинлӧн моз и ӧгралісны Филимоновлӧн синъясыс Вероникалӧн лӧсьыдик стать-мыгӧр вылӧ, кор найӧ нуӧдісны тайӧ сёрнисӧ. А паныдасисны рытгорувнас столӧвӧй дорын. Посёлокыс вывтас местаын и тасянь бура тыдалісны Чӧддінлӧн керкаясыс. «Чӧддінлес» комбинатлӧн ӧти жырйын, главнӧй механиклӧн кабинетын пукалӧ Вероникалӧн Колюньыс. Сэтшӧма нин сыысь бырӧма гажыс, сэтшӧма нин окота мырддьывны сійӧс гӧтырыслысь, кӧть нин здук-мӧд кежлӧ... Мыйла нӧ эськӧ варовитан тайӧ Михаилыскӧд, кывзан сылысь повзьӧдчӧмсӧ? Али збыльысь джагӧдӧмысь полан? Корсяс стрӧка, нӧшта ӧтчыд мырдӧналас и джагӧдас? Кутшӧмкӧ сьӧкыд из ӧшйис Вероникалӧн сьӧлӧм вылӧ. Быттьӧкӧ и рампырысь сёрнитіс Михаилыс, но повзьӧдчан кывъяснад мӧй мевмӧдан нывбабатӧ. Со ӧд, Филимонов небыдика тапнитіс Вероникаӧс, юрсисӧ кинас шылькнитіс:

— Прӧстит, Вероника... Вӧлі кӧ садь, гашкӧ и, верми сэк кутчысьнысӧ... Ас нэмӧ медводдзаысь нывбабалысь кора прӧща.

— А кымын ар нӧ эськӧ тэн?

— Комын.

— Абу нин том, а олан этш тӧдтӧг. Ас рӧдинаад ӧмӧй оз овсьы?

— Ме ӧні тані ссылкаын... Тайӧ районас верма уджавны любӧй предприятиеын. Эз ков мунны тэн татысь, ме эськӧ ӧбидаӧ тэнӧ некодлы эг сет.

— Ачыд ӧбидитін, мыйта вермин. А ме ӧд мам, нывка быдмӧ.

— Тӧда.

— Кысь?

— Комендантлысь юаси тэ йылысь. Кӧн батьыс кагаыдлӧн?

— Вӧйис Эжваӧ, чери кыйигӧн пыжыс путкыльтчис, — пӧръяліс Вероника. Мӧдыс эскис нывбабалӧн шуӧмлы.

— Семьитчам, нылыдлы бать пыдди лоа.

— Ыджыд мамсӧ да ыджыд батьсӧ сійӧ шуӧ мамӧн да папӧн. Найӧ быдтӧны-воспитайтӧны.

— Омӧлик мам тэ, тадзнад.

— Мыйла эськӧ омӧльыскӧд семьитчыны кӧсъян? Корсь бурӧс!

— Ог. Ме тэ бӧрысь вӧтча. Чӧддінад локта.

— Тэныд сэн нинӧм вӧчнысӧ. Да-й кавалер менам эм.

— Аддза кӧ орччӧн, сьылідзирсӧ песовта.

— Ачыд, быттьӧкӧ и, коралан менӧ, а сэк жӧ ӧтарӧ повзьӧдчан. Мыйся тэ морт...

— Со коді ме! — дюж мужичӧй нем виччысьтӧг босьтіс моздорас Вероникаӧс, кутіс нуны посёлок кузя. — Мед ставӧн аддзыласны, кутшӧм ме морт!

Нывбабалӧн ыркмуні сьӧлӧмыс, сыкӧд тадзсӧ срӧду на эз вӧвлы и мыйкӧ дыра кежлӧ воштіс кыв-ворсӧ. Уличвывса йӧз чуймалісны, шензисны татшӧмторсӧ казялӧм бӧрын. Некод эз куж думыштны, кыдзи да мый Вероника веськаліс тайӧ мортыслӧн моздорӧ. Библиотекаын лоӧмтор йылысь, Дуняысь ӧтдор, некод нинӧм эз тӧд, и Вероника ас вылас эз кӧлав некутшӧм лёк слава.

— Михаил, лэдз, а то чашъя чужӧмтӧ!

— Ланьт! Ме медводдзаысь ки вылын нуа нывбабаӧс.

— Господьӧй-енмӧй, тэ тай збыльысь неморт; кӧин рӧд вӧлӧмыд. Збыльысь мӧй дыр кежлӧ сисьтасин?

Михаил восьлаліс эз зуркыда, и быд воськовтігӧн павмунліс нывбабалӧн сук сьӧд юрсиыс. Вероника эз вӧв чийӧб тушаа, эз вӧв лысермунӧм, но Филимонов нуис сійӧс кос турун юкӧс моз кокниа. Нуис посёлок помӧдз, кӧні помавтӧмӧсь на сулалісны кык выль стрӧйба. Ӧтисӧ стрӧитанінын уджаліс и Филимонов.

Ки вылас вайӧмӧн-ӧ, аслас повзьӧдчӧмӧн-ӧ, Михаил век жӧ воштіс слӧй вывсьыс Вероникаӧс. Моздорсьыс мездмӧм бӧрын сійӧ эз нин дузъяв, а мыйкӧ варовитігтыр, бӧр локтісны посёлоклань. Код тӧдас, не кӧ Филимонов, мый эськӧ вӧчисны тайӧ нывбабаыскӧд эсійӧ кык шпанаыс.

* * *

Вера вӧлі мам-батьыслӧн ӧдинеч нылӧн. И, дерт жӧ, жалитісны сійӧс, мый эз кут путьмыны сылӧн олӧмыс. Асьныс мыжаӧсь, ичӧтсяньыс вывтіджык лелькуйтісны да, томсяньыс сетісны быд сикас вӧлясӧ да. Ягъёльсянь воӧм бӧрын Вера овмӧдчис керка мӧдарас, тыдалӧ, тӧдіс нин, мый Филимоновысь оз мын. Сідзи и лоис. Кольӧм вежонас, Колюньыскӧд на аддзысьлытӧдз, видлыны воліс Михаил. Вероника збояліс и вольпасьӧдз сійӧс эз сибӧд. Мӧдыслы ковмис руньгыны Ягъёльӧ сьӧлӧмсӧ бурмӧдтӧг.

Вера удж вылас ветліс сійӧ контора ӧшинь увтіыс, кӧні пукаліс Николай. Эм эськӧ веськыдджык туй, но окота паныдасьлыны Колюньыскӧд. Сӧмын тай некыдз оз вочаасьны. Гашкӧ, мӧдлаын нин уджалӧ да? Часлы, рытланьыс кыйӧдыштас, сулыштас паныда керка пос помас: петас-ӧ конторасьыс Николайыс? Сідзи и вӧчис. Уна йӧза тайӧ уличаыс, некод оз гӧгӧрво, кодӧс виччысьӧ Вераыс. Со тай, йӧзсьыс медбӧрын руньгӧ, раймаглань веськӧдчис. Магазин кильчӧ вылас и вочааліс сійӧс Вера:

— Колюнь, здравствуй!

— Аньӧй, Вера! — артмис мӧдыслӧн. Кыкнанныс нюмъялӧны, кыкнанныслӧн ӧзйӧны синъясныс. Николай латшкӧсіник, костюм кежсьыс, дӧрӧм кӧлыссӧ топӧдӧма ыджыд шмака чутӧсь галстукӧн. Сэтшӧм радӧсь, быттьӧ аддзисны воттӧм ӧмидз кустъяс. Юасисны ӧта-мӧдныслысь, кыдзи олӧны-вылӧны. Некоднанныс эз норасьны, кӧть и ошйысянаыс нинӧм жӧ эз вӧв. Вера веськыда ыпнитіс, кор шуис мӧдыс: гӧтырӧй пӧ командировкаын, ӧти магазинын пӧ ревизия нуӧдӧ. Орсын сійӧ уджаліс, бухгалтер-ревизорӧн.

— Кузь лоӧ рытыс, гашкӧ, аддзысьлам? — шуис сэсся Николай.

— Кӧн?

— Кута виччысьны школа весьтын, берегас. Локтан?

— Локта...

Час-мӧд мысти Вера лӧсьӧдчис мунны свиданньӧ вылӧ. Пасьталіс медмича липсӧ да улыс шӧвк дӧрӧмсӧ. Друг да Колюньыс гортас нуӧдлас. Ӧтнас пӧ да, оз жӧ ӧд ковмы кутшӧмкӧ дзебсянін корсьны. Баситчыштіс зеркалӧ водзын. Да и мый ёнасӧ баситчис: кор краска-помадатӧг, тшапитчытӧг гӧгӧр мича да лӧсьыд. Гребёнкаӧн юрсисӧ сыналіс-шыльӧдіс. Сэки и казяліс: кӧсичаас посни юрсиыс ставыс дзор. Эштыліс сьӧд сіяснас саймовтны, но кысь нин. Библиотекаад водзсасигӧн, тыдалӧ, эзысьмӧма. Гашкӧ, бӧр на сьӧдӧдас.

Гортсьыс петігӧн кильчӧ вылас паныдасис Михаилкӧд.

— Примит туй мортӧс, — ичӧтик нопсӧ сійӧ чӧвтіс кильчӧвывса лабичӧ. — Инаси татчӧ уджавны, промкомбинатлӧн тьӧс пилитан цехӧ. Кольӧм волігас нин вӧлі и милицияын, и комбинатыслӧн контораын.

Мӧдыс нинӧм эз кыв, кельдӧдіс повзьӧмысла, дась вӧлі му пырыс мунны. Мый шуасны мам-батьыс? Вот юр яндзимыд! Кутшӧмкӧ пӧ шлявущӧй мортӧс примитан! Со ӧд кыдз сирасис, сӧтанаыд! Гашкӧ, ставсӧ посклоннӧ висьтавны мамыслы? Нывбабаыд нывбабатӧ гӧгӧрвоас. Мамсӧ кӧ вермас раммӧдны, батьыс абу зьваглив, миритчас и прӧститас нывсӧ. Вера личӧдіс плащ вӧньсӧ. Кӧть и югыд шондіа лун помыс, ойдӧм Эжвасянь ыркыд тӧв пӧлясьӧ. А керкаыс Вераяслӧн юсяньыс абу ылын, Эжваланьыс ӧшиньяснас видзӧдӧ. Дзик берег пӧлӧныс потребсоюзлӧн да орслӧн складъяс. Джуджыд кокъяс вылын сулалӧны, крысаяс да шыръяс мед омӧльджыка пакӧститчисны. Сэсся и, юыс кӧ ёна туас, складъяссӧ оз ойдӧд. Тулысбыд складъяс весьтас сулалӧны ыджыд баржаяс, вайӧны гожӧм кежлас быд сикас груз да тӧвар. Ректысьнысӧ локтӧны йӧзыс уджысь прӧст кадӧ, мынтысьӧм йывсьыс водзвыв сёрнитчӧны — уркӧвӧй удж вӧчӧны. Медсясӧ вина юны радейтысьяс волывлӧны, ассьыныс бригадаяс котыртлӧны. Кымын ӧдйӧджык ректан, сымын унджык сьӧм босьтан.

Ӧні берегыс тыр жӧ вӧлі йӧзӧн. Ӧти баржаысь ректісны пызь мешӧкъяс, мӧдысь — водка да спирт тыра ящикъяс. Вераяслӧн кильчӧӧдз бура кыліс ректысьысьяслӧн сӧт да мат.

— Ог примит, мун общежитиеӧ, — пыксис Вера. — Кольччан кӧ, ачымӧс мам-батьӧй вӧтласны.

Михаил ӧзтіс куритчан. Иддзӧдзыс азыма кыскаліс папироссӧ, тыдалӧ, лӧньӧдіс асьсӧ, сэсся шуис:

— Ме радейта тэнӧ, йӧймымӧн радейта... Аслам олӧмын медводдзаысь радейта нывбабаӧс... Тэ ради ме дась вӧчны любӧй подвиг и любӧй преступление... Босьта ме тэнӧ ки вылӧ, пырта и мам-бать водзад пидзӧсчанясьӧмӧн корала тэнӧ...

Вера пуксис лабичас, кияснас тупкис чужӧмсӧ и гусьӧник бӧрддзис. Гашкӧ, жалитіс, оз вермы аддзысьлыны Колюньыскӧд да.

* * *

Сё майбырӧй, коми гожӧмӧй! Мича нывлӧн кодь сӧстӧм чужӧма дженьыдик войясӧй! Тӧвру улын дӧлалысь веж юрсиа видзьясӧй! Сялькӧдчысь гыяса Эжва-матушкаӧй!

Коньӧрӧй, Коми муӧй! Коді тэнӧ, коми вӧралысьлысь да му вӧдитысьлысь радейтана мусӧ, вӧчис ставсоюзса лагернас?

Со и колис гожӧмыс: то ыпъялысь кыа рӧмъясӧн, то шоныд зэръясӧн да нялӧбӧн вирдалысь гымъясӧн. Эз чужты нимкодьлунсӧ гажа гожӧмыс Вералӧн сьӧлӧмын. Михаилкӧд кӧть и олісны пинь-зыктӧг, сійӧ лыддис асьсӧ му вылас медся шудтӧмӧн. Эз, эз велав Вероникаыс мустӧм мужичӧй дінӧ. Колис нин вель уна кад, а пыр на полӧ водны ӧти вольпасьӧ морткӧд, кодлӧн морӧсас и мышкуас мыйсӧ сӧмын абу рисуйтӧма: и пасьтӧм нывбабаӧс, и чурвидзысь водзира кӧинӧс, и... Омӧльтчис Вероника, быттьӧ вуджӧр сайӧ саялыштіс лун шонді кодь мичлуныс, ӧтарӧ эзысьмис кӧсичаыс, жугыльмисны ыджыд лӧз синъясыс. Тыдалӧ, Колюньыс на сьӧлӧмсӧ косьтӧ-орӧдӧ. Филимоновыс быд пу-паличкӧд вежӧгтӧ. Сэтшӧма сьывны-йӧктыны радейтліс, но ӧні быттьӧ дом йылын пукалӧ. Гортас либӧ горт гӧгӧрыс и ноксьӧ прӧст кадас. Кор Михаилыс рытъяын уджалӧ, сэк весиг котӧртлас видзӧдлыны Вероникаӧс: эз-ӧ утёвт кытчӧкӧ. Казялӧны татшӧмторсӧ мам-батьыс, но налӧн олӧмӧ оз суитчыны: асьныс нажӧвитӧны, абу зык ни шум. Кыдзкӧ тай мамыс кӧритыштіс жӧ: «Ас кывъя мортӧс эн аддзы. Но мед, бесӧн пышйӧдӧмысь век нин мужик...»

Зэра, улис ар воис. Уличаыс, кӧні Вераяслӧн керкаыс, лойсьӧм няйтӧ пӧрис. Рытъяснад сап пемыд, оз югдӧдны уличасӧ да. Йӧзыс карасина пӧнарӧн ветлӧны. Ӧтчыд, рытъя смена дырйи, татшӧмтор лоис.

Тьӧс пилитысьяс кисьтчыны шуисны. Ӧти мортӧс пӧнара биӧн магазинӧ мӧдӧдісны водкала. А бӧрсӧ воӧм бӧрын и чуймӧдіс ёртъяссӧ: орслӧн пес видзан лэбулын пӧ кутшӧмкӧ пара мусукасьӧны. Сэсся и шмонитыштіс, Михаиллысь вежӧглунсӧ тӧд вылас кутӧмӧн: Вероникатӧ пӧ, надейнӧ, кодкӧ пӧнӧ... Эз на вевъяв ньылыштны водкасӧ, Михаил кватитіс пӧнар и котӧрӧн гортланьыс. Ывлаын кызсьыв зэрис. Лэбув дорӧ воӧм мысти лэптыштліс пӧнарсӧ. Збыльысь тай, кык чипас костас чипан кольк кыш кодь еджыд лядьвей тыдалӧ. Чужӧмныс оз тыдав, мужичӧйыс мышнас талань сулалӧ да. Михаил эз шу кыв ни джын гораасӧ, вомгорулас сёӧн матькыштіс, чӧвтіс кисьыс пӧнарсӧ и веськыда гозйӧдчӧмъяс дінӧ. Чипасысь босьтіс пес плака и ойкнитіс сійӧн нывбаба бердӧ ляскысьӧм мужичӧйлы сьыліас. Нывбаба чилӧстіс, вевттис кияснас чужӧмсӧ. А мужичӧйыд личалӧм гез моз ляпмуніс сылӧн кок улӧ, тӧдӧмысь, пес плака помнас инмис юрас. Михаил кыкнан кинас шамыртіс нывбабаӧс пельпомӧдыс, чусалысь пӧнар би улын видзӧдліс чужӧм вылас: слабог, абу Вероника.

Нывбаба баръёла кокъясӧн петіс лэбулысь. Михаил гӧгӧрвоис, мый сійӧ гажа.

— Сука! Код тэнӧ корис татчӧ... Аслам ма...-нӧн мый кӧсъя, сійӧс и вӧча... — пиняліс Михаилӧс нывбаба.

Михаил сэсся вӧрзьӧдіс куйлысь мужичӧйӧс. Сійӧ ымзіс, эз вермы веськӧдчыны, чужӧмӧдыс визувтіс вир. Сувтӧдіс кок йылас, но эз ӧшйы, эз восьт синъяссӧ.

— Сука! — равӧстіс нывбаба. — Калечитін кӧ менсьым другӧс, судӧ сета... Тӧді ме тэнӧ, Вералӧн другыс тэ...

— Гачтӧ лэптін? Ӧні босьт пӧнарсӧ и югзьӧд... Кутан кӧ омлявны, чашкӧда и шыбита Эжваас... — Михаил картупель мешӧкӧс моз доймӧм мужичӧйӧс босьтіс пельпом вылас, катӧдіс больничаӧ. Метра куимсё коліс нуны. Врачьяслы висьталіс ставсӧ, кыдз вӧлі. Доймӧм морттӧ пыр жӧ нуисны операционнӧйӧ. Мортыд вӧлӧма гӧтыртӧм на, милиционер. Потӧма юрыс, вӧрзьӧма юр вемыс...

Вежон мысти кымын Филимоновӧс корисны милицияӧ. Киас сетісны бумага, кӧні вӧлі тшӧктӧма вит лунъя срокӧн эновтны райцентр да мунны сэтшӧмтӧ лесопунктӧ. Хулиганитӧмысь пӧ. Посёлокыс вӧлі Чӧддінсянь верст квайтымын сайын, мир туй бокын. Ветлісны сэтчӧ грузӧвӧй автомашинаяс, лэбаліс куим местаа ЯК самолёт. Посёлокыс чужис война бӧрын, стрӧитісны бокысь вайӧм йӧз. Кызвын уджсӧ вӧлі механизируйтӧма: пӧрӧдчисны электропилаясӧн, кыскасисны автомашинаясӧн. Ылі делянкаясысь петкӧдісны чинталӧм вӧрсӧ посни ю берегъясӧ. Тулыснас, ытванас, быгльӧдлісны ваӧ. Кылӧдчан уджъяссӧ ставсӧ вӧчлісны асьныс лесопунктса рабочӧйяс.

Эштыліс Вероника ыръянитчыны, медым некытчӧ не мунны Чӧддінысь, но Михаил кывзыны эз кут. Веськала кӧ пӧ тюрьмаӧ, сэтчӧ пӧ весиг сьӧрысь нуа. Выль посёлокын сетісны дзик жӧ сэтшӧм оланін, кутшӧм и вӧлі Вероникалӧн Ягъёльын. Филимоновӧс индісны пӧрӧдчысьлы отсасьысьӧн. Вероника инасис медпунктӧ санитаркаӧн.

Сьӧд, пемыд арыс кодь шог да гажтӧм вӧлі Вероникалӧн сьӧлӧм вылын. Ньӧжйӧ муніс ӧтпертаса олӧмыс. Бур кӧть, дружитчис врачыскӧд да. Павлина Андреевнаӧн шуисны, семьяа морт, ныла-пиаӧс быдтӧны гозъя.

Кынмӧм му вылӧ усис кос лым. Гӧгӧр еджвидзӧ. Даддьӧн да лыжиӧн исласьны петісны челядь. Ок ёна нин бырӧма гажыс аслас нылысь Вероникалӧн. Вайис эськӧ татчӧ, да оз сетны мам-батьыс. Водз кутіс нюкырмунны сьӧлӧмыс том нывбабалӧн. Абу весь шулӧмаӧсь важ йӧзыд: морттӧ пӧ пӧрысьтӧ олӧмыс, а оз арлыдыс. Сідзи и оліс Вероника: лун да вой да век водзӧ. Первойсяньыс мустӧмтіс да и ӧнӧдз мустӧмтӧ Михаилсӧ. Кын муӧ кӧ сатшкисны майӧг пыдди, и то эськӧ эз жалит коркӧя мырдӧналӧмсьыс.

Выль во водзвылын Вероникалы телеграмма воис. Ягъёльсянь Дуня пӧдругаыс вартӧма: верӧс сайӧ пӧ пета, кора пӧ волыны свадьба вылӧ. Нимкодьысла весиг синваыс петіс. Ӧбидаысла да, мый эз морт нога гӧрддзась аслас семейнӧй олӧмыс. А вӧлі ӧд позянлуныс пирӧн-гажӧн петны верӧс саяс, уна ура пу моз манитліс зонъястӧ да. Колюньсӧ кӧть и ворссис, олӧмыс сы вӧсна эз на поротаась. Енмыс кӧ тӧдӧ, Вероникалы, гашкӧ, и поротаасис?

Эз веськав пӧдругаыслӧн свадьба вылӧ Вероника. Чолӧмалана телеграмма мӧдӧдіс. А мам-батьсӧ да нывсӧ видлыны путьмис сӧмын мартын. Тӧвся туйӧн на кайлісны Михаилыскӧд. Посёлоклӧн доддя машинаясыс частӧ ветлісны Чӧддінӧдзыс.

Лунъяс надзӧник нюжалісны. Югыдджык да шоныдджык шонді кутіс мыччысьлыны енэжтас помас. Сэсся и каттьысис пыр вылӧджык да вылӧджык. Керка жӧлӧбъясӧ ӧшйисны йинёньяс, лымйыс шолляліс. Лун сьӧмӧсъяснас сылӧ, садьмӧны шоръяс. Асъявылыс кынмавлӧ и чорыд чарӧм артмӧ. Эжва ӧтарӧ лӧзӧдӧ, кага вайысь нывбаба моз кынӧмсӧ зэлӧдӧ, вывлань чургӧдӧ. Вот-вот вӧсни кока сырчикъяс локтасны, лайкъялысь кузь бӧжнас йисӧ кутасны поткӧдлыны. Дор ваыс паськалӧ, йиыс чегъясьӧ-трачкакылӧ. Пу гаръяс пӧльтчӧны сӧзӧн. Енэжыс быттьӧ паськаліс, вылӧджык быттьӧ кыпӧдчис, войвылӧ воысь лэбачьяслы сывбордсӧ шевгӧдіс. Ловзьӧ-садьмӧ вӧр-ваыс, шедіс, кӧнкӧ, унпӧтыс тӧвбыднад. Колошиа гынсапӧг пыдди Вероника кӧмаліс керза сапӧг, фуфайка пыдди плащ. Эм эськӧ пасьталанторйыс, но тан ни ӧтиысь на эз вӧччыв, эз тшапитчыв. Кыкысь ветліс кино вылӧ и кыкнанысьсӧ фуфайкаӧн да колошиа гынкӧмӧн. Пасьтӧдан кӧ полӧкалӧлӧн паськӧмӧн и то оз вошты сійӧ ассьыс мичлунсӧ. Сӧмын тай некод оз тӧд Вероникалӧн сьӧлӧмысь шог-печальсӧ. Кӧть эськӧ и пышъяс, да ӧд вӧтӧдас «Кӧиныд», виртӧ сэк помӧдз юас. А пагалан тшакӧн кӧ вердны, понтшакӧн? Павлина Андреевналысь чорыдджык яд корны ли? Грек тадзнад ас вылад босьтан! Нэм помӧдзыд каитчыны кутан! Ок, кутшӧм окота Колюньыслӧн сьылі вылӧ ӧшйывны! Мед кӧть и дзебсьӧмӧн, мед кӧть и полӧмпырысь!

* * *

Керкаыс, кӧні оліс Вероника, сулаліс дзик нин вӧр бердас. Гожся кухняыс эз вӧв и ломтылісны керка пачсӧ. Май тӧлысьын, кор ывлаыс шондӧдіс кызь сайӧ градусӧдз, Михаил зэвтіс лӧскас марля вон. Рай да и ставыс: сӧстӧм, ыркыд сынӧд, пӧшти орччӧн тивзӧны вӧрса лэбачьяс.

Но райын узьлыны мойвиис регыд. И пӧрӧдчысьясӧс, и механизаторъясӧс некымын лун кежлӧ мӧдӧдісны кылӧдчан уджъяс вылӧ. Верст дас сайӧ, ичӧт ю вылӧ кер быгльӧдлыны ӧти бригада кайис узьлӧмӧн. Сэтчӧ веськаліс и Филимонов. Туйясыс тшыкисны и машинаӧн йӧзӧс новлӧдлыны эз позь. Кылӧдчӧмысь мездісны сӧмын техника дзоньталысьясӧс.

Буретш тайӧ жӧ кадас посёлокын шуисны важ ПЭС пыдди сувтӧдны выль передвижнӧй электростанция. Вайлӧмаӧсь сійӧс тӧвнас на. И со, сувтӧдігас мыйкӧ абу артмӧма. Ковмӧма корны «Чӧддінлес» комбинатысь механикӧс. Телефон пырыс сёрнитӧма Николай, мӧд луннас ачыс жӧ и воис посёлокӧ. Колюньыслӧн воӧм йылысь Вера нинӧм эз тӧд. Зато Николай вевъяліс тӧдмавны унатор первой лунас на. Тӧдмаліс Павлина Андреевналӧн верӧссянь, коді и механикаліс электростанцияас. Николай кык лунӧн ладмӧдіс нелючкисӧ, аскинас лэччас нин Чӧддінӧ. Восьса синмӧн ойбыраліс май тӧлысся шоныд рыт. Николай ӧтчыд да-й мӧдысь руньгыліс улич помӧдз, кӧні вӧр бердас сулалӧ эсійӧ финскӧй керкаыс. Лӧнь. Оз весиг увтышт ни ӧти пон. Весь лунъясад водз водӧны посёлоксаяс. Асывнас час витын йӧзыс кок йылын нин.

Николай локтіс аслас шойччанінӧ — ветлысь-мунысьяслы лӧсьӧдӧма кык жыр. Сулаліс сэні нёль тумбочка. Комбинатса механикысь ӧтдор узисны нӧшта кыкӧн: командировкаӧ воысьяс жӧ. Николай пуксьыліс нин крӧвать дорышас, кӧсйис пӧрччысьны, но бара на петіс пос помас. Вера йылысь сьӧлӧмас поздысьӧм думъясыс эз сетны спокойсӧ. Прӧстӧ аддзывны, прӧстӧ видзӧдлыны сылӧн синъясӧ, прӧстӧ юавны: кыдзи олӧ-вылӧ. Гашкӧ и, висьталас на тшӧтш: кӧсъям пӧ юксьыны гӧтыркӧд. Збыльысьсӧ кӧ, гӧтырыс корӧ юксьыны. Вирныс, тыдалӧ, абу лӧсялӧма, торйӧдчӧны кага абутӧмла.

Вошӧма унмыс Николайлӧн. Гашкӧ, нӧшта ветлыны эстчӧ улич помас? Тӧдӧ ӧд: Вераыс ӧтнас, Филимоновыс войкола бригадаын. Тотшнитны ӧдзӧсас кыкысь-куимысь: кылас кӧ — восьтас, оз кӧ — бӧр локтас да-й. Вӧрбердса керка ӧдзӧсын, кӧні оліс Вера, ӧшаліс томан. Николай ӧзтіс куритчыны. Лёка ли мый ли кыскыштіс табак тшынсӧ, мортыд пӧдіс, кызӧм босьтіс. Сэки и воссис лӧскысь ичӧтик пӧв ӧдзӧсыс, кыліс негораа шуӧм:

— Колюнь? Збыльысь мӧй Колюнь?

— Верочка, здравствуй!

— Здравствуй, Колюнь! Часлы, ме пасьтася... Часлы, лэчча... Мый, мися, оз узьсьы... Ме ӧтнам, пырам чай юам.

— Пасибӧ, ог нин пыр. Плащась да тані ывлаас сёрнитыштам.

Вера петіс фуфайкаа, сапӧга, кокни чышъяна. Став сертиыс, петӧма дыр кежлӧ. Ӧдзӧсас ӧшӧдіс ключтӧм томан.

— Со водзынджык трӧпа, вӧрас пырӧ, гашкӧ, гуляйтыштам, — корана шуис сійӧ.

И рытъя лӧнь вӧрыс саймовтіс найӧс йӧз синъясысь. Ни Вера, ни Николай, ни Енмыс эз кужны думыштны, мый буретш тайӧ здукас посёлокӧ шалсйис-локтіс Михаил. Локтіс чукыльӧсь-мукыльӧсь юпӧлӧнса ордымӧд ӧтнасӧн, водз асывнас каяс тайӧ жӧ туйӧдыс. Вӧр быгльӧдлан уджыс налӧн участокын колис лун куим кежлӧ. Кылӧдчысьяс узьлісны баракъясын, кодъясӧс вӧлі стрӧитӧма война воясӧ на вӧр лэдзысь сезонникъясӧн. Бӧрынджык восьтісны сэні мастерскӧй участок, но регыд сійӧс бырӧдісны, йӧзсӧ вуджӧдісны овны посёлокӧ.

Дыр манитчис Вера Колюньыскӧд гойта пуяс костын. Войся руд енэжыс налы вӧлі шебрасӧн, пожӧма-козъя вӧрыслӧн сир дукыс крепыд, юртӧ кольмӧдана винаӧн. Пуясыс асланыс паськыд лапъясӧн тупкисны пӧся дзигӧдчӧм параӧс. Сьӧлӧмныс тіпкис сідз, быттьӧ весиг вӧрыштіс кузь туганъяса сывтыръя пожӧмыс, код бердӧ мыджсьыштӧмӧн найӧ меліалісны ӧта-мӧдсӧ...

Ветлысь-мунысьяслӧн керкаӧ Николай петіс веськыда. Кӧні да кодкӧд сійӧ вӧлі — некод эз аддзыв. Вера вӧлі дась сьывны, сэтшӧма нимкодясис сьӧлӧмыс муслуныскӧд аддзысьлӧмысь. Весиг трусиксӧ эз трусикав, сюйыштіс фуфайка зептас. Воис кильчӧ вылас и дрӧгмуніс: ӧдзӧсас пробойыс томантӧм. Пырис керкаас и тайкӧ гатш эз усь. Кухняас пукаліс «Кӧин» — Вералы му вылас медмустӧм мортыс. Сійӧ воис час кык сайын. Кайліс лӧскас, ветліс Павлина Андреевна ордӧдз, юаліс: эз-ӧ мун Вероникаыс Чӧддінӧ?

— Кӧні кырсасин, красавица? — кулакнас пызанас швачӧбтіс Михаил. Гиля-голякылісны пызан вылын тыртӧм тасьтіяс, некымын блюд исковтіс джоджас и пасьмуніс.

— Висьмӧма ӧти морт, корлісны медпунктӧ... Павлина Андреевнакӧд вӧлім... — мӧмляйтыштіс Вероника. Фуфайкасӧ эз пӧрччы, воас кӧ кинас, колӧ пышйыны, котӧртны эсійӧ орчча керкаӧдзыс и таркнитны ӧшиняс. Сэні олӧ участкӧвӧй милиционер — тушанас Михаилысь на ыджыд да паськыд.

— Лӧж, падла! — «Кӧинлӧн» синъясысь веськыда сявкйис би кинь. Вот-вот сійӧ уськӧдчас Вероника вылӧ и кузь чуньяснас зэлӧдас сылысь вӧсни гӧлясӧ.

— Менӧ тэ мырдӧн вӧчин гӧтырӧн, вӧчин аслыд рабыняӧн... — кывъяснас водзсасис Вероника. — Ме тэныд некор ог ло гӧтырӧн... Корсь мортӧс, коді эськӧ радейтіс тэ кодьсӧ... А ме тэнӧ радейтны ог вермы...

Бӧръя кывъясыс петкӧдісны ку письыс Михаилӧс. Босьтіс ки вылас Вероникаӧс и кӧсйис пуксьӧдны пач плита вылас. Но казяліс, мый плитаыс кӧдзалӧма нин, и торк мешӧкӧс моз шевкнитіс порогланьыс. Нывбаба тутіс посводзас. Со, посводз лабич улас чер. Колӧ пышйыны! Колӧ котӧртны орчча керкаӧдзыс! Вероника эз вевъяв сувтны кок йылас. Михаил чашвартіс сы вылысь став паськӧмсӧ.

— Либӧ ловтӧ перъя, либӧ вӧча сідз, мед некодлы эн кут ковны, — буркнитіс «Кӧин» и пырис кухняас.

Вероника кватитіс лабич улысь ыджыд сьӧкыд черсӧ, ӧвтыштіс косьӧбтыны «Кӧинлы» юрас, но чер йылыс сатшис ӧдзӧс кӧсякас. Мӧдысь ӧвтыштны эз удит. Аддзыліс сӧмын, кыдзи сы син водзті визьнитіс Михаиллӧн ки дорышыс. И Вероника воштіс садьсӧ…

Керкаын чӧв-лӧнь. Крӧватьдорса улӧс вылын пукаліс Павлина Андреевна. Еджыд рузумӧн сійӧ ӧтарӧ чышкаліс Вероникалӧн чужӧм вылысь ньылӧмсӧ.

— Не кӧ менам Дима, — верӧсыслысь нимсӧ казьтыштіс врач, — гашкӧ и, эн нин вӧв ловъя. Войнас миянӧ воліс Филимоновыд, тэнӧ корсис... Сэсся и майшасьны кутіс Дима, мыйкӧ пӧ, тыдалӧ, неладнӧ. Нуӧдчыны кутіс, ветлам пӧ Вероникаясас. Весьшӧрӧ, мися, майшасян; бура, мися, найӧ олӧны, некор, мися, Вероникаыс эз норасьлы мужикыс вылӧ. А Дима ӧтарӧ асланьыс синӧ: ветлам пӧ да и ставыс. Нэмӧвӧйся лагерник пӧ Филимоновыс, сысянь пӧ быдтор позьӧ виччысьны. Локтім, а тані: енмӧй-енмӧй, мый вӧчсьӧ?! Ме котӧрӧн участкӧвӧй дінӧ, уліс гач кежсьыс киас наганнас воис татчӧ. Эз ёнасӧ водзсась Филимоновыд, кык мужикыдкӧд он на-й водзсась. Кияссӧ мыш саяс кӧрт кольчаӧн кольчаалісны, нуисны конторабердса чижовкаад. Тэныд узян сӧнад кучкӧма, садьтӧ воштӧмыд, сы кості и вурыштӧма... Кык вурыс вевъялӧма вӧчны, страминаыд и эм. Эн жугӧд асьтӧ, ӧдйӧ бурдас, ме стерильнӧя оперируйті, оз пежась. Кага вайигад тай кыдзи доймавлас да бурдӧ. Мыйла нӧ татшӧм садист саяс петін!

— Ми гӧтрасьтӧг олім. Ме эг петав сы сайӧ верӧс саяс. Он кӧ пӧ кут овны мекӧд, джагӧда пӧ.

— Повзьӧдчӧмсьыс ӧд милицияӧ коліс явитны.

— Вот и каитча, эг явитлы да.

— Ӧні пуксьӧдасны сійӧс, тюрьмаӧ пуксьӧдасны. Садизмысь. Асывнас участкӧвӧй лэччӧдіс нин Чӧддінӧ.

— Ӧтнас али мый? — повзискодь Вероника.

— Комбинатса механикла легкӧвӧй воліс. Пӧпуттьӧ и лэччӧдісны.

Вероникаӧс нӧшта на пӧсьӧ шыбитіс. Николайыслӧн машинаӧн, сідзнад, нуисны Филимоновӧс. Мед эськӧ кисӧ кольчаалӧмӧн жӧ нуисны. Тӧдӧны-ӧ Колюньыс да Филимоновыс ӧта-мӧдсӧ? Оз, оз тӧдны! А тӧдӧны кӧ?

— Луннас сэсся вола, сёян тшӧтш вая. Тайӧ кык таблеткасӧ ньылыштан. Этшаджык кок йылад ло, нервнӧй истощение тэнад. — Павлина Андреевна шыльӧдыштіс Вероникаӧс, петігас ӧдзӧс дорас нин юаліс: — Чӧддінса механиксӧ, Николайсӧ, бура тӧдан?

— Тӧда, Павлина Андреевна. Висьтавлі нин, ныв, мися, менам быдмӧ... Николайыс нылӧйлӧн батьӧн лоӧ.

— Со-о кыдз. Дима мен висьталіс: Николай пӧ ӧтарӧ Вероника йылысь юасьӧ. Со мыйла тай. Ладнӧ, шойччы. Тэ талунсянь больничнӧй вылын, — медбӧрти шуис Павлина Андреевна.

* * *

И следствие дырйи, и суд вылас Вера висьтасис нинӧм дзебтӧг да ылӧдчытӧг. Висьталіс ставсӧ посклоннӧ, мырдӧналан рытсяньыс босьтӧмӧн. Свидетель пыдди, корлісны весиг Ягъёльса пӧдругасӧ — Дуняӧс. Ыджыд пестер кодь кынӧмыс. Вомыс нимкодьысла пельсьыс пельӧдз. Ог кӧ пӧ нёльӧс, куимтӧ чужта ӧтпырйӧ.

Судыс муніс Чӧддінса райнарсудын, пӧдса ӧдзӧс сайын. Да и сиктса йӧзӧс омӧля вӧрзьӧдліс, кор да кодӧс судитлісны. Филимоновӧс шуисны мӧдӧдны вит во кежлӧ стрӧг режима колонияӧ. Сыктывкарса тюрьмаӧ лэччӧдӧм водзвылын сійӧ корис ӧтитор: сетӧй пӧ позянлун прӧщайтчыны Вероникакӧд. Милициялӧн начальство вочавидзис: ладнӧ пӧ, юӧртам, а волас-ӧ — сылӧн делӧ. Филимонов, дерт жӧ, стӧча тӧдіс, мый Вероника оз лок. Но эз тӧд: кольччис-ӧ посёлокас али локтіс Чӧддінӧ.

...Филимонов сӧліс тарантасӧ Вероникаӧс аддзывтӧг. Милиционеръяссянь сійӧ тӧдмаліс, Вероникаыс пӧ посёлокын, уджалӧ пӧ воддза мозыс больничаын санитаркаӧн, аддзысьлыны пӧ оз кӧсйы. Мыжа морт пукаліс доддьын кияссӧ водзсяньыс кольчаалӧмӧн.

Нюдз сиктса пристаньӧдз, кысянь «Бородино» бӧр бергӧдчас карлань, шодйӧн-рӧдйӧн сорӧн мунігӧн позьӧ воны час нёльӧн. Сідзи и артыштісны милиционеръяс, кор тарантасӧ доддялісны буланӧй вӧлӧс. Эз вӧв эськӧ некутшӧм нок, пароходыс кӧ катіс Чӧддінӧдз. Нюдзсяньыс катыдланьыс ва ямӧм бӧрын лоисны уна коськъяс. Ю пыдӧс джудждӧдан машинаяс кӧть и уджалісны, но век жӧ эз тырмыны. Лун-мӧд сайын ӧти лажмыдінӧ пароходыс ӧшйӧма кынӧмнас и бергалӧма сутки чӧж. Сэсся ю визулыс жӧ и мездӧма.

Бӧрӧ коли Чӧддінлӧн кывтыдпомыс. Туйыс нырӧкӧсь, но кос, буса. Лунтыр пычкысис зэрны, да эз весиг войтышт. Кӧнкӧ ылын-ылын гымаліс, войнас, гашкӧ и, зэрыштас. Водзын аслас нюкӧсын солькъясис Эжва. Сы вомӧн ветлысь-мунысьяслы эм ӧпасничаа-пелыса пыж, машинаяс да вӧла-доддяяс вуджӧны карбас вылын. Карбассӧ кыскалісны берегсянь берегӧдз трос бердӧ пысалӧмӧн, кияснад вынъясьӧмӧн. Вуджӧдчысьыс вӧлі ар ветымына мужичӧй. Но отсасьлісны ставӧн, коді сӧвліс карбас вылас. Милиционеръяскӧд вуджисны нӧшта кык вӧла-телегаа — чӧддінсаяс жӧ. Вуджӧдчысь ӧтарӧ шензис, мыйла арестантсӧ нуӧны пиньӧдзыс вооружитчӧм милиционеръяс — кыкнанныслӧн сьӧраныс пистолет да-й автомат на ӧтиыслӧн. Тыдалӧ, ыджыд преступник.

Ю мӧдарас туйыс мунӧ паськыд ласта вывті. Регыд сэтчӧ кыптасны уна пинькоста турун зорӧдъяс. Нюдз сиктӧ вотӧдз паныдасьлас кык-ӧ-куим грезд. Со и медводдза деревня. Дзик мир туй бокас дзирйыв восьтӧм ӧдзӧса магазин. Гожӧмнад, тыдалӧ, сёрӧдз уджалӧ. Повозничайтысь милиционерыс сувтӧдіс вӧвсӧ, мыйкӧ сёрнитыштісны и мӧдыс пыраліс магазинӧ киас сумкаӧн. Мӧд деревняас вотӧдз бара сувтісны. Вӧвлы ныр улас сітан увсьыныс чӧвтісны турун клӧк. Шойччӧдам пӧ меринсӧ, джын туйсӧ пӧ лои мунӧма. Филимонов корис мездыны кияссӧ, кудзасьны пӧ колӧ. Томджык милиционерыс (сійӧ, тыдалӧ, ыджыд пыддиыс) ичӧтик ключӧн восьтіс кольча томансӧ: верман пӧ шӧйтыштны туй кузяыс, но син улысь эн саяв. Кутан кӧ пӧ пышйыны — лыям. Олӧмаджыкыс сумкаысь перйис водка доз, грана кык стӧкан, нянь да гос тор.

Филимонов дыр думайтіс-гадайтіс: мыйла татшӧм тӧдса томджык милиционерыслӧн чужӧмыс. Коркӧ ӧд паныдасьліс нин. А кор? И друг кучкис юрас: да, тайӧ жӧ сійӧ легавӧйыс, кодӧс Михаил коркӧ суис гозйӧдчӧмӧн лэбув улысь, кодӧс кучкыліс пес плакаӧн да ки вылас катӧдіс больничаӧдз. Буретш тайӧ милиционер вӧснаыс Филимоновӧс вӧтлісны Чӧддінысь, райцентрысь ылӧджык...

Лэччис шондіыс, саяліс сыръя дора сьӧд кымӧръяс пӧвстӧ. Стӧканӧн-джынйӧн водка юисны арестантӧс нуысьяс. Олӧмаджыкыслы дзенгис ёнджыка, кыв-ворыс воссис; мӧдыслы, буракӧ, омӧльджыка мӧрччис, мӧд тыра сулея перйис, кинас весиг ӧвтыштіс: мӧссӧ кӧ пӧ сёйим, куканьсӧ сёям нин. Бара тыртӧммӧдісны морт ӧти стӧканӧн. Вӧлисти чукӧстісны Филимоновӧс: поехали пӧ. Сійӧ пуксис милиционеръяслы мышкӧн, кияссӧ кольчаавтӧг. Гашкӧ, вунӧдісны? Томджыкыс босьтчис повозничайтны, ёртыс орччӧн пукаліс. Костаныс куйліс автомат. Гажмӧм юраяс мыйкӧ дыра варовитісны. Олӧмаджыкыс некыдз эз вермы гӧгӧрвоны: кыдзи пӧ позьӧ вурыштны гӧтырыдлысь медся чӧскыдінсӧ. А тайӧ пӧ вот, кодӧс ми лэччӧдам, вурыштӧма. Кык вурысысь вит во нажӧвитӧма. Томджыкыслы тшӧтш жӧ окота сӧрыштны, шуӧ: бабаыдлӧн пӧ сэтчӧс льӧбйыс пель нёнь кодь жӧ небыд, кӧть машинкаӧн вур, оз и кывлы дойсӧ. Кыкнанныс акайтӧмӧн сералісны. Филимонов коми сёрнитӧ эз гӧгӧрво: чӧла пукаліс. Юиганыс кӧть и эз матыстчыв, казяліс сулеянас ноксьӧмсӧ. Ӧні кылӧ и аддзӧ: кыкнанныс кодӧсь. Со, олӧмаджыкыс нёрыньтчывны кӧсйӧ, ныровмунла пӧ мыйкӧ дыра кежлӧ, сэсся пӧ садьмӧд, тэ пӧ сэсся шойччыштан. Кобуранас вывлань и водіс. Мӧдыс вӧв вӧтлӧ, лазмунӧма жӧ синмыс. Ыджыдджык ёртыс ныргорӧн унмовсис да вӧлисти казяліс, мый арестантыдлӧн киыс кольчаавтӧм. Китель зепсьыс кыскис ӧта-мӧдыскӧд йитӧм кык кӧрт кольча, корис нюжӧдны кияссӧ.

Арестантыд пидзӧсчанясис тарантас вылас, мӧдыс тушанас жӧ бергӧдчыштіс, воча лоисны. Филимонов нюжӧдіс кияссӧ, и крукыля пома чуньяснас крепыда шашаритчис милиционерлӧн голяӧ. И эз лэдзчысь сэтчӧдз, кытчӧдз мӧдыс эз нёр турун вылӧ. Ставсӧ тайӧ «Кӧин» вӧчис ӧдйӧ да кужӧмӧн. Милиционер эз вевъяв весиг ымӧстны. Филимонов жмитыштіс домповодсӧ, мерин джӧм сувтіс. Мӧд милиционерыс чӧскыда шкоргис, корсюрӧ дёрнитчыліс, тыдалӧ, мыйкӧ вӧталіс. Филимонов кыкнанныслӧн кобураысь кыскис пистолетсӧ, чӧвтіс волыса нопъяс, сэтчӧ жӧ дзумгис и автоматсӧ. Лэдзаліс вӧвсӧ, и сы вылӧ сӧвтӧдз матыстчис тарантасын куйлысьяс дінӧ. Шебрӧдіс кыкнаннысӧ плащнаныс и ачыс верзьӧмӧн бергӧдчис Чӧддінлань.

* * *

Нялӧбӧн вирдалысь гымыс, шливгысь зэрыс коркӧ-й пальӧдіс жӧ шкоргысь милиционерӧс. Медводз казяліс: абу ни вӧлыс, ни арестант. Вӧрӧдыштіс ёртсӧ: сійӧ эз сет некутшӧм олан пас. Тайкӧ эз весьӧпӧр мортыд, кор мыйсюрӧ лои гӧгӧрвоана. Эз аддзы автоматсӧ, и аслас, и кӧдзалӧм ёртыслӧн кобураыс вӧлі тыртӧм. Нӧшта вӧрӧдыштіс ёртсӧ, гашкӧ, сетас гӧлӧссӧ, но сійӧ вӧлі кын.

Каститчӧ-ӧ мый-ӧ: матын кутіс кывны тільгун шы. И туй чукыльсянь тыдовтчисны кык вӧла. Няйтчӧм туй кузя милиционер шняпсьӧдіс налы воча, тшӧкъялігтыр висьталіс лоӧмторсӧ. Вӧлаясыс вӧліны чӧддінсаяс, лэччылӧмаӧсь Нюдз сиктса пристаньӧ пароходӧн воысь рӧдняысла. Буретш накӧд ӧтлаын милиционеръяс ӧнтай вуджисны карбас вылын.

Ӧти вӧвсӧ ковмис лэдзавны и доддявны тарантасас. Телегасӧ вожъяснас пысалісны тарантас бӧжас. Чӧддінса перевозӧ вотӧдз на кобис, вӧскресенньӧ асылыс пуксис югыд да шоныд. Тыртӧм кобураа милиционер дась вӧлі нетшкыны ассьыс юрсисӧ. Мый сійӧ кутас висьтавны ӧні аслас начальстволы? Арестуйтасны? Ковмас аслыс сісьмыны тюрьмаын? Ок-ок-ок, мый вӧчис тайӧ несчастнӧй водкаыд! Вуджӧдчысьыс вӧлі рытъя мужичӧйыс на, висьталіс, верзьӧма арестанттӧ пӧ вуджӧді час кык сайын. Некутшӧм автомат пӧ эг казяв, вӧлі пӧ нопъя...

Сиктын ӧдйӧ кывсис милиционерӧс виӧм да арестантлӧн пышйӧм йылысь. Асывсяньыс промкомбинатӧс кытшаліс милиция, тупкис туйсӧ ветлысь-мунысьяслы. Вӧлӧмкӧ, комбинатлы паныда керкаысь ая-пиа лӧсьӧдчӧны мунны чери кыйны, и казявлӧмаӧсь нопъя тӧдтӧм мортлысь лӧскӧ кайӧмсӧ. Татшӧм водзнас пӧ сэтчӧ вермис дзебсьыны сӧмын шыш. Пиыс и котӧртлас милицияӧ да висьталас аддзылӧмторсӧ.

Шойччан лунад уна йӧз чукӧрмис мир туйбокшаса луд вылӧ, кысянь бура тыдаліс промкомбинатлӧн лӧскыс. Палича поссӧ гражданскӧй паськӧма кык милиционер сувтӧдісны лӧскас пыран ӧдзӧс весьтӧ, но сэтчӧ кайны пырсӧ некод эз лысьт. Дыр сӧветуйтчӧм бӧрын босьтчыліс кавшасьны ӧти сержант, эз на во ӧдзӧс дорас — зяткӧбтіс пистолетысь лыйӧм шы. Ӧтчыд да-й мӧдысь. Ковмис косны. Кӧсйисны весиг взорвитны фронтонсӧ, но некытчӧ шыбитны гранатасӧ. Местнӧй милиция арестантӧс босьтны ас выннас эз вермы. Вот и корисны отсӧг Сыктывкарысь. Час кык мысти нарошнӧй самолётӧн вайисны сизим салдатӧс, ставныслӧн сьӧрас винтовка, босьтӧмаӧсь тшӧтш зумыд кокъяса ыджыд овчаркаӧс. Операциянас веськӧдліс милицияса начальникӧс вежысь майор Шучалин — воюйтлӧм морт, вӧвлӧм боевӧй офицер.

— Разӧдчӧй гортаныд! Преступниклӧн киын оружие. Кутас кӧ лыйсьыны, вермас кодӧскӧ вины либӧ ранитны! Кыланныд? Разӧдчӧй гортаныд! — майор весиг ачыс заводитлас вӧтлавны йӧзсӧ луд вылысь, но кывзысисны этшаӧн. Быдӧн кӧсйис тӧдны, мыйӧн жӧ помасяс тайӧ операцияыс. Торъя нин ёна дӧсадитчисны челядь, унаӧн воробейяс моз пукалісны потшӧс праслаяс вылын.

Керка стынъяс да пывсянъяс сайӧд карса салдатъясӧс Шучалин матыстіс комбинатлань. Сувтӧдіс найӧс сідз, мед лыйсьӧмыс эз вӧв ӧпаснӧ ветлысь-мунысьяслы. Салдатъяс саймовтчисны кузь пес чипас сайӧ, водзлань чургӧдісны винтовкаяссӧ.

— Пли! — кинас ӧвтыштіс Шучалин и ӧтпырйӧ лыйисны сизим винтовкаысь.

— Гып! Гып! Гып! — кыліс лыйӧм шы.

Комбинатлӧн пӧв фронтон пыр пуляяс лэбисны мӧдлапӧвлань. Шучалин громкоговоритель пыр корис сетчыны Филимоновӧс, но мӧдыс чӧв оліс. Майорлӧн гӧлӧсыс сибдӧма нин горзӧмсьыс. И со, лӧссянь кыліс куимысь лыйӧм. Шы сертиыс Шучалин гӧгӧрвоис: лыйсьӧ пистолетысь, а оз автоматысь, ӧдзӧссяньыс веськыдладорсянь. Майор матыстліс син бердас бинокльсӧ, коді лётъяліс морӧс вылас, казяліс: ӧти фронтон пӧв улісладорсяньыс накӧстӧма. Салдатъясӧс сылань и тшӧктіс метитчыны. Бара кыліс:

— Гып! Гып! Гып!..

Воча лыйӧм эз кыв.

Рытъя шондіыс вӧлі гӧрдсьыс-гӧрд. Унджык йӧзыс сулаліс ӧтпӧлӧсӧн. Кодсюрӧ руньгисны гортаныс. Туйбокса сывтыръя тополь бердӧ мыджсьӧмӧн сулаліс Николай — важиник руд костюма, сандалиа, кок улас папирос иддзыс чукӧрмӧма нин быдса мыльк. Сійӧс оз кыскы гортас пуста керкаӧ: вежон куим нин сійӧ ӧтка, юксисны гӧтырыскӧд пинь-зыктӧг, районнӧй газетлӧн пельӧсӧ юӧрсӧ сетӧмӧн. Гӧтырыс пӧ выльысь лӧсьӧдчӧ петны верӧс сайӧ. А Николай? Николайлысь сьӧлӧмсӧ жугӧдӧ Вера. Ӧд налӧн быдмӧ батьыс пертаса чужӧма ныв. Збыль батьсӧ сійӧ ӧнӧдз оз тӧд. Николай тӧдіс нин ставсӧ, мый лои Вераыскӧд посёлокын аддзысьлӧм бӧрын; мый вӧлі суд и Филимоновӧс шуисны пуксьӧдны вит во кежлӧ; мый эсійӧ лӧскас буретш да дзебсясьӧ сійӧ жӧ мортыс — морт виысь Филимонов. Николай аски жӧ сӧлас «козликӧ» и тӧвзьылас посёлокӧ, тӧвзьылас коравны Вераӧс. Кымын во нин со тӧдӧны ӧта-мӧднысӧ, а медводдзаысь кутас коравны ассьыс муслунсӧ. Сӧмын вот мый вочавидзас Вера?

Вӧлі нин вой шӧр, а лӧс ӧдзӧсыс пыр на пӧдса. Эз кыв сэсянь и лыйсьӧм шы, кӧть и Филимонов киын автомат. Тӧдіс кӧ татшӧмтор, «Кӧин» ӧдвакӧ дзебсис тайӧ лӧскас, верзьӧмӧн эськӧ муніс посёлокӧдз. Но ӧдвакӧ воис, вӧтӧдісны эськӧ вӧлӧк шӧрас.

Ӧти салдат вӧзйысис кайны лӧскас, но Шучалин сувтіс паныд. Ме пӧ ог кӧсйы аддзыны нӧшта ӧти шой. Тӧд вылас, тыдалӧ, кутіс джагӧдӧм милиционерӧс. Сэки и матыстчис майор дінӧ промкомбинатса ӧти мужичӧй, коді пилорама вылын ӧтлаын уджавліс Филимоновкӧд. Буретш сійӧ мортыс, коді пӧръявліс Михаилӧс: эстӧні пӧ лэбулас кодкӧ пӧнӧ Вероникатӧ.

— Ӧти стӧканысь гумлявлім водкатӧ, менӧ оз лый, — вӧзйысис мужичӧй. — Сӧмын сулея водка колӧ. Куш киӧн ог кай. И мый ме кута сылы висьтавны?

— Сёрнит мый кӧсъян. Кыдзкӧ-мыйкӧ эскӧд: мед сетчас! Ловъя на кӧ... Со свидетельяс, мый тэ мунан сэтчӧ ас кӧсйӧм сертиыд, — дыр чӧв олӧм бӧрын сӧгласитчис майор.

Регыдӧн и сюрис водкаыд.

— Гашкӧ, наган тшӧтш сетны? — шуис Шучалинлы ӧти милиционер.

— Ті нин асьныд наганасьӧй, а мен сэтшӧм чачаыд оз ков.

Мужичӧй пернапасасис, киас тыра сулеяӧн матыстчис палича пос дінӧ, горӧдіс:

— Михаил, здравствуй! Другыд локтӧ, Кирюша другыд! Водкаӧн локта! Сӧмын эн лый! Юам по стӧкану! Кирюша другыд ме, кылан?

Кирюшалы ар нелямын, гӧтрасьліс нёльысь кымын, но быд пӧрйӧ на эновтлісны гӧтыръясныс, вина юӧмысла. Ӧні бара колостякалӧ. Кирюша кавшасис пос кузя видзчысьӧмӧн, век жӧ поліс плешкас пуляысь. Со, ӧдзӧс дорас нин, сійӧс восьттӧдз бара на сетіс гӧлӧссӧ.

— Миша, тайӧ ме — Кирюша, Кирилл другыд ме...

Йӧткыштіс ӧдзӧссӧ, усис кылӧ пыкӧдыс.

— Миша, кӧн тэ? Мый он шыась?

Воча кыв эз вӧв.

Сюйис юрсӧ лӧскас, гоньявны кутіс, синнас корсьны Михаилӧс. Со тай: ӧдзӧссяньыс веськыдладорас куйлӧ, лыаа мудӧд вылас кымыня. Кирюша пырис став тушанас, матыстчис куйлысь морт дінӧ. Сійӧ вӧлі паметьтӧм, ойдӧма вирӧн. Кирюша ӧдва-ӧдва лэптіс ки вылас, сідзи и сувтіс восьса ӧдзӧс весьтӧ. Инмӧмаӧсь-ӧ салдатъяс винтовкаысь, али ачыс асьсӧ лыйӧма — петкӧдлас экспертиза. «Скорӧй помощь» машинаӧн Филимоновӧс нуисны больничаӧ. Мед бурдӧдны, сэсся мед пуксьӧдны суд скамья вылӧ. Гашкӧ, бурдӧднысӧ оз нин и вермыны?

Лӧскӧ кайисны майор Шучалин, сыкӧд некымын милиционер. Лӧс ӧтмӧдар помас вӧлі нӧшта кык ӧдзӧс, восьтісны найӧс дзирйыв и лои лунын кодь югыд, ставыс тыдаліс пӧнартӧг. Коліс корсьны оружиесӧ. Вирӧн сӧдзтысьӧм лыа вылын куйліс пистолет, курӧкыс октытӧм, магазинас кык патрон. Нопсьыс сюрины ещӧ ӧти пистолет да автомат. Лыддисны да, абу лыйӧма сэтысь ни ӧти патрон. Филимоновлысь кӧлуйсӧ, а сідзжӧ мудӧд вылысь чукӧртӧм гильзаяссӧ нуисны милицияӧ.

Чӧддінӧ пуксис чӧв-лӧнь. Еджыд войнас нимкодясигтыр гортланьыс восьлаліс Николай.

* * *

Вера пелькӧдіс керка пытшкӧссӧ. «Кӧинлысь» став казеннӧй кӧлуйсӧ сдайтіс посёлокса комендантлы, мукӧдсӧ чукӧртіс мешӧкӧ, шыбитіс посводзса неыджыд чуланӧ. Гашкӧ, коркӧ нуас вӧрӧ и сотас. Енмӧй видз сэсся аддзысьлыны тайӧ мортыскӧд. Но коркӧ воськовтас кӧ сылысь порогсӧ, Вера ачыс аслас киясӧн керыштас юрсӧ. Тадзи кымын сійӧ мӧвпаліс пелькӧдчигас. Вера эз на тӧд, мый Михаил карса тюрьмаӧ лэччӧдігӧн джагӧдіс милиционерӧс, эз тӧд, мый врачьяс вӧчисны «Кӧинлы» операция. Колис ловйӧн. Помӧдз бурдӧдасны, и коркӧ лоӧ суд.

Сэсся пач плита вылас шонтіс ва, песласис. Пожъявнысӧ лэччылас ю дорӧ. Шондіыс пӧжӧ, жар шондісьыс ли мый ли енэжыс быттьӧкӧ ставнас алӧймӧма. Оз курччасьны номъяс, зіньгӧны горш лӧдзьяс. Юрсӧ шыркнитіс кокни еджыд чышъянӧн, тыра тазсӧ босьтіс киняулас и веськӧдчис юлань. Муніс сійӧ жӧ трӧпаӧдыс, кыті пыртӧдліс вӧрас Николайӧс. Со эсійӧ гӧрд сьӧма пожӧм бердас найӧ мусукасисны, а эсійӧ пу дорас прӧщайтчисны. Помасис вӧр діыс, и ордымыс водзӧсӧ мунӧ нятшаа видз вывті. Тайӧ увтасіныс оз шупавлы весиг меджар гожӧмӧ. Няйтінъяссӧ посйӧма бадь ньӧрйӧн да потш помъясӧн. Видз помас рӧчкодь кыптӧ, сійӧ и ю берегыс. Вера шуйгавыв сетчис, катчӧсланьыс челядь ризъялӧны, гожйӧдчӧны.

Юыс меженьын сулаліс, ляпкалӧма. Шӧрӧдзыс кӧ пыран, и то юр выв тырыд оз ло. Челядь берегсянь берегӧдз уялӧны. Ю вомыс паськалӧ, Эжваӧ усянінын джудждаммӧ. Чери кыйны радейтысьяс сэтчӧ вуграсьны ветлывлӧны. Позьӧ подӧн мунны берег пӧлӧныс, позьӧ и пыжӧн. Вера сувтіс ю кусыняс, сарапан бӧжсӧ павтыртӧмӧн пожъясьны заводитіс. Ваыс кажитчис шоныдӧн, и Вера берегас чӧвтіс сарапансӧ. Кор помаліс сяльӧдчыны, пӧрччис тшӧтш и липсӧ да трусиксӧ, келіс морӧсӧдзыс ваӧ. Юрсӧ эз кӧтӧд, содзсьыс ваӧн мыссис. Мед жӧ ю визулыс нуас-кылӧдас Вералысь став шогсӧ-печальсӧ, сьӧлӧм дойсӧ. Мед жӧ ю визулыс ваяс Вералы унджык нимкодьлуна олӧм.

Петіс берегас, сувтіс шондіыслы паныд. Сӧмын аслас ангелыс аддзис ӧні сылысь мыгӧр тэчассӧ — синтӧ манитанаӧс, сьӧлӧмтӧ ышӧданаӧс. Мед жӧ аслас ангелыс видзас тайӧ ловъя мичлунсӧ быд сикас «кӧинъясысь». Кузь да гажтӧм лоӧ гожся рытыс. Арӧдзыс, гашкӧ, терпитас нин. Сэсся мунас мам-батьыс да нылыс дінӧ. Мунас аслас муса Чӧддінӧ. Сӧмын вот мыйла веськыд нёнь улыс гилялӧ, асывсяньыс гилялӧ да и ставыс. Юрпӧлыс петалӧ и. Бурӧн ли, лёкӧн ли кодкӧ казьтылӧ. Лёксӧ некор на некодлы эз вӧчлы, сідзнад тай бурӧн на казьтылысь эм. А друг да «Кӧиныд» пышйис? Кезнитӧдіс Вераӧс. Керка дорас воигӧн ӧшинь увсьыс казяліс «козлик» автомашина. Повзьӧмысла-ӧ, нимкодьысла-ӧ лыжалісны кокъясыс. Куим тшупӧда кильчӧ вылас пукаліс мужичӧй, ӧтьведайтчигтыр куритчис.

— Колюнь! — вомгорулас шӧпкӧдіс Вера, тазсӧ тайкӧ эз уськӧд.

— Вера! — нывбабаӧс казялӧм бӧрын вомгорулас шӧпкӧдіс Николай. Сэсся веськӧдчис, тальыштіс сотчысь папироссӧ.

Найӧ сулалісны воча, ӧта-мӧдсяньыс воськов-мӧд сайын. Сулалісны кыв-ворнысӧ воштӧмӧн. Эзысьмӧм пушыд юрсиа, сьӧд синтаса Вера матыстчис Колюньыс дінӧ, кизяліс сылысь восьса дӧрӧм морӧссӧ.