КОДІ МЫЖА?..
Витторъя драма
Ворсысьяс:
ОПОНЬ ӦНДРЕЙ — ар 55, юсьӧм морт.
ТАТТЯНА — сылӧн гӧтыр, ар 52, висьӧ морӧснас.
Налӧн челядь:
ӦЛЬӦКСАН — ӧдйӧ пузьӧ-скӧрмӧ, сой пӧла;
ПАВЕЛ — ар 19, авъя, вежӧра, зіль, рам зон;
КАТЯ — ар 23, зэв вома, пинясьысь;
ЛИЗА — ар 12.
ПАЛАЛЕЙ — ар 35 мужик, гӧрба; мудер да наян; сёрнитӧ веськодя: оз торъя ньӧжйӧ, ни оз ӧдйӧ.
МОРОЗОВ Григорий Демидович — юсьӧм учитель.
ВАНЬӦ — ар 25 зон, ёна юӧ; Ӧндрейлӧн ёртыс.
ПОПАДДЯ — кыз, долыда олысь, кокни вежӧра.
ЗЫКОВ Ст. Ст. — сылӧн пи, ар 40; озыр морт бур (карса) паськӧма, зэв кутӧда.
АННА — мусук Павеллӧн.
АГНИЯ.
УРАДНИК.
Медводдза ворсӧм.
Крестьянскӧй керка пытшкӧс: веськыда — ӧдзӧс посводзӧ, шуйгавыв — горничаӧ. Веськыдладорын ӧшинь. Ӧшинь водзын пызан. Шуйгавыв пельӧсын пач: неуна водзынджык сумлабич (шкап). Занавес восьтігӧн куимӧн пукалӧны пызан сайын, сёйӧны. Регыд чеччӧны: мам идралӧ пызан вылысь, Павел пасьтасьӧ. Катя чышъяна пукалӧ лабичын бокын, зумыштчӧмӧн.
І петкӧдчӧм.
Таттяна, Павел, Катя, Лизук.
ПАВЕЛ. Лок, мамӧ, кӧйдыстӧ пуктам (картузасьӧ).
ТАТТЯНА. Пыр, пыр... Лок кӧть, Катерина, пызансӧ идрышт да тасьті-паньсӧ мыськышт. Мый нӧ пукалан?
КАТЯ. Кута тай тіянлысь нюлӧмнытӧ мыськыны.
ПАВЕЛ. Бӧрвылас, мамӧ, мыськалан. Ӧдйӧнджык колӧ кайны му вылӧ, мед талун пинёвтсяс. Ме инӧ ӧтнамӧн пета да пукта.
ТАТТЯНА. Мун пет, амбартӧ восьты да пудовняас лӧд... Катьӧ, мун либӧ кӧйдыссӧ пуктӧй...
ПАВЕЛ. Мед Катяыд шойччыштас. Вежон на ӧд сӧмын и олӧ гортын. (Ньӧжйӧник Катялы). Катя, тэ мамыд вылӧ эн скӧрав (Босьтӧ амбар ключ, мӧдӧдчӧ петны).
ЛИЗУК. Павел, ме тшӧтш тэкӧд муна.
ПАВЕЛ. Лок, лок, Лизук (петӧны).
ІІ петкӧдчӧм.
Таттяна Катякӧд.
ТАТТЯНА. Мый бара тэкӧд, Катьӧ, лоӧма? Пыр мыйкӧ зумыштчӧмыд, пыр мыйкӧ оз тырмы тэд? Код вылӧ лачаӧн нӧ олан?.. Ме омӧлик, батьыд быд лун код... Павел ӧд, коньӧр, быдлаӧ оз тырмы...
КАТЯ. Тэ ассьыд Павелтӧ, верман кӧ эськӧ, ен джаджйӧ лэптан нин да. Сӧмын ӧд юрбитысьыс оз ло. Менӧ дугдывтӧг видан... Бӧр муна карӧ; сэні кӧть йӧзын да сё пӧв лӧсьыдджык овны.
ТАТТЯНА. (Шога). Чӧв, Катьӧ, чӧв, мыйла нӧ тэ сійӧ кывъяссӧ шуан, господьӧй енмӧй. Абу ӧмӧй нӧ тэ менам аслам сьӧлӧм дорысь торъялӧм ныв... Абу ӧмӧй шог нинӧм кертӧгыд овны? Войдӧр тай нӧ велӧдчигад карсьыд вӧлі воан да быдтор керан, ӧні нӧ мый лои тэкӧд?
КАТЯ. (Скӧра, важ мозыс). Эг на важӧн лок гортад, позьӧ и гӧстя пыдди олыштны.
ТАТТЯНА. Воддза моз кӧ судзсьӧмӧн олам вӧлі, дерт эськӧ да...
КАТЯ. (Торкӧ). Ме понда ӧмӧй та выйӧдзсӧ воид?
ТАТТЯНА. Коді нӧ тэнӧ мыжалӧ, Катя? Павел тай нӧ абу жӧ эськӧ мыжа да, лун-лун пессьӧ. Сы уджӧн ставным олам.
КАТЯ. (Лёка). Бара Павел!.. (Пырӧ Лизук).
ІІІ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Лизук
ЛИЗУК. Мамӧ, кутшӧм туисӧн ватӧ катӧдам?
ТАТТЯНА. Павелыд восьтіс нин амбартӧ? Петавны лоӧ отсыштны кӧйдыссӧ пуктыны.
ПАВЕЛ. (Ӧшинь улын). Тпру-у-у, Карко... Мый жӧдзан сэні...
ЛИЗУК. (Петігмоз). Миян кӧйдысыд доддьын нин. Мешӧксӧ ме куті, Павелыд кисьтіс...
(Петӧны)
ІV петкӧдчӧм.
Катя.
КАТЯ. (Ӧтнас). Ог вермы ме татӧні овны! Уджавны тшӧктӧны, вӧчны сьӧд удж... Менӧ!.. Ха-ха-ха!.. Тырмас! Бӧр Кардорӧ муна... (Повзьыштӧ). Кутшӧм удж дінӧ ме сэні кутчыся? Важ удж вылӧ сетчыны — вой-вой лэдзны ас дінӧ быдсяма сикас йӧзсӧ: томӧс, пӧрысьӧс, рочьясӧс, англичанаясӧс, прансузъясӧс; юны накӧд гӧрд вина, меліасьны накӧд... брр зывӧка. (Кост). Ог вермы, ме чайта, сы вылӧ ӧні лэччыны. Куш думыштӧмсьыс зывӧк босьтӧ. (Ышловзьӧ). Вӧчыштін жӧ тэ мекӧд, Ванечка: мырдӧн нуин велӧдчигкості Кардорӧ, ылӧдін, эновтін ӧтнамӧс тӧдтӧм йӧз пиӧ... (Кост. Юрсӧ ӧшӧдӧма). Мӧд сюри, мичаджык сыысь. Сійӧ менӧ юӧма ӧти бабалы. Сюйис менӧ бабаыд ичӧтик гажа горничаӧ, кокни да зывӧк уджӧн кынӧмпӧт перйыны. Муртса мыні ме сэтысь... (лёкысь, нимкодя). Водзӧстӧ сыысь мынті жӧ, муса другӧй: мӧд пӧдругатӧ верми тшӧктыны аслам туйӧд мунны! Колин ӧтнадӧн!.. (Кост. Чеччӧ). Тані ме ог вермы овны. Кӧть мый, бӧр муна. Кутшӧм тані олӧм? Лун-лун уджав, пессьы, а бурсӧ нинӧм он аддзыв. Бать-мам видчӧны, дась нянь сёйысьӧн нимтӧны... Муна! (Пырӧ Таттяна, амбар ключ сюйӧ сунлабичӧ).
V петкӧдчӧм.
Катя да Таттяна.
ТАТТЯНА. (Бурӧн). Кайыштлы мун, Катя, гежмасьны кӧдзигас. Талун Павеллы бара лоӧ аслыс кӧдзны.
КАТЯ. Батьӧыс нӧ мый?
ТАТТЯНА. Кӧн пӧ сійӧ. Гашкӧ бара нин садьтӧм код кӧнкӧ ветлӧдлӧ да.
КАТЯ. Садьтӧм кодавныд быдӧнлы позьӧ.
ТАТТЯНА. Ӧти бур кыв оз тӧр тэныд... Ачым кӧть эськӧ муна да...
КАТЯ. (Торкӧ). Ачыд и мун, гежмась. Тэныд ӧд ковмас сёйнытӧ, ме сытӧг пӧта.
ТАТТЯНА. (Дӧзмыштӧ). Тэныд кевмысьӧм дорысь эськӧ важӧн муні да, гортсӧ ог лысьт кольны. Локтас ачыс да метӧг ставсӧ джоджӧ лэдзас.
КАТЯ. Вай верд мыйӧнкӧ войдӧр, сэсся вӧлисти удж вылад ысты!
ТАТТЯНА. Йӧзыс сёйигӧн нӧ мый эн сёй? Ыдждалыштны ӧд колӧ... (Катя пыркмунӧ. Мам вайӧ сёян). Лок, сёй.
КАТЯ... (Пуксьӧ пызан дорӧ, ӧдйӧ панясьӧ. Чеччӧм бӧрас): Локті гортӧ шойччыштны, шойччӧм пыдди пуксьыланін он аддзыв. (Петігмоз). Талунсянь жӧ косьты сукар! Муна тіян дінысь. (Петӧ скӧра).
VІ петкӧдчӧм.
Таттяна.
ТАТТЯНА. (Ӧтнас). Дзикӧдз вежсьӧма. Вит во ветліс Кардорын да вунӧдӧма сьӧд уджтӧ. Кысь нӧ он вунӧд! Карын ӧд лёка кокни овны. Висьтавлӧ тай ӧти озыр барин ордын пӧ челядьсӧ видзи. Дерт сэтшӧм кокниа олӧм бӧрад сьӧд удж дінад сьӧкыд кутчысьны. (Шога.) Сэтчӧ жӧ олӧм сямным эз ло миян. Ачыс кӧ эськӧ эз юсьы, гашкӧ лӧсьыда на олім. Квайтӧд во нин ӧд со юӧ. Мый и лои? Быттьӧ керисны вина дінас, енся кажнӧй лун код. Кык видз нин дай муяс юис. Дерт сэсся Катялӧн сьӧлӧмыс оз лэпты уджавныд, скӧралӧ, оз овсьы гортын. Зэв нин зіля меліа сёрнитны, да пыр повзьӧдчӧ пышйыны. (Кост). Коравліс во квайт сайын ас саяс гӧрба Палалей, да батьыс эз сет: гӧля олӧмсӧ да мисьтӧмлунсӧ сылысь эз лэпты. Сы бӧрти сэсся медбур друг гӧрба Палалейыс аслыс лои. Пыр ӧтвылысь мунӧны юны. (Ышловзьӧ). Колӧма жӧ эськӧ сетны да. Дерт карын дорысь сы сайын сьӧкыдджык лои овны, да кӧть инӧ лои ас син водзын. Мый ӧні? Мунас карад да шогсьы, тӧждысь пыр сы вӧсна... Ватӧ кисьтӧм бӧрын этша куралан. (Пырӧ Агния).
VІІ петкӧдчӧм.
Таттяна да Агния.
АГНИЯ. Мый нӧ, Таттяна тьӧтка, Катеринаыд сэтшӧм скӧр талун?
ТАТТЯНА. Скӧр? — Ме ог тӧд. Сылӧн сэтшӧм модаыс.
АГНИЯ. Юалі тай, мися мамыд гортад абу да, сӧмын мыйкӧ мургыштіс вомгорулас. Эз весиг сувтыштлы.
ТАТТЯНА. Му вылӧ тэрмасьӧ да кӧнкӧ сійӧн эз сувтлы. Абу ӧд сійӧ миян зэв варов, оз радейт унатӧ сёрнитны.
АГНИЯ. Мамыд пыр на мам, век доръян ассьыд челядьтӧ.
ТАТТЯНА. Ог тӧд кыті сійӧ тэныд талун абу кажитчӧма. Мем тай зэв бур-а.
АГНИЯ. Сійӧ тай и шуа, мися, мамъясыдлы пыр бурӧсь аслад челядьыд... (Пуксьӧ). Ме эськӧ могӧн тэ ордӧдз да. Кӧрт зыртӧ он сетлы?
ТАТТЯНА. Посводз пельӧсын сулалӧ, босьт.
АГНИЯ. Град кӧсъя лэптыны картупель улӧ. Ті онӧ на кӧсйӧй пуктысьныд?
ТАТТЯНА. Картупель нин пуктад? Вевъяланныд жӧ!
АГНИЯ. Кӧзяинкодьыс тэрмасьӧ. Ме кӧть эськӧ лун-мӧд кежлӧ нюжӧдчышті на да.
ТАТТЯНА. Идйыд кӧдзсьыліс нин?
АГНИЯ. Уна-ӧ нӧ кӧдза миян? Заводитлӧмыс сӧмын.
ТАТТЯНА. Миян эськӧ сымда жӧ да, джынйыс на абу кӧдзӧма-а. Войдӧрсӧ эгӧ слӧймӧй, ӧні сэсся Павел пыр на кер дінын уджаліс дай.
АГНИЯ. Тіян эм на, уна вывсьыд быттьӧ этша-а. Важӧнджык ӧд ті медбур олысьяс вӧлінныд. Ӧні тай мыйкӧ... Ӧльӧксансяньыд нӧ мыйкӧ волывлӧ оз юӧрыс?
ТАТТЯНА. Важӧн нин эз волы. Война вылас босьтӧмсӧ гижліс, сэсся эз на сы бӧрти... Сизимӧд во нин мунӧмыслы.
АГНИЯ. Дерт нин эм. Ме сійӧ мунан воӧ петі верӧс сайӧ да пиӧйлы нин квайт арӧс. Муніс жӧ кытчӧкӧ окотасӧ тешитны. Мунан лунъясас ме юалі, мися кытчӧ нӧ мунан, Ӧльӧксан, да кыв видзис: «Меным пӧ дзескыд тані, Агния. Лолӧй пӧ паськыдджык да гажаджык ин корсьӧ, кыскӧ менӧ кытчӧкӧ водзӧ. Мый пӧ тайӧ олӧмсьыд: ныр вылад усьтӧдз уджалан-уджалан, аслад пыр немтор абу, муртса кынӧмтӧ вердан».
ТАТТЯНА. Ӧні кӧ гортын, кызь ӧкмыс арӧс нин Ӧльӧксан Невскӧй дырйи тырӧ.
АГНИЯ. Ок, неуна эз вун! Талун ме Ӧндрейлы сьӧм сеті: дассизим ур.
ТАТТЯНА. Мыйла нӧ нин сетан сылы?
АГНИЯ. Кысь нӧ он сет, лэччӧмӧн корӧ да. Код юраыд ӧд, кага моз жӧ, абутӧ оз верит. Стӧкан вылӧ пӧ чукӧрта.
ТАТТЯНА. (Тӧждысьӧм ног). Ёна нин код?
АГНИЯ. Кок йылас оз ӧшйы... (Ньӧжйӧник чеччӧ). Мунны лоӧ. Босьтла инӧ кӧрт зыртӧ, оз кӧ аслыныд ков.
ТАТТЯНА. Ӧні меным, Агния, нинӧмӧн мынтысьныс, сьӧмыс абу. Павел мӧдысь уджыштас кӧнкӧ. Да сэк.
АГНИЯ. Ха-ха-ха! Дассизим урыд вӧсна он на, гашкӧ, пышйӧй, сетад коркӧ.
ТАТТЯНА. Быть ӧд сет босьтӧма кӧ, мый керан... (Босьтӧ амбар ключ). Лоӧ пызьтор нуыштны Семӧ Ёгорлы. Тӧндзи водзӧсавлім, эгӧ вевъялӧй изӧдчыныс да.
АГНИЯ. Пызьныд эм на?
ТАТТЯНА. (Ышловзьӧ). Ӧні тай сёям на-а, водзӧ бара ен да бур йӧз.
АГНИЯ. (Петігмоз). Тешкодь, Таттяна, олӧмыд, думыштан да. Войдӧр ӧмӧй тіян татшӧм олӧмыд вӧлі?.. Няньыд амбар тыр, весиг ӧдзӧсыд оз пӧдлась; яйыд — ульыс и косыс мыйта колӧ, начкантор пыр эм. Кутшӧм зіля заводитлінныд керкатӧ лэптыны. Судзсьытӧм эн тӧдлӧй. Ӧні?.. Быдторла йӧзӧ пет, кевмысь. Войдӧр ӧмӧй эськӧ ме кодь ордад локтід дассизим уртӧ удждыны? Став овмӧсыд тіян исковтіс вина понда. Юӧм вылад сӧмын сетчы, велӧдас дорын узьлыны.
ТАТТЯНА. Ог тӧд, кутшӧм ен грек суис миянӧс.
(Кыкнанныс петӧны. Недыр мысти пырӧны Ӧндрей да Ваньӧ, кодӧсь).
VІІІ петкӧдчӧм.
Ӧндрей да Ваньӧ.
ВАНЬӦ. Здорово тіянлы, крестьянин пиянлы!
ӦНДРЕЙ. Лок, Ваньӧ, пуксьы.
ВАНЬӦ. Пуксьыны позьӧ, оз кӧ позь — колӧ. Кг-ка-ка! (Пуксьӧ).
ӦНДРЕЙ. (Шапкасӧ шыбитӧ лабичӧ. Локтӧ пызан дорӧ). Ӧ-ӧ, бара нин жӧритӧмаӧсь. Оз дугдывны горшсӧ тыртӧмысь. Асьныс пыр норасьӧны: нянь пӧ абу, эз пӧ кут тырмыны во вуджны; сыысь менӧ мыждӧны. (Пуксьӧ). Татьӧ!.. Татьӧ!.. Кӧнӧсь ті?.. Татьӧ!.. Катьӧ!.. Пашӧ!.. (Сувтӧ) Татьӧ!.. Пышйид меысь, мед оз ков вердны? (Босьтӧ пызан вылысь тасьті. Кӧсйӧ шыбитны). Ставсӧ пызъя!
ВАНЬӦ. (Уськӧдчӧ мырддьыны тасьті). Эн шыбит, Ӧндрей дядь. Тасьтіыд абу мыжа. Сійӧ ас местаас ачыс колантор.
(Мырддьӧ тасьтісӧ, пуктӧ пызан вылӧ).
ӦНДРЕЙ. Мед оз дзебсьыны меысь, пеж горшъяс!
ВАНЬӦ. Найӧ дзебсьӧмысь тасьтіыд мыжа, али мый?
ӦНДРЕЙ. Мый нӧ, ме мыжа?.. Лэдз! (Бара кӧсйӧ босьтны). Ставыс аслам лӧсьӧдӧмтор!.. (Ваньӧ оз сет тасьті). Ставыс ас пӧсьӧн лӧсьӧдӧма!.. Ставыс аслам!.. Кык му юи, — аслам!.. Видзьясӧс юи, — аслам!.. Мӧскӧс юи, — аслам!
ВАНЬӦ. Некод оз шу «абу аслад».
ӦНДРЕЙ. Оз шу...
ВАНЬӦ. Ӧндрей дядь, сьӧмыд тэнад ньӧти абу?
ӦНДРЕЙ. Тэнад эм?
ВАНЬӦ. Эм кӧ тэнсьыд ог юась.
ӦНДРЕЙ. Аттӧ, кыдзи эськӧ судзӧдны зэв уна сьӧм, мед зэв дыр тырмас? Ичӧтиканад миянлы нинӧм, он и тӧдлы, бырӧ.
ВАНЬӦ. (Гусьӧникӧн). Вай питӧ юам, Пашӧтӧ!
ӦНДРЕЙ. (Скӧрмӧ). Мы-ый? Эн колӧкӧ зэв серав менӧ-а! Кӧть ветымын квайтӧд арӧс тырта, заводита кӧ, пыркӧда на тэнӧ. (Сувтӧ). Тэ йӧй туйӧ менӧ пуктан, а?
ВАНЬӦ. Чӧвлы, чӧвлы, мый пузин. Пуксьы! Ме ог серав, збыльысь сёрнита... Пуксьы! (Пуксьӧдӧ. Гусьӧн моз). Мем ӧти морт висьтавліс: кодкӧ кӧ пӧ кер лэдзигӧн кулӧ, либӧ доймас дӧбӧльки, — казна бать-мамыслы сьӧм сетӧ.
ӦНДРЕЙ. (Сулалӧ, видзӧдӧ веськыда Ваньӧлы синмас). Но!..
ВАНЬӦ. Тэ кывзы. Сетӧ пӧ сьӧм... Тэнад пиыд, шуам, кисӧ дойдіс кер дінын, чегтӧдзыс лои. Тэ гижан кабала: «Сідз пӧ и сідз, ачым пӧрысь нин, вӧлі ӧти уджалысь дай сійӧ доймис». Казнасянь тэд сьӧм ыстасны. Оз ичӧтика, зэв уна... Гӧгӧрвоин?
ӦНДРЕЙ. Он ылӧдлы?
ВАНЬӦ. Ог жӧ ылӧдлы. Сё Кристос, збыльысь висьтала.
ӦНДРЕЙ. Збыльысь висьталан?!. Меным?!. Тэ?!. Мый пыдди тэ менӧ пуктан, а? Ме — бать, босьта да ассьым пиӧс кута немӧ воштыны, а? Тэ сэтшӧмӧн менӧ чайтан?!
ВАНЬӦ. О-о-о!.. Мыйкӧ тай шуан... Менам кӧ эськӧ челядьыд вӧліны, кӧть дас, ставнысӧ четьверт винаысь вузалі, медтыкӧ босьтысьясыс петісны.
ӦНДРЕЙ. Сійӧ тэ, а тайӧ ме. Тэ корысь, ме...
ВАНЬӦ. Тэ инӧ сетысь... Мый сэтшӧма челядь дорыд сулалан? Бурӧс кӧсъян налысь босьтны? Ок, ачыд кӧ уджавнытӧ он кут вермыны, тшыглы нин лоӧ кувны. Босьт Ёвӧ Микулӧс: мыйӧн тай киыс дзӧрны кутіс, ӧдйӧ пиыс вылӧ норасьны мӧдіс. Сійӧ ӧмӧй эськӧ эз лӧсьӧдлы пиыслы эмбуртӧ?.. Ёгор Сьтэпан гозъя вылӧ ыстыся. Кор уджалісны синсьыныс би петтӧдз, пиыс ӧтвыв оліс, ӧні пышйис. Пӧрысь йӧзыдлы кӧть караул горзы: уджавны ни, вердны асьнысӧ оз вермыны. Висьтавлыны кӧ сэтшӧмъястӧ, помыс оз во, сэтшӧм уна.
ӦНДРЕЙ. Нинӧм эн висьтав, ог кывзы.
ВАНЬӦ. Он кӧ, олас. (Сувтӧ). Мем сэсся тан немтор вӧчны. Мунны лоӧ.
ӦНДРЕЙ. (Шпыньмунӧ). Тэ збыль мӧвпалін сідз вӧчны?
ВАНЬӦ. Мӧдіс: збыль да збыль. (Кӧсйӧ петны).
ӦНДРЕЙ. Онӧ нин мунны кӧсйы?
ВАНЬӦ. Кӧсъя. Немтор сэсся тэ бердын бергавны мем. Муна.
ӦНДРЕЙ. Эштан на. Мунам ӧтлаын, кабакӧ!
ВАНЬӦ. Нинӧмла кабакас. Сьӧмтӧгыд сэн стӧканнад оз мыччыны.
ӦНДРЕЙ. Пуксьыв, мися... он кӧ кӧсйы лӧгӧдны менӧ.
ВАНЬӦ. (Пуксьӧ). Пукси.
ӦНДРЕЙ. Тэ збыльысь шуан?
ВАНЬӦ. Мӧдіс дольны...
ӦНДРЕЙ. Кыдз нӧ сійӧ вӧчан?.. Но кӧ, кыдз вӧчан?..
ВАНЬӦ. Кӧсйысь тыкӧ-а, вӧчныд вӧчам... Медася Павелыдкӧд тшӧтш кер лэдзны. Мунам да заводитчам. Коркӧ-некоркӧ, бласлӧ Кристосӧн пӧрӧда ме пусӧ сы вылӧ. Сэсся дугда уджавны. Оз кӧ кутны лэдзны, висьӧмӧ уськӧдча. Дерт ме тайӧ прӧста ог вӧч, джын сьӧмсӧ меным.
ӦНДРЕЙ. Сьӧлӧмыд мый кутас вӧчны, сійӧ эн мӧвпав?
ВАНЬӦ. Кодыскӧ ӧтиыс. Сьӧлӧм вылад кӧ пондам видзӧдны, нинӧм вылӧ лоӧ гажӧдчыныд.
ӦНДРЕЙ. Оз-ӧ позь кыдзкӧ мӧд ногӧн, мӧдлаысь судзӧдны сьӧмсӧ?.. Ок, олӧм! Тадзи ӧмӧй ме овлі? Талун кымынлаӧ лои пыравны уждысьны: кодлысь куимур коран, кодлысь сизимур да дассизим ур; да ӧд ещӧ кевмысьӧмӧн. Меным кевмысьӧмӧн корны куимур!.. Войдӧр вӧлі ас дінӧ быдӧн котӧртӧны, енмогысьӧн корӧны сьӧмтӧ... Быдӧн ылісянь шапкасӧ пӧрччӧмӧн здоровайтчылісны. Ӧні... сувтӧмӧн видзӧдӧны да сералӧны ме вылӧ.
ВАНЬӦ. Меным войдӧртӧ копрасьӧны жӧ вӧлі.
ӦНДРЕЙ. Тэныд, ха-ха-ха! Корысьлы!..
ВАНЬӦ. Мый нӧ на, збыль. Ичӧтдырйи ыджыдлун вежонӧ поп ветлігӧн босьтан ӧбразтӧ новлӧдлыны, да быд паныдасьысь тэныд босьтлас шапкасӧ, пернапасасяс и. Шуан корысь. Абу на: кык пудовня сю быд во кӧдза, пӧрысь мамӧс верда. Тэкӧд кӧ паныдася, шапкаӧс ог на и пӧрччы. Мун дай шу сэсся корысьӧн... Эн вунӧд, мый кӧсйин пиыдкӧд вӧчны.
ӦНДРЕЙ. (Мӧвпалӧ, сэсся): Ог лысьт.
ВАНЬӦ. Кӧч сьӧлӧм, он лысьт... Сьӧмыд мыйта лоӧ!
ӦНДРЕЙ. Кор на ещӧ сійӧ лоӧ. Вермам сэтчӧдз кувны.
ВАНЬӦ. Тэ эн кув. Сідзтӧ ме вӧчны вӧча, а мынтысьныс некод оз ло.
ӦНДРЕЙ. Меным ӧні колӧ юыштны.
ВАНЬӦ. Ӧні кежас бара мӧвпалам кытысь судзӧдны. (Сійӧ кывъяссӧ шуигӧн пырӧ гӧрба Палалей).
ӦНДРЕЙ. (Повзьӧмӧн). Ланьт, кодкӧ локтіс.
ІХ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Палалей.
ПАЛАЛЕЙ. Оланныд-выланныд!.. Гуляйтанныд кык друг?
ВАНЬӦ. Гуляйтам.
ПАЛАЛЕЙ. Сідз, сідз...
ӦНДРЕЙ. Лок тшӧтш гуляйтам миянкӧд!
ПАЛАЛЕЙ. Ог нин. Дӧзми.
ӦНДРЕЙ. Регыдӧн тэ дӧзмин, ёртӧ. Тӧлысь кындзи эн и гажӧдчы мекӧд.
ПАЛАЛЕЙ. (Лёкысь синмыс югнитлӧ: шпыньмунӧ). Тырмас!
ӦНДРЕЙ. Ме тай нӧ со квайтӧд во нин дугдывтӧг гажӧдча.
ПАЛАЛЕЙ. Тэнад уджалысьсӧ быдтӧма, мый не гажӧдчыны.
ВАНЬӦ. Дерт жӧ.
ӦНДРЕЙ. Удждыв сьӧмтӧ, Палалей.
ПАЛАЛЕЙ. Кытысь? Кутшӧм сьӧм менам эм?
ВАНЬӦ. Тэнад эськӧ эм да.
ӦНДРЕЙ. Удждыв мыйкӧ мында. Регыд бӧр сета.
ПАЛАЛЕЙ. Лӧсьӧдӧма тай менам тіянлы.
ӦНДРЕЙ. Аттӧ... Кы-ы...
ВАНЬӦ. Омӧль удж...
ӦНДРЕЙ. (Мӧвпалӧ, сэсся пызанӧ кучкӧ). Керкаӧс вузала, босьт!
ПАЛАЛЕЙ. Коді? Ме?
ӦНДРЕЙ. (Серӧктӧ). Ваньӧ ӧд тон оз, дерт тэ. Палалей. Выльтӧ?.. Нитш вылын нин да.
ВАНЬӦ. Косявныд верман, майбыр.
ПАЛАЛЕЙ. Ме ог тӧд. Нинӧм меным керканад вӧчныс да. Уна-ӧ коран?
ӦНДРЕЙ. Куим сё, да четьверт вина ӧтвылысь юны.
ПАЛАЛЕЙ. Уна тай кӧсъян. Куш стыныд вылӧ! Олан керкаӧдз воштыны сійӧс уна тор на ковмас.
ӦНДРЕЙ. Уна кажитчис?.. Абу кӧ уна-а... Кык сёысь инӧ сета.
ПАЛАЛЕЙ (Кызӧктӧ). К-хы!.. Босьт кӧкъямысдасӧс.
ӦНДРЕЙ. Эн сӧр.
ПАЛАЛЕЙ. Сыысь уна ог сет. Важ тӧдса кузя кык четьверт вина содта сы дінӧ.
ӦНДРЕЙ. Ог... Нинӧм вылӧ ог...
ПАЛАЛЕЙ. Он кӧ, олас. Ме тай ог кор, ачыд вӧзъян.
ӦНДРЕЙ. Но, зонмӧ... Ваньӧ, тэ нӧ мый шуан?
ВАНЬӦ. Ме керкаястӧ эг вузавлывлы да ог тӧд.
ӦНДРЕЙ. Но-о!.. (Сувтӧ). Вай китӧ! Сё ветымынысь!
ПАЛАЛЕЙ. Кӧкъямысдасысь колӧкӧ босьта. Сыысь уна ог сет, оз сулав.
ӦНДРЕЙ. Ачыд сэсся тӧдан... Сьӧмыд, шуан, удждывныд абу?
ПАЛАЛЕЙ. Абу.
ВАНЬӦ. Выль керкаыд ӧд сё ветымыныд сулалӧ жӧ, Палалей?
ПАЛАЛЕЙ. Сулалӧ кӧ, босьт!
ВАНЬӦ. Вӧлі кӧ мый вылӧ босьтнысӧ, дерт босьті.
ӦНДРЕЙ. Но, сёӧс инӧ.
ПАЛАЛЕЙ. Шуӧма: ог! Грӧш ог содты!
ВАНЬӦ. Ӧндрей дядь, ме ногӧн кӧ керка вылад кӧкъямысдассьыд уна некод оз сет.
ӦНДРЕЙ. Кыдз оз сет? Мыйла?
ВАНЬӦ. Сыысь уна оз сулав.
ӦНДРЕЙ. Мый нӧ тэ кӧкъямысдассьыс шуан сетны?
ВАНЬӦ. Позьӧ.
ӦНДРЕЙ. Сідз кӧ, кӧкъямысдасысь... да ведра вина.
ВАНЬӦ. Быд ыджыдджык тор вузалігӧн да босьтігӧн енлы колӧ юрбитны.
ӦНДРЕЙ. Сытӧг, дерт, оз позь. «Бласлӧ Кристос». (Юрбитӧны, сэсся Палалей да Ӧндрей киасьӧны). Вайӧ винасӧ ӧні жӧ юамӧ. Ваньӧ, мун котӧртлы винаысла!
ПАЛАЛЕЙ. Талун став сьӧмтӧ ог вермы сетны, абу сьӧрысь; аски вая. Налӧ ӧні вина выланыд сӧмын. (Перйӧ портманет, сетӧ сьӧм, сэсся босьтӧ шапкасӧ).
ӦНДРЕЙ. Ачыд-ӧмӧй он ю?
ПАЛАЛЕЙ. Ме ог.
ӦНДРЕЙ. Сытӧг оз позь. Вузӧс босьтігӧн ӧтлаын юлӧны.
ВАНЬӦ. (Гусьӧн Ӧндрейлы). Мед оз кӧ, мед. Миянлы бурджык, унджык сюрас.
ӦНДРЕЙ. Абу бур. Нэмысянь нин мунӧ мода юны гырысь тор ньӧбигӧн-вузалігӧн.
ПАЛАЛЕЙ. Юӧны, мед ньӧбигӧн вузалысь вылӧ лёк он кут. Ме ог лёк кузя ли мый ли, сідз оз ков юнысӧ. (Шапкаасьӧ). Аскисянь, Ӧндрей, керкатӧ кыскавны кута. (Петӧ).
Х петкӧдчӧм.
Ваньӧ да Ӧндрей.
ВАНЬӦ. (Кияссӧ ниртӧ воча). Лӧсьыд! (Сералӧ).
ӦНДРЕЙ. Мунам лок.
ВАНЬӦ. Ме ордӧ вай сьӧмтӧ. Тэнсьыд ещӧ бабаыд аддзас да мырддяс.
ӦНДРЕЙ Мырддьыны?.. Мед видлас.
ВАНЬӦ. (Наяна). Мый эськӧ керан?.. Кыйӧдас тэнӧ, нетшыштас гусьӧникӧн дай пышъяс. Мый сыкӧд вӧчан?
ӦНДРЕЙ. Но, на инӧ... (Пырӧ ӧдйӧ Таттяна, видзӧдлӧ гӧгӧр, кокниа лолыштӧ).
ХІ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Таттяна.
ТАТТЯНА. Кытчӧ нин, Ӧндрей? Ӧти здук гортын он пукышт...
ӦНДРЕЙ. А-а, вӧлисти воин?!. (Аддзӧ амбар ключ кисьыс). Мый бара амбарсьыс гусялін?
ТАТТЯНА. (Пуктӧ ключсӧ залавкаас). Йӧй кӧ тэ, Ӧньӧ-а. Мый нӧ нин миян амбарысь гусялан, куш стенсӧ кӧ он ну?
ӦНДРЕЙ. Сюрӧ на. (Пуксьӧ). Вай сёйны ӧдйӧ!.. Чӧвт яя шыд!
ТАТТЯНА. Кытысь нӧ яя шыдыс? Йӧвва шыд эм, сёй.
ӦНДРЕЙ. Меным яй вай!
ТАТТЯНА. Кысь нӧ ме босьта. Вай яйсӧ да пуа.
ӦНДРЕЙ. Этша на тіянлы ваявлӧма! Асьныд жӧританныд, пеж горшъяс! Менӧ онӧ вердӧй.
ТАТТЯНА. Ланьт, Криста ради, ланьт!
ӦНДРЕЙ. Коді? Ме ланьта?!. Ме?!. (Эрыштчӧ). Кучка да мед пасьмунан сэтчӧ! (Таттяна виччысьӧ). Э-э, кывтӧ курччин... На тэныд! (Кучкӧ Таттяналы морӧсас).
ТАТТЯНА. (Кутчысьӧ морӧсас, пуксьӧ пач вом дорӧ улӧс вылӧ да кызӧ-кашкӧ).
ВАНЬӦ. Тайӧяслӧн тай кось лыби, лоӧ пышйыны. Мыйкӧ ещӧ неладнӧ лоас да свидительӧ сюран... (Ӧдйӧ петӧ).
ӦНДРЕЙ. (Мунӧ пызан дорӧ). Тупкан вомтӧ!.. Он кут пинясьны!.. (Босьтӧ шапка, кӧсйӧ мунны. Пырӧ Павел, киас мешӧк).
ХІІ петкӧдчӧм.
Ӧндрей, Таттяна да Павел.
ПАВЕЛ. Кӧйдысыд эз тырмы. Кӧні нӧ мамӧыс?.. Бать?.. (Аддзӧ Таттянаӧс, мунӧ сы дінӧ). Мый нӧ, мамӧ, лоин?.. Эз жӧ ӧд батьӧыд кучкы?..
ТАТТЯНА. (Жугыля видзӧдлӧ Павел вылӧ). Эз... Морӧсӧй бара висьмис.
ӦНДРЕЙ. (Лёка). Мый кӧть кучки?!. Мый босьтан менсьым?!. Павел, каям кӧдзныд!
ПАВЕЛ. Энлы, батьӧ, кӧйдыссӧ пуктам да.
ӦНДРЕЙ. Ваньӧ?.. Мунлі ӧмӧй нин Ваньӧыс?.. Корсьлыны колӧ. (Шапкаасьӧ, петӧ).
ТАТТЯНА. (Бӧрдӧ).
ПАВЕЛ. (Меліа). Эн бӧрд, мамӧ, бурдан. Кӧдзсяс да бара пельшӧр дінад нула. (Шога). Бӧрдӧмнад ӧд оз кокньӧд, олӧмсӧ колӧ вежны.
Занавес.
Мӧд ворсӧм.
Луд выв. Гӧгӧрыс пуяс. Веськыдладорын водзын кык-куим мыр. Занавес воссигӧн пыдын кымыньӧн куйлӧ Павел, лыддьӧ нига. Недыр мысти шуйгавывсянь пырӧ Анна.
І петкӧдчӧм.
Павел да Анна.
АННА. (Быттьӧ повзьӧ). Павел!.. Мый нӧ тані керан?
ПАВЕЛ. (Черӧбтӧ). Ме?.. Нинӧм ог. Со тай куйла... (Пуксьӧ). Тэ нӧ, быттьӧкӧ, кодарӧ писькӧдчан?
АННА. Ме? (Гӧрдӧдӧ). Ме ачым ог тӧд, кытчӧ муна. Со тай татчӧ вои-а (Яндзима серӧктӧ).
ПАВЕЛ. Сідз инӧ...
АННА. Шойччышта тэ дінын. (Пуксьӧ Павел дінӧ). Мый нӧ, пӧлинӧ, тэ тані ӧтнадӧн вӧчан?
ПАВЕЛ. Нинӧм, мися, ог... Нӧйті-нӧйті му вылын корӧг, сэсся дӧзми дай локті татчӧ гож саяс туплясьыштны.
АННА. Вӧскресенньӧас уджалан?
ПАВЕЛ. Мый нӧ керан, Аннуш. Лоӧ уджавны, кӧдзаным сёрмис да. Дерт эськӧ абу лӧсьыд да...
АННА. (Серам пыр). Ӧні сиктын серамыд мый вӧлі!.. Ягвывса Ваньӧ зэв код. Мамыслысь чышъянсӧ гусялӧма да юӧма. Мамыс страсьт ёна бӧрдӧ, корӧ чышъянсӧ: «Ӧти пӧ нин и вӧлі шоныдджык чышъяныс да сійӧ юин, тӧкаритін». Ваньӧ пукалӧ да сӧмын пиньсӧ жерйӧдлӧ. (Сералӧ). Мамыс пыр корӧ, тракӧдны быдӧн кутіс питӧ пельпомъясӧдыс. Ваньӧыд дӧзмис ли, мый ли, чеччис да котӧртны. Котӧртныд оз вермы, да кыдз тай грымнитчас усьӧ! Сэсся бауӧн этша бок ног, пон моз мурзігтырйи, мӧдіс кыссьыны! (Ёна сералӧ). Сэн миян серамыд, кочкавтӧдз дзик сералім.
ПАВЕЛ. (Сійӧ висьталігкості пукалӧ жугыля). Мыйла сідзсӧ вӧчанныд... сераланныд, кор бӧрдны колӧ? (Ышловзьӧ). Ок, Аннуш, йӧз шог вылӧ некор оз ков серавны. Зэв ӧд сэки налы сьӧкыд: серамыд сьӧлӧмнысӧ кырыштӧ. Ми сэтшӧмӧсь: йӧз шогӧдз миянлы веськодь; медтыкӧ асланым некутшӧм шог эз вӧв.
АННА. Зэв тешкодь вӧлі да. Медся тешкодь Ваньӧлӧн баунас кыссьӧмыс.
ПАВЕЛ. Тэ эськӧ сэки думыштін: «ме кӧ нӧ талӧн мамыс». Сэк эськӧ серамыд эз пет.
АННА. Гашкӧ сідзи, ме ог тӧд... Мыйкӧ тай йӧзыс сералӧны да ме на вылӧ видзӧдӧмӧн тшӧтш. (Ышловзьӧ).
ПАВЕЛ. Йӧз вылӧ нинӧм видзӧдны. Ас вежӧрӧн колӧ овны. (Вель ыджыд кост, кыкнаныс жугыльтчӧны).
АННА. Тайӧ нӧ тэ мый лыддян?
ПАВЕЛ. (Листалӧ). Нига...
АННА. Аддза нига; мый йылысь сэтчӧ гижӧма?
ПАВЕЛ. Стикотворенньӧяс, поэт Кольцовлӧн. Уна тор йылысь эм: кыдзи гӧрӧны-кӧдзӧны, кыдзи вундӧны, кыдзи няньыд воӧ. «Выше пояса пӧ рожь зернистая, дремлет колосом почти до земли».
АННА. Он, буракӧ, тэ зэв ыджыда пуктыв нигатӧ?
ПАВЕЛ. Шу, ог босьтлы. Он ӧд эшты, пыр кутшӧмкӧ удж талялӧ. Коркӧ нин шочиника-шочиника сяммыштла лыддьысьны.
АННА. Сэтшӧма кӧ колӧ велӧдчӧмыс, мыйла он мун ыджыд школаӧ? Сійӧ бурыд тай, майбыр, эм.
ПАВЕЛ. Ыджыд вокӧй — Ӧльӧксанӧй кӧ эськӧ гортын вӧлі, гашкӧ мыйкӧ артмис. Ӧні кысь? Ӧти кӧ: гортын уджалысьыс абу, мӧд кӧ велӧдчыны колӧ уна сьӧм. Кысь сійӧ ми воклы?.. Лоӧ тадзи велӧдчыны: кыті ачым, кыті учителькӧд ӧтвылысь. (Нимкодя). Путьмыла кӧ коркӧ, муна и школаӧ!
АННА. Том дырйиыд кӧ он велӧдчы, пӧрысьладорыд дышӧдас нин. Сёр лоӧ.
ПАВЕЛ. Велӧдчыны некор абу сёр. Олігчӧж мыйкӧ да мыйкӧ пыр лоӧ велӧдны; сытӧг нинӧм оз артмы. (Кост). Тӧдан кутшӧм кад ме, Анна, радейта?.. Мед эськӧ тӧлыся вой; мед тӧлысьыс кыз гудыр оръясьӧм дора кымӧръяс сайӧ дзебсясьӧ, мед сэсся зэв веськыд, мича ньыв пуяс сулалӧны. На бокті, лӧп пӧвстъясті ичӧтик шор визувтӧ: зёльзьӧ, зёльзьӧ. Мед кокньыдик тӧвру петавлӧ да лыс лапъяс вӧрӧдӧ. Сэсся мед кайяс сьылӧны. Кутшӧм эськӧ сэки лӧсьыд! Шорыс да пуясыс быттьӧ ас костаныс вашкӧдчӧны, ошкӧны мувывса олӧмсӧ.
АННА. Нигаад сідзи гижӧма?
ПАВЕЛ. Тайӧын абу.
АННА. Тайӧс тэ лӧсьыда нин кужан лыддьыныд?
ПАВЕЛ. Уна тор нин видзӧдтӧг кужа висьтавны. Кывзан кӧ, висьтала.
АННА. Висьтав!
ПАВЕЛ. (Сувтӧ. Шуйга киас босьтӧ нига, декламируйтӧ Кольцовлысь «Песня косаря». Анна корсюрӧ торкӧ сійӧс; мӧдыс пыдди оз пукты торкӧмсӧ, водзӧ нуӧдӧ). Шыльыда ӧд гижӧма!.. Менам кӧ нинӧм вылӧ тадз оз артмы.
АННА. (Шпыньмунӧ). Веськыда кӧ шуны ме нинӧм эг гӧгӧрво. Зэв тай мукӧд инъястіыс кинад шенасин да гора шуалін-а...
ПАВЕЛ. Ок тэ!.. Тайӧ ӧти ытшкысь йылысь. Сійӧ радейтлӧма нылӧс, кӧсйӧма вайны ас саяс. Нылыдлӧн батьыс абу сетӧма нывтӧ ытшкысь саяд гӧльлун вӧснаыс... Ытшкысьыд сэсся мунӧма бокӧ, ылі муӧ, сьӧм нажӧвитны... «Вая пӧ», шуӧ, «зарни тыра мешӧк, шыбита бать ныр улас дай шуа: «На тэд! Ӧні сет ме сайӧ нывтӧ!»
АННА. Со ӧд... (Юрсӧ лэдзӧ). Эськӧ... сідз кӧ... Павел... (Яндысьӧ).
ПАВЕЛ. Мый ланьтін, висьтав!
АННА. Нинӧм нин... Ог висьтав... Серавны кутан.
ПАВЕЛ (Шензьӧмӧн). Ме?.. Коркӧ нӧ нэмӧн мортӧс серавлі эг?.. Кывлін эн?
АННА. Эн эськӧ да... Ме ог лысьт.
ПАВЕЛ. (Пуксьӧ дінас; меліа). Висьтав, мый сэтшӧмыс?..
АННА. (Юр копыртӧма, нагруниксӧ тільӧ). Тэ эськӧ, мися, батьӧ кӧ менӧ эз кут сетны тэ сайӧ, ытшкысь мозыс вӧчин эн?
ПАВЕЛ. (Серӧктӧ). Ме эг на сы йылысь мӧвпавлы.
АННА. (Яндзим пырысь серӧктӧ). Со ӧд тэ кутшӧм: он весиг мӧвпав ме йылысь. А ме грездсянь локта, корся тэнӧ.
ПАВЕЛ. Мый сы понда. Ӧні кӧнкӧ аслыд шуан: эз пӧ ков локны. (Кост).
АННА. (Важ моз). Сідз кӧ он нин радейт менӧ?
ПАВЕЛ. (Меліа). Кыдз нӧ тэнӧ радейттӧгыс?
АННА. Радейтан?!.
ПАВЕЛ. Кыдз нӧ, мися, тэнӧ он радейт...
АННА. Шу, радейта...
ПАВЕЛ. Радейта, Аннуш, радейта!.. (Кылӧ сьылӧм Морозовлӧн: «Быстры как волны»).
АННА. (Вӧлисти веськыда синмас видзӧдӧ Павеллы). Ме Павел, кутшӧма радейта!.. Думышта тэ йылысь, да сэтшӧм лӧсьыд да долыд лоӧ сьӧлӧм вылын. Ставсӧ дзик вунӧдлан!.. Йӧзыс вылӧ видзӧдлан да, ставыс быттьӧ зэв долыда олӧны... (Пырӧ сьылігтырйи Морозов, бура гажа).
ІІ петкӧдчӧм.
Павел, Анна, Морозов.
ПАВЕЛ. Менам синводз восьтысьӧй, велӧдысьӧй локтӧ!..
(Сувтӧ. Киасьӧны).
АННА. Тайӧ велӧдысь, юсьӧм мортыс?!
МОРОЗОВ. Юсьӧм морт шуан, ха-ха-ха! Юсьӧм морт!.. (Кост. Шога). Да, юсьӧм морт. Збыль тэ шуан, ныланӧй... Ӧні ме дзикӧдз юси; школаӧс эновті. (Кост). Инспектор эськӧ, буракӧ, водзджык нин вӧтлӧма да.
ПАВЕЛ. Мыйла тэ юан, Григорей Демидович?..
МОРОЗОВ. Мыйла юа?.. Ок!.. (Морӧсас кучкалӧ). Ӧтнамӧн, дзик ӧтнамӧн коли ме. Гӧгӧрвоанныд, ӧтнамӧн! Вӧвлі ӧти ас морт — мамӧй, дай сійӧ кувсьӧма... Кыланныд, кувсьӧма... Сійӧ ӧтнасӧн вӧлі менам олан гажӧй, ӧтнас пальӧдліс менсьым сир курыд шогӧс... (Лӧньджыка). Ме быд тӧлысь ыстылі сылы сьӧм, вит шайтӧн. Аслым кӧть куимур сьӧм оз коль, а сылы ыста... Воас вӧлі сысянь юӧрыд, да ог тӧд мый лолӧ мекӧд!.. (Кост. Сьылӧ: «Ах ты, доля, моя долюшка, доля бедняка»... Павел да Анна сулалӧны, чуймӧмаӧсь нисьӧ жугыльмӧмаӧсь). Мамӧй кындзи коркӧ важӧн-важӧн вӧлі менам мусук. Верст ӧкмыс сё сы дінӧдз лоӧ... Школаын велӧдчигӧн тӧдмасьлім. Янсалӧм бӧрын лун и вой пыр вӧлі сы йылысь мӧвпала. Юӧръяс быд лун вӧлі мӧдӧда. Сійӧ мем тшӧкыда жӧ гижліс... Ок, ёна радейтім мӧда-мӧднымӧс!.. (Анналы) Тэ, ныланӧй, радейтлін эн кодӧскӧ?
АННА. (Гӧрдӧдӧ). Ме... эг... Ме ог тӧд... (Яндзима видзӧдлӧ Павел вылӧ. Павел шпыньмунӧ).
МОРОЗОВ. Он на инӧ тӧд радейтӧмсӧ. Радейтӧмыс войтӧ узьны оз лэдз, кольмӧдӧ морттӧ. Радейтӧм кузя виан ассьыд медбур ёрттӧ, асьтӧ виан!.. Радейтӧм вермӧ тшӧктыны туплясьны сарӧс няйт пиын, гӧлиник ныв водзын. Радейтӧм медозыр мортыслы вермас ӧшӧдны коран мешӧк. Медомӧль, медгӧль вошӧм мортлы радейтӧм вермӧ сетны гажа, долыд олӧм!..
ПАВЕЛ. Кылан, Аннуш?
АННА. Кыла дерт.
МОРОЗОВ. Аннуш тэнад нимыд?.. Менамлӧн Анюта жӧ вӧвлі. Босьта карточкасӧ сылысь да кымынкӧ пӧлӧс мича нимӧн чукӧста: «Нюрочка, Нюта... Ануш... мусаӧй менам, дона нылӧй!..» Сійӧ быттьӧ ловъя, меліа-меліа видзӧдӧ ме вылӧ... (Перйӧ зептысь карточка). Со ӧд кутшӧм (Видзӧдӧны). Пыр морӧс зептын новлӧдла. Кӧсйӧ вӧлі локны веничайтчыны, гижӧ: «мӧвпышта пӧ сы йылысь да став ас гӧгӧрса пеж олӧмыс син водзысь вошлӧ».... Ме виччыси сійӧс, ставсӧ лӧсьӧді... сӧмын венеч улӧ сувтны.. Друг юӧр воис пӧдругасяньыс... Анютаӧс кутӧмаӧсь, тюрмаӧ пуксьӧдӧмаӧсь: том йӧзӧс чукӧртлывлӧма велӧдны гӧль йӧз дор сулавны. Анюта абу вермӧма сэтшӧм яндзимлунсӧ да сьӧкыд олӧмсӧ тюрмаын терпитны... джагӧдчӧма. (Гора). Сы бӧрын ог тӧд, мый мекӧд лолі: юрӧй нинӧм эз уджав, сӧмын шӧйті ӧтарӧ-мӧдарӧ. Паныд веськалысьяс вӧлі юаласны: «кытчӧ пӧ мӧдӧдчин, Григорей Демидович?» — ме сӧмын зэв мисьтӧма видзӧдла на вылӧ, нинӧм ог шу... Сэсся вина вылӧ сетчи, дзонь тӧлысь эг палявлы. Эг эськӧ нин и чайт палявліг да, мамӧй воис да сетіс сьӧлӧм... Ӧні сійӧ эз ло. Коли ме ӧтнамӧн татчӧ... (Лёка). Сэтысянь ме став йӧзсӧ, став законъяссӧ, тайӧ мусӧ куті мустӧмтны!.. Ок, ме кӧ вӧлі сар, Иван Грознӧй моз став йӧзсӧ тшӧкті виавны!.. Вӧлі кӧ ме Наполеон, став мусӧ кытшовті да соті, ловъя лов эг коль!.. (Кост). Ме — ыджыд сьӧлӧма морт: тайӧ олӧмыс мем оз тырмы, колӧ унджык удж. Тані менсьым висьтавлӧмӧс серамвыв лэптӧны гӧгӧрвотӧмнысла... Мед! Ме пышъя татшӧм сьӧд вӧр шӧрысь; велӧдча сёрнитны сэтшӧма, мед кыв шуа, — да ставыс ме бӧрся вӧтчасны. (Павел сійӧ кывъяссӧ шуигӧн ышловзьӧ. Кост). Ок, ок, ок... Войдӧр ӧмӧй ме эг овлы бура?!. Шуднас ӧд вӧлі тырӧма!.. Да йӧз, вокъяс пыдди кодъясӧс ме лыддьылі, нетшыштісны нем жалиттӧг, лёкысь сійӧ шудсӧ. Нетшыштісны дзикӧдз, сетлытӧм вылӧ. Ӧні ме пӧдны куті олӧмас... Дзикӧдз пӧда!..
АННА. (Наяна ). Вина пиад регыдджык пӧдан.
МОРОЗОВ. (Сьӧлӧмсяньыс ). Вина пиӧ?!. Мед нӧ... Он ӧд пӧд сэтчӧ. Регыд нинӧм вылӧ лоӧ босьтны винасӧ, ставыс бырӧ... Вылын паськӧмӧй оз коль... Бырӧ дзик ставыс, ачым коля...
АННА. Сюрӧ на... Гусьыштан кодлыськӧ да, бара на лун-мӧдтӧ тырмас.
МОРОЗОВ. (пузьӧ). Гусявны?!. Ме?!. Регыдджык киӧс орӧда... Павел, ме нӧ гусясьны кута, а?
ПАВЕЛ. Тайӧ ӧд оз сьӧлӧмсяньыс шу, сідзи... гӧгӧрвотӧмысла.
АННА. Ме эськӧ ог тӧд, гусялан он да...
МОРОЗОВ. Тӧдтӧг оз ков шуны, Анна. (Сьылӧ).
Ямщик, не гони лошадей,
Мне некуда больше спешить...
АННА. Аттӧ, ог гӧгӧрво рочнад.
МОРОЗОВ. Колӧкӧ комиӧн сьыв.
АННА. Ог куж да... Пӧчӧ миян уна сьыланкыв коминад тӧдӧ.
МОРОЗОВ. Гижавны колӧ, мед оз вош йӧз сьыланкыв.
АННА. (Серӧктӧ). Гижны?.. Кыдзи нӧ комисӧ гижан? Комиыд ӧд абу роч.
МОРОЗОВ. Ӧткодь, кӧть кутшӧм кывйӧн гиж. Рочӧн тай нӧ гижӧны.
АННА. Сійӧ ӧд роч, тайӧ коми...
МОРОЗОВ. Тэ абу грамотнӧй?
АННА. Абу.
МОРОЗОВ. Да, Павел, Крыловлысь гижӧдъяссӧ лыддьылін эн на? Кужлӧма сійӧ серавны ас дырся олысь йӧзсӧ да оласногсӧ. Ӧдвакӧ кодкӧ мӧд эм сэтшӧм. Колӧ тӧдмасьны!.. Тэ, Аннуш?.. пӧлинӧ, абу грамотнӧй.
АННА. Ме мыйӧн тӧда? Миян сиктӧ тай эз волы-а.
(Ылын Лизалӧн шы: «Павел! Павел!.. Менам пинёвтсис... Лок лэччам!»)
ПАВЕЛ. Чуксасьӧны. Пинёвтсьӧма нин.
МОРОЗОВ. Пинёвтанінсянь локтӧмыд мусуктӧ аддзӧдлыны...
АННА. (Яндзима). Мун сэтысь, мусук...
МОРОЗОВ. Со ӧд радейтӧмыд... Менам сьӧлӧм коркӧ тадзи жӧ корсьлывліс радейтан торсӧ, Нюра Игнатоваӧс, 7 классын гимназияын велӧдчысьӧс. (Сайын ни чуксасьӧ: «Павел!.. Па-а-а-вел!)»
ПАВЕЛ. (гора). Пыр локта!
МОРОЗОВ. Тэ, Павел, мунан сэсся?.. Ме тшӧтш тэкӧд муна.
ПАВЕЛ. Мунам.
АННА. Ме гортлань мӧдӧдча. (Бердӧ шуйгавылӧ).
МОРОЗОВ. Он миянкӧд?.. Павел, гашкӧ ме вӧсна Аннаыд эз мун тэкӧд? Эн жӧ лӧгалӧй ме вылӧ: со пӧ торкис миянлысь сёрнисӧ, янсӧдіс миянӧс.
ПАВЕЛ. Ланьт сёрнинад, Григорей Демидович.
МОРОЗОВ. Мунам инӧ (сьылӧ). Ах ты, доля, моя доля... (Бердӧны кыкнанныс веськыдвылӧ. Недыр сцена вылын некод абу. Сэсся тыдовтчӧны шуйгавывсянь попаддя да Зыков. Локтӧны «подручку»).
ІІІ петкӧдчӧм.
Попаддя да Зыков.
ПОПАДДЯ. Уп, кутшӧма мудзи... Гажа жӧ нин... Шоныд жӧ луныс!..
ЗЫКОВ. Действительнӧ... Ме мудзи жӧ... Шойччыштны колӧ.
ПОПАДДЯ. Танӧ, танӧ, зэв лӧсьыд ин эм... Гож сайын и быдтор. (Локтӧны, пуксьӧны авансцена вылӧ, пуксьӧны скамья вылӧ).
ЗЫКОВ. (Кокньыда лолыштӧ). Кутшӧма пӧсялі! Действительнӧ талун пӧсь... (Чышкӧ чужӧмсьыс пӧсьсӧ).
ПОПАДДЯ. Пӧсялан, дерт, подӧннад. Тэ ӧд абу велалӧмыд подӧнтӧ ветлӧдлыны, пыр кӧнкӧ вӧлӧн.
ЗЫКОВ. Подӧннад, действительнӧ, шоча. Унджыкысь автомобильясӧн новлӧдлӧны.
ПОПАДДЯ. «Авбильясӧн»! Со ӧд! Кутшӧм нӧ сійӧ «авбильыс»? Кӧнкӧ вевта, пружина вылын, мед мунысьсӧ оз дзетӧд. Кӧнкӧ вӧв нёль кымын доддяссьӧ. Ӧддзан шургыны кар кузьтаыд, да сӧмын вешйӧй, бур йӧз, «Степан Степанович Зыков мунӧ» — вашкӧдӧны мӧда-мӧдныслы быдӧн... Кутшӧм меным нимкодь!
ЗЫКОВ. Вӧвтӧг ӧд, мама, автомобильыд мунӧ.
ПОПАДДЯ. (Киясӧн воча швачкӧ). Вӧвтӧг?.. Кыдз нӧ сідзсӧ?.. Дзик вӧвтӧг?.. Ӧтнасӧн мунӧ? Пуксян дай мунӧ.
ЗЫКОВ. Пуксян дай мунӧ, действительнӧ, ха-ха-ха!
ПОПАДДЯ. О господи!.. Со ӧд мыйӧдз быдті ассьым пиӧс: вӧвтӧм телегаӧн ветлӧ... Мыйын нин, шуан, тэ ачыд?.. Кӧні служитан?
ЗЫКОВ. Аттӧ тэ, мама... Кымынысь нин та йылысь куш талунсӧ юалін. Мися тай: Управляющий заводов братьев Фоминых, наследников Белых и Компании.
ПОПАДДЯ. (Сутшиктӧ нимкодьысла). Со ӧд, со ӧд! Кымын вевся нима! Ёна жӧ тэ ыджыд чина!..
ЗЫКОВ. Шу ачыд, мед сэсся оз вун.
ПОПАДДЯ. Кыськӧ мем шуны, чӧв, дитя... Аттӧ, мый нӧ он висьтав, кыдзи тэнад Пеклистушкаыд олӧ, челядьыд да: Венюкыд, Борукыд, Агнюшыд?.. Ме отеч Степанлы быд молибенын тшӧкта за здравийӧ тіянӧс казьтывны. Пыр мед водз горӧстас аслас небыд гӧлӧснас (нюжйӧдлӧмӧн): «Степана, Пеклиста, Веньямина, Борука, Агния», сэсся вӧлисти менсьым нимӧс шуас.
ЗЫКОВ. (Чужӧм бокас кутчысьӧ). Ой, кодкӧ курччис...
ПОПАДДЯ. Чӧ-ӧв!.. (Малыштӧ курччӧм инсӧ). Гашкӧ номъяс нин петіны да? Энлы ме ӧвта, мед оз локтавны тэ дінӧ. (Пӧрччӧ юрсьыс чышъянсӧ, ӧвтӧ сійӧн).
ЗЫКОВ. (Мездысьӧ). Шань!.. Оз ков, мамушка.
ПОПАДДЯ. Ӧвтышта, ӧвтышта. Абу ӧд сьӧкыд. Мат гожӧмын тайӧ номъясӧн. Омӧльлӧн сетӧмтор найӧ... Ми гожӧмбыд кежлӧ ӧшиньӧ кисея зэвтлам, да пыр кыткӧ веськалӧны керкаӧ. Мыйкӧ сыысь Ӧгрӧӧс видла. (Бара ӧвтӧ).
ЗЫКОВ. (Кинас шенасьӧ). Дугды, мамушка!
ПОПАДДЯ. Ӧвтышта, ӧвтышта, мед оз локны. Тэнад ӧд лёка нежнӧй яйыд, курччасны да кутшӧма доймас. (Ещӧ вензьыштӧны. Сэсся). Степук, ыджыд-ӧ нӧ тэнад жалованньӧыд? Уна-ӧ сьӧмтӧ тӧлысьнас босьтан?.. Ме чайта, уна...
ЗЫКОВ. (Морӧс зепсьыс видлӧ). Эм!.. Этша. Муртса семьяӧс вердны тырмӧ жӧ.
ПОПАДДЯ. Но... Этша... (Норасигмоз). Миян отеч Степанлы нинӧм мында жӧ кутіс воны. Дышӧдчыны кутіс. Войдӧр кутшӧм зіль вӧлі: вичкоад эськӧ сьылас нин, кутшӧм лӧсьыда да нора ещӧ, дай кытчӧ чукӧстасны, оз пыксьы, ветлас. Лун-лун вӧлі кок йылас, оз эштыв пуксьывны. Войнас на ещӧ оз узь, дӧзмӧдчӧ; мем тшӧтш оз лэдз узьны.
ЗЫКОВ. (Нырсӧ читкыртӧ). Фи!.. Мама, мый висьтавлан.
ПОПАДДЯ. Немтор сэн омӧльыс абу. Тэ ӧд абу нин ичӧт, Степукӧй, гӧгӧрвоан сійӧс... Войдӧр, мися, кутшӧм зіль вӧвлі, а ӧні пӧрысьланьыд дзикӧдз дышмис. Сӧмын мед сёйыштны да узьыштны сюрӧ. Муртса вичкоӧ петыштлас. Корны кӧ локтасны — мавтны-ӧ кодӧскӧ, даръявны-ӧ, сьылӧдны-ӧ, войдӧр бур пӧт ёрччас, сэсся вӧлисти мунас, либӧ оз и ветлы... Асылын асъя сьывны мыйкӧ чуксалан, мудзтӧдз!... Вичкоад кронгасны да, кронгасны да, батюшкоӧс чуксав кӧть эн, оз вермы палявны. Сэсся дӧзма звӧнсӧ кывзыны да Ӧгрӧӧс нин кута видны. Ӧгрӧкӧд кыкӧн чуксалам, унаысь ваӧн пызйылам. Со, Степук, кутшӧм лои олӧмыд... Йӧз шуасьӧны кодь нин отеч Степан вылӧ, аддзӧны сылысь вермытӧмсӧ попавны. Сэсся во кымын нин пыр лёк вӧт вӧтала. Мед эськӧ оз жӧ неладнӧ ло миянкӧд... Но да нинӧм. Эм на миянӧс, пӧрысь йӧзӧс, вердысьыс: упраляютшей завод брателев Поминык... Бара вуні, эз, буракӧ, артмы.
ЗЫКОВ. (Зепсӧ видлӧ). Эм!.. Чӧв, мамуша, ме ассьым семьяӧс муртса верда. Кысь нин тіянлы вичмас.
ПОПАДДЯ. Ми ӧмӧй абу тіян семьяысь?
ЗЫКОВ. Ті абу... Действительнӧ.
ПОПАДДЯ. (Шензьӧ). Нэ... бать-мамыд?.. Коді нӧ сэсся найӧс вердас пӧрысьладорыс пи кындзиыс?
ЗЫКОВ. Асьнысӧ асьныс мед вердӧны.
ПОПАДДЯ. Пӧрысьман да? Уджавныс оз кутны вермыны да?.. Чӧв, Степук... Писанньӧӧ пӧ гижӧма бать-мамӧс вердны, отеч Степан висьталӧ.
ЗЫКОВ. (Оз сьӧлӧм вылас во тайӧ сёрни, мӧдарӧ бергӧдӧ). Горшӧй косьмыны кутіс.
ПОПАДДЯ. Но-о!.. Пырысьтӧм-пыр самӧвар тшӧкта вайны (Зіля гӧгӧрбок видзӧдлӧ). Некодӧс ыстывны. Лоӧ гортӧ мунны тшайтӧ юны.
ЗЫКОВ. Мун тэ сувтӧд самӧвартӧ, ме пукышта да локта.
ПОПАДДЯ. (Чеччӧ). Муна инӧ ме, ачым самӧварсӧ пузьӧда. Ӧгрӧӧс ыста номъясӧс вӧтлавны тэ дінысь. Тэ сыкӧд скӧрджыка, зэв дыш... Ме, Степук, вель ёна повзьылі, мися збыль бать-мамтӧ эновтӧм йылысь гарыштін... Пыр муна, сувтӧда самӧвартӧ. Тэ дыр эн ов тані, лок... (кинас ӧвтыштӧ). Энӧ лысьтӧй, номъяс, дӧзмӧдны Степан Степанӧвичӧс, управляющей завод Поминык... (Мунӧ).
ІV петкӧдчӧм.
ЗЫКОВ. (Ӧтнас). Мудерлуныс эм, тырмас. Сьӧм пӧ абу. Перйӧй из увсьыныд нэмӧвӧйя чукӧртӧмтӧ: кувтӧдзныд тырмас, да ещӧ меным на кольыштас. Менам эмбур вылӧ ыштӧмаӧсь, горшнысӧ паськӧдӧмаӧсь, прӧсти господи!.. (Перйӧ зепсьыс памятнӧй нига, видлалӧ. Очсӧдлӧ. Нига бӧр сюйӧ, ачыс нёровтчӧ, унмовсьӧ вочасӧн. Морӧс зеп кинас видлӧ: «Эм» — шуӧ. Унмовсьӧ).
V петкӧдчӧм.
Морозов да Зыков.
МОРОЗОВ. (Ньӧжйӧникӧн локтӧ веськыдвывсянь, аддзӧ Зыковӧс, вель дыр код синъясӧн видзӧдӧ сы вылӧ). О, узьӧ миян Крез, попаддялӧн уска-тошка дитяыс!.. (Зыков ныргорӧн узьӧ). Но, но, быдӧн ныргорӧн... (Аслыс ньӧжйӧ). Повзьӧдны кӧ эськӧ тайӧс? Кыдзи?.. Горӧдӧмысь оз весьӧпӧр, абу кага. Чепӧльтӧмысь? — бара жӧ нинӧм. (Плешас аслыс кучкӧ). Эврика!.. Тайӧ мыйкӧ пыр морӧс зепсьыс видлалӧ да шуӧ: «эм»... Тыдалӧ мыйкӧ бур тор эм. Перъя сійӧ «эмсӧ», эстчӧ куст сайӧ дзебся... Садьмас, — морӧс зептын эм пыдди — абу. Дзик йӧймас повзьӧмысла... Энлы, чорыда-ӧ узьӧ? (Кок чунь йылас локтӧ Зыков дінӧ, видзӧдӧ). Асьсӧ кӧть ну... (Ньӧжйӧ перйӧ морӧс зептысь ыджыд портманет, котӧрӧн дзебсьӧ пу сайӧ. Недыр мысти бӧр петӧ, видлалӧ портманетсӧ). Сьӧкыдкодь. Ме чайта, тані абу дзик этша... (Восьтӧ). Зарниа сьӧмъяс эмӧсь. (Кӧсйылас шыбитны портманеттӧ, бӧр дугдӧ). Ог!.. Тайӧ та мында сьӧмнад оз рӧзӧритчы; сӧмын вирсӧ ассьыс лёкысла тшыкӧдыштас... Гӧль йӧзлы кӧ юкла, бурджык лоӧ... Бур туйӧ налӧн мунас... (Кост. Черӧбтӧ). Велӧдчыны, велӧдчыны меным ӧні та вылӧ позьӧ!
(Зыков вӧрӧшитчыштӧ. Морозов казялӧ сійӧс, ӧдйӧ мунӧ шуйгавылӧ).
VІ петкӧдчӧм.
Зыков, сэсся Павел.
ЗЫКОВ. (Ӧтнас; бергӧдчыштӧ, вом тяпнитас. Мӧд ногӧнджык лӧсьӧдчас, бара унмовсяс).
ПАВЕЛ. (Веськыдвывсянь локтӧ сьылігтырйи. Мунӧ сцена вомӧн, бердӧ шуйгавылӧ. Пыр сьылӧ мунігмозыс).
ЗЫКОВ. (Нюжмасигтырйи садьмӧ. Ньӧжйӧник нуӧ ки морӧс зеп дорӧ, видлӧ, зэв ёна повзьӧ — кынмылас быттьӧ места вылас Ӧдйӧ чеччӧ, став зепсьыс гурйысьӧ-корсьысьӧ). Мый нӧ тайӧ: Али нӧ уси? (Корсьӧ скамья гӧгӧрысь). Абу... коді нӧ воліс?.. Эсійӧ сьылысьыс таті муні!.. (Ӧдйӧ вӧтчӧ Павел бӧрся чуксасигтырйи. Павел сьылӧмысь дугдӧ, кылӧны шыяс: «Мый лои, мый?»)
ЗЫКОВ. (Сайын, гӧлӧсыс дрӧжжитӧ). Вай сьӧмсӧ!.. (Петӧны сцена вылӧ: Зыков кыскӧ Павелӧс киӧдыс).
ПАВЕЛ. (Чуймӧмӧн). Кутшӧм сьӧм?
ЗЫКОВ. (Важ моз). Ассьым!.. Менсьым!..
ПАВЕЛ. Тэнсьыд сьӧм!?. Кытысь сійӧс ме сета?
ЗЫКОВ. Зептысь босьтӧмыд.
ПАВЕЛ. Ме?!.
ЗЫКОВ. (Кевмысян шыӧн). Вай, молодечӧй, сет... Действительнӧ... Тэ дурӧмӧн босьтін, повзьӧдін менӧ... Действительнӧ ме повзи. Жаль меным сьӧмыс... Действительнӧ вай... Тырмас серавныд... Менсьым унаысь нин тадзитӧ босьтлывлісны узигкості... Действительнӧ бӧр сетлісны.
ПАВЕЛ. (Повзьӧ). Ме тэнсьыд зепсьыд сьӧм босьті?.. Мый нӧ тэ, господин... господин... барин... Ен мед видзас гусясьӧмысь...
ЗЫКОВ. (Гора бӧрдӧм шыӧн). Вай, криста ради вай... Действительнӧ, вай!..
ПАВЕЛ. Энлы, барин... кӧн тэ вӧлін? Ме тай нӧ тэнӧ эг аддзыв.
ЗЫКОВ. (Кыскӧ Павелӧс скамья дінӧ, чутӧдӧ чуньӧн скамьяӧ). Со, со, этані. Этані вӧлі пукала да унмовсьысьӧма. Сэккості тэ и босьтӧмыд.
ПАВЕЛ. Код кӧ тэ-а, либӧ вӧтасян, господин-барин.
ЗЫКОВ. Абу код!.. Со (индӧ морӧс зептас) этатысь, зептысь тэ босьтӧмыд, портманетнас и ставнас... (Локтӧ Палалей). Вай!..
VІІ петкӧдчӧм.
Зыков, Павел, Палалей.
ЗЫКОВ. (Аддзӧ Палалейӧс). Дядюшка, этійӧ менсьым портманетӧс сьӧмнас и ставнас босьтӧма... Оз сет.
(Палалей скӧрысь моз ёна видзӧдӧ Павел вылӧ).
ПАВЕЛ. Палалей, тэ ӧд тӧдан, ме абу гусясьысь. Висьтав талы. (Зыковлы). Гашкӧ тэ, господин, гортад колин?
ЗЫКОВ. Эг, действительнӧ, тайӧ зептын пыр вӧдита... (Кевмысьӧ). Вай, молодеч, вит шайт сета... Менам сэк вит сё шайт кабалаӧн, да сё кымын шайт зарни сьӧм... Действительнӧ. Тэныд сымда сьӧмнас нинӧм керны.
ПАВЕЛ. Да на корсь! Гӧгӧр корсь!.. (Став зепсӧ ассьыс гугӧдалӧ).
ПАЛАЛЕЙ. Урадник дінӧ нуам.
ЗЫКОВ. Мый меным урадникыд... Меным сьӧмыс колӧ.
ПАЛАЛЕЙ. Эн пов, сэні сетас.
ПАВЕЛ. Эг ме босьт некутшӧм сьӧм. Корсьӧй тай мися, онӧ кӧ эскӧй менам кывлы.
ПАЛАЛЕЙ. (Наяна). Та ордын. Тӧдам талысь сямсӧ... Мунамӧ урадник дінӧ... Ставсӧ аддзам сэні. (Нетшыштӧ Павелӧс киӧдыс).
ПАВЕЛ. Мунам. Ме эг босьт да ог пов. (Мунӧны шуйгавылӧ. Зыков бергалӧ Павел гӧгӧр, корӧ сьӧм).
Сайын Лизалӧн шы: «Павел, лок нин!.. Туй веськыдалысь, ме кытшовті да панйи тэнӧ! Ха-ха-ха!.. Тпру, Карко!
Занавес.
Коймӧд ворсӧм.
Опонь Ӧньӧ ордын.
І петкӧдчӧм.
Павел да Лизук.
ПАВЕЛ. (Ветлӧдлӧ джодж кузя, тшӧкыда видзӧдлывлӧ ӧшиньӧд).
ЛИЗУК. (Пызан дорын пукалӧ). Мый нӧ, Павел, тэ ӧшиньӧдыс пыр видзӧдан?.. (Павел нинӧм оз шу). Павел?..
ПАВЕЛ. Мамтӧ видчыся...
ЛИЗУК. Сійӧ Юдӧ Мишӧ ордӧ муніс, регыд локтас... (Нимкодя). Тӧрыттӧ, Павел, ме тэнӧ панйи жӧ! Зэв тай нӧ дыр эн во. Ме локті да мамыдкӧд Каркотӧ лэдзалім, сёӧдім, пиня-гӧр идралім... Ме сёйи и быдтор тэ локтӧдз. Кытчӧ нӧ ветлін, Павел?..
ПАВЕЛ. Сідзи...
ЛИЗУК. Висьтав но, мый нӧ он висьтав?
ПАВЕЛ. Ветлі гуляйтны, кок веськӧдлыны.
ЛИЗУК. Мыйла нӧ эськӧ му вывсьыс мунігӧн эн висьтась? Мый дыра виччысим сёйны.
ПАВЕЛ. (Ӧшиньӧд видзӧдлӧ; нинӧм оз шу. Пызан дорӧ пуксьӧ, зэв жугыль).
ЛИЗУК. Павел, мый нӧ сэтшӧм жугыль?.. (Локтӧ Павел дінӧ, лэччӧ сылы пидзӧс вылас). Павел?.. (Павел важ моз пукалӧ. Лизуклы забеднӧ лои, бӧрддзӧ.)
ПАВЕЛ. (Юрӧдыс малалӧ Лизаӧс). Эн бӧрд, Лизук.
ЛИЗУК. Мекӧд нинӧм он сёрнит... Мый вӧсна шогсян, он кӧсйы висьтавны.
ПАВЕЛ. (Ышловзьӧ).
(Сайын Ӧндрейлӧн шы: «Он ӧмӧй пырав?..» Ваньӧ: «Мый пыран, винаыд абу жӧ-а». Пырӧ Ӧндрей, код. Павел ӧдзӧс восьтӧм шыас черӧбтӧ, видзӧдлӧ сылань).
ІІ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Ӧндрей.
ЛИЗУК. (Повзьӧ батьсьыс, топӧдчӧ Павел бердӧ). Батьыд!..
ПАВЕЛ. Мед, эн пов.
ӦНДРЕЙ. Гӧтыр, дзебсьы дась бур вылысь! Ме талун тэ вылӧ зэв скӧр!.. Гӧрба Палалейлы менам керка вузалӧмысь выль ним, виръюысь ним пуктӧмыд! Сійӧ меным сьӧм сы вӧсна оз сет.
ПАВЕЛ. Мый бара тэкӧд, батьӧ, лоӧма?..
ӦНДРЕЙ. (Лӧнялӧ). Тэ нӧ гортын талун, Павел? (Дорйысьӧ). Мам вӧснаыд меным Палалей сьӧм оз сет. (Пуксьӧ пызан дорӧ). Тэ, Павел, ме вылӧ лӧгалан?
ПАВЕЛ. Мыйысь?
ӦНДРЕЙ. Керкатӧ вузалі да.
ПАВЕЛ. Мый нӧ лӧгалан бӧрвылад. Вузалін кӧ, мед.
ӦНДРЕЙ Аддза эськӧ лӧгалан да, нинӧм сӧмын он шу-а. Сы вӧсна тэкӧд лёкысь ог лысьт сёрнитны... Кӧть мый ме вӧча, тэ кыв он шу, быттьӧ нинӧм эз вӧвлы... Тӧда ӧд, Павел, ас юӧмӧн уна лёк вӧчи тіянлы. Мамыдлысь дзоньвидзалунсӧ дзикӧдз вошті.
ПАВЕЛ. Колӧ дугдыны, батьӧ, юӧмсьыд.
ӦНДРЕЙ. Дугда, дугда, Павел. Кывза тэнсьыд. Талунсянь жӧ дугда.
ПАВЕЛ. Збыльысь, бать?.. Ок эськӧ кутшӧм долыд лоӧ овны! Мамӧйлӧн бырӧ шогыс, бӧр бурдас.
ЛИЗУК. Эн сэсся ю, батьӧ!..
ПАВЕЛ. (Ёна шога). Меным, гашкӧ, лоӧ мунны.
ӦНДРЕЙ. Кытчӧ мунны?.. Мыйла?
ЛИЗУК. Павел, эн мун некытчӧ.
ПАВЕЛ. (Ышловзьӧ). Ог тӧд нинӧм!
ӦНДРЕЙ. Гашкӧ тэ збыль, вокыд моз, кӧсъян эновтны миянӧс? Эн мун, ов гортын... Ме дугда юӧмысь... Эн мыжав менӧ важсьыс... (Павел жугыль. Пырӧ Таттяна, киас письмӧ).
ІІІ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Таттяна.
ЛИЗУК. (Уськӧдчӧ мамыс дінӧ, нора). Мам, Павелыд мунны кытчӧкӧ лӧсьӧдчӧ.
ТАТТЯНА. (Нимкодя). Юӧр воӧма, Ӧльӧксансянь!.. На, Павел, ӧдйӧджык лыддьы! (Павел босьтӧ, косялӧ письмӧсӧ).
ӦНДРЕЙ. Но... Юӧр. Мый бара нин гижӧ-а?..
ЛИЗУК. (Кинас воча шлапкӧдӧ нимкодя). Письмӧ!.. Письмӧ!.. (Пуксьӧ Павел бердӧ да письмӧас видзӧдӧ. Мукӧдыс Павел гӧгӧр сувталӧны).
ПАВЕЛ. (Лыддьӧ). Оланныд-выланныд, муса гортсаяс: батьӧй, мамушӧй, вокӧй Павелӧй, каганым миян — Лизукӧй да Катерина...
ЛИЗУК. (Лӧгасьӧ). Ме абу кага!..
ПАВЕЛ. (Лыддьӧ ). Мед ен сиас тіянлы ставныдлы кузь нэм да бур шуд, долыд олӧм сетас. Висьталӧй месянь став рӧдвужлы, став сиктса йӧзлы муӧдз копыр... Муса бать-мамӧй, Павел да ті, чойясӧй, энӧ дивитӧй менӧ, зэв дыр эг гижлы да. Мукӧддырйиыс нинӧм гижны, кор эм — некор...
ТАТТЯНА. (Синва чышкалӧ). Коньӧрлы письмӧтӧ гижны некор...
ПАВЕЛ. (Лыддьӧ). Ог тӧд, гижлі эг на... Ӧні ӧд ме война вылын, Япониякӧд косясям. Ме ранитчи пуляӧн: веськыд сойӧд лы пырыс муні. Сы вӧсна дзик ӧнісӧ куйла больничаын. (Павеллӧн гӧлӧс дрӧжжитӧ. Таттяна бӧрдӧ. Ӧндрей юр лэдзӧма. Лизук чуймӧма). Ранаӧй вывті ёна висьӧ. Ранитчӧм бӧрас дзик пырсӧ эз кӧртавны да, буракӧ, пежасис. Бурдас оз ӧні, ог на вермы висьтавны. Шуасьӧны сестраяс: лоӧ пӧ, буракӧ, пи... (шай-пай мунӧ).
ТАТТЯНА. (Повзьӧмӧн ) Мый нӧ лоӧ?.. Мый сувтін, лыддьы.
ПАВЕЛ. (Шай-пай мунӧмысла вель дыр нинӧм оз шу).
ӦНДРЕЙ. (Дӧзмӧм моз). Пилитны пӧ лоӧ, мый сэсся... Мырдӧн муніс... Со тай, аддзис бурджык олӧмтӧ.
ТАТТЯНА. (Бӧрдӧм сорӧн). Павел, мый гижӧма?..
ПАВЕЛ. (Гӧлӧсыс дрӧжжитӧ, лӧня). Нинӧм... (Кост) Бурдӧдасны пӧ...
ТАТТЯНА. Эн сідз лыддьы да...
ПАВЕЛ. (Важ моз). Сэсся нинӧм абу гижӧма... (Ӧдйӧ бергӧдӧ лист боксӧ да помсӧ лыддьӧ). Ӧні кежлӧ коля больничаын куйлыны. Тіян пиыд да вокыд.
ЛИЗУК. Эн ставсӧ лыддьы да... Дзонь лист бок колин...
ТАТТЯНА. Мый вӧчисны менам дона пикӧд!.. (Бӧрдӧ).
ӦНДРЕЙ. (Шога). Пилитны ки... Нинӧмӧ воштыны мортӧс... (Кост).
ПАВЕЛ. (Мамлы). Энлы бӧрд, мамушӧй!
ЛИЗУК. Мамӧ, эн бӧрд!..
ТАТТЯНА. (Бӧрдӧ). Кисӧ пилитасны... Сой пӧлӧн колясны...
ПАВЕЛ. (Аддзӧ мамлысь бурасьтӧмсӧ, ылӧдлӧ сійӧс). Мый нӧ тэ, мамӧ, бӧрдан? Ӧльӧксаныд бурдас, регыд гортӧ локтас.
ӦНДРЕЙ. Мый миянлы китӧм мортсьыд. Дась нянь сёйны.
ТАТТЯНА. (Бӧрдӧмӧн). Мед эськӧ менам ловъя син пыр мунлас на дона пиӧй... (Пырӧ Катя, мунӧ аслас горничаӧ шуйга ӧдзӧсӧд).
ІV петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Катя.
ЛИЗА. (Пырӧ Катя дінӧ) Катя, Ӧльӧксансяньыд юӧр воис; кисӧ пӧ пилитны кӧсйӧны.
КАТЯ. (Зэв скӧрысь). Мун сэтысь!..
ЛИЗА. (Петӧ, Павеллы норасьӧ) Катяыд менӧ вӧтліс, Павел...
ТАТТЯНА. (Оз нин бӧрд, шога). Шог шог вылӧ ме вывті мунӧ... (Вель ыджыд кост).
КАТЯ. (Петӧ горничаысь, лёка). Картупельтӧ пуктыны петанныд онӧ талун?.. Онӧ кӧ, ме мӧд удж вылӧ муна. (Мунӧ).
ТАТТЯНА. (Ышловзьӧ, чеччӧ). Павел, петыштлам град лэптыны.
ПАВЕЛ. Петамӧ.. (Чеччӧ).
ЛИЗА. Ме тшӧтш... (Таттяна да Лиза петӧны).
V петкӧдчӧм.
Ӧндрей да Павел.
ӦНДРЕЙ. Мый эн лыддьы став письмӧсӧ?
ПАВЕЛ. Тешкодь жӧ тэ батьӧ. Мыйла нӧ мамӧ дырйиыс висьталан ки пилитӧмсӧ. Он ӧмӧй нин тӧд сылысь сьӧлӧмсӧ.
ӦНДРЕЙ. Ӧткодь, коркӧ ӧд тӧдліс жӧ. (Павел шапкаасьӧ, кӧсйӧ петны. Пырӧны урадник, Палалей, Зыков. Павел зэв ёна повзьӧ.)
VІ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да урадник, Зыков, Палалей.
УРАДНИК. (Пырӧм бӧрти). Здравствуйте!..
ӦНДРЕЙ. (Лёка моз). Здоровйӧ... Мый висьталанныд?
УРАДНИК. Могӧн, могӧн, муса друг... (Палалейкӧд пуксьӧны пызан дорӧ. Ӧндрей чеччӧ да мунӧ бокӧ; ёна скӧрысь видзӧдӧ урадник вылӧ).
ЗЫКОВ. (Уськӧдчӧ Павел дінӧ, тракйӧ сійӧс). Вӧр! Вӧр! Вай сьӧмсӧ менсьым, ӧдйӧ!.. Вай!..
ПАВЕЛ. (Пинь курччӧма. Нинӧм оз шу).
ЗЫКОВ. (Кевмысьӧмӧн). Криста радиӧн вай сьӧмсӧ!.. Меным зэв жаль... Джынсӧ сета... Действительнӧ сета...
(Пырӧ Агния, стен пӧлӧн полігтырйи мунӧ авансценаӧдз).
VІІ. петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Агния.
УРАДНИК. Медбӧръяысь шуа: сет бурӧн сьӧмсӧ, Павел! Сэк немтор ог вӧч.
ПАВЕЛ. (Неуна оз бӧрд). Кутшӧм сьӧм ме сета. Некутшӧм сьӧм ме эг аддзыв, ни эг гусяв.
АГНИЯ. (Аслыс). Кодкӧ ӧмӧй думайтлім Павелӧс гусясьысьӧн... Ставыс тайӧ омӧльлӧн удж... Сійӧ бара тойлас морттӧ...
ӦНДРЕЙ. (Водзджыксӧ сулалӧ чуймӧмӧн, нинӧм оз гӧгӧрво; вӧлисти казялӧ ставсӧ). Сьӧм гусялӧма?.. (Павеллы) Павел?.. Ог эскы!..
ЗЫКОВ. (Тракйӧ Павелӧс). Вай сьӧмсӧ!.. Вай!..
УРАДНИК. (Ёна видзӧдӧ Павел вылӧ). Сідзкӧ тэ соссян? Тайӧ тай нӧ (индӧ Палалей вылӧ) аддзылӧма зепсьыс перйӧмтӧ. Палалей, аддзылін?
ПАЛАЛЕЙ. Аддзылі... Сэсся пуяс сайӧ вошавлі, да ог тӧд кодакості удитӧма дзебны найӧс.
ПАВЕЛ. (Шатовмунӧ). Менӧ?.. Сьӧм зептысь перйӧмӧн?!..
АГНИЯ. (Аслыс). Гусялӧма и эм. Со кутшӧма повзис.
ПАВЕЛ. Палалей, кутшӧм лёкысь нӧ ме вылӧ нинӧм абусӧ висьталан?..
ПАЛАЛЕЙ. (Кызӧктӧ). Некутшӧм лёклун менам тэ вылӧ абу. Мый аддзылі, сійӧ и висьтала!..
ЗЫКОВ. (Бӧрдӧ). Сьӧмӧй менам, сьӧмӧй... Действительнӧ ӧмӧй ме тіянӧс та вылӧ нажӧвиті?.. (Бурӧн). Молодечӧй, со енмыс, сы кузя кӧть вай.
ПАВЕЛ. (Гӧлӧсыс ёна дрӧжжитӧ). Ме... мися... эг босьтлы. Верма свидетельясӧс индыны. Меысь неуна войдӧр муніс Григорей Демидӧвич, учитель.
УРАДНИК. Коді?.. (Серӧктӧ). Кужан жӧ свидетельтӧ индыны... Сійӧ менам талун важӧн нин чижовкаын пукалӧ... Со свидетельыс!.. Тайӧ веськыд морт, оз пӧръясьлы. Палалей, ӧтнасӧн вӧлі?
ПАЛАЛЕЙ. (Юрнас копыртлӧ сӧмын).
УРАДНИК. Но, сэсся нинӧм тані вӧчны... Протоколсӧ лыддям, да Павеллы туйӧ мӧдӧдчыны...
ПАЛАЛЕЙ. (Гусьӧнмоз урадниклы). Мый лыддьӧмсьыс? Гортад тай мыжмӧм йывсьыс лыддим нин...
УРАДНИК. Лыддьытӧг оз позь.
ПАЛАЛЕЙ. Кодкӧ мыйкӧ гӧгӧрвоас: позьӧ да оз позь.
УРАДНИК. Оз ло закон серти. (Сёрнитӧны ас костаныс).
ЗЫКОВ. (Лёкысь). Вай нин сьӧмтӧ!
ӦНДРЕЙ. Мый нӧ тайӧ пӧлинӧ лоны кутіс?
УРАДНИК. Шыльыда ӧд протоколсӧ гижи. (Палалей ошкыштӧ; ас костаныс сёрнитӧны. Урадниклы нимкодь. Пырӧ Лизук, аддзӧ урадникӧс, повзьӧ: Урадник!» — котӧрӧн бӧр петӧ).
УРАДНИК. (Сувтӧ. Лёкысь) Пасьтась, зонманӧй, зіля!.. (Павел юрӧ кутчысьӧма, шемӧс. Сэсся босьтӧ тувйысь пальто, пасьтасьӧ: сосъясас некыдз киясыс оз веськавны. Сайын Таттяналӧн повзьӧм шы: «Урадник?..» Лизуклӧн: «Урадник, урадник». Пырӧны Лизук да Таттяна. Таттяна ёна повзьӧма, сос пуджӧдсӧ педзӧ).
VІІІ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ. Таттяна да Лизук.
ТАТТЯНА. (Повзьӧмӧн ). Павел, мый нӧ лои?.. Урадник тай нӧ миянын?..
ПАВЕЛ. Лизук, сарай тувйын ноп лӧсьӧдӧма, мун вай.
ЛИЗУК. Ме ог лысьт, пола...
АГНИЯ. (Таттяналы). Павелыд талысь сьӧмсӧ гусялӧма, батюшко пиыслысь.
ТАТТЯНА. (Усьӧ лабичӧ, морӧсӧ кутчысьӧ, тшӧкыда лолалӧ, видзӧдӧ гӧгӧрвотӧм синъясӧн Агния вылӧ). Мы-ый?..
(Сайын лыбӧны шыяс, сёрни. Десятскӧйлӧн гӧлӧс: «Оз позь!» Анналӧн гора шы: «Лэдзӧй!..» Пырӧ тэрыба Анна, сувтӧ ӧдзӧс дорӧ, сыркъялӧмӧн бӧрдӧ).
ІХ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Анна.
ПАВЕЛ. (Мучитчӧмӧн). Мамуш!..
ТАТТЯНА. (Гӧгӧрвотӧм синъясӧн зэв тэрыба видзӧдлӧ Павел вылӧ ) А?..
ПАВЕЛ. (Кутлӧ, окалӧ сійӧс). Прӧщай...
ТАТТЯНА. (Важ моз). А?..
ПАВЕЛ. (Батьлы). Прӧщай, бать...
ӦНДРЕЙ. Эн мун некытчӧ, Павел... Тайӧясӧс вӧтлам.
ПАВЕЛ. (Кутлӧ, окалӧ Ӧндрейӧс). Прӧщай!..
ӦНДРЕЙ. Али нӧ збыль тэ сьӧмсӧ гусялін?!.
ПАВЕЛ. (Гора). Дай тэ, батьӧ?..
УРАДНИК. Вӧр, вӧр!.. Зільджыка!..
Анна (Уськӧдчӧ Павеллы сьывъяс; сыркъялӧмӧн) Павел!..
(Пырӧ Катя, кӧсйӧ аслас горничаӧ мунны).
Х петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Катя.
ПАВЕЛ. Катя, прӧщай!...
КАТЯ. (Скӧра, мунігмозыс). Прӧщай!..
ПАВЕЛ. (Зэв нора). Мыйысь нӧ, Катя, ме вылӧ лӧгалан?.. Абу ӧмӧй ми чоя-вока тэкӧд? Гашкӧ сэсся нэм огӧ аддзысьлӧй...
КАТЯ. (Сувтӧ, синкым увтіыс видзӧдлӧ Павел вылӧ, меліджыка) Прӧщай Павел! (Чорыда прӧщайтчӧны).
АГНИЯ. Мекӧд нӧ?.. (Ки чургӧдӧ Павеллы. Киасьӧны. Син дор чышкалӧ). Прӧщай, Павелушкоӧй... Со тай мый выйӧдз воин сьӧм вылӧ горшасьӧмыдла.
ПАВЕЛ. (Аддзӧ — мамыс нинӧм оз гӧгӧрво, жуялӧма, синъяс сувтӧдӧ, тіралӧ, морӧсӧ кутчысьӧ, шатлалігмоз мунӧ сы дінӧ). Мамуш!.. Мамуш!.. (Зэв чорыда кутлӧ, сэсся мӧдӧдчӧ петны).
УРАДНИК. Мунамӧ!..
ПАЛАЛЕЙ. (Шапкаӧдӧ Павелӧс). Шапкаась... Ковмас...
ЛИЗУК. (Бӧрдӧ). Павел!.. Павел!.. (уськӧдчӧ Павел бӧрся).
ПАВЕЛ. (Оз нин вермы терпитны, бӧрддзӧ «скрипъю»). Прӧ... шшайт...лӧ...
УРАДНИК. (Тойыштӧ Лизукӧс). Кытчӧ сюйсян!..
ТАТТЯНА. (Чеччыштӧ, уськӧдчӧ Павеллань. Палалей да Агния кутӧны сійӧс, бӧр пуксьӧдӧны).
КАТЯ. (Петӧ жӧ, бӧрдӧ ).
УРАДНИК. (Лапкӧдӧ мышкас Катериналы). Не плачь, красотка!.. Мичлунтӧ меным видз...
ЗЫКОВ. (Петігмоз лыддьӧдлӧ). Сьӧмӧй, сьӧмӧй!.. Действительнӧ ас пӧсьӧн нажӧвитӧма... (Петӧны Павел бӧрся: урадник, Зыков, Ӧндрей, Анна, Катя. Сайын гырысь йӧзлӧн, челядьлӧн нимтысьӧм: «Сьӧм гусялысь, сьӧм гусялысь!», «Со колӧкӧ веськыд морт», сідз водзӧ).
АГНИЯ. (Ӧдйӧ петӧ). Петавны лоӧ!.. (Таттяна юр ӧшӧдӧ, лигышмунӧ. Лизук мам дінын, полігтырйи видзӧдӧ Палалей вылӧ).
ХІ петкӧдчӧм.
Таттяна, Лизук, Палалей, сэсся Ӧндрей.
ПАЛАЛЕЙ. (Бурджыка пӧдлалӧ керка ӧдзӧс, пуксьӧ пызан дорӧ, кызӧктӧ, гӧгӧр наяна видзӧдӧ, чуньясӧн ворсӧ пызан вылын. Кост. Пырӧ Ӧндрей, жугыль, омӧлика шатлалӧ на, пуксьӧ жугыля пызан дорӧ. Кост. Шы ни тӧв).
ПАЛАЛЕЙ. (Чеччӧ). Лоӧ мӧдӧдчывны... Мый юртӧ ӧшӧдӧмыд, Ӧндрей?.. Войдӧръя озыр, паськыд олӧмыд тӧд вылад уси?!. Помнитан мамӧӧс ылӧдлӧмтӧ: донтӧм донысь сылысь мӧссӧ начкылін. Кымынысь ме сэки кори содтӧд... мися, кӧть куканьсӧ вай... Эн ӧд сет, сӧмын менӧ сералін... Гӧрбӧс кутін быд кыв костын кыскавны... Сэтысянь ме лёкми тэ вылӧ, ставныд вылӧ. Пыр кыйӧді, коръя веськалад ме шӧрӧ.
ӦНДРЕЙ. Ланьт!
ПАЛАЛЕЙ. Сэсся нывныд тіян зэв сьӧлӧм вылӧ воис меным. Пыр сы йылысь мӧвпалі; войясын эг вермы узьны. Юалі сылысь коркӧ, ӧти кадӧ, мися, мунан он ме сайӧ, да менӧ сійӧ кывъяссьыс серамвыв лэптіс... Нинӧм мися, батьыс дінӧ мунам корасьны; огӧ на ныв мунтӧм вылад видзӧдӧй... Сэки менам вунлі став лёк вӧчӧмыд тэнад... Локті тэ ордӧ корасьны... (гӧлӧс лэптӧ). Быдногыс кевмыси, кори нывтӧ ас сайӧ... Кымынысь ыстылі вежаньӧс, мамӧс... «Ракашой пӧ кӧсйӧ варышкӧд рӧдняасьны!..» (Лёкысь серӧктӧ ). Быдсяма лёк нимнас сакин менӧ... Корысь пыдди пуктін... (Пинь йирыштӧ). Мед пӧ эськӧ нин корысь, да ӧд мичлуныд пӧ абу: гӧрба пӧ. Тэ пӧ став овмӧснад, став рӧдвужнад он сулав менам ныв ӧти юрси дон!.. Эг вермы тэнӧ... Шыаси мамыс дінӧ. (Таттяналы). Тэ мужиксьыд ёна сакин менӧ... Тэ сайӧ пӧ менам Катя, кӧть и сетны кутам, оз мун... Оз мун!.. Ныв мунтӧм вылӧ видзӧданныд бать-мам!.. Но... мисьтӧм сайӧ эн сетӧ... Мисьтӧм эз шогмы... Мисьтӧм абу морт... Ті... ёна мичаяс, мый вылӧ гажйӧн оланныд?.. Мый ас мичлуннаныд босьтанныд!.. (Гора). Нимкодясьӧй!.. Нимкодясьӧй!.. (Таттяна ӧнӧдз пыр на пукаліс юр ӧшӧдӧмӧн; ӧні садьтӧгыс усьӧ джоджӧ, зэв тшӧкыда лолалӧ, сургӧ).
ӦНДРЕЙ. (Скӧрысь). Палалей!.. Ланьт!..
ПАЛАЛЕЙ. Войдӧр ёна ланьтӧмнас тэ вӧсна овлывлі, ӧні он тупкы вомӧс... Тӧданныд... Ме... мисьтӧм, некытчӧ туйтӧм морт тіянӧс та выйӧдзсӧ вошті... Тэнӧ ме винатӧ юны велӧді. Вынӧс, сьӧмӧс эг жалит тэнӧ юсьӧм мортӧдз воштыны. Колян во ме жӧ вӧлыдлысь коксӧ чеглі... Ӧні ме жӧ пинытӧ сюйи... (Кост). Мынті, мынті тіянлы став воддза лёксьыс!.. Ӧні местаын менам сьӧлӧмӧй!..
ӦНДРЕЙ. Вай сьӧмтӧ керкасьыд!..
ПАЛАЛЕЙ. Ха-ха-ха!.. Керкаысь сьӧм! Пиныдлӧн ӧні уна эм. Сійӧ тырмас!..
ӦНДРЕЙ. Мы-ый?!. Тэ... тэ, гӧрба омӧль, лысьтан менсьым пиӧс сідз нимтыны. (Ки кабыртӧмӧн мунӧ Палалей дінӧ).
ПАЛАЛЕЙ. (Тівкӧ Ӧндрейлы морӧсас). Эн лок ме дінӧ, гусясьысь чукӧр!
ӦНДРЕЙ. Тэ со кыдзи!.. (Кватитӧ залавка вылысь пурт, уськӧдчӧ Палалей вылӧ. Палалей уськӧдчӧ ӧдзӧслань; Ӧндрей пановтӧ сійӧс. Палалей ёна повзьӧма, пышъялӧ сыысь; сэсся кыдзкӧ кутас Ӧндрейлысь пурта китӧ. Ӧндрей лёкысь нетшыштчӧ, сутшкӧ пуртнас Палалейӧс. Мӧдыс усьӧ. Ӧндрей пинь йирыштӧмӧн унаысь сутшкалӧ Палалейӧс; сэсся сувтӧ, — киясыс, чужӧм бокыс — вир. Йӧй моз видзӧдӧ Палалей вылӧ. Палалей омӧлика ойзӧ. Лизук кось лыбигӧн чуралӧ, тракйӧ мамсӧ).
Ньӧжйӧник занавес лэччӧ.
Нёльӧд ворсӧм.
Ар. Мӧд ворсӧмса ин. Занавес воссьӧм бӧрын сцена вылын некод абу.
І петкӧдчӧм.
Морозов.
МОРОЗОВ. (Петӧ ньӧжйӧ шуйгаладорсянь, юр ӧшӧдӧма, сувтӧ сцена шӧрӧ. Важ серти ёна омӧльтчӧма). Водзӧ овны ог вермы... Нёль тӧлысь нин пыр тадзи шӧйта, инӧ ог инась... Куим тӧлысь виччыси, мися бӧр лэдзасны мыжтӧм мортӧс. Ӧні... дугдывтӧг ассьым юася: «Мый мися ме вӧчи?..» Тӧда эськӧ, да ог лысьт шунысӧ аслым. Куш думыштӧмсьыс юрсиӧй сувтлӧ... (Кост. Гора). Мый ме вӧчи?.. Павелӧс, небыд сӧлӧма, гӧгӧрвоысь мортӧс ме вӧсна судитісны вит во кежлӧ, дорисны кокъяссӧ, кияссӧ... руд паськӧмӧн нуисны арестанскӧй ротаӧ... Дзонь семьялӧн олӧмныс эштіс... Та выйӧдз воиг ӧмӧй ме чайті сьӧмсӧ босьтігӧн!.. Кӧсйылі ӧмӧй ме дзонь семьялысь олӧмсӧ торкны... Татшӧм ыджыд мыж вӧчи!.. Ок, сьӧм, сьӧм, мый вӧлӧм верман вӧчыштны!.. (Кост). Мыйла ме гусялі?.. Мед нин эськӧ Зыков тыртіс ассьыс зепсӧ, сылы пырӧ вӧлӧм сэтшӧм ёгыс... Кытчӧ ӧні ме кута воштыны? Йӧзлы сетан — оз босьтны, полӧны дась сьӧмсьыд... Юны ог вермы. Винаыс горшӧ тасасьӧ, пытшкӧсӧс сотӧмӧн сотӧ!.. (Пуксьӧ, пукалӧ вель дыр. Кост. Чеччӧ). Ог вермы сэсся тадзи овны!.. Став вынӧй быри... Висьтася вокыслы — Ӧльӧксаныслы, сета сылы сьӧмсӧ. Пыр жӧ муна, корсьла сійӧс. Гашкӧ кокниджык лоӧ мыж висьталӧм бӧрад... (Мӧдӧдчылӧ)... Ачыс татчӧ локтӧ... (Ёна видзӧдӧ жальпырысь. Шуйгавывсянь петӧ Ӧльӧксан, зэв жугыль; пуксьӧ шуйгаладорӧ, пӧрччӧ картузсӧ. Веськыд сойыс пельпом выяыс абу: гӧрд ситеч дӧрӧма, вӧня: морӧсас Георгиевскӧй крест 4-й степени).
ІІ петкӧдчӧм.
Морозов да Ӧльӧксан.
ӦЛЬӦКСАН. (Пукалӧ, шога аслыс). Олӧм! Тайӧ шусьӧ олӧмӧн... Вои гортӧ шойччыны, нимкодясьны гортса олӧмӧн... Мый аддзи?.. Кӧть эн пырав гортӧ: мамӧйлӧн ойзӧмыс сьӧлӧмӧс кырлӧдлӧ. (Кост. Мышсяньыс ньӧжйӧник локтӧ Ӧльӧксан дінӧ Морозов, пуктӧ пельпом вылас кисӧ).
ӦЛЬӦКСАН. (Черӧбтӧ). Коді нӧ тэ?.. Кытысь татчӧ воин?
МОРОЗОВ. Ме... О, ме абу прӧстӧй морт, ме учитель... Григорий Демидович Морозов, Сыктывдін карса мещанин... (Киасьӧны). Ме тэнӧ тӧда зэв лӧсьыда. Пуксьыштлам вай татчӧ, сёрнитыштам. Меным зэв уна тор колӧ висьтавны тэныд, сьӧлӧмсянь. Ӧтнадлы тэныд... (Пуксьӧны).
ӦЛЬӦКСАН. (Шензьӧ). Меным!? Нач тӧдтӧм мортлы?.. Ог тӧд, кутшӧм сёрни вермас лоны тӧдтӧм морткӧд.
МОРОЗОВ. Абу тӧдтӧм. Ме тэнсьыд гортсатӧ ставнысӧ зэв матысянь тӧда.
ӦЛЬӦКСАН. Тӧдан?.. (Нимкодьпырысь). Тӧдлывлін менсьым вокӧс? Павел нима вӧлі... Сійӧс поп пиӧс грабитӧмысь арестанскӧй ротаӧ мӧдӧдӧмаӧсь. (Морозов юр лэдзӧма, дрӧгмунӧ). Сыкӧд тшӧтш батьӧӧс судитӧмаӧсь гӧрба Палалейӧс сутшкалӧмысь. Мый нӧ нинӧм он шу?.. Тӧдлін найӧс? Важӧн-ӧ тэ татӧні олан?..
МОРОЗОВ. (Юр оз лэпты, трагичнӧя). Кутшӧм кӧ юӧр насянь воліс эз на?
ӦЛЬӦКСАН. Тӧрыт воис письмӧ. Батьӧ абу воӧма арестанскӧй ротаӧдзыс, кулӧма туй вылас... Павел ловъя на; да ӧд вит вонад сэні жӧ нин лоӧ кувны... (Ышловзьӧ). Ок-ма!.. босьт жӧ да гусяв сьӧм. Коньӧрӧй мортӧй... (Вель ыджыд кост).
МОРОЗОВ. Водзӧсӧ кыдзи кӧсъянныд овны?
ӦЛЬӦКСАН. (Черӧбтӧ). Мый?..
МОРОЗОВ. Кыдзи мися кутанныд водзӧ овны?
ӦЛЬӦКСАН. Ог тӧд. Ме войдӧрлун на сӧмын вои. Да мый меысь, сойтӧмсьыд?.. Сойӧс война вылын пилитісны... Мамӧй нёль кымын тӧлысь нин абу чеччылӧма вольпась вылысь. Пыр ӧтарӧ лунысь-лун сылӧ... Карта тыр скӧт вӧвлі, ӧні ӧти мӧс да чань кольӧма... Муясным кӧдзтӧм... Тшӧктылі кӧдзны ӧткымын грездсалы, да корӧны уна сьӧм... Кысь сійӧ миянлы?.. Ас костаныс пӧ шуасьӧны: «Налӧн пӧ ӧд лёка уна колӧ лоны сьӧмыс. Пиныс кокньыда нажӧвитіс»... Мед кӧть нин сійӧ кывъяссӧ оз шуны!.. Эм ичӧтика ид, да варттӧм на... (Бара нимкодьпырысь). Тэ тӧдан менсьым ыджыдджык чойӧс... Ок, сійӧ прамӧй морт: сюсь, зіль. Уджтӧ пурӧмӧн пурӧ. Гортын уджалас-уджалас, сэсся йӧзӧ ветлас нажӧвитчыны: вайлӧ миянлы, немуджтӧмъяслы чӧскыдджык сёян да кӧмкот-паськӧм лӧсьӧдӧ. (Ышловзьӧ). Ог тӧд кыдзи кутам овны... Ог тӧд... Лизукӧс приютӧ нин сетӧмаӧсь... (Кост).
МОРОЗОВ. Ӧльӧксан, тэ нӧ збыль чайтан Павелтӧ сьӧм гусяліг?
ӦЛЬӦКСАН. Ме сы йылысь ог тӧд мый висьтавны... Войдӧр меным Павел эз сэтшӧмӧн кажитчыв. Кӧкъямыс во ме сійӧс эг аддзыв. Сы дыраӧн морт вермис вежсьыны.
МОРОЗОВ. Шоча аддзывлан Павел кодь морттӧ. Тані, тіян сиктын, некод сэтшӧмыс абу. Сійӧ велӧдчытӧм морт, да вежӧрыс бур. Сьӧлӧмыс сылӧн небыд, ачыс авъя... Эз сійӧ гусяв сьӧмсӧ, ме тӧда. Эз...
ӦЛЬӦКСАН. Эз сійӧ?.. Мыйла нӧ либӧ сійӧс мыждісны?.. Мыйла Палалей веськыда сы вылӧ висьталӧма?.. (Видзӧдлӧ Морозов вылӧ зэв збыльысь. Морозов нинӧм оз шу). Тэ сералан ме вылын?.. (Лӧня). Серав инӧ, серав... Мый керан, сідзи нин миян вывті мӧдӧма да.
МОРОЗОВ. Меным серавны тіянӧс!.. Бӧрдны колӧ сералӧм пыдди!.. Мый эськӧ тэ вӧчин, Ӧльӧксан, тӧдан кӧ вӧлі мыжа мортсӧ, код вӧсна Павелыд муніс арестанскӧй ротаӧ?.. Мый вӧчин мекӧд, шуам, ме кӧ сьӧм гусялысьыс?
ӦЛЬӦКСАН. Мый вӧчи?.. (Сьӧлӧмсянь). Вешті эськӧ Павел дай став асланым семья вылысь лёк гусясьысь нимсӧ, дугӧді йӧзӧс миян вылӧ сьӧласьӧмысь: бӧр бур ним лӧсьӧді аслыным... Да мый тэ сэтшӧма юасян?.. Тӧдан али мый мыжа мортсӧ?... Кӧсъян удтыны сійӧс?..
МОРОЗОВ. (Сулалӧ юр ӧшӧдӧмӧн, ньӧжйӧ). Ме гусялі Зыковыдлысь сьӧмсӧ.
ӦЛЬӦКСАН. (Ӧдйӧ сувтӧ). Тэ?!. Тэ гусялін, Павелӧс мыждісны!.. Кыдз нӧ сідзсӧ?..
МОРОЗОВ. (Воддза мозыс). Ме некодлы на эг висьтавлы та йылысь.
ӦЛЬӦКСАН. (Дӧзмӧмӧн). Тэ, буракӧ, бур мортӧй, талун унджык юӧмыд... Мун да узьышт, палялан мед. Сэки он кут сӧрны.
МОРОЗОВ. (Гора). Сӧрӧм кӧ ӧд ставыс вӧлі мый! Абу сӧрӧм, збыльысь сідз... Кодӧн шуан? Ӧні кӧть бӧчка вина юа, ог коддзы... Некыдз ог вермы вунӧдчыны тайӧ мыжысь. Узя и ола — Павелыд пыр син водзын, тӧд вылысь оз вошлы.
ӦЛЬӦКСАН. Тэ кӧ мыжа, мыйла эн висьтась, мыйла Павелӧс сюйин?.. Ӧ-ӧ!.. Мый тэкӧд ме вӧча?!.. Нидзув! Дзонь семья пузувтін, олӧм воштін!.. Кыдз тэнад лолыд лэптӧ миян вылӧ видзӧдны?!. Полысь гаг!.. Мыжсӧ вӧчны вӧчин, висьтасьныс эн лысьт. Ӧні висьтасян, ставыс эштӧм бӧрын, мортсӧ воштӧм бӧрын! Кӧч сьӧлӧм!..
МОРОЗОВ. (Збоя). Ме повзи?!. Нинӧмысь, некодысь ме ог пов. Ог пов судӧ сюрӧмысь, ог пов законсьыс да сійӧ слугаясысь, сӧмын ог кӧсйы шедӧдчыны налы, ог лэдз налы нартитчыны ас вылын. Ӧнія суддяясысь ме ачымӧс вылӧджык пукта. Найӧ оз сулавны весиг менам гыж дон.
ӦЛЬӦКСАН. (Скӧрысь). Павелӧс нэм кежлас юрнас да кокнас сюйин, том олӧмсӧ жугӧдін, сійӧ тэд нинӧм?.. Веськодь тэд менам мамлӧн тэ вӧсна тшыглы да висьӧмӧн куйлӧмыс?.. Этша тэнӧ вины!.. Учительӧн ещӧ висьтасян...
МОРОЗОВ. (Лӧньӧдӧ). Ланьтыштлы, Ӧльӧксан. Ме гӧгӧрвоа тэнӧ. Тэ местаын кӧ ачым вӧлі, — вии мыжа мортсӧ. Энлы, висьтала ме тэныд ставсӧ... Мукӧд кӧ эськӧ, шуисны: омӧль пӧ тойліс. Ме ог сы вылӧ ыстысь. Ачым ог тӧд, ӧні на ог вермы гӧгӧрвоны ни, мый мекӧд лолі сэк. Аддзи Зыковӧс. Со этатӧні вӧлі пукалӧ, узьӧ. Тӧда вӧлі — сылӧн эм сьӧм. Ог тӧд мися, мый мекӧд лолі сэк: перйи зепсьыс сьӧмсӧ, пышйи... Тайӧ ӧмӧй чайті лоиг?.. Мися Зыковлы ӧтнаслы инмас, сы вылын кӧсйи сералыштны. Сійӧ ӧд мися бӧр регыдӧн озырмас: гӧль йӧзӧс грабитыштас дай. Тайӧ сьӧм вылас кӧсйи велӧдчыны мунны... Эз тай сідз ло, абу сиӧма мем... Вӧзйылі Зыковыдлысь сьӧмсӧ ӧткымын мортлы... Некод оз босьт, полӧны дась шедӧм сьӧмсьыд... Мыйла нӧ ме босьті?.. Мыйла бӧр эг сет Зыковыслы? Гашкӧ та выйӧдзсӧ ачым эг во, дай йӧзсӧ эг вошты.
ӦЛЬӦКСАН. Мыйла тэ Павелӧс судиттӧдз эн висьтась?.. (Нора). Муса вокӧй, тэнсьыд юртӧ сиралісны йӧз вӧсна; со коді гусясьысьыс вӧлӧма. Сійӧ ветлӧдлӧ вӧля вылын... сявкйӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ тэнад вирӧн вирӧссьӧм сьӧмсӧ.
МОРОЗОВ. Некытчӧ сявкйыныс!.. (Перйӧ зепсьыс). Со... тані унджыкыс на... Ӧльӧксан, на босьт ставсӧ. Ті та вӧсна вошинныд, ті и видзӧй, лӧсьӧдӧй бӧр овмӧстӧ... На босьт!
ӦЛЬӦКСАН. Мый пыдди менӧ пуктан?!. Аскодьнад йӧзсӧ лыддян?.. Ылалін.
МОРОЗОВ. Некодлы оз ков, некод оз босьт... Ме сӧмын ышті тіян вылӧ... Киӧс тіянӧн вирӧсьті... (Лёкысь косявлӧ сьӧмсӧ, шыблалӧ) На... на!.. Ог вермы сэсся ас ордын видзны тіянӧс, став киӧс сотінныд, кырӧдінныд сьӧлӧмӧс... Ӧльӧксан, ме тіян водзын сӧмын мыжа, ті менӧ и судитӧй. Йӧзлы ме лёк некутшӧмӧс эг вӧчлы. Найӧ асьныс ме водзын мыжаджыкӧсь... Эн мыжалӧй менӧ... Либӧ... виӧ. Ог вермы сэсся тадзи овны.
ӦЛЬӦКСАН. (Ньӧжйӧ чеччӧ, мӧдӧдчӧ мунны).
МОРОЗОВ. (Кутӧ Ӧльӧксанӧс). Кытчӧ тэ?..
ӦЛЬӦКСАН. Эн кутчысь ме дінӧ!
МОРОЗОВ. Медбӧръяысь кывзы менсьым. Сэсся огӧй нин аддзысьлӧ тэкӧд... ни Павелкӧд. Висьтав сылы месянь: эг аддзыв ме олан гаж сійӧ сюрӧмсянь, сылӧн вуджӧрыс пыр менӧ вӧтлӧдліс... Да сійӧ менӧ гӧгӧрвоас... (Перйӧ зепсьыс письмӧ). Сет тайӧ кабаласӧ урадниклы. Аслам гаж оз пет сыкӧд паныдасьны. Ставныс найӧ помӧдз юисны менсьым вирӧс.
ӦЛЬӦКСАН. Бара мыйкӧ миян вылӧ удтысян?..
МОРОЗОВ. Тырмас серавныд. Сідз нин абу кокни меным. На босьт. Колӧ кӧ — ачыд лыддьы, колӧ кӧ — сет. Сӧмын мӧдӧдӧй кытчӧ колӧ... Оз-ӧ бӧр Павелтӧ лэдзны.
ӦЛЬӦКСАН. (Босьтӧ письмӧ). Та бӧрти тэ чайтан дзоньвидзаӧн кольны?.. мӧвпалан вӧля вылын овны, пышъявны правдаысь? Пырысьтӧм-пыр муна урадник дінӧ, ставсӧ висьтала! Лок ӧтлаын мунам! Пышъяв кӧть эн, ӧні сюран жӧ нин.
МОРОЗОВ. Ме ог мун.
ӦЛЬӦКСАН. Он кӧ, ёнджыка мыжман... (Шога). Мыйла тэ водзджык эн висьтав некодлы сьӧм гусялӧмтӧ! Ок-ма!.. Мый вӧчыштін тэ миянӧс!.. (Мунӧ).
ІІІ петкӧдчӧм.
Морозов.
МОРОЗОВ. (Ӧтнас). Мыжалан коли менӧ. Мед, ӧні ме висьталі ассьым ыджыд мыжӧс: личмуні сьӧлӧм вылын. Некод менӧ ӧнісянь бур кывйӧн оз казьтышт... весиг Павел ас авъялуннас. Сылы син водзас ӧні он лысьт петкӧдчыны... Сідзи меным и колӧ, таковскӧй. Мый корси, сійӧ и сюри. (Кост. Пуксьӧ). Ме ӧмӧй мыжа?.. Морт виӧмысь судитӧны, катарга вылӧ ыстӧны. Мыйла нӧ эськӧ государство государство вылӧ кӧ мунӧ, — нинӧм... Ӧти государство мӧдлысь ӧти луннас виӧ йӧзсӧ дас сюрсъясӧн, сё сюрсъясӧн!.. Нинӧм сыысь оз вӧчны, ошкӧны ещӧ, ышнясьӧны, лэптысьӧны ас уджнаныс, ен нога пӧ, шуӧны. Лӧсьӧдалӧны быдсяма пӧлӧс морт виан торъяссӧ; ӧшласны боканыс сабляяс, револьверъяс; кианыс нагайка босьтасны, ветлӧдлӧны, петкӧдчӧны йӧзлы, Палачӧс кӧ морт юр кералан чернас лэдзан туй вылӧ, серамвыв лэптасны, пышъявны, висьӧмысь моз, кутасны... Ок, йӧз!.. (Кост). Ачым ме бурджык наысь?!. Позьӧ мем йӧзӧс видны? Ме палачсьыс палач!.. Нэм кежлӧ вирӧсьті ачымӧс; бур йӧз водзын лёк гусясьысь ним аслым пукті... Йӧзӧс ме омӧльта, найӧ нӧ менӧ бурӧн кутасны казьтывны?.. Бать-мамъяс асланыс челядьыслы кутасны менӧ кыскавны, повзьӧдлыны найӧс меӧн: «Он-ӧ пӧ тэ, пиӧ, кӧсйы учитель Морозовлысь кок туйсӧ талявны?..» У-у-у!..
(Кост. Сцена вылын рӧмдыштӧ. Морозов дрӧжжитӧ, повзьӧ).
УРАДНИК кӧнкӧ лыддис нин менсьым гижӧдтӧ. Тӧдӧны нин быдӧн, коді гусяліс Зыковлысь сьӧмсӧ. Локтасны кутны менӧ... тюрмаӧ нуасны... (Ӧдйӧ чеччӧ, тэрыба). Ог... Ог!.. Ичӧтик, ӧти ӧшиня горничаын ме абу олысь! Меным колӧ паськыд, ыджыд ин!.. (Кулакӧн грӧзитӧ). Ог шедӧдчы ме тіянлы, суддяяс! Менсьым Анютаӧс дзик нинӧм абуысь сюйинныд нин горшаныд, сійӧ шань!... (Перйӧ зептысь кӧв, лӧсьӧдӧ пекля. Полӧмысла пиньясыс воча трачкакылӧны). Ог, буракӧ, лысьт... пола... Колӧ... Ӧткодь ӧд... ог кӧ джагӧдчы, ловъявылысь сюясны жӧ гуӧ... (Ӧшӧдӧ кӧв пу йылӧ). Мый мекӧд лои?.. Повны куті. (Бӧрддзӧ). Мамӧй, мамӧй!.. Верман он тэ... жалитыштны ассьыд питӧ?.. Видзӧдлы, мый сійӧ вӧчӧ... (Вель дыр сыркъялӧ. Сэсся пинь йирыштӧ, ӧдйӧ кайӧ джек пом вылӧ, юрсӧ сюйӧ пекляӧ, лёк синъясӧн видзӧдлӧ йӧз вылӧ, чужйӧ джек пом, киргӧ. Джагалӧ).
ІV петкӧдчӧм.
Петӧ веськыдвывсянь Палалей. Вӧнь костас чер. Пуксьӧ скамья вылӧ.
ПАЛАЛЕЙ. (Ӧтнас пукалӧ скамья вылын). Уп, мудзи!.. Опонь Ӧньӧ сутшкавлӧмсянь ещӧ нин эбӧсӧй быри. (Нимкодя). Аслыс эськӧ мынті жӧ да!.. (Ёнджыка рӧмдӧ). Абу и воӧма арестанскӧй ротаӧдзыс, винатӧгыд туй вылас кулӧма... (Повзьӧмӧн). Мед бара оз жӧ кажитчы, ме ӧд зэв пола кулӧмъяссьыд... Мунны лоӧ ёна пемдытӧдз. (Чеччӧ. Аддзӧ муысь косявлӧм сьӧм). Коді татчӧ кутшӧм кабала косявлӧма? (Босьтӧ кыкӧс кымын ). Сьӧм!.. (Ещӧ ӧктӧ). Кутшӧмкӧ йӧй морт сьӧмсӧ косявлӧма... Адӧй-адӧй, кутшӧм уна!.. Ӧктыны лоӧ... оз-ӧ позь йитлыны кыдзкӧ... (Ӧктӧ, сюялӧ зептас). Шудыд менам!.. Мед кӧть некод оз аддзы... Зеп тыр лои. (Шуйга вылӧ мӧдӧдчӧ, аддзӧ джагӧдчӧм Морозовӧс: горӧстӧ повзьӧмысла, усьӧ пидзӧсчань вылас, кияс нюжӧдӧ водзӧ, синъяс сувтӧдӧ, вом паськӧдӧ, быттьӧ кынмӧ места вылас).
Занавес ньӧжйӧникӧн лэччӧ.
Витӧд ворсӧм.
Вӧчсьӧ Ӧндрей ордын. Керкаыс воддза дорысь идӧртӧмджык. Пыдын веськыдладорын крӧвать. Сэні лёк паськӧм шебрас улын куйлӧ Таттяна: чужӧм вылас зэв омӧль, дзик нин быгалӧма-косьмӧма, виж нисьӧ лӧз рӧма. Ворсӧм мунӧ тӧлын.
І петкӧдчӧм.
Таттяна.
ТАТТЯНА. (Куйлӧ крӧвать вылын: пыдысянь тшӧкыда кызӧ, сьӧкыда лолалӧ, сёрнитӧ надзӧник, омӧлик шыӧн). Дыр-ӧ бара ме кута тадзсӧ овны?.. Во джын дзоньӧн эг вермыв места вылысь вӧрзьӧдчывны... Господьӧй-енмӧй, кутшӧм грек нӧ менӧ татшӧмасӧ таляліс?.. Сет меным терпенньӧ помӧдз кыскыны ставсӧ... (Кызӧ). Ӧльӧксан?.. Ӧльӧксан?.. Абу, буракӧ, гортын... Коньӧрӧй мортӧй, сойтӧгыд войнаыд колис... Инад он инасьлы шогыдла да гажтӧмыдла... Ок, ок, ок!.. (Кост. Кызӧ, морӧссӧ зыралӧ). Морӧсӧй кутшӧма висьӧ... Павел бара дыр-ӧ оз во. Ас ловъя синъясӧн колі на жӧ аддзӧдлыны... Сюйис тай тэнӧ, дитяӧс, дзик прӧстаысь, лёксӧ миян вылӧ песӧмла Гӧрба Палалей. Енмӧй, сет сьӧлӧм Павеллы тюрмаас строксӧ тыртны да бӧр гортӧ дзоньвидзаӧн локны... Кыдзи бара Ӧндрей сэні олӧ-кыссьӧ? Гажӧй быри сыысь... (Пырӧ Палалей, юрбитӧ, ньӧжйӧник мунӧ крӧвать дорӧ. Таттяна казялӧ сійӧс, омӧлика горӧстӧ).
ІІ петкӧдчӧм.
Таттяна да Палалей.
ПАЛАЛЕЙ. (Наяна) Здорово тэныд! Кутшӧма нин олан?.. Он на бурд?.. Али кувны лӧсьӧдчан?.. Эн на кув! Во вит-квайт тадзи куйлышт да вӧлисти.
ТАТТЯНА. (Пессьӧ, лӧня) Лэдз медбӧръя здукъяссӧ кӧть кокньыдджыка олыштны... Эн дойдав менсьым сідз нин доймӧм сьӧлӧмӧс... Абу тай тэ морт вӧлӧмыд, Палалей...
ПАЛАЛЕЙ. Ті некор менӧ морт пыддиыс энӧ пуктылӧй... (Лёкысь серӧктӧ) Гӧрба!.. Тӧдан он тэ: тайӧ гӧрб вӧснаыс ті татшӧм лӧсьыд олӧмас воид!..
ТАТТЯНА. (Дӧзмӧм, висян шыӧн). Нимкодясь!.. Вермин миянӧс ставнымӧс нинӧмӧ воштыны... Мед. Сӧмын мун ме дінысь, дугды пыр ӧтарӧ, омӧль моз, нимкодясьӧмӧн дольны ӧти пӧлӧссӧ. Он ӧмӧй аддзы, бок вылӧ весиг ог вермы ачым бергӧдчыны. (Палалей пуксьӧ улӧс вылӧ Таттяна дінӧ. Таттяна кызӧ, сэсся кевмысьӧмӧн) Палалей, эм кӧ тэнад сьӧлӧмыд, мун ме дінысь...
ПАЛАЛЕЙ. Дерт ог кольччы тэ дінӧ, чакоткаа морт бердӧ. (Лёк серамӧн, шоча). Тӧдан он тэ ас мам сьӧлӧмнад ныв йывсьыд, кывлін эн на? Сійӧ тэнад некытчӧ туйтӧм, вошӧм ныв! Вой-вой урадниккӧд олӧ! Оз нин лысьт йӧз син водзӧ петкӧдчывны, бокиті наысь пышъялӧ. Быд морт сьӧлалӧ сы вылӧ, быдсяма лёк нимъяснас шуалӧ... Тэнӧ тшӧтш кыскалӧны!.. Ха-ха-ха!.. Челядь няйт корӧгӧн лыйлӧны!.. Урадниксьыс полӧны, эськӧ тэнад нылыд важӧн мӧдар югыдын.
ТАТТЯНА. (Ёна повзьӧмӧн). Мый?.. мый тэ висьталан?.. Урадниккӧд?.. менам Катюк?.. (Морӧсас кутчысьӧ, пессьӧ). Чӧ-ӧв... Абу жӧ кӧ... збыль-а... (Сьӧкыда лолалӧ).
ПАЛАЛЕЙ. (Чунь вывлань лэптӧ, вель гораа). Со мый вӧсна медъёнасӧ сьӧлӧмӧй нимкодясьӧ!.. Ме эг туй нылыдлы мужик вылӧ. Кӧсйинныд сійӧс баруньӧӧ пӧртны. Со тай воис, ха-ха-ха!.. Вылітіджык на баруньӧсьыс лэбалӧ!.. (Таттяна ойзӧ. Палалей ёна видзӧдӧ сы вылӧ). Мый татчӧ нинӧм он шу?.. Али кывйыд горшад тасасис?.. Нимкодь?!. (Кост. Чеччӧ). Ӧні позьӧ мунны, ассьым удж вӧчи. (Ньӧжйӧникӧн мӧдӧдчӧ, ӧдзӧсын паныдасьӧ Катякӧд).
ІІІ петкӧдчӧм.
Найӧ жӧ да Катя.
КАТЯ. (Важ серти бура омӧльтчӧма, пырӧ уджалан паськӧма. Скӧра шуӧ Палалейлы) Бара нин тані шӧйтан?.. Кутшӧм мог суис миянӧдз?.. Пеж гаг!.. Гӧрба омӧль!.. Сюръяс сӧмын плешад тэныд оз тырмыны...
ПАЛАЛЕЙ. (Ӧдзӧс дорын; лёкысла синъясыс югнитлӧ, пинь пыр шуӧ кабыр лэптӧмӧн) Помнитлы тэ тайӧ!.. Слӧйма на мынтыны!
КАТЯ. (Нерӧмӧн моз). Мый эськӧ керан?.. Энлы, тэныд аслыд сюрӧ Павел вылӧ прӧста удтысьӧмысь. Кинад и кокнад дзумгасны пемыдінӧ.
ПАЛАЛЕЙ. (Важ моз пинь пыр). Шля-ву-щӧй!.. (Ещӧ недыр лёка видзӧдӧ Катя вылӧ, сэсся петӧ).
ІV петкӧдчӧм.
Таттяна да Катя.
КАТЯ. (Пӧрччысьӧ, мунӧ Таттяна дінӧ; скӧрысьмоз). Мый нӧ сэтшӧма зычкан?.. Ещӧ нин сьӧкыд лои?..
ТАТТЯНА. Сьӧкыд...
КАТЯ. (Кок чунь йылас мунӧ мӧд вежӧсӧ, аслас горничаӧ. Кост).
ТАТТЯНА. (Оз нин зычкы. Омӧлика). Юыштны... вайӧй... Горшӧй косьмӧ... Сотчӧ пытшкӧсӧй... Лизукыд весиг дінын абу... Ставныс разалісны... (Кост. Сцена вылын рӧмдӧ). Кодкӧ юыштны... ватор... мыччыштӧй... горшӧй сотчӧ... Некод нӧ абу?.. Ӧльӧксан!.. Катьӧ!.. юктӧдыштӧй... Некод, тыдалӧ, абу... оз кывны... Дитяӧй, Павелӧй... Дыр-ӧ бара он лок тэ? (Катя петӧ, вӧччӧма бур юбкаӧн, юктӧдӧ мамсӧ).
КАТЯ. (Аслыс). Пемдӧ нин... Колӧ ӧдйӧджык мунны... (Биасьӧ омӧлик дзузганӧ. Ичӧтик зеркалӧ водзын мавтӧ чужӧмсӧ пудраӧн да краскаӧн).
ТАТТЯНА. Катюк... гортын?..
КАТЯ. (Мавтчиг моз) Гортын.
ТАТТЯНА. Мый керан?..
КАТЯ. Нинӧм ог.
ТАТТЯНА. Лок лэптышт юрлӧсӧс... улын зэв. (Катя лӧсьӧдӧ юрлӧс). Талун некытчӧ нин он мун?
КАТЯ. Мый ме гортас кера?.. (Синкымъяс сьӧдӧдӧ).
ТАТТЯНА. Катя?..
КАТЯ. (Дӧзмӧмӧн ). Мый?..
ТАТТЯНА. Волы татчӧджык... (Катя матыстчӧ мам бердӧ). Кытчӧ тэ мунан?..
КАТЯ. Сідзи на. Пальӧдчыштныс да шойччыштныс ӧд колӧ жӧ.
ТАТТЯНА. Эн мун... олышт мекӧд... Меным ӧтнамлы зэв гажтӧм... Биась...
КАТЯ. Биасьӧма нин.
ТАТТЯНА. Пуксьы ме дінӧ... Гажтӧм меным...
КАТЯ. (Меліа). Ог эшты, мамӧ. Колӧ ветлыны... Ме регыд локта.
ТАТТЯНА. Код дінӧ мунан?.. (Кост ). Урадник дінӧ?..
КАТЯ. (Повзьӧ). Мый?.. Кытчӧ?.. (Яндзим сорӧн). Мун, эн сӧр нинӧм абусӧ, ланьт.
ТАТТЯНА. Меным висьталісны...
КАТЯ. Коді?.. Ылӧдлӧны тэнӧ...
ТАТТЯНА. Катюш, эн ов сідзи... (Катя жугыльпырысь мӧвпалӧ) оз позь... (Кост). Кылан, Катюк... оз позь... Сыысь ыджыд грекыс некутшӧм грек абу... Катя?..
КАТЯ. (Пузьӧ). Мый кӧть урадник дінас ветла, коді сыысь вермас менӧ ӧлӧдны. Тэ?.. Он и лысьт. Эн кӧ куж войдӧр видзны, ӧні сёр нин!.. Дыр-ӧ ме кута овны тадзи, тшыг нисьӧ пӧтнас да паськӧмтӧг?.. Кыдз мӧд ногыс верма вердны-пасьтӧдны дзонь семья, кутны овмӧс? Мыйӧн тэнӧ кута вердны?.. Тэ чайтан, тэнӧ Ӧльӧксаныд вердӧ?.. Ок, этша сійӧ сойтӧгыд вердас... Лёка олӧмысь менӧ нинӧм мыжавны. Эн менӧ, олӧмсӧ миянлысь мыжды! (Пасьтасьӧ).
ТАТТЯНА. (Кӧсйӧ эськӧ гора сьӧлӧмсянь шуны, да оз вермы). Катя... кывзы... бурджык тшыг кувны сэтшӧм няйт туяд сетчӧм дорысь... (Лӧняджык ) Катюк!..
КАТЯ. Кусӧда бисӧ ог?..
ТАТТЯНА. (Садьтӧм, сӧрӧ). Павел... Батьыд код... лок... мун... вайӧд... Вӧвтӧ юктав... Пыр тай нӧ тэ жугыль... (Катя петӧ).
V петкӧдчӧм.
Таттяна ӧтнас.
ТАТТЯНА. (Син восьтӧ). Кӧні ме?.. У, кутшӧм гажтӧм!.. (Повзьӧ). Ӧ-ӧ!.. Коді тэ?.. (Тшӧкыда лолалӧ). Палалей, тэ?.. Эн лок, эн матыстчы... Павелӧс тэ воштін... (Кост. Кылӧ звӧнитӧм вичкоын. Таттяна важ моз) Эн лок!.. Морӧсӧй висьӧ менам... (Лӧня) Морӧсӧй висьӧ... Горш вылӧ пуксис мыйкӧ... (Кызӧ, тшӧкыда лолалӧ, ёна ойзӧ). О-о-о!.. Ори... Морӧсӧд ори... О-о!.. (Садьтӧг). Ӧльӧксан!.. Ӧ...льӧк...
(Горшӧдыс киргӧ, вочасӧн лӧнялӧ. Кулӧ. Звӧн недыр мысти дугдӧ. Вель ыджыд кост. Пырӧ Ӧльӧксан).
VІ петкӧдчӧм.
Таттяна да Ӧльӧксан.
ӦЛЬӦКСАН. (Пӧрччысигмоз, меліа). Мамӧ, правленньӧад ветлі... Мамӧ?... Унмовсьӧма тыдалӧ. (Паськӧм тувйӧ ӧшӧдӧ, мунӧ ньӧжйӧник Таттяна дінӧ... Повзьӧ, кисӧ видлӧ. Пидзӧсчаньӧн сувтӧ, лэччӧ крӧвать дорӧ да бӧрдӧ). Мамӧ, муса мамӧй!.. (Кост). Со мый вӧчыштіс лёк олӧмыд: олігкостіыд виис!.. Пыр видчысин Павелӧс да батьӧс... эн вермы аддзӧдлыны найӧс... эн тӧдлы батьлысь кулӧмсӧ.... (Вель дыр мам дорын сулалӧ пидзӧсчаньӧн, сэсся локтӧ пызан дорӧ, пуксьӧ). Мый тайӧ миянкӧд ставнымкӧд лои?.. Вӧлім квайтӧн, — ставным верстьӧ йӧз, да нинӧмӧ воим: коді кулі, коді ловъя да кулӧм мортсьыс омӧль... Видзьяс пуктытӧмӧн колины. Муяс кӧдзтӧмӧсь. Медбӧръя мӧснымӧс нуисны войдӧрлун вот мынтытӧмысь... (Мӧвпалӧ вель дыр, сэсся гора). Коді мыжа таысь ставсьыс?.. Коді мыжа?.. (Кост). Вӧлі чой... Муса, авъя, быд шог вылӧ чукӧстчысь, небыд сьӧлӧма Катя, ӧні?.. Мый выйӧ воис? (Бӧрдігмоз). Про-сти-тут-ка!!! Быд морт быд омӧль кывъяснас каститӧ, няйталӧ сы вӧсна став семьянымӧс: «Опонь Ӧньӧлӧн пӧ челядьыс кутшӧм бурӧдз воисны!..» Серам туйӧ быдӧнлы лоим... (Кост. Чеччӧ сьӧлӧмсянь). Оз позь эновтчыны!... Быдсяма пӧлӧс серамсӧ менам лэптӧма, олӧмысь быд ногса кедзовтӧмсӧ тӧдлывлӧма, тайӧ тадзи оз позь кольны!.. Дугӧда Катяӧс сійӧ уджсьыс! Ӧткымынысь эськӧ сёрнитлі нин да, кыдзкӧ ӧні оз кывзы менсьым. Мед, ме тшӧкта, мырдӧн тшӧкта эновтны урадникӧс! Ӧтнамӧн ӧні ме коли ас рӧдлысь бур нимсӧ дорйыны... Павелӧс нинӧм абусьыс мыждылӧмсӧ ме йӧзлы, ас грездсалы восьті. Колӧкӧ регыд локтас... Чойӧс ог лэдз увлань, няйт олӧмлань лэччыны! Бӧр лэпта ме сійӧс кок йылас, мунам сэсся ӧтвылысь олӧмкӧд венласьны!. (Кост. Шога). Венласьны олӧмкӧд!.. (Ышловзьӧ). Этша нин... (Пуксьӧ лӧня). Мый меысь ӧні?.. Некутшӧм удж вылӧ ог туй... Господьӧ, босьт жӧ вунды ки, калекаӧ мортӧс пӧрт... (Кост). Кутшӧм лӧсьыда Читаын овмӧдчылі: восьті сапожнӧй мастерскӧй, — сьыла да ола, кӧсйи гӧтрасьны... Босьтісны менӧ, нуисны кӧдзыдӧс вердны, пуля снарад улӧ тувкисны... Сэсся медбӧрын сойӧс вундісны, сой пыдди сетісны меным со, Георгиевскӧй крест. «На пӧ тэныд, новлы да ошйысь йӧзлы!..» (Лёкысь нетшыштӧ морӧсысь крестсӧ, шыбитӧ). Мый меным тэысь?.. Меным ки... ки колӧ!.. Вайӧ бӧр менсьым кисӧ!.. Кыдз ме китӧгыс понда овны?.. Вайӧ киӧс! (Кост). Некод оз кыв кевмысьӧмӧс, весиг некод оз жалитышт... Вӧлӧмкӧ йӧзыдлы веськодь сой нетшыштӧмыд, оз кыв налы менам шогӧй. (Вель ыджыд кост. Ӧльӧксан пукалӧ жугыля, мӧвпалӧ мыйкӧ.
Сайын заводитӧны сьывны, гудӧкасьны. Кутшӧмкӧ пӧрысь морт дугӧдӧ найӧс: «Дугдӧй, омӧльяс, грекӧвӧйтчанныд! Бур йӧзлы сеношна сьылӧ»).
ӦЛЬӦКСАН. Крест морӧсӧ ӧшӧдны да корны мунны, нянь кусӧкла ки нюжӧдны... (Кост. Вичкоын ватагаалӧны). Вичкоын сьылӧны... Лӧсьыд енлы эскысь йӧзлы. Сьӧкыд кӧ лоӧ налы сьӧлӧм выланыс, мунасны вичкоӧ долыдлун корны енлысь. Кевмысьӧны, виччысьӧны енсянь буртор... (Гора). Енмӧй, эм кӧ нӧ тэ, мыйла йӧзыслы лэдзан мӧда-мӧдныслысь вир кисьтны, мыйла лэдзан омӧль йӧзӧс ёнджыкъясӧн ӧтдортны, нартитны?!. Мыйла мырддин менсьым сойӧс?. «Терпитны пӧ колӧ став лёк олӧмсӧ. Сійӧ пӧ енсянь жӧ.» Этша ӧмӧй на терпитӧма?.. Бур йӧз, код вӧсна ме сойтӧм коли?.. Кодлы ме сойнас бурсӧ вӧчи? (Кост. Гора). Мед кӧть нин эськӧ гортын олӧмыс сямаджык вӧлі... Кокньыдджык вӧлі. (Юр лэдзӧ пызан вылӧ) Коді мыжа таысь, коді?.. Мый онӧ висьталӧ некод.
(Сайын урадник «Тэ кӧ пыран, ме тшӧтш»).
КАТЯ. Эн лок, мися. (Ӧдзӧс восьтӧ, вашкӧдӧ) Ӧльӧксан гортын, эн лок, бергӧдчы. (Пырӧны).
VІІ петкӧдчӧм.
Ӧльӧксан, Катя, урадник.
УРАДНИК. (Код, пырӧ Катя бӧрся, мунігмозыс шуалӧ). Мый мем, эм кӧть абу... Ӧльӧксан гортын!.. Ыджыд тай... (Пуксьӧ лабичӧ). Быдӧн ас местаас. Ӧльӧксан... Пӧлинӧ, Ӧльӧксан... Аддзӧма кодӧн повзьӧдлыны менӧ...
КАТЯ. (Пырӧмӧн тшӧтш полігтырйи видзӧдлӧ Ӧльӧксан вылӧ, тэрыба мунӧ аслас горничаӧ).
ӦЛЬӦКСАН. (Букышӧн, лёкысь видзӧдлӧ урадник вылӧ).
УРАДНИК. (Пукалӧ лабичын, юр лэптӧ). Катя, лок нӧ... Кытчӧ нӧ мунін? (Ёна меліа). Катя, волы, пидзӧс вылӧ пуксьыв. Кутчысьыштлам лок. Али меысь яндысян?.. Эн яндысь, ме ӧд тэнӧ радейта, Катя. Аттӧ, он лок... (Лёка). Али кынӧмыд пӧтіс?.. Винаыд сюри? Энлы, тшыгъялан на!.. Паськӧмыд тырмымӧн лои?.. Ок тэ... Шуа эськӧ мыйкӧ да, сеношна сьылӧ... (Ӧльӧксан сійӧ кывъяс шуигӧн зэв лёкысь видзӧдлӧ урадник вылӧ; дӧзмӧмысла тшӧкыда лолалӧ, пинь йирыштӧма). Павелтӧ ог мезды, эновтча... Ме быдтор верма вӧчны! Бара кабала ыста мед оз лэдзны сійӧс.
КАТЯ. (Урадник бӧръя шуалігӧн тыдовтчӧ горнича ӧдзӧсӧд, видзӧдлӧ урадник вылӧ дӧзмӧмӧн да зывӧкӧн). Мый нӧ тэныд ещӧ колӧ?.. Шань!..
УРАДНИК. Усян на ме вылӧ. Тэ чайтан...
КАТЯ. Ланьт нӧ, ланьт. Локта... (Ачыс сулалӧ, видзӧдӧ Ӧльӧксан вылӧ полігтырйи).
УРАДНИК. (Лёкысь). Он лок да...
КАТЯ. (Ньӧжйӧ мӧдӧдчӧ урадниклань, видзӧдлӧ Ӧльӧксан вылӧ).
ӦЛЬӦКСАН. (Черӧбтӧ, чеччӧ, пановтӧ Катяӧс. Кыскӧ зепсьыс револьвер, лыйӧ Катялы. Катя усьӧ).
УРАДНИК. (Повзьӧ, уськӧдчӧ петны; конъясьӧ сабляас, усьӧ, кымыньӧн кыссьӧ ӧдзӧсӧдз. Петӧ).
VІІІ петкӧдчӧм.
Ӧльӧксан. Катя, сэсся Павел.
ӦЛЬӦКСАН. (Сулалӧ пинь йирыштӧмӧн, видзӧдӧ Катя вылӧ).
КАТЯ. (Ружтӧ). Ӧльӧксан... меным аслым... эз кажитчыв оласногӧй. Мӧд ногӧн некыдз эг куж... эг вермы... Сӧмын татшӧм оланногӧн верми бурджыкасӧ вердны тіянӧс. Вывса дӧрӧмтӧ тэныд тайӧ уджӧн жӧ лӧсьӧдлі... Эн мыжав менӧ... Рӧдвужӧс ачымӧн янӧді... (Кулӧ).
ӦЛЬӦКСАН. А?.. (Уськӧдчӧ Катя дінӧ, тракйӧ, повзьӧмӧн нисьӧ бӧрдӧм шыӧн). Катя?.. Катя?.. (Кост). Мый ме вӧчи?!. (Чеччӧ, тшӧкыда лолалӧ, шатлалігтырйи мунӧ пызан дорӧ, лэччӧ пызан вылӧ, гӧгӧрвотӧм синъясӧн вель дыр видзӧдӧ ӧти местаӧ: дрӧгмунӧ, сэсся чужӧмсӧ ниртыштӧ кинас, тэрыба). Ӧні... колӧ... Позьӧ ӧні... (Видзӧдлӧ мамыс вылӧ, чойыс вылӧ, лыйӧ аслыс морӧсас. Усьӧ. Кулӧ.)
Шы ни тӧв... Ньӧжйӧник ӧдзӧс воссьӧ. Ньӧжйӧ, улӧ видзӧдӧмӧн пырӧ Павел, шапка пӧрччӧ. Сылӧн вылас арестантскӧй паськӧм, мышкас ичӧтик ноп; бура ёна омӧльтчӧма ачыс. Пырӧ, юр лэптігмоз аддзӧ джоджысь шойяс, повзьӧ, бӧрӧ шутов-шатовмунлӧ, кисьыс шапкаыс усьӧ. Павел быттьӧ кынмылӧ места вылас, сэсся юрас кутчысьӧ, зэв пыдысянь дрӧжжитан гӧлӧсӧн шуӧ:
ПАВЕЛ. Ма-мӧй!!! Во-кӧй!..
Занавес ньӧжйӧник лэччӧ.
