ИЗЛАНЬ ЗЫРАН, ЗАРНИ ЗЫРАН

ВОДЗКЫВ

Енъюгыдыс олӧ кадтӧг. Ывлавылыс Кадсӧ оз тӧд. Кусӧны да ӧзйӧны енъюгыдъяс да кодзувъяс. Ыпъялӧ-пуркъялӧ шонді. Сырмӧ-лолалӧ муыс. Чужӧны-кулӧны быдмӧгъяс да ловъя ловъяс. Ставыс олӧ аслас гыясӧн. Ставыс кыптывлӧ-чинлӧ, ӧзйывлӧ-куслӧ. Сӧмын мортысь ӧтдор тайӧ ловзьӧм-куслӧмсӧ некод оз гӧгӧрво.

Му олӧ аслас олӧмӧн, вӧр-ва олӧ аслас олӧмӧн. Коркӧ лӧня, коркӧ шызьӧмӧн. Олӧ и олӧ, оз мӧвпыштлы, дыр-ӧ да мыйла. Сӧмын мортлы колӧ тӧдны ставсӧ. Сӧмын морт аслас мувыв, дзоля да дзескыд вежӧрӧн гӧгӧрвоӧ, мый сы гӧгӧр быдтор чужӧ да бырӧ, мый вежласьӧны луна-воя, тӧла-гожӧма, мый ни ӧти выль лун абу важкодьыс, мый морт быд лун вежсьӧ: «Асылын нёль кока, лунын кык кока, рытын куим кока».

Мед асьсӧ кыдзкӧ инавны паськыд Ывлаас, пыдӧстӧм Енъюгыдас, морт думыштіс Кад. Морт кутіс овны Шондіа-Тӧлыся серти, луна-вояӧн: асывсянь рытӧдз, рытсянь асылӧдз. Морт кутіс овны Шондіа-Тӧлыся серти тӧлыся-воясӧн: тулыссянь арӧдз, арсянь тулысӧдз. Морт кутіс овны Шондіа-Тӧлыся тырӧмӧн-вежсьӧмӧн: чужӧмсянь кулӧмӧдз, кулӧмсянь чужӧмӧдз. Индіс аслыс олан кад да шуис ассьыс кадсӧ Морт Нэмӧн.

Енъюгыд олӧ инасьтӧг. Ывлавылыс Инӧ абу кӧртасьӧма. Кусӧны да ӧзйӧны енъюгыдъяс да кодзувъяс. Ыпъялӧ-пуркъялӧ шонді. Бергалӧ-котралӧ муыс. Сӧмын быдмӧгъяс да ловъя ловъяс кӧртасьӧмаӧсь му дорӧ. Быдсӧн найӧ йитчӧмаӧсь луна-воякӧд, асыла-рытакӧд. Быдсӧн найӧ нюжӧдчӧны мусянь енэжлань. Сӧмын мортысь ӧтдор тайӧ кӧртӧдсӧ-дзескӧдчӧмсӧ некод оз вежӧрт.

Му олӧ ас выяыс, вӧр-ва олӧ ас выяыс. Коркӧ паськыда, коркӧ векньыда, коркӧ кузя, коркӧ дженьыда. Олӧ и олӧ, оз мӧвпыштлы, кӧні да мыйла. Сӧмын мортлы колӧ тӧдны ставсӧ. Сӧмын морт аслас мувыв, дзоля да дзескыд вежӧрӧн гӧгӧрвоӧ, мый эм мыш да водз, эм шуйга да веськыд, эм улыс да вылыс, мый быдӧнлы индӧма му вылас пельӧс: «Юрсьыд вылӧ он чеччышт», «Ас сертиыд паськӧдчы», «Водзӧ мунан — водзӧ он волы, бӧрӧ косан — бӧрас он во».

Мед асьсӧ кыдзкӧ инавны паськыд Ывлаас, пыдӧстӧм Енъюгыдас, морт думыштіс Ин. Морт кутіс овны Шондіа-Тӧлыся серти, асыла-рытаӧн: асъя кыасянь рытъя кыаӧдз, рытъя кыасянь асъя кыаӧдз. Морт кутіс овны Войвыв кодзула-Чӧжтуя кодзула серти: луна-вояӧн. Индіс аслыс оланін да шуис сійӧс Инӧн-Артӧн.

Йӧртіс морт асьсӧ Када-Ина костӧ, вӧйтіс асьсӧ кадъяинӧ. Сэсся и повзис: ӧтнас лои дзескыда инасьӧмнас, ӧтнас лои чужӧм-кулӧм костас нэманас. Йитіс сэк асьсӧ морт Енколакӧд енъясӧн, мед вылыссянь и улыссянь, шуйгасянь и веськыдсянь, водзсянь и бӧрсянь Енъюгыдыскӧд йитӧд вӧлі, мед паськӧдчыны-быдмыны Енкола пасьтаыс. Йитіс сэк морт асьсӧ Кадыскӧд ортӧн-вужйӧн, сюрӧсӧн-котырӧн, мед нэмсӧ нюжӧдны войтыра олӧмӧн, иня-аяӧс вежавидзӧмӧн, быдтас-йылӧмсӧ арта видзӧмӧн.

Мортсяліс морт, оланінсӧ киподйӧн паськӧдіс, кадсӧ мойдӧн-висьтӧн веніс, морт туй вылӧ сувтіс. Ачыс выль енколанас лоис, мед кадъялысь олӧмсьыс петны, зумыд ягвыв олӧмас вужъясьны. Та йылысь мӧвпӧн и книгасӧ гижи. Морт йылысь думӧн куим гижӧд йиті. Важ йӧз олӧмысь мыйсюрӧ восьтышті. Пӧль-пӧчьясӧс казьтышті. Комилӧн ӧд нэмыс кузь. Комилӧн ӧд олӧмыс абу каднас дзескӧдӧма, абу ӧнія оланінас йӧршитӧма.

Коді важсӧ тӧдӧ, выльсӧ бурджыка аддзӧ. Коді пӧль-пӧч кывйӧ кутчысьӧ, сылы и водзӧ олӧмыс воссьӧ. Коми панъяс лёкас эз велӧдлыны. Коми панъяс зарни видзанторъясыслы лёк эз кӧсйыны. Бур кывйӧн бурсӧ видзисны, бур висьтӧн бурсӧ восьтісны. Бур вӧчӧмнас комисӧ лёксьыс кутісны. Медся этша важ панъяслӧн ӧнія гудырас мыжыс. Асьным тай кывзынысӧ ог кужӧй. Асьным тай важ мойдсӧ вунӧдам, важ кывйысь-вежӧрысь кывтӧм пемӧсъясланьыс сетчам.

ШЫЯС

Ловгӧн сувтлывлӧ, кывъяд инман да,

«Жугыль» жуглӧ, а «нимкодь» нимӧдӧ.

Аддзан кывйыслысь пыді сюрӧссӧ,

Гуся дзирдъясӧн сійӧ дзулӧдчӧ.

«Тӧрыт» тӧрӧма олӧм видзысьӧ.

«Киӧн асалӧм» аски виччысьӧ.

«Ӧні» ӧ!-нитлӧ ониш босьтігӧн,

Оз пӧ узьлыны аски восьтігӧн.

«Коркӧ» корӧны. «Гашкӧ» гажтӧмтӧ.

«Войдӧр» пемыдас, войлань мунӧма.

«Кольӧм» му эжас колльӧн вунӧма.

«Кадыс» кадъялӧ зыбуч лестукӧн.

«Кадыс» кадалӧ асъя петукӧн.

КОМДОРСЯНЬ КОММУӦДЗ

(Восьтысьӧм-висьтасьӧм)

КОМИЯСЛЫ тӧд вылӧ

КОМИЯСЛЫ пасйӧд вылӧ

КОМИЯСЛЫ казьтӧд вылӧ

«Ми комияс, ми мӧдлапӧвса козъяс,

Ми некор огӧ куснясьӧй, кыдз росъяс».

(Коми)

«Видзӧда комияс вылӧ да шензя. Дзик оланінныс кодьӧсь. Пермякъяс олӧны козъя вӧръясын. Пермяк — козъя тіль кодь, пемыд, гуся дума, родысь, неуна вӧй. Зыранъяс пожӧма ягъясын олӧны. Зыран — пожӧма яг кодь восьса, вылын юра, веськыд сюрсаа».

(Карабулгар)

ВӦЙ КӦР КЫЙЫСЬЯС

Коми морт! Видза, коми морт!

Комиясӧн шусям. Мыйла? Морт оз тӧд. А мортыс — мый лоӧ?

Мортыс аланъясӧн, важ осетинъясӧн, лоӧ дженьыд нэма. Насянь кывйыс воӧма. Сӧмын тай комияс нэм пом абу артавлӧмаӧсь, олӧм абу орйӧдлӧмаӧсь, комияс асланьыс бергӧдӧмаӧсь. Эм кӧ енэжын лэбалысь орт, сідзкӧ эм му тальысь му-орт. Эм кӧ му тальысь му-орт, сідзкӧ эм юын уялысь ю-орт, мортлӧн ёрт. Орт пырыс морт морткӧд ёртасьӧ, орт пырыс ёрт ёрткӧд мортасьӧ. Орт морта-мортӧс, ёрта-ёртӧс ловнас кӧрталӧ-йитӧ.

Йӧграяс мортӧс шуӧны кум. Савроматъяссянь воӧма кывйыс, сэки тшӧтш ляскысьлӧма комилы. Миянӧс пӧ степса сьӧд юраяс шулӧмаӧсь сара кумӧн, веж юра йӧзӧн, зарни комиӧн. Юрсиныс миян пӧльяслӧн, видзӧдтӧ, югыдджык вӧлӧма степса дорысь, зарниа юрси.

Да ӧд савроматъясӧдз нин мусӧ тӧдлӧмаӧсь Комдорнас, коми дорнас. Сэк нин комияс асьнысӧ коминас шулӧмаӧсь. Но и войдӧрджык, Комва дорса Коммуас олігӧн на, коми мортӧн шусьывлісны, кӧнкӧ. А гашкӧ, мӧд ног кыдзкӧ. Кыдзи, ӧні ог нин тӧдӧй. Важӧн вуніс сійӧ нимным. Уна сюрс во ӧд комияслы. Уна войтыркӧд туйвежасьлісны комияс. Уна олӧм олісны комияс, кытчӧдз эз веськавны ӧнія гартола кадыслӧн дзугъяс. Тадз тай Чудӧ-Чурва висьтасьліс-а. Тадз тай Чудӧ-Чурва мойдліс-а. Тайӧс тай Чудӧ-Чурва восьтывліс-а.

Нелямын сюрс во ветлісны комияс этштӧм-помтӧм Парматі. Нелямын сюрс во вӧралӧм помысь олісны. Вӧрысь-ваысь быд бурсӧ босьтлісны. Вӧрсянь-васянь став олӧмыс петліс. Быдмывлісны бур кадӧ Комдор-Коммуын паськыд коръя вӧръяс, тупуяс, ыржапуяс, нинпуяс. Вежсьывліс олӧмыс, кор кынталіс мусӧ, кор нэмъяс кежлӧ кыз йи улӧ вошисны, мый эськӧ войвывса Изьва, Печера, Ву да Мозын, весиг Емва да Эжва эжсисны сюрс сывъя йи эжӧсӧн. Сибыр-Изйысь джуджыда зымгысисны йи сюрӧсъяс. Комва сэк чукӧртліс сӧстӧм васӧ Эжва лунпӧвса йи кыръясысь, нуліс васӧ Азовӧ. Эз на шуны сэк Комватӧ роч Волгаӧ усьысь Камаӧн. Эз на шуны сэк Ком васӧ Роч Волгаӧн. Ком-мортлӧн Комыс, одэ-мортлӧн Камыс Азовӧ на сэк усис, эз на Каспийӧ. Рочьяс эз на вӧвны матын-гӧгӧрын. Лунвывсаяс ас ногыс Итільӧн эз на шулыны Комтӧ.

Тӧдан-ӧ, бур коми морт, кытысь рочьясыс босьтчисны? Кодарысь воисны, мыйла асьнысӧ словянаӧн шуӧны? Энлы, висьтала.

Тӧдан-ӧ, бур коми морт, кытысь лопъяс лоисны, кытысь шомъяс лоисны? Кодарысь воисны, мыйла асьнысӧ суомиӧн шуӧны, саамиӧн шуӧны? Энлы, висьтала.

Тӧдан-ӧ, бур коми морт, мыйла зыранӧн лоин, кыдзи зыранас воин? Энлы, висьтала.

Парма пыдди Йи кыптан кадӧ йи дорӧсас, ляк вӧра эрдъясын Аскандъясянь Сибыр-Изйӧдз олісны кӧр кыйысьяс. Оланінсӧ шуисны ас ногныс: тунадар, тунтури, трундра. Сёрниныс налӧн вӧлі уна визула. Вирныс налӧн эз ӧти вужйысь пет. Волысисны ӧта-мӧдкӧд асывсянь рытӧдз нюжӧдчӧм ва туйясӧд-ордымъясӧд.

Тӧдысьясӧн вӧліны ставныс. Быдӧн ас выяыс, дерт. Рытыввылын ён тӧдысьӧс шуисны ётунӧн, комияс — тунӧн, асыввылын — тунхӧн. Ён тӧдысьлы ордым эз ков, юяс пӧлӧн ортӧн лэбалісны ӧта-мӧд дорас тунъяс. Эз ковны бордъяс, кымӧръяс вылын верзьӧмӧн шуръялісны.

Чорзьӧдчасны кӧ, гыма кымӧрӧн чардалӧны, чарда кымӧр ӧныралӧны *, тунъюра гундырӧн гуръялӧны. Туннырӧн, тунъюрӧн сэсся сійӧ борда кымӧръяссӧ нимтісны. Гундырӧн, гудырӧн сэсся сійӧ юра кымӧръяссӧ нимтісны.

Шурыдмасны * кӧ, еджыд кунӧрторйӧн куньрасьӧны, кунӧр бӧжӧ тшапкысьӧмӧн мӧвкъялӧны, юсьгӧн еджыд кымӧр бӧрысь шлывъялӧны. Кунӧрӧн сэсся сійӧ борда кымӧръяссӧ нимтісны. Юсьбӧжӧн сэсся сійӧ бӧжа кымӧръяссӧ нимтісны.

Сідз нин тай сэсся олісны тунъяс. Сідз нин тай ассьыныслысь ордсӧ-вужсӧ видзисны, сідз нин тай ассьыныс вирсӧ-яйсӧ кутісны. Кодлӧн вирыс сукджык, сы гӧгӧр кизьӧр вираяс топӧдчӧны, ягъюрбокса пожӧмъясӧн чук гӧгӧрыс зымвидзӧны. Ялаа ягъюр — енэжысь еджыд, ялавыв пожӧм — шондіысь зарни.

Зарни комияс, ялавыв комияс чукланьыс сибӧдчисны, нюрвыв олӧмас эз лэччывлыны. Бур мортлы нюрвыв олӧмыд оз лӧсяв, гӧпта олӧмыд оз шогмы. Нюрвыв зыбучыд Енэжсянь ылын, зарни Енэж-Енмысь бокын. Вылын юрӧн олісны еджыд комияс. Ылісянь тыдалісны-чурвидзисны зарни комияс. Чур видзисны Комдорса панъяс. Ачыс Ен-Чур Комдорсаӧс биысь-ваысь, пемӧсысь-лёк мортысь, став мувыв омӧльсьыс видзис.

Сыліс му. Вешйисны войвылӧ юяс, воссисны выль ва туйяс. Вӧрсяліс-нюрсяліс важ оланін. Сетчисны вӧй кӧръяс войлань. Вӧтчис вӧй кӧръяс бӧрся вӧра трундраса йӧз. Овмӧдчис Вой Саридз пӧлӧн, выль воссьӧм юяс пӧлӧн, выль быдмӧм трундраа-вӧраинъясӧ. Паськӧдчис бур войтыр бур сьӧлӧмӧн, вужъясис зумыд войтыр зумыд подулӧн.

Чудӧ-Чурва пан тадз висьтавліс. Чудӧ-Чурва панпияныслы тадз шуліс.

ВӦЙӦМ МУЫСЬ СЬӦД ПЫЖАЯС

Воисны Вой Саридзысь сьӧд пыжаяс. Сьӧд пыжъяссьыс бердіс-сьӧдӧдіс саридз дорӧсыс кык ньӧв чилӧм пасьта. Ӧтмӧдарӧ паськыд кырныш бордйӧн, ёсь йыла кульпи * бордйӧн шевкнитчисны сьӧд сиралӧм пыжъясыс саридз дорӧс пӧлӧн. Аддзисны комиясӧс воысьяс. Сувтӧдісны пыжъяснысӧ ва шӧрӧ. Берегӧ оз лысьтны сибӧдчыны. Родӧны-ӧ, вежавидзӧны-ӧ? Энь улов, ай улов, пӧрыся-тома, посни йылӧмысь да дзормӧм-воймӧм войтырысь ӧприч, чеччыштісны ваӧ. Коді пидзӧс выйӧныс ваын сулалӧ, коді коскӧдзыс ваын чурвидзӧ, кодлыкӧ морӧспань улӧдзыс ваыс лоӧ. Коді кага моздора, коді пӧрысь айсӧ-эньсӧ кутӧ пельпом вылас. Виччысьӧны. Корӧны видзӧдласнас, чуксасьӧны вир-яйнас. Синваӧн тыр синмӧн мутор корӧны. Гӧрӧдӧн гӧрддзасьӧм горшӧн отсӧг виччысьӧны.

Петіс воймӧм пӧрысь морт сьӧд пыжысь. Лэччис укшаль пӧрысь морт сьӧд пыжысь. Дӧрӧм бӧждорсӧ ваын кӧтӧдӧ. Дзор тошсӧ синванас мыськӧ. Шыӧдчис коми дорӧ комиӧн. Шыӧдчис воӧм морт пыскыль кывъя комиӧн:

«Вӧлі миян изъя му, чужан му, подула му.

Вӧлі миян оланін-выланін, вердан-вердчанін, чериа-пӧткаа, вӧръяса-юяса. Олім, шог эг тӧдлӧй. Олім, дзескыд эг тӧдлӧй. Вӧрысь пӧтка кыйим, юысь чери кыйим, саридзысь пемӧс кыйим. Ставыс тырмис. Ставыс судзсис.

Сӧмын, тыдалӧ, мыжмим енъяс водзын. Тыдалӧ, эг бур сёянӧн, эг бур сьӧлӧмӧн матыстчӧй видзысьяс-посйысьяс дорӧ.

Скӧрмисны миян вылӧ мупытшса енъяс, дӧзмисны миян вылӧ вапытшса енъяс. Сыркӧдісны мунымӧс миян кок улысь. Личкисны мунымӧс миянлысь ва улӧ.

Шуисны коркӧ лэптыны ва улысь подула мунымӧс. Шуисны коркӧ бӧр сетны изъя мунымӧс вӧрнас-юнас, черинас-пӧтканас. Мыж вешмӧм бӧрын. Улыс енъяслӧн небзьӧдчӧм бӧрын.

Колим ми оланінтӧг-выланінтӧг, колим ми верданінтӧг-вердчанінтӧг. Пуксим ми бура сиралӧм пыжъясӧ, бура дзужалӧм пыжъясӧ. Босьтім, мый сьӧрысь босьтны сюрис, сӧвтім, мый пыжӧ сӧвтны тӧрис.

Мунім ми выль му корсьны, овтӧм му корсьны. Эг аддзӧй выль му, овтӧм му. Кытчӧ ог сибӧдчӧй, быдлаын олысь эм. Кытчӧ ог воӧй, быдлаын пукалысь эм. Некӧн миянӧс пӧсь сёянӧн оз виччысьны. Некӧн миянлы лӧз ной кок улӧ оз вольсавны. Воштім сёа-сюрса мортӧс, сотісны дасъясӧн-сёясӧн пыжъяснымӧс.

Бӧръяысь сибӧдчим муланьӧ. Бӧръяысь матыстчим му дорӧсӧ. Татчӧ кӧ он лэдзӧй, ковмас вешйыны саридз шӧрӧ, ковмас ӧзтыны пыжъяснымӧс, ковмас бийыв мунны вылысса енъяслань. Ковмас кыпӧдчыны ортъясӧн вылыс енъяс дорӧ, водзджык мунлӧм пӧль-пӧчьясным дорӧ.

Сэсся миян бӧрын нинӧм нин эз коль. Сэсся водзысь миянлы нинӧм нин корсьны».

Небзьӧдчисны комияс. Нормисны комияс. Лэдзисны выль олысьясӧс кӧдж вылӧ, Саридз нырд вылӧ. Сёрнитчисны, мый выль воысьяс вӧй кӧр кыйны оз кутны, нэмся олысьяслӧн олӧмӧ оз сюйсьыны. Сёрнитчисны, мый выль воысьяс кутасны саридз пемӧс, васа чери кыйны. Сёрнитчисны, мый выль воысьяс кутасны пелыс лоп помысь овны, койбедь помӧ оз кутчысьны. Мед та йылысь пыжӧн локтысьяс оз вунӧдны, нимтісны найӧс лопӧн. Сёрнитчисны, мый выль воысьяс Енмӧн Вӧйттӧм Муыслӧн кыптӧмӧн тшӧтш бӧр мунасны сирӧд пыжъяснас, сьӧд пыжъяснас тшына-шома му вылас, саа му вылас. Мед сы йылысь оз вунӧдны, кутісны шомаясӧн найӧс шуны, саамуясӧн найӧс шуны. Лэптісны выль воысьяс колаторъяс-керкаторъяс, пончомйысь гырысьджык, керчомйысь дзоляджык. Кола кӧджӧн, Кола нырдӧн нимтісны выль оланінсӧ. Комдорын овны кутісны бур сьӧлӧмӧн. Комдорын кутісны овны кыпыд лолӧн. Му кыптӧмсӧ виччысьны. Енъяслӧн небзьӧдчӧм вылӧ лача кутны.

Дыр олісны орччӧн комиа-лопа. Комияс койбедь помысь олісны. Лопъяс пелыс помысь олісны. Комияс чужан му вылад да, восьса лолаӧсь, веськыд сюрсааӧсь. Лопъяс, выль му вылад да, сиптыса лолаӧсь, нюкыльтчӧм сюрсааӧсь. Ӧні на шулӧны дзебсясьӧмӧн олысьӧс: зэв пӧ гусьӧн олысь, зэв пӧ пӧдсӧн олысь, зэв пӧ ас выйӧн олысь, дзик пӧ тай вӧй лопар кодь.

Чудӧ-Чурва пан тадз мойдліс. Чудӧ-Чурва панпиянсӧ тадз велӧдліс.

ВӦЙМӦМ-РӦЧМӦМЪЯС

Воисны комиясӧн лунвылӧ эновтӧминӧ, шунмӧм муӧ выль олысьяс. Бур олӧм корсьны, лёк олӧмысь пышйыны. Ӧтияс мордӧн асьнысӧ шуӧны, мӧдъяс — мереӧн, коймӧдъяс — муромӧн. Комияскӧд матыс вира йӧз. А кодсюрӧ дзик нин мӧд вираяс локтісны, словянаӧн асьнысӧ шуӧны, кывъяӧн. Му гӧрӧм-гурйӧм помысь ставныс олӧны. Вузасьӧм-ньӧбасьӧм помысь выль воысьяс олӧны. Накӧд ньӧбасьны-вузасьны кутісны войвывсаяс. Накӧд волысьны кутісны войвывсаяс.

Сьӧкыд воны ӧти кывйӧ пемыд йӧзкӧд, кодъяс ортӧн оз лэбавны, кодъяс муӧ видзӧдӧны. Сьӧкыд воны ӧти кывйӧ йӧзкӧд, кодъяс кок увсьыс мортӧс корсьӧны, кодъяс под увсьыс кынӧмпӧт шедӧдӧны. Чукӧртчисны тунъяс-ётунъяс ыджыд сёрниӧн. Йитісны тунъяс-ётунъяс вужъя кывъяснысӧ, гижисны-сёртісны руна-серӧн подула кывъяснысӧ, йитісны лунвывса кывкӧд. Мед ӧти кывйӧ воны ньӧбасьысь-вузасьысьяскӧд, чужтісны выль кыв, кокни вежӧра, кокни мывкыда. Эз чужан кыв вӧв, эз ловъя вӧв, сідз нин, торъялӧм-рӧчалӧм * кыв песӧм, кыв бертлӧм.

Уна вир сорласис, уна кыв сӧльнитчис вузасиг-волысигӧн. Уна туй дженьдӧдысь, кок песысь вунӧдіс чужан кывсӧ, уна кидус * чужан кывйӧн кутіс лыддьыны кокни руа рӧчсӧ. Сэк тай сэсся рӧчалӧм кидусъяссӧ шуисны рочнас. Выль войтыр, том войтыр, роч войтыр чужис куим визулысь. Выль войтыр, том войтыр, роч войтыр чужис куим вирысь. Лелькуйтісны войвывса тунъясыд рочӧс пузчужӧм кагаӧс моз, йитісны вӧркӧд-вакӧд топыд овмӧсӧн, мича оласногӧн. Вужйӧдісны олӧмас зумыд вир-яйӧн, паськыд лолӧн, сӧстӧм вежӧрӧн. Олӧй пӧ, эн полӧй.

Эз на эштыны быдтыны рочьясӧс тунъяс. Эз на борд вылӧ пуксьы роч войтыр. Пузувтчис олӧмыс Асыв-лун муясын, туруна паськыд эрдъясын. Пузувтчис олӧмыс Лун Саридз дорын. Пузувтчис олӧмыс Рытыввыв вӧръясын. Гудыртісны олӧмсӧ выль оланін корсьысьяс, бур му корсьысьяс. Воисны Асыв-лунсянь сьӧд вӧлаяс, гӧрд вӧлаяс лунвыв муясӧ. Ас велӧдӧмӧн воисны, ас нырӧн воисны, гудыртісны ставсӧ. Торкисны тшӧтш роч нэр быдтасӧс, рӧча быдтасӧс. Воштісны рочьяс бур велӧдӧмсӧ дыр кежлӧ, вежисны зарни-эзысь вылӧ. Зарни-эзысьыс на эз бура кианыс кутчысь. Ковтӧм налы вӧлі зарни-эзысьыс, посни челядьлы сяркӧдчан чача кодь. Ворсыштасны-мырддьысясны, шыбитасны-вунӧдасны.

Кодкӧ чукӧртны, дерт, босьтчис, «тайӧ-менамасьны». Тыш-вен пансис на костын, чачаӧн мырддьысьӧм. Пуксисны джуджыд кыръяс вылӧ ӧктӧм-бӧрйӧм ӧксыяс. Каръяс лэптісны, ёна кыпӧдчыны кутісны, ӧктысьны-шепасьны. Ӧктӧма-ӧктысьӧма пондаыс и нимтісны найӧс ӧксыяснас. Быдӧн нин аслас карын ыджыд, быдӧнлӧн сітаныс тыр, да уна вылад тай сыысь уна колӧ. Быдӧн кӧсйӧ, мед сылысь карсӧ медыджыдӧн шуисны. Выть содӧ, горш паськалӧ, азым воссьӧ. Сэк сэсся шуисны аскандъяс роч мутӧ Гардарикаӧн *, комияс — Каръёлаӧн. Сэк сэсся шуисны комияс рочлань сетчӧмъясӧс, каръяс бердӧ сирасьӧмъясӧс каръёлӧн. Сэк сэсся шуисны ылалӧмъясӧс весь олысь весьӧн да бокӧ войтыштӧм войтьӧн.

Зыкӧ воисны олӧм кутысьяс овмӧс ӧктысьяскӧд. Коми тӧдысьяс-тунъяс, коми юръяс-панъяс ӧлӧдны видлісны олӧмысь шыбӧлитӧмъясӧс. Озыр каръяс босьтчисны сотны-пасьйыны:

— Олӧй пӧ Парма серти, олӧй лов серти, эн чукӧртӧй эзысь-зарни, эн горшасьӧй веськыд сювъя косысь моз. Эзысь-зарни енъяслы сӧмын шогмӧ. Эзысь-зарни сӧмын енъяслы лӧсялӧ. Эзысь-зарни сьӧрсьыд мӧдарас он ну. Эн пӧ чукӧртӧй куяс-ротъяс горъяс саяныд. Шогмӧ новлыны куяссӧ енъяслы кокпод улас. Куяс-ротъяс новлытӧгыд сісьмасны. Мый вылад кышалӧма, тырмас тіян дженьыд нэмтӧ. Оз кӧ тырмы, позяс выльӧн вежны. Мый рушкулы колӧ, ньылӧдӧм мушкуӧн шедӧдӧй. Эн мырддьӧй вермытӧмлысь, вылыссьыд пӧрччӧмӧн вермытӧмыслы сетӧй. Сям-эбӧс кӧ эм, шедас рушку поньӧдыд. Сям-эбӧс кӧ эм, сюрас сирин вевттьӧдыд. Сям-эбӧс кӧ эм, он ор сёян-юанысь.

Кысь эськӧ! Эмбурӧ шашаритчӧмыд, вӧйны кӧ кутас, озырлунсӧ кисьыс оз лэдз. Биысь кӧ чепӧсйыны ковмас, эмбурсӧ кинас-кокнас куртны уськӧдчас. Колысьыдлы тай — кымын уна, сымын унджык колӧ. Морт горшысь, Омӧль горшысь паськыд нинӧм му вылас абу. Ассьыс паськыд горшсӧ дорйӧ горш мортыд:

— Олӧмыд кузь, гашкӧ, быдтор на ковмывлас. Вердан йылӧмлы ӧктам. Пӧль-пӧчӧн шуысьлы чукӧртам. Кымын унджык чукӧрмас, сымын бурджык миян йылӧмлӧн олӧмыс лоӧ.

Вензьӧны панъяс, ӧлӧдӧны тунъяс:

— Оз эзысь-зарни чукӧртлыны бур олӧм вылӧ. Мывкыд-вежӧр бур олӧм вылад колӧ. Ворсысь вир-яй бур олӧм вылад колӧ. Эзысь-зарниӧн рушкуыд оз пӧт. Эзысь-зарнинад вир-яйыд оз сӧвмы. Эзысь-зарни весьтад вир-яйыд косьмӧ. Мед мича нывъяс эзысь-зарнисӧ новлӧны жыннян пыдди. Мед муса зонъясыс найӧс жолькӧдчӧм сертиыс ылісянь кылӧны. Мич вылӧ эзысь-зарниыд колӧ, дзебасын видзӧмысь чусмӧ. Эзысь-зарниыд весиг гуся дзебассяньыс морт олӧмтӧ дженьдӧдӧ».

Тадз панъяс шулісны, тадз тунъяс велӧдлісны. Эз тай пон серти сыла тшегырыс ло. Эз тай вердӧм шобді доныс быдмы ляк гыркъя чань.

Ас выяыс олӧ выль войтыр. Ассьыс горшсӧ посйӧ, ассьыс эмбурсӧ тасйӧ. Торйӧдчисны войтыръяс коми панъясысь. Кодлы нӧ колӧ быдлунъя янӧдӧмтӧ кывзыны? Кодлы нӧ колӧ асьтӧ мӧмӧтӧн аддзыны? Ӧні на сійӧ войтыръясыс лёк кывйӧн коми панъясӧс казьтывлӧны, морт виысьӧн, эмбур мырддьысьӧн коми панъясӧс шуӧны. Быттьӧ аслыныс босьтлісны панъяс озырлунсӧ, быттьӧ эз сотлыны ковтӧм шылльӧ-мылльӧсӧ, каръясыскӧд тшӧтш. Быттьӧ эз мортлы бур вылӧ мездывлыны сійӧс кӧласьӧм лӧпсьыс, колӧмсьыс-азымсьыс. Асьныс нин висьталысьясыс оз тӧдны, мыйсяма панъяс вӧлӧмаӧсь, нимтӧны найӧс коркӧ «мустӧм лопӧн», коркӧ «этш тӧдтӧм литваӧн». Бергӧдӧмаӧсь ставсӧ увлань юрӧн тӧдтӧмъяс, вежӧртӧмъяс.

Вунӧ тай бурыс мортыдлӧн ӧдйӧ, лёкыс дыр кежлӧ вежӧрад вужъясьӧ. Мый сэсся керан? Сэтшӧмӧсь нин йӧзыд: оз гӧгӧрвоны атявны *, эштывлӧны матявны.

Збыльсӧ панъяс-ӧксыяс йылысь важ йӧз со мый мойдлісны:

ВӦЙ РАККОЯ-ВЕЖӦРА ЧУДӦ-ЧУРВАА ЙЫЛЫСЬ МОЙД

— Раккой-ӧксы гӧтрасис ыджыдпырысь. Раккой-ӧксы босьтіс гӧтырсӧ ыджыд карысь. Раккой-ӧксы босьтіс гӧтырыскӧд уна эмбур.

Овмӧдчис Раккой-ӧксы Рагна ты дорӧ сюрӧсӧн. Паськӧдчис Раккой-ӧксы джуджыд Кар вылӧ ыджыдӧн. Чукӧртны кутіс овмӧссӧ, вунӧдны кутіс олӧмсӧ.

Горшасьны кутіс Раккой-ӧксы. Нартитны кутіс бур войтырсӧ. Вежа видзӧм бырис, вежӧр видзӧм вошис. Ортыс сыысь весьӧпӧрӧмӧн пышйис. Олӧмсьыс Раккой-ӧксы ортсыасис. Олӧмсьыс Раккой-ӧксы дорӧ колис.

Лябсис-норасис бур войтыр, важ войтыр Чудӧ-Чурвалы Раккой вылӧ. Чудӧ-Чурва — чуд вирысь, Чудӧ-Чурва — чуд котырысь. Чудӧ-Чурва — медыджыд пан. Чудӧ-Чурва Ен-Чурлы юрбитӧ, Чудӧ-Чурва Ен-Чурӧс вердӧ. Чудӧ-Чурва мусӧ-васӧ лунӧн вуджӧ. Чудӧ-Чурва вӧй кӧръясӧс вӧйзӧдлӧ *. Шыӧн бытшйӧдлӧ кынӧм пӧтмӧн. Ньӧвйӧн лыйлӧ котырлы вердмӧн. Уна оз босьт, этшаысь оз бергӧдчы. Асьсӧ вердӧ, войтырлы отсалӧ.

Кывсис Чудӧ-Чурвалы Раккой-ӧксылӧн выжыласьӧмыс, Раккой-ӧксылӧн горшасьӧмыс. Шемӧс усис Чудӧ-Чурва, шензис луна-воя. Муніс Чудӧ-Чурва Каръёл-ӧксыӧс, Раккой-ӧксыӧс чиршӧдлыны-янӧдны, усьпаньвыв пуксьӧдны.

Оз кывзы Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурваӧс. Олӧмсьыс вылӧ пуктӧ эмбурсӧ. Зэвтчӧ Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурва пан вылӧ. Тышӧ пырӧ Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурва панкӧд.

Ыстіс Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурва вылӧ ӧкмыс мортӧс. Шеналіс Чудӧ-Чурва Раккой-верӧтъясӧс * кикарнас. Ыстіс Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурва вылӧ куим-ӧкмыс мортӧс. Шеналіс Чудӧ-Чурва Раккой-верӧтъясӧс кок баннас. Ыстіс Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурва вылӧ ӧкмысысь-ӧкмыс мортӧс. Шеналіс Чудӧ-Чурва Раккой-верӧтъясӧс кык дорыша чернас. Раккой-ӧксы паськыд Кар йывсянь биа ньӧвйӧн шӧтіс. Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурвалысь веж юрсисӧ чишкаліс. Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурвалысь бур ёртъяссӧ дойдаліс. Раккой-ӧксы Чудӧ-Чурваӧс чорыда дӧзмӧдіс. Скӧрмис Чудӧ-Чурва, сотіс Раккойлысь Карсӧ лӧз пӧимӧдз, чилйӧдліс Раккойлысь озырлунсӧ-эмбурсӧ кыр горув, Рагна тыӧ. (Ӧні на сэн Раккойлӧн эзысь-зарниыс Рагна ты пыдӧсас шондіа лун сьӧмӧсын югъялӧ, тӧлыся вой шӧрын син вежӧ). Зырис Чудӧ-Чурва Раккойӧс Рагна ты дорысь. Чепӧсйис Раккой-ӧксы Рагна-гӧтырыскӧд. Пышйис вӧймӧм Раккой-ӧксы Нимтӧм ю катыд.

Овмӧдчис Раккой-ӧксы Нимтӧм ю бокӧ коньӧрӧн. Векньӧдчис Раккой-ӧксы гуся сён серти дзоляӧн. Войявны кутіс, дзебсясьны кутіс Раккой-ӧксы бур йӧзысь. Медся ёна Чудӧ-Чурваысь поліс-полтӧсасис *. Шуис Рагна-гӧтырыслы, муса гӧтырыслы: «Эн шыблав лӧпсӧ-ёгсӧ Нимтӧм юӧ, эн чагйы пессӧ-пусӧ Нимтӧм визулӧ, эн чилйӧдлы пывсьӧм корӧсьястӧ Нимтӧм ю шӧрӧ. Локтас Чудӧ-Чурва пан, тэнсьыд и менсьым юръяс сӧтас».

Оз кывзы муса гӧтырыс, Рагна-гӧтырыс, Раккой-ӧксыӧс, вынтӧм верӧсӧс. Эз татшӧм ӧксы сайӧ петав. Эз татшӧм ӧксыкӧд олӧмсӧ йитлы. Эз татшӧм олӧм ӧксы дорын лачаавлы. Чагйӧ Рагна-ичмоньыд пессӧ-пусӧ Нимтӧм визулӧ. Шыблалӧ лӧпсӧ-ёгсӧ Нимтӧм юӧ. Чилйӧдлӧ пывсьылӧм корӧсьяссӧ Нимтӧм ю шӧрӧ.

Нимтӧм ю вомын Чудӧ-Чурва пукалӧ. Нимтӧм ю вомӧд зарни чаг кывтӧ. Нимтӧм ю вомӧд эзысь лӧп-ёг кывтӧ. Нимтӧм ю вомӧд ыргӧн корӧсь кывтӧ.

«Аттӧ, пиӧ! Эм, тыдалӧ, Нимтӧм ю йылын выль олысьяс! Эм, тыдалӧ, Нимтӧм ю йылын выль пукалысьяс! Эм, тыдалӧ, Нимтӧм ю йылын бур йӧзысь дзебсясьысьяс! Нолтӧ, видзӧдла, мыйсяма йӧз йӧзасьны полӧ?»

Пуксис медыджыд пан Чудӧ-Чурва сиралӧм пыжӧ. Зутшнитіс Чудӧ-Чурва косьт пыдӧсӧ эзысь пелысӧн. Бузнитіс Чудӧ-Чурва джуджыд гобльӧгӧ эзысь лоптӧн. Дас кыкысь зібйыштчӧмӧн катіс Нимтӧм ю йылӧдз. Дас кыкысь сыныштчӧмӧн воис Раккой-ӧксы ӧзынӧдз. Раккой-ӧксы ӧзынын Рагна-ичмонь пукалӧ, нор сьылан сьылӧ. Раккой-ӧксы ӧзынын Рагна-ичмонь пукалӧ, Чудӧ-Чурваӧс виччысьӧ. Аддзис Рагна-ичмонь Чудӧ-Чурваӧс, нимкодьысла нимсӧ вунӧдіс. Босьтіс Рагна-ичмонь Чудӧ-Чурваӧс кык пельӧдыс, Чудӧ-Чурваӧс пӧся окаліс.

Раккой-ӧксы сёнйын вугралӧ, Раккой-ӧксы бур сёян нинӧмӧ воштӧ, Раккой-ӧксы водзӧс босьтӧм вӧталӧ. Вузаліс Раккой-ӧксыӧс бур гӧтырыс, вузаліс Раккой-ӧксыӧс муса гӧтырыс. Олӧм кутысьлӧн тай доныс абу, овмӧс ӧктысьыдлӧн доныс эмбурас. Мый Раккойлӧн вылысас пасьталӧма, сы дон и ачыс сулалӧ.

Чудӧ-Чурва дыр эз виччысь, Чудӧ-Чурва ёна эз жуйяв, Чудӧ-Чурва рушку эз гыжъяв. Раккой-ӧксылы сітан вурысас чужъяліс. Раккой-ӧксылы сьылітшуптас сеталіс. Раккой-ӧксылысь шойсӧ рака-катшалы колис. Раккой-ӧксылысь гӧтырсӧ сиралӧм ыджыд пыжас босьтіс. Рагна-ичмонь эз петитчы. Рагна-ичмонь нимкодьпырысь, кыпыдпырысь выль олӧмӧ пырис. Рагна-ичмоньлы бур верӧс, выль верӧс, ала-мывкыда верӧс сюрис. Рагна-ичмонь Чудӧ-Чурва-гӧтыр вылӧ нимсӧ вежис.

Чудӧ-Чурва вужсянь ӧти мойд колис. Раккой вужсянь мӧд мойд муніс. Кодар мойдыс веськыд, кодарыс кытшола, оз ставӧн тӧдны. Кодарыс велӧдӧ, кодарыс ылӧдӧ, оз ставӧн гӧгӧрвоны. Пана-ӧксыа оз ӧти озырлун видзны, пана-ӧксыа оз ӧти мойдӧн овны.

Лызьтуйыд — гозъя, катша коктуй — розъя. Мича пожӧма чугйын, он кӧ пагав дзугйын.

Тадз нин медыджыд коми пан Чудӧ-Чурва шулывліс. Тадз нин медыджыд коми пан Чудӧ-Чурва гаравліс.

ВӦЙМӦМ КОМИЯС

Сӧмын тай эз быд раккой вылӧ чудӧ-чурваыд сюр. Эновтчисны комияс овмӧс чӧжысьясӧс бур олӧмӧ пыртӧмысь. Вежӧр кӧ мортлӧн синма-пельӧдыс оз сод, пукаланінсяньыс этша нин содтан. Асыввыв вешйисны комияс каръёлысь, рочысь. Торйӧдчисны комияс весьысь, войтьысь. Ылыстчисны комияс шомысь, лопысь. Мозын кузя, Эжва кузя катісны. Йӧгра-яран дорӧ сибӧдчисны. Ханті-маньсі дорӧ матыстчисны. Олӧм видзны, олӧм кутны. Йӧз синмысь бокын Чур видзны, мед йӧз син водзын этшаджык чурвидзны.

Чудӧ-Чурва комиӧс йӧгра-яранкӧд йитіс. Чудӧ-Чурва комиӧс комикӧд йитіс. Выль воысьяс важ ног на Комдорӧн ассьыныс мусӧ шуисны. Комдорӧн на олан мусӧ нимӧдісны. Камва пӧлӧн олысьяс Коммуӧн ассьыныс мусӧ шуисны. Коммуӧн олан мусӧ нимӧдісны. Войвылын — Комдор, лунвылын — Комму. Сідз олісны комияс кык муӧн, кык бордйӧн нэмыс. Дыр олісны, олӧм кутісны, зарни кутшӧн лэбалісны, сьӧд кырнышӧн вӧралісны, еджыд каляӧн чериалісны.

Олӧм кутны абу олӧм вуджны. Олӧм вуджысьыд сьӧдас тільсьӧ, сьӧд удж песӧ, вердчӧ-быдтысьӧ, вир-яйсӧ быдтаснас кад пыр вуджӧдӧ, сідз сэсся кывтӧм пемӧсӧн пемыдас помасьӧ. Вуджас, мӧдарас виччысьӧ гуа-горт, виччысьӧ шойна орд.

Олӧм кутысьыд тайӧн оз пӧт: ассьыс олӧмсӧ олӧ, содтӧмӧн йӧзлы сетӧ. Мортсянь мортӧ тай содӧ. Содтӧд вылӧ содтӧд. Сод вылӧ сод. Сідз вӧляникысь сэсся содтысьӧ Ен содыд. Кыптӧ мортыд вир-яйсьыс вылӧ, кыптӧ ловнас-ортнас Енэжӧдз. Сӧмын отсӧг колӧ олӧм кутысьлы ортсысянь-орччасянь. Отсӧгсӧ морт босьтӧ олӧм кутысь енъяссянь, мыджсьӧ морт олӧм пыкысь ёртъяс вылӧ.

Коми мортлӧн енмыс уна. Коми мортлӧн енмыс лыдтӧм. Быдтор вылӧ аслас ен. Быдлаын аслас видзысь. Му пуктысь Енэж-Ен. Би пестысь Гым-Чард. Би видзысь Шонді-Ныв. Лов сетысь Войпель-Зон. Ен-Чура — Муса-Муа. Тыра-Тора. Дара-Дора. Кылдысь-Вордыся—Му-Кутыся. Ва-Куля—Вӧр-Пеля. Чука-Чоя. Зараня-Чераня. Налӧн ина-арта зарни нывъяс, эзысь пиян...

Кок подйысь улӧ сэсся ог нин лэччӧй. Горувсасӧ вой улӧ ог нин казьтывлӧй-кодралӧй. Синсайсасӧ вой улӧ ог нин вошйӧдӧй-чуксалӧй.

Важъя комияс эськӧ ставсӧ лыддьӧдлывлісны. Важъя комияслӧн эськӧ ставлы ним сюрліс. Чудӧ-Чурва быд енкӧд синмасьліс. Чудӧ-Чурва быд енлы ас мортӧн вӧлі. Чудӧ-Чурваӧс быд ен пыдди пуктіс. Чудӧ-Чурва быд енмӧс вежа видзис.

Миян сы вылӧ сям оз тырмы. Миян сы вылӧ вежӧр оз судзсьы. Комдора-Коммуа костас ыджыд тув пырис. Комдора-Коммуасӧ рӧчаліс-торйӧдіс. Бордъясыс эськӧ колисны комияслӧн, сӧмын борд костсьыс зарни кутшыс бырис. Зараньсӧ дзеблавны ковмис. Чераньсӧ гуавны ковмис.

— Вӧлі Зарань, Кылдысь-Вордысь * инь. Вӧлі Черань, Мыждысь-Ёрысь инь. Нэмыс вӧліны, комиясӧдз на.

Зарань — веж зарни юрсиа, нюмсера паръя. Черань — сімсьӧд юра, зумыш вомдора.

Зарань — олӧм панысь, ловби сетысь. Черань — олӧм помалысь, ловру босьтысь. Чойяс найӧ. Чужӧм вылас весиг ӧткодь мичаӧсь. Мыгӧрнас весиг ӧткодь шыльыдӧсь.

Зарань выліті ветлӧ, бур олысьӧс чужтӧ-кылдӧ. Зарань быдӧнлы бур олӧм вордӧ. Олӧй пӧ, менам быдтасъяс, зарни мус улын видзӧмторъяс!

Черань уліті ветлӧ, лёка олысьӧс мыждӧ-чергӧдӧ. Черань быдӧнӧс лёк олӧмысь ёрӧ. Бырӧй пӧ, синмӧн аддзытӧмторъяс, няйтысь лэптӧмторъяс!

Вунӧдны кутісны йӧзыд Зараня-Чераняӧс. Бурлань йӧз оз сетчы, лёкысь оз ӧтдортчы. Гаж оз корсь, мыжысь оз пов.

Шуисны важ тӧдысьяс дзеблыны найӧс дженьыд мывкыдаясысь, кузь киаясысь. Шуисны важ тӧдысьяс саймовтлыны найӧс вежӧр куштысьясысь, рушку тыртысьясысь. Шуисны важ тӧдысьяс вӧчны ловъя аканьясӧс, висьтасьысь-видзысьясӧс.

Куим Зараньӧс кисьтісны веж зарниысь. Мый Морт йылысь бурсӧ тӧдісны, дзебисны ӧти Зараньӧ. Мый Му йылысь бурсӧ тӧдісны, дзебисны мӧд Зараньӧ. Мый Енэж йылысь тӧдісны, дзебисны коймӧд Зараньӧ.

Вит Чераньӧс дорисны сьӧд кӧртысь. Мый морт йылысь лёксӧ тӧдісны, дзебисны вит Чераньӧ. Сир-Шог. Мыж-Висьӧм. Веж-Лӧг. Тыш-Кось. Кулӧм-Пыдӧс. Сэтшӧм нимъясӧн лэдзисны му вывті ветлыны.

Быд Акань дорӧ орта войтыр индӧма. Быд Аканькӧд орта войтыр йитчӧма. Быд Аканьӧс чуд войтыр лелькуйтӧ.

Зараньяс юяс пӧлӧн ветлӧны. Зараньяс юяс дорысь оз вешйыны. Зараньяслы кысьӧм юыс тырмӧ. Видзӧны найӧс видзысьяс. Посйӧны найӧс посйысьяс. Дорйӧны найӧс дорйысьяс.

Чераньяс ва дорӧ оз лэччыны. Чераньяс косӧд ветлӧны. Чераньяслы паськыд муыс тырмӧ. Видзӧны найӧс видзысьяс. Посйӧны найӧс посйысьяс. Дорйӧны найӧс дорйысьяс.

Эн корсь найӧс, пеж морт. Эн корсь найӧс, вежа морт. Оз сюрны бур мортлы-ӧ, лёк мортлы-ӧ весиг ёна корсьӧмӧн. Оз сюрны бур мортлы-ӧ, лёк мортлы-ӧ весиг кузя вӧтлысьӧмӧн.

Кад воас, асьныс петасны. Кад воас, асьныс мыччысясны. Чудӧ-Чурва панлӧн пияныс войвывса Зараньӧс ваясны. Рагна-ичмоньлӧн нывъясыс войвывса Зараньӧс йӧзаласны.

Сӧмын тай мортыд бурлань оз вежсьы. Сӧмын тай мортӧс лёклань кыскӧ. Оз на талун пет зарни сьӧлӧма шурыд Зарань. Оз на талун мыччысь кӧрт киа чорыд Черань. Ӧнія йӧзлӧн синмыс Зараньлӧн син ёран югӧрысь чегас. Ӧнія йӧзлӧн пельыс Чераньлӧн пель ёран юргӧмысь потас. Жебӧсь ӧнія йӧзыд. Нярӧсь-колысьӧсь, горшӧсь-полысьӧсь, йӧз олӧмӧн олысьӧсь.

Ӧні ӧти енлы, овтӧм керкаысь вайӧм йӧз енлы юрбитам, дай сійӧс на ог бура тӧдӧй. Ӧти енмӧс, изъя муысь вайӧм йӧз енмӧс ог вежа видзӧй. Йӧз ылӧдчӧм кывзам, сьӧлӧм шӧпкӧмлы ог эскӧй. Олӧм коляссӧ корсям, олӧм сюрӧссӧ эновтім. Сьӧд юра йӧз енмыскӧд сёрнитны ог кужӧй. Кывсӧ сылысь ог тӧдӧй. Воссьынысӧ сылы ог вермӧй. Сой кыза сисьяс сотам-буралам. Рӧчалӧм кывйӧн (кужам-ог кужӧй) варгам-муралам.

Мортысь мортӧс ог аддзӧй. Ёртысь ёртӧс ог кылӧй. Некор морт вылас видзӧдлынысӧ. Каръёвтчим-рӧчмим. Карсялім-рочмим. Эмбур куралам, йӧз ныр улысь нетшкам. Сӧмын тай йӧз ныр увсьыд куш мыльӧсыс сюрӧ. Номыр кокалысь уна, юсьбӧж кунӧрӧн лэбалысь эз коль.

Овны ог кӧсйӧй. Овмӧдчыны дыш. Олӧм вуджассӧ миянлы ӧдйӧджык колӧ вуджны. Мӧдарас миянлы колӧ ӧдйӧджык воӧдчыны. Тэрмасям гуӧ-гортйӧ, шойна ордӧ. Быттьӧ лӧз нойӧн сэтчӧ туйсӧ вольсалӧма. Быттьӧ ньыв лыскӧн сэтчӧ туйсӧ чышкӧма.

Аттӧ, комияс, комияс... Та вылӧ ӧмӧй чужлім? Та понда ӧмӧй миянлы пӧль-пӧч вир-яйсӧ нэмъяс пыр вуджӧдісны? Та вылӧ лачаӧн ӧмӧй Чудӧ-Чурва коми Енъяссӧ вердліс, лов сетліс, ышӧдліс? Рӧч вӧлі, сӧмын тай рӧчыс паськаліс, асьным дзоляник рӧч вылӧ колим. Діалісны миянӧс дзоля діяс вылӧ, юклісны комиӧс сартас пескӧс моз сартасъяс вылӧ. Та йылысь Чудӧ-Чурва на ӧлӧдліс. Та йылысь Чудӧ-Чурва на мойд висьтавліс:

— Енма-Муа войтыръясӧс чужтісны. Енма-Муа войтыръясӧс вӧчисны. Омӧль на гӧгӧр гартласис, Омӧль на гӧгӧр тшыкӧдчис. Коді тай кылдыны-вӧчны оз вермы, дась вӧчӧмсӧ керӧ-тшыкӧдӧ.

Медводз артмисны сьӧд йӧз, пемыдын вӧчӧмъяс, бипур дорын вӧчӧмъяс. Омӧль найӧс шомӧн-саӧн, пӧимӧн-ӧгырӧн сузляліс. Омӧль найӧс Енлӧн бипур дорын пуртікаліс.

Аддзис асывнас Ен, мый артмӧма, ёрис артмӧмторсӧ, Омӧльӧн тшыкӧдӧмторсӧ. Ёрис Омӧльӧс, артмӧм йӧзлы енмӧн сійӧс индіс. Ёрӧм-енаӧн сьӧд йӧзӧс шуис, лунвылӧ шыбитіс.

Виж сёйысь Енма-Муа йӧзӧс вӧчисны, лэбулӧ косьтыны пуктісны. Омӧль локтіс, виж йӧзлы юрас тапйӧдліс. Виж йӧз куньтыра синмаӧсь, латшкӧсӧсь лоины.

Аддзис асывнас Ен, мый артмӧма, ёрис артмӧмторсӧ, Омӧльӧн киалӧмсӧ. Омӧль ки тай тшыкӧдӧма-киалӧма! Ки-тайӧн виж йӧзӧс шуис, асыввылӧ шыбитіс.

Кылдісны Енма-Муа рочьясӧс. Омӧль на гӧгӧр гартласис, Омӧль на дорын тшыкӧдчис. Вӧчисны Енма-Муа содзтыр рочӧс. Омӧль войбыдӧн дас сюрсӧдз лыдсӧ содтіс-пӧляліс.

Аддзис асывнас Ен: му пасьта роч жуӧ, бергӧдчыны некӧн. Дӧзмис Омӧль вылӧ Ен, став рочсӧ кодзувкотӧ пӧртіс, лыда-лыдаӧс колис. Эз кӧ кодзувкотас рочӧс пӧртны, ӧні йӧз юр вывті эськӧ ветлісны куим пӧвстӧн.

Вӧчисны Енма-Муа уна пӧлӧс войтырӧс, бур войтырӧс. Вӧчисны Енма-Муа быдсяма войтырӧс, бур войтырӧс. Разӧдісны му пасьта бур кӧйдыс моз, бур олӧм вылӧ. Сӧмын тай оз тӧрны войтыръясыс му вылас. Сӧмын тай дзескӧдчӧны да дзескӧдӧны ӧта-мӧдсӧ. Бур олӧмсӧ бокысь корсьӧны, бур олӧмсӧ йӧзлысь аддзӧны. Оз гӧгӧрвоны, мый олӧмыс ставныслӧн ас саяс.

Комиӧс дырӧн-регыдӧн Комдорысь зырасны, зырӧмъясӧн вӧчасны. Комиӧс дырӧн-регыдӧн Коммуысь пӧрӧдасны, пӧрӧмъясӧн керасны. Сэтысянь зыранаӧн шуны кутасны. Ковтӧм зырымӧн Из бердӧ сульзясны. Сэтысянь пӧрӧмаӧн шуасны. Сивнырӧн пӧрӧдӧм вӧр моз Из бердӧ пӧрӧдасны.

Тадз Чудӧ-Чурва пӧрысьладорыс висьтавліс. Тадз Чудӧ-Чурва жугыльтчӧмӧн мойдліс.

Зырисны тай. Зыртісны. Зыранаӧн вӧчисны. Сӧмын коді мыжаыс таысь? Некодӧс мыжавны. Код вылӧ ыстысьны? Некод вылӧ ыстысьны.

Олӧм кутысь панъяснымӧс кык пӧръя вузалім. Олӧм видзысь тунъяснымӧс сизимсё во чӧж бырӧдім. Олӧм олыссянь чужанінын палюрӧдз усим. Шулісны эськӧ важ йӧз:

«Кымӧс вылад ёсьӧн кӧ пыридз кутны верман, верман палюравны. Чаль гыж йылад кӧ йи вылын сулавны верман, верман палюравны». Дыр-ӧ на пыридзсӧ йӧз серам вылӧ, йӧз теш вылӧ кымӧс йылад кутан, коми морт, бур морт? Дыр-ӧ на чаль гыж йылад чеччалігад сюрсатӧ жуглан, коми морт, бур морт? Кокыд мый вылӧ колӧ, тӧд вылад уськӧд. Кымӧсыд мый вылӧ колӧ, бура казьтышт.

Пань тыр рок вылӧ гортад кывйӧ шедтӧмӧс лэдзин, ачыд пон чомйӧ овмӧдчин. Сюрнянь кӧрыш вылӧ вузалӧм йӧрад чепйыв понйӧ пӧрин. Олӧм видзыссянь йӧз овмӧс видзысьӧдз усин. Ковтӧм лоин, йӧр сайӧ шыбитан туйӧ. Морт-ӧ тэ? Ог нин тӧд... Коми-ӧ тэ? Ог нин тӧд...

Менӧ кывзы. Ме тэнад медбӧръя лов пыкӧдыд.

Менӧ кывзы. Ме тэнад медбӧръя сьылысьыд.

Менӧ кывзы. Ме тэнад медбӧръя оллялысьыд.

Оз казяв коми морт, бур морт менсьым пыксьӧмӧс. Оз кыв коми морт, бур морт менсьым горалӧмӧс. Оз вежӧрт коми морт, бур морт менсьым лӧвтӧмӧс. Коли коми кадыс. Коли панъяслӧн ыджыд нимыс. Коли тунъяслӧн ыджыд выныс. Вунӧдісны менӧ, важ сьылысьӧс, олӧм видзысьӧс, олан вуджӧрӧс. Орталісны ловъявылысь... Ортӧн ветлыны сӧмын колис, ассьым ортӧс видзны...

Тайӧс аддзывліс Чудӧ-Чурва нэмъяс сайын. Тадз висьтасьліс Чудӧ-Чурва Комдорсалы. Тадз велӧдліс Чудӧ-Чурва Коммусаӧс. Сӧмын тай ачыс куш мойдын коли. Сӧмын тай ассьыс бур нимсӧ дорйыны эз куж. Йӧз муын нимсӧ сылысь важ ротӧс моз летӧны, киссьӧм бон моз бонйӧны. Комияс Чудӧ-Чурваӧс оз нин казьтывлыны. Комияс Чудӧ-Чурваӧс оз нин нимӧдны. Вушйӧма сылӧн бур нимыс коми вежӧрысь, зыртсьӧма сылӧн вежа нимыс коми вежӧрысь.

ВӦЙПӦМ ОРТ-ВИДЗЫСЬ

«Бур вӧлі пыжӧй, вӧлі ӧзын...»,

Мый морыс ковмис меным йӧзын?

Лаз зептӧ мудӧд шудӧс босьті,

Вель ыджыд ноп тыр сюрнянь косьті.

Ас йӧзлы корсьны петі гортысь

Выль шемӧс му. Ме, ӧтка корсьысь,

Кузь туйӧ вӧрзи шыӧн-пуртӧн...

Дзик весьӧн лоис мусӧ куртӧм.

Ме вуджи юяс, изъяс, эрдъяс,

Бур муыс-ваыс менӧ вердліс.

Мойдвывса му тай эз ло воча,

Мед вӧлі сьӧдъяс пӧвстын, рочын,

Мед сюрліс би пыр, ва пыр вуджны,

Мед соскӧс уна пӧръя пуджлі.

Кор вынӧн венлі, письтлі гусьӧн,

Кор муныштавлі лӧз ной кузя.

Скӧр гундырлилысь юръяс сӧтлі,

Мед сылысь зарни нопъям лӧдны,

Медмича нывъяс-аньяс бокӧ,

Дерт, нёровтчывлі... (бур-ӧ, лёк-ӧ?)

Зэв кыпыд, гора сьылан сьывліс

Ме йылысь нэмӧвӧйся сьылысь.

Пыр гаравлісны шогӧн-гажӧн...

Тшук ставыс кольӧма тай важӧ.

Кор куліс сёӧд дзормӧм сьылысь,

Сэк войтыр вунӧдіс ме йылысь...

Мый корси кӧнкӧ бокын, йӧзын?

Бур вӧлі пыжӧй, вӧлі ӧзын,

Ён керка — куд кодь, кыркӧтш йылын...

Бур пыжӧй сісьмис ӧзын вылын,

Сьӧд вӧвдом-сюръя воймис-пӧрис,

Дзуг раскӧн вежсис пожӧм вӧрыс.

Выль войтыр менӧ оз нин сьылӧд,

Дыр корсян муӧй воши ылӧ.

ПАН ТУЙ

(Кодлы висьт, кодлы мойд)

ПАНПИЯНЛЫ бурсиӧмӧн,

ПАНПИЯНЛЫ водзӧс вештӧмӧн,

ПАНПИЯНЛЫ кузь нэм сызьӧмӧн.

«Эсче тай, тӧд нин, Из саяд Изьва комиыд вуджасныс да ӧстякъяс САРАНӦН шуасны. А вӧлэма нин САРАН рӧдыс эстэн, ӧстяк рӧд. Тӧд нин, важен вуджлэмаэсь зыранаыс, дашке, Ермакедзыс на. Эся коми да ӧстяк соровтчасныс да САРАН ЁХ рӧд лоас, коми-ӧстяк рӧд. Ныа изьватас комисьыд янаса, тӧд нин, мӧдджык комияс вӧвлӧмаӧсь».

(Обса коми)

«Ме нэм чӧж туяла Сибырса войтырӧс, да нэм чӧж чуймала: тіян комиечьясыд Сибыр пасьтала кӧйдыссӧ кӧдзӧмаӧсь. Став Сибырсӧ талялӧмаӧсь».

(Карабулгар)

ПАНСЯН КЫВ

Став кывйыс менам висьтын коми. Эн джӧмды, бур морт, коми морт. Коді коми кыв тӧдӧ, сійӧ — тӧдысь. Быд кыв — кӧв. Кутшӧм кывйӧ джӧмдан, сэн — гӧрӧд. Тэрмасьтӧг лыддьы. Вежӧрӧн лыддьы. Кыв восьтан — гӧрӧд разян, вежӧр содтан.

Вӧтын олан, вӧт бӧрся вӧтчан — вемӧсысь пышъян. Вемӧсын олан, сӧмын вемӧс бӧрся вӧтчан — олӧмысь пышъян. Вӧтӧ, вемӧсӧ кыкнан кинад кутчысь. Вӧта-вемӧса — кык сермӧд кӧв. Шуйга кинад ӧтарас кутчысян, вӧтӧ олӧмтӧ бергӧдан. Веськыд кинад мӧдарас кутчысян, вемӧсӧ олӧмтӧ пыртан. На отсӧгӧн олӧм нырсӧ кут, бур морт, коми морт. Сермӧд шӧрас — вӧв вӧтлан сюмыс. Помас — гӧрӧд. Быдӧнлӧн ас весьтӧн весьталӧма вежӧр-сюмысыс. Быдӧнлӧн вӧв сертиыс лӧсьӧдӧма. Кодлӧн кузьджык, кодлӧн дженьыдджык. Вежӧр-сюмыснад олӧмтӧ водзӧ вӧтлы. Сӧмын эн вывтіась. Олӧмыс тай ачыс мунӧ. Олӧмыс тай ачыс тӧдӧ.

Эн тэрмась гижӧдӧс ӧдйӧджык эштӧдны. Эн тэрмась гижӧдӧс бокӧ шыбитны. Эн тэрмась менӧ вӧйпны гудыр кывйысь. Кыв менам уна сюрс нэма. Кыв менам Коми. Эн менсьым гудырӧс корсь. Ме Ачым ас пытшкын гудрася. Ме Ачым ас пытшкысь чукӧрта. Тэ Пантӧ Ас пытшсьыд корсь. Он кӧ аддзы, сідзкӧ тэнад Паныд Из сайӧ, Пелымсянь Конда вылӧ, Кондасянь Ыджыд Атлымӧ * мунӧма, бӧрсӧ абу на волӧма. Чуксав, кор. Чукӧрт, корсь. Коркӧ паныд воас, он кӧ сюмыс-кӧвтӧ орӧд, он кӧ кывтӧм пемӧсӧ уськӧдчы.

ПАНАС

Пемыд пемӧсӧн * пемыд пемлӧсын пансис Панпи.

Энь сьӧлӧмувса шоныд сэрӧгын зарни ёкмыльӧн муткыльтчис-турыштчис.

Энь вир-яйыскӧд айыслӧн сӧзыс-лолыс сӧльнитчис-йитчис. Мырдвиж юра горадзулльӧн гӧрддзасис Панпи гӧрӧд.

Ая-эня муслунысь зарни мус улын пансис выль лов. Мортъяммис пемыд омлаын.

Сизим нелямына лун вежӧдліс Пармасӧ дон бандзиба Шонді-Зарань. Яран, Печера, Маньсі войтырӧн тасалӧм Из сайысь асылын быйкнитліс Енэжӧ, рытгорув Весь муӧ пӧрліс, эновтліс Панвужӧс посйӧм-видзӧмсӧ дона вокыслы, Тӧлысь-Войпельлы.

Эзысь Тӧлысь-Войпель ӧкмысысь чужліс, сэсся воймывліс-чинліс. Ӧкмыс тӧлысь чӧж ӧкмис, пемӧсысь вемӧсӧ пӧртсис Панпи. Айлӧн-эньлӧн вужъясысь Панпилӧн орд-йитӧд содтысис-кысис.

Чудъялан чудйӧн Панпи быйкнитіс энь пытшкысь ортсӧ. Горӧдчис-чукӧстчис, шемӧстіс гортсасӧ, вӧрсӧ. Серӧктіс гораа Панпи, сэсся нин дівӧстіс-бӧрддзис.

Нюммуніс Зарань, вашмуніс сярвидзысь ёльяснас-юяснас Муса-Му, серӧктіс-гытшнитіс гылыда Парма. Мыйлакӧ ышловзис шогакодь Вӧр-Ва. Нурбыльтіс ныр улас жугыля Сибыр-Из. Аддзисны-ӧ Панпилысь туйсӧ-туйпомсӧ, ыдждывлӧм-чинлӧмсӧ, майбырмӧм-коньӧрмӧмсӧ, шудсӧ-шогсӧ?

Эн пов, Панпи, эн личӧдчы, Панбыдтас! Олӧмыд сӧмын на дзирдыштіс.

Енэж-Ен — юрйылын! Омӧльяс — кок подлӧсын! Ов, эн пов, муса пи.

Гӧг сюрӧс кӧрталісны ичӧт нима Панпилысь ыджыд Ен нимӧн. Гӧрӧдӧн гӧрддзалісны гӧг сюрӧссӧ нэмӧн разьсьытӧм вылӧ. Гӧг гӧрӧд-сюрӧснас йитісны ичӧт нима Панпиӧс олӧм видзысьяскӧд.

Энь дӧрӧмсӧ Панпилысь дзебисны гуся нимӧн гид пельӧсӧ, Гидай-Гидань ыджыд нимӧн.

Пӧсь пывсянын ичӧт нима Панпиӧс корӧсялісны веж небыд корӧсьӧн Горай-Горань паськыд нимӧн.

Шоныд пакула ваын мыськисны куим ӧкмысысь дзоля пузчужӧмӧс. Шоныд пакула ваӧн пожъялісны быд юрси сі, быд йӧзви тшуп, быд лытор-сьӧмтор.

Айлӧн шабді йӧрдӧсысь * шӧрыштӧм рузумӧ табисны-дорисны топыда. Мед водза-водз оз паськав ӧтарӧ-мӧдарӧ. Мед чужӧмӧн тшӧтш оз сявкмун сэтчӧ-татчӧ. Мед рузумас ки-коксӧ бура топӧдас-кылас. Кок — кык, ки — кык. Ӧтарас — юр, мӧдарас — вужтор. Кынӧм шӧрын — гӧг. Вир-яй шӧрын — сьӧлӧм.

Кывзы чӧсӧдысь-ёнтысь гӧгтӧ. Вундісны-орӧдісны энь вир-яй дорсьыд. Ёнтӧ на дойыс. Сӧмын тай тэ ӧні Ачыд нин! Сӧмын сюрӧс йитӧдтӧ эн орӧд. Аяд-эняд кутчысь. Кывзы сьӧлӧм тіпкӧмтӧ, зарни ёкмыль! Сэн шӧрыс. Сэн сьӧвмӧсыс. Сэтысянь олӧм сюрӧсыс.

Дзурыд кыдз пу лайкана коз пу потанӧ Панпилы тэчисны чирсӧм трӧпӧк кыдз, вольсалісны небыд рузумъяс. Потшисны потан дас кык ёсьӧн. Вомидзысь-тшыкӧмысь вуджӧръясӧн. Коми мортлӧн медводдза посйысян-тасасянторъясӧн, медбӧръя посйысян-тасасянторъясӧн. Эньсянь-пӧчсянь вичмисны протож *, кысян ем, чӧрс, шыран, тусяпу жель, лы письтӧг *. Айсянь-пӧльсянь вичмисны емдон пурт, чукри-пурт *, лы тшакыля дзурыд пырньӧв *, кульчуньысь нӧйтӧм ньӧв йыв, емдонысь дорӧм шы йыв, ыргӧнысь кисьтӧм пель гудъян.

Пиньсявтӧдз-гыжсявтӧдз видзасны кагаӧс дас кык ёсь омӧльысь-вомидзысь, висьӧмысь-урӧсысь, сьӧд синмысь-пеж кывйысь. Водзӧ на ковмасны. Олӧмыд помтӧм.

Вежай-вежань вайисны шӧрт пасма. Мед нэмыс Панпилӧн шӧрт кузя кыссяс. Мед весьтӧн он весьтав, сывйӧн он сывъяв, быдсӧн он быдмав.

Потан юрладорас шонді гижтісны-сёртісны. Читкыль вожа кыдз весьтын гӧрдӧн ломалӧ. Кок подлӧсас тӧлысь гижтісны-сёртісны. Лапъя пашкыр коз весьтын еджыдӧн югъялӧ.

Енъяс — ки вылад! Вӧт-вуджӧр — вежӧрад! Быдмы-сӧвмы, дона пи.

ПАН ШЕГ

Рӧм пештана бордъясӧн шевкнитчӧм Енэжын ворсӧны Комилӧн енъяс. Шмонитӧны-пӧнсьӧны, ёрччӧны-понъясьӧны, шегъясьӧны-панъясьӧны.

Шегъясьӧны енъяс. Мыш. Гатш. Гу-Гӧп. Пуклӧс-Джек. Мый вылӧ шег усьӧ, сійӧ пуд мортлы лоӧ. Сы серти воськовтны колӧ. Сы серти олантуй лӧсьӧдны.

Мортыд ыж шег моз шуда-шога костын нӧйтчӧ. Олігас майбырӧн оз ло. Олігас коньӧрӧ дзикӧдз оз лэдзчысь. Майбырыс — мӧдаръюгыдын лэбалӧ, коньӧрыс ваын олӧ, дзик пыдӧсас. Лёка олысь из моз вӧйӧ сир гуӧ, сотчӧ ыж шег ыдждаӧдз, сэсся бырӧ чис ни бус, коньӧрыд. Лов серти олысь ортӧдз воӧ. Бордсялӧ, паськыда паськӧдчӧ, майбырӧй, вылӧ кыпӧдчӧ.

Сӧмын сійӧ му талян туй помас нин. Кор олӧм юыс Вой Саридзӧ усьӧ, визула ӧдӧбнас гыалысь нэмӧвӧйся вӧтас бурскысьӧ, мед сыкӧд сорлавны ловвасӧ ассьыс.

Олігас мортыд олӧм ю йирсьыс, пыдӧстӧм гобльӧгысь изан турун корсьӧ, ва веркӧсысь йиджан енъюгыд аддзӧ. Нюйтӧдз сунсьывлӧ, Шонділань чеччыштлӧ. Быд лэччиг-лэптысиг тӧдысьджык-кужысьджык лоӧ. Оз, дерт, быдӧн веркӧсӧ кыпты, оз быдӧн сунсьыны вермы.

Панпи, Панвуж, Панбыдтас, эн вунӧд, мый Тун ним оз быдӧнлы сюр, Камӧн оз быдӧн ло, Пан вез * оз ставыслы сетсьы. Вылӧ кыптін, эн вунӧд — шег пыдӧсыд гӧпта. Боквыв шыбӧлитіс-шыбитіс, тӧд — мӧдарас тэныд Сар пуклӧс, Сар джек выйим. Сӧмын веськыдвыв сетчы, эн шуйгавыв. Сэки ставсӧ судзӧдан, ставсӧ аддзан. Эн повзьы. Эн дышӧдчы. Усин кӧ, эм нин кытчӧ кыпӧдчыны. Лэбзин кӧ, эн вунӧд, вужйыд тэнад Мусянь быдмӧ. Шӧрвизяс кутчысь. Сюрӧс визувсӧ корсь. Гудырӧ эн пыр. Ляк баддьӧ эн сюйсьы.

Кулӧмаыд гатш куйлӧ, улісянь енэжӧ видзӧдӧ. Ловъяыд Енлань мышкӧн тільсьӧ, Муса-Мулань чужӧмӧн. Вылісянь увлань му вылӧ дзоргӧ. Ловъяыд сӧмын мудз веськӧдігас, сюрса нюжӧдігас шондіа енсӧ аддзывлӧ. Ловъялӧн удж эм, мог эм, шуд эм, шог эм. Кулӧмалӧн — удж ни мог, шуд ни шог.

Шегъясьӧны енъяс, шегъясьӧны йӧз. Коми войтыр шегнас шогсӧ шудкӧд йитӧ.

Шогыс личкӧ-кусыньтӧ, Шудыс веськӧдӧ-кыпӧдӧ. Панпиӧс эньыс корӧсялӧ нелямын лун. Лелькуйтӧ небыд кыдз пу корйӧн: «Шогыс-лёкыс — увлань, Шудыс-бурыс — вывлань!»

Коми войтыр шегъясьӧ, ворсӧмнас мынтӧдчӧ шогсьыс, шудсьыс. Коми войтыр тӧдӧ: оз позь шоглы сетчыны, оз позь шуд бӧрся вӧтчыны. Шоглы сетчан — сир гуӧ вӧян. Шуд бӧрся вӧтчан — олӧмыд бӧрӧ кольӧ. Быдӧнлӧн аслас туй, аслас сям, аслас сьӧлӧм вуж. Сы вӧсна ошкывлӧны бур мортӧс: морттуя пӧ, сяма пӧ, сьӧлӧма пӧ.

Ёна полӧны Комияс вомдзалӧмысь, омӧльтӧмысь. Быдӧн олӧ лов серти, сьӧлӧм серти, быдӧнлӧн сьӧлӧмыс олӧм шӧрас. Морт мортӧс оз сайӧд, морт мортӧс оз бордйы. Быдӧнлӧн олӧмыс дзик аслас, некод некодкӧд оз панйысь. Некод некод водзын оз камав. Тайӧ ӧні нин омӧль олӧмыс пуксис, коркӧ вӧлі со кыдзи.

ПАНАС МОЙД

ПАНПИЯН шуӧ:

Муса-Муа-Ен-Чура ӧта-мӧдсӧ ёна радейтісны, чужтісны пи, ним сылы сетісны Зэв. Мича Зэвыс вӧлі, зэв ён Зэвыс вӧлі, зэв зумыд сійӧ вӧлі. Некод сы дорын мӧд сэтшӧм абу. Дзик ӧтнасӧн лои.

Пондісны йӧз бертчыны-вермасьны, кодлы медся матысӧн лоны Зэв дорас. Ставыс кутісны бӧрйыны медся мичаяссӧ, медся ёнъяссӧ. Эз тӧдлыны, кыдзи йӧзыс юксисны ёна-омӧляяс вылӧ. Омӧльджыкӧс синнаныс эз аддзыны, сы вӧсна эз тӧдлыны, кыдзи омӧльсяньыс Омӧль чужи. Омӧльыс омӧльсьыс на омӧль. Зэва-Омӧля кыкӧн кутісны йӧзсӧ юкны. Сӧмын тай йӧзтӧ юкны — олӧм помавны. Омӧльыс овнысӧ оз кӧсйы, Зэвлань нырччысь ас туй вунӧдӧ, бертчӧ-вермасьӧ, овнысӧ сылы некор. Куш тыш-кось. Сэксянь Комияс шуӧны, кор морт скӧрмӧ, кор мырдӧн тышӧ пырӧ: «Эн зэвтчы! Лӧньышт!» Сэксянь Комияс вӧйпсьысьӧс вомалӧны: «Эн омӧльт мортсӧ! Нинӧмӧн мукӧдысь абу лёк: синма-пеля, киа-кока».

Сійӧ кадсьыс мойд коли.

Сэтшӧм-татшӧм гӧтрасьны вӧлі кӧсйӧ, Медся-мичасӧ гӧтыр туйӧ босьтны. Аддзис, видзӧдтӧ!

Медся-мичаыс сылы сідзи шуис: «Тэ, Сэтшӧм-татшӧм, вӧч меным медся мича керка. Ме, Медся-мича, тэкӧд, Сэтшӧм-татшӧмкӧд, медся мича керкаын овмӧдча».

Пондіс Сэтшӧм-татшӧм кер корсьны медся мича керка вылӧ. Ветлӧдлӧ вӧрӧдыс, быд пу тотшкӧдӧ, корсьысьӧ, медся мича кер вылӧ, медся мича керка вӧчны.

Пӧрысь йӧз ловъя юрӧн тайӧс оз нин гаравны. Сэтшӧм-татшӧмыс олӧмас воши.

Коми йӧз сідзи шуӧны: «Эм вылі, эм улі, эм водз, эм мыш, эм тан, эм сэн. Быдӧнлы олӧмыс сідзи юкӧма, быд мортлы ас сертиыс колӧ овны. Оз ков вылӧ каттьысьны — олӧмыс улӧ кольӧ. Оз ков усьны — олӧмыс орӧ.

Мортыс пыр тан. Мортыс абу сэн. Сы понда айыс-эньыс ныв-писӧ пыртӧны вежӧрӧ, пыртӧны весьшӧрӧ, кӧні сьӧлӧмыс, кӧні сямыс».

Вежӧрӧ-весьшӧрӧ пыртісны Панпиӧс тшӧтш.

Вежӧрӧн ов, Весьӧ эн пӧр, Панпи, Панбыдтас, Панвердас!

ПАНТУЙ ПАНАС

Панпиӧс ая-эня быдтісны эз майбырӧн, эз коньӧрӧн. Шогысь видзисны, шудысь эз орӧдны.

Пиньяс мыччысисны. Вежай пинь дӧрӧм пасьтӧдіс. Еджыд сӧдз шабді йӧрдӧсӧн йӧрдӧсаліс.

Арӧсӧн кок вылӧ сувтіс. Вежань кокчӧр гӧгӧрыс гӧрд шӧртпомъяс кӧртыштіс. Кокъяссӧ йитіс. Вежай лэчыд пуртӧн кӧртӧдсӧ шырснитіс-вундіс. Котрав, Панпи, эн крукасьлы.

Кык арӧсӧн — джын туша. Абу ыджыд, абу дзоля. Мед муысь оз ор, мед кымӧр оз пык. Энь йӧлысь орӧдчис, нянь вылӧ пуксис, чери-яй вылӧ вуджис. Рудзӧг нянь мутшкӧ — быдмӧ. Чери-яй сёйӧ — сӧвмӧ.

Нёль арӧс — гачасян кад. Нёль арӧс — паськыд тасмаасян кад. Панпилысь коссӧ Пан ачыс паськыд тасмаӧн гаровтіс.

Веськыд ки улын — пуртӧсын лэчыд пурттор. Шуйга ки улын — зудйӧсын зудтор. Нёль ыргӧн тасӧн тасма тасйӧма. Вужъя ош водзирӧн мышсяньыс посйӧма. Пан-пӧльӧн пӧрччӧдлӧм на ошкыс. Пан-айӧн козьналӧм на водзирыс. Кад воас, ас киӧн кульӧм ош водзирӧн посйысяс Панпи.

Ӧні ай коктуй на талялӧ, чӧсъяс-лэчьяс видлалӧ. Козъянысь чертор перйывлас. Ай вылӧ видзӧдӧмӧн чӧс кер лӧсыштас. Пуртӧсысь пурттор перъяс. Важыс вылӧ видзӧдӧмӧн выль чӧс калябич вӧлыштас.

Пан-пӧльӧн горсйӧм ыржа пу * пыжӧ пуксис Панпи. Айӧн шыльӧдӧм коз пу пелыс босьтіс киас Панпи. Кузь лопта, кузь пуа пелыс. Вылыс помас тшупӧд. Улыс помас кӧрт вож. Пыж бӧжӧ сувтіс кокора кузя тажгӧдчӧмӧн. Пельпом паськӧдіс упруг пасьта паськӧдчӧмӧн. Зібйыштӧ. Сыныштӧ. Сыныштчӧмысь гыыс мунӧ пыж боктіыс. Шонді чеччыштлӧ юр весьттіыс. Зібйыштӧмысь пыж чеччыштлӧ гы весьттіыс. Шонді быйкнитлӧ пыж увтіыс.

Пӧрнӧй морт регыд лоас. Чера-пурта. Пыжа-пелыса.

«Панпи кывтӧ-катӧ вежа Висер ю вывті,

Козъя-тілля вӧраті, зарни пожӧм яг дорті.

Нистӧм шабді юрсиа, чӧдлач рӧма синъяса,

Кыа бана-чужӧма, шонді бана кымӧса,

Лыа рӧма дукӧса, зарни таса тасмаа,

Би ной визя кӧр кыса, латшӧг * тэчас-пуктаса.

Кӧрӧг кӧя пыжъяса, пелысь коръя пелыса,

Кыркӧтш дорті сыныштӧ, лыа дорті зібйыштӧ.

Висер юыс кылӧдӧ, Панпи кекӧнь окалӧ,

Шонді мелі сералӧ, лун тӧв юрси зуалӧ,

Парма пышкӧ-войкӧдӧ, Панлысь быдтас велӧдӧ:

«Чужан кывтӧ эн вунӧд, чужан мутӧ эн пазӧд,

Дзоридз-вотӧс эн таляв, пемӧс позъяс эн пузлав,

Чужӧмбантӧ эн вежлав, виртӧ-яйтӧ эн сорлав.

Сьӧлӧмшӧрӧй, Панпиӧй, дзоля оз тусь быдтасӧй,

Мича том вир-яйтӧ видз омӧль коньӧр котырысь,

Быдмы-ёнмы ыджыда, сӧвмы-паськав мывкыда.

Тэнӧ висьтыс ӧддзӧдас, тэнӧ мойдыс лэбӧдас

Паськыд нюръяс дорышті, тшӧкыд вӧраинъясті,

Мусюр сайӧ, Из сайӧ, паськыд Об юыс вылӧ,

Пельнянь пӧртйын пуыштам, шаньга туисысь сывдам,

Доддьӧн-нортйӧн исковтам, Висер вылӧ бӧр воам.

Водам, бура унмовсям, мича вӧтъяс вӧтасям».

Ай коктуй талялысьӧн быдмис Панпи. Кипом уджын вир-яй сӧвмис, сям содіс. Быд кипельӧн уджалӧ, быдтор киас ворсӧ. Чӧстуй-лямпатуй вылын вын-эбӧс содіс. Ветлӧ Пан-айкӧд, Пан-пӧлькӧд, Вежайкӧд, Унайкӧд, вокъяскӧд ылі туйӧ, кузь туйӧ. Висера-Ылідза туйкост тальӧ. Куим сывъя норт кыскалӧ верстьӧкӧд ӧти волысӧн. Низь-тулан туялӧ понйысь тэрыба. Вожа йыла кузь ньӧвйӧн сизим вося йӧралы зарни мускас инмӧ. Нӧш йыла дженьыд ньӧвйӧн тіль пу йылысь эзысь урӧс вартӧ. Ӧгыра йыла емдон шыӧн ош водзир аслыс шедӧдіс. Тасма мышкас ас киӧн шедӧдӧм ош водзир ӧшӧдіс. Тасма мышкын — ош водзир. Панпи мышкын — ӧкмыс тӧла-гожӧма.

Енъяс мыш сайын дзуртӧны. Енъяс шуйга пельӧ шутьлялӧны. Енъяс веськыд пельӧ шӧпкӧны. Гӧрӧд зэвтчӧма. Гар топалӧма. Быд вой вӧтӧн енъяс локтӧны. Быд лун вуджӧрӧн енъяс вуджрасьӧны. Панпилӧн пинь вежсис. Кад воӧ вӧт-вуджӧр восьтыны. Кад матыстчӧ гар разьны.

Комияс вӧтын лэбалӧны. Комияс ортӧн ветлӧны. Пан-ай Панпилы оз тшӧкты кӧмтӧм кокӧн ывлаӧ петны. Куш кокӧн му вылӧ сувтан, Муыс йӧткыштас, Енэж кыскыштас. Водз на лэбавны Панпилы. Абу на выныс-кужӧмыс вӧт-вуджӧрысь бӧр петны.

Пан-пӧль оз тшӧкты Панпилы Тӧлысь-Войпель вылӧ бугжыля дзоргыны. Тӧлысь дӧзмас, ловтӧ чурскыштас, олан рутӧ бӧр кыскас. Тӧлыськӧд сёрнитны сям колӧ. Тӧлыськӧд этшасьны вын колӧ. Тӧлысь-Войпель — Кӧинъяслы, вӧрын шӧйтысьяслы, кыйысь-виысьяслы медбур ёрт.

Эн тэрмась, Панпи! Волас на коркӧ тэнад кадыд. Вынсьӧд кокчӧртӧ. Кеслы водзиртӧ. Сӧвмӧд вежӧртӧ.

ПАН КАР

Висерӧ Пыр ю усянінын, кыр йылын, Пан кар сулалӧ. Ӧтар-мӧдарсянь юӧн орӧдӧма. Вӧрладорсянь джуджыд вискӧн вожӧдӧма. Юяссӧ векни венӧрӧн йитӧма. Ді вылын моз олӧ Пан войтыр. Кыз сувтса керъясӧн потшӧма паськыда. Повны эськӧ нинӧмысь, сӧмын быдсяма йӧзыс волӧ. Коді бурӧн, коді лёкӧн. Коді пурйӧн, коді ас кокӧн.

Муысь джынвыйӧ петыштӧм керкаын олӧ Панпи. Сувтса сюръяяс костӧ топыда тэчӧм ниа керъяс сайӧдӧны Пан котырӧс чизыр тӧвъясысь, жарысь-кӧдзыдысь, зэрысь-падераысь. Шӧри поткӧдлӧм керъя, сюмӧдӧн эжӧм сигӧрӧ судзан киӧн. Горув помнас вевт тшукӧ муӧ. Гор весьтын — гыркса пуысь тшынас розь. Нитшкӧн эжсьӧм керка вевт воськов дас ылнасянь видзӧдсьӧ ягвыв мылькйӧн. Квайт татшӧм ыджыд мыльк. Квайт керка. Сё гӧгӧр морт лыддьыссьӧ Пан карын. Ыджыд карыс Панлӧн. Сы ыдждаыс му пасьталаыс этша. Мӧскува, Касань, Югдін, Чердін, гашкӧ, ыджыдджыкӧсь.

Гежӧда эськӧ став олысьсӧ ӧтпырйӧ аддзан. Вӧралысьтӧ, кӧинӧс моз, кокыс вердӧ. Пан котырлӧн посни кар-сиктъяс Му пасьта разалӧмаӧсь. Емынвалань тюрысь Везырва вылын. Сыктыв бокса Волся вылын. Ӧтилаын дыр оз пукавсьы Пан котырлы. Дона низь куяс, тулан куяс, мой куяс босьтӧны Вена-Рочьяс. Волывлӧны Кама вывсянь, нуӧны Касань карӧдз. Чиныштас кыйдӧс ӧтилаын, вешйӧ Пан котыр мӧдлаӧ. Ӧти сиктын чери кыян кадӧ олӧны, мӧдын — вӧралан кадӧ, коймӧдын — турун пуктан кадӧ. Висерса Пан кар медся ыджыд. Гортса пемӧсъясӧс сьӧрсьыд нортйын он кыскав, быть кодлыкӧ видз.

Керкаясысь бокын, йӧрланьын — гидъяс. Сизим кукъя-мӧска, кызь ӧти вӧла-чаня, кызь гӧгӧр ыж Пан карын видзӧны. Пемӧсъяс гожӧмбыд вӧрын. Волӧны сёдчигкежлӧ, сэсся кор геб-ном топӧдас. Йӧр сайын, бокшаын — пывсян. Позьӧ, дерт, керкаын пывсьыны, сӧмын пывсяннад керка пытшкӧсыд оз кӧтась, оз сісьмы.

Горйын гажа би ыргӧ. Эня-нылаяс сы гӧгӧр ноксьӧны. Вурӧны-печкӧны, куяс песӧны, пусьӧны-пӧжасьӧны. Сильзьӧ пельӧсын ичӧт чой-вок. Гырысьджык вокъяс — вольяс вылын верстьӧяскӧд. Шойччӧны. Кыз удж эштӧма. Пӧрысь сёрни кывзӧны.

Рытгорув саяліс шонді. Уси Весьладорӧ. Весьӧ пӧрис. Эм пӧ войтыр сэтшӧм, Весь. Нӧкъюраӧсь. Нянь куд рушкуяс. Мӧмъялӧны-шушкыльтӧны. Сёрниыс тешкодь. Быттьӧ Комиӧс нерӧны. Сідз шуӧны пӧрысьяс. Весьысь вайлӧм гартӧм эзысь пернаяс петкӧдлӧны, гундыр-лэбачьясӧс. Весьысь вайлӧм эзысьӧн Пан нывъяс ветлӧны.

Мунлӧмаӧсь кодсюрӧ Весьӧ. Весьӧ вошӧмаӧсь. Комиӧн сёрнитӧны Пырӧсын. Комиӧн сёрнитӧны Пырӧс сайын. Сӧмын оз Пан котыр моз. Весьӧ нин пӧрӧмаӧсь. Оз позь Комилы Весьлань мунны. Шонді пуксянінын кӧнкӧ Чудъяс-Мудъяс олӧны, Вена-Рочьяс, Лӧпъяс-Шомаяс. Сэні муыс помасьӧ.

Ветлӧмаӧсь кодсюрӧ Печераӧ. Абу ставӧн волӧмаӧсь. Печераяс сайын Яранъяс, Йӧграяс олӧны. Йӧграяс Из сайысь волӧны. Яранъяс Парма дорышсянь Саридз дорышӧдз олӧны. Сэні муыс Вой Саридзӧ пырӧ. Печералӧн йӧз этша, найӧс Яранъяс нартитӧны. Йӧграяс, Яранъяс ас костас оз лӧсявны. Сы понда тай кадысь кадӧ ӧтув пурлӧны Комиӧс. Кузь туйӧ ветлігӧн, Ылідз вылын вӧралігӧн тшӧтш Панпилы сюрліс паныдасьлыны накӧд.

ПАНЫДАСЬӦМ

Лӧнис вӧралысьяслӧн парпара * водзын кушӧн мунысь Пан-пӧль. Вештіс-чошкӧдіс кӧч ку юркышӧдлысь веськыд пельсӧ. Кывзысьыштіс. Парпара сувтіс. Тӧвся вӧрын весиг вӧралысьяслӧн лов шыыс эз кыв. Пуксьысь гӧрд шонді кӧрышсянь усьысь югӧрын вывлань кыпӧдчыштіс сӧмын йӧз ныр-вомсянь ӧкмыс ӧмидзгӧрд ловрутор. Пан-пӧль довкнитіс юрнас. Сы гӧгӧр чукӧртчис парпара. «Йӧгра йӧраӧс вӧтлӧ». «Яг подулас петкӧдас найӧс йӧраыс пемдандор». «Яг вылас сувтам. Вылын, гӧгӧр тыдалӧ». «Ноддя пестам, мед узиг чайтасны. Асьным саймовтчам».

Пемыдӧн нин ноддяасисны яг юрйылӧ. Орччӧн тӧвсай * вӧчыштісны. Понъясӧс дженьыдйылысь домыштісны вужляяс бокӧ, потшисны тыра нортъясӧн, мед оз чепсасьны, ньӧвъяс улӧ оз веськавны. Бипур дорӧ, тӧвсай водзӧ, вит сувтса керпом вылӧ плавгисны лазъя шабуръяс. Воськов ылнасянь найӧ видзӧдчисны би дорын пуксӧн вугралысь йӧзӧн. Би кытш сайӧ воськовтісны, вошисны ставӧн. Айыс Панпиӧс бурскис лым пиӧ кыз войпу вужля сайӧ, орччӧн мичаа тэчис сылысь лызьсӧ-койбедьсӧ, тасаліс на вылӧ ньӧввуж, шельк яя ноптор. «Эн пов. Мыйкӧ лоас кӧ, лызясь, чепӧсйы этайӧ кык пу косттіыс. Кытшолӧн пет норттуй выланым. Мун, кытчӧдз йӧзӧ он во. Тышӧ эн пыр. Дзоля на». Панпилӧн топавліс гӧг сюрӧсыс. Айыс чеччыштіс, воши пемыдас. Кысянькӧ кылыштіс: «Эн пов. Шы эн лэдз, мый кӧть оз ло. Ме тані, орччӧн».

Кузь нэм коли Панпилы войся пемыдас. Яг подулын некод эз вуджрась. Ноддя би дорӧ парпараысь кодкӧ ӧтчыд матыстчывліс. Содтыштіс пес. Сы бӧрын би ёна нин чиніс. Читкыртчӧмӧн Панпи видзӧдаліс пемыдас, сэсся ноддялань. Ноддядорса вугралысь вуджӧр-аканьяс лолалісны-вӧрисны унзіля. Корсюрӧ нюжӧдлісны ки-коксӧ билань.

Тӧвсайын онишмӧм Панпиӧс кутіс вугрӧдлыны. Юр кутіс ачыс усьны-нёровтчыны. Гусьӧник Панпи кабыртіс лымсӧ, мыськыштіс чужӧмсӧ. Синъяс воссьыштісны. Орччӧн брункнитіс друг брунган сӧн. Быттьӧ кутшӧмкӧ сьылысь-ворсысь видліс ассьыс ворсансӧ. Панпи чашкӧдіс синсӧ, чошкӧдіс пельсӧ. Кытысь пармаас брунганыс? А тыдавтӧм брунган пыр ӧддзис. Сьӧла чипсанъяс чипӧстлісны быд брункнитӧм бӧрын. Зутш-зутш кывліс, туп-тап кывліс пемыдас. Быттьӧ кӧтіа кокӧн йӧктіс-тапкӧдіс кодкӧ сёйысь вартӧм подъя джодж вылын. Пӧрис би вылӧ ӧти акань. Ыпнитіс би, кыптіс сувтсӧн, пыксис енэжӧ. Тӧлысь-Войпель югзьӧдіс яг вывсӧ лунын моз. Кӧин вуджӧръяс вуджрасисны ӧтарын-мӧдарын пожӧмъяс костын. Окнитліс-чилӧстліс кодкӧ кадысь кадӧ.

Шмуткысис Панпилӧн дзебас дорӧ кутшӧмкӧ гӧна полтӧс *. Кык синъеджыд дзирдыштіс бокысь усьӧм би югӧр улын. Кузь пурт дорыш югнитіс еджыдӧн. Шай-паймунӧм Панпилӧн киыс ачыс нетшыштіс козъянысь пелькиник чер. Ачыс сӧтыштіс пурта киӧ. Акӧстіс еджыд синма гӧна полтӧс. Повзьӧмйывсьыс Панпи сӧталіс-сӧталіс чернас сьӧд ёкмыляс. Веськавліс чер дорышнас, баннас, тышнас. Кытчӧдз киӧдыс кодкӧ эз тшапкы чорыда. «Тырмас. Тырмас. Сувт, пиӧ. Эштіс ставыс». Панпи сырмис. Некыдз эз вермы ас садяс воны. Айыс петкӧдіс сійӧс ноддялань. Лымйӧн зыраліс чужӧмсӧ, пельяссӧ. Косьтіс дӧрӧм бӧжнас. Тапкӧдіс мышкас. Лыддьӧдліс-шуаліс мыйкӧ.

Асъя енмӧн туялісны войся тышсӧ. Сьӧда-еджыда борда ньӧвъясӧн тшӧкыда зуалӧм вуджӧр-аканьяс важ моз пукалісны ротйысьӧм шабур-лазъяснас. Эз тырмы сӧмын ӧти. Ноддя вылын сотчӧма паськӧмӧн и пом. Сюрыштӧма аканьяслы мыйяскӧ.

Сы пыдди парпараысь некод абу чинӧма. Шабур сосъяс, бӧждоръяс кодсюрӧлӧн керассьӧмаӧсь, лестукъясӧн ӧшалӧны. Паськӧм едӧм гырдӧсь.

Медыджыд Панпи-воклӧн веськыд сойыс летмунӧма, тыртӧм сос моз павъялӧ.

Мӧд Панпи-вок, черӧн керыштӧм коксӧ нюжӧдӧмӧн, пукалӧ норт вылын. Пан-пӧль вӧсни шабді нырагезйӧн вурыштӧ ки вомлӧс кузя керассӧ. Чирсӧ вурыс вылас кутшӧмкӧ руд пызь. Панпи-воклӧн плешкыс лым еджыд. Чужӧм кузяыс визувтӧны сьӧд ньылӧм вожъяс. Вомас тасалӧмӧн курччӧма пожӧм резюв. Пан-пӧль зэлӧдӧ сылысь коксӧ шабді дӧраӧн. «Бур. Бӧрын тӧбӧдсӧ вежа». Вуджӧ керыштӧм киа Панпи-вок дорӧ.

Юркышӧдтӧм еджыд кӧр пася квайт тӧдтӧм морт разі-пели куйлӧ яг пасьтала. Лымйыс топыда таляссьӧма на гӧгӧр. Ставныс ай улов. Ӧти кындзи, сир сьӧд кузь юрсинысӧ кыӧмаӧсь, гартӧмаӧсь ыргӧн сӧнъясӧн, гӧрд шӧртъясӧн. Шемӧс кажитчис тайӧ Панпилы, весиг сырмӧмыс лӧньліс. Нёльлӧн голясьыс, киняувсьыс чурвидзӧны руд борда ньӧвъяс. Ӧтикӧс морӧспань улӧдыс кык шыӧн пыкӧмаӧсь ошкӧс моз пожӧм бердӧ.

Вужля дорысь Вока-Уная кыскӧны сизимӧд еджыд пасяӧс ноддялань. Войся пӧлтӧслӧн шойыс эз нин видзӧдсьы сэтшӧм ыджыдӧн. Мышсьыс чурвидзысь ньӧв серти Панпи гӧгӧрвоис, мый чернас соталӧма кулысьлы нин. Шогӧдіс Панпиӧс вужлябокса войся репасӧ. Пыркӧдіс Панпиӧс йирмӧг сійӧ репас дорас, кӧні неважӧн на онишмӧм пукаліс. Войся полӧмыс со гӧна полтӧсӧ пӧртлӧма Йӧгра-мортӧс. А Морт ӧд вӧлі сӧмын на. Пӧсь вирыс сӧнъясас ворсіс. Кабыр ыджда сьӧлӧмыс зутшкис морӧсас. Ӧні кын шойӧн туплясьӧ. А эз кӧ туплясь? Сэк эськӧ Пан-пӧль, Пан-ай, Вежай, Унай, Панпиян... ачыс Панпи!!! Эськӧ тадз туплясисны. Ӧкмыс шой. Пан котырлы ӧкмыс дой. Ӧкмыс бурдлытӧм вируля...

Ай нетшыштӧ гӧна полтӧс мышкысь ньӧвсӧ, сылӧн тасма костысь кыпӧдыштлӧ ыджыд гӧн тубыр. Певнас торйӧдлӧ ӧта-мӧдсьыс сьӧд, еджыд, мугӧм «пасмаяс», лыддьӧ. «Дас кык юрэж вундӧма, дас кык чук чукриалӧма. Вермис на содтыны тавой, эз кӧ Войпель отсав миян Пан-пӧльлы».

Тадз Панпи тӧдмаліс, мый Йӧграяс кульӧны тышын вермӧмъяслысь юр кучиксӧ чукри-пуртӧн. Корсюрӧ ловъялысь на. Оз тасма бердын пуртӧсын ӧшав сійӧ чукриыс, шуйга соскас сюйыштӧма. Зі чушкан кодь гуся, зі чушкан кодь виччысьтӧм.

Сизимнан шойлӧн шуйга соссьыс сюрис татшӧм чукриыс. Векни. Зудйӧн сёйӧм-бырӧдӧм. Чарла моз дорышланьыс кусыня. Уна юрэж на пыр мунӧма. Кымын унджык юр кучик чукӧрмӧ коскас, сымын вына, сымын кужысь тышын Йӧгра морт. Сымын видзчысьӧмӧн колӧ сыкӧд овны. Аддзин эрд вылысь — ньӧв шпаргысян ылнаӧд кытшовт. Вочаасин вӧрын — шы кузьтаысь матӧ эн сибӧд. Орччӧн узьмӧдчин — вуграв синпӧвнад. Ӧти пӧртйысь сёйин — чепӧсйы бипур дорысь водзджык. Мышкӧн эн бергӧдчы, бергӧдчин кӧ, мед мышкад куим ӧкмыс син вӧлі.

Панпи, Панбыдтас, кор йӧз вирлы китӧ сетан киасьны, мӧд киыд мед чуньяснас ворсӧдчис! Ӧти киыд мед син водзын вӧрӧ, мӧдыс мунӧ мыш саяд бӧрӧ. Веськыд ки пуртӧс малалӧ, шуйга ки козъян видлалӧ. Кодлы восьса ки сетан, кодлы кабыр чургӧдан.

ПАН ТШЫН

Яг шӧрӧ, Коми чомйӧ тэчисны Йӧгра шойяс. Чом горулас кузь войпу керъяс тасалісны сизим вевсьӧн. Ньыв лыс вольсалісны войпу пес вылӧ. Вольяс плавгисны лысъяс вылӧ. Сизим повтӧм Йӧграӧс орччӧн водтӧдісны небыд вольпась вылӧ. Косканыс бӧр ӧшӧдісны тышын-венын лэчыд чукриӧн перйӧм юрэжъяс. Нелямын юр кучик ставыс лои. Нелямын морт лов босьтлӧмаӧсь сизим вылӧ. Нелямын верстьӧ морт, нелямын вердысь гортӧдз абу воӧма.

Тайӧ сизим вердысьыс тшӧтш оз воны гортас, Из сайӧ, паськыд Об ю вылӧ. Петлісны озырлун-ӧ, ыджыд ним-ӧ корсьны. Эз чукӧрмы озырлуныс. Ыджыд ним эз сюр. Ассьыныс нимъяссӧ воштісны. Нимтӧмӧсь водісны йӧз муӧ, йӧз енъяс улӧ. Некодлы тан лоӧ вошйӧдны бур нимнас. Некодлы ыдждӧдлыны лоӧ пӧль нимӧн, ай нимӧн.

Вермис найӧс Пан-пӧльлӧн иса кӧин нырисыс. Веніс Пан-айлӧн писькӧс кӧин вежӧрыс. Эз чайт Йӧгра, мый оз узьны вӧралысьяс, мый виччысьӧны найӧс зэвтӧм вужъясӧн, сывъя ньӧвъясӧн. Эз чайтны, мый пу аканьяс став ёсь йыла ньӧвсӧ босьтасны ас выланыс ружӧкттӧг. Эз виччысьны, мый тышын-венын Комилӧн юх япальтъяс * вуджӧръясӧн кутасны вуджрасьны, пӧртымӧн син пӧртмавны. Эз гӧгӧрвоны, мый Пан вуджӧръяскӧд черӧн-шыӧн тышкасьӧны. Вуджӧрысь вир оз пет. Вуджӧрлӧн яй оз доймы. Тэрмасис Йӧгралӧн Тэк ики *. Йӧраӧс вӧтӧдӧм бӧрын эз лолыштлы бурногӧн. Эз верд ассьыс енъяссӧ бурпӧт. Бипур налы эз пестывлы, вир чибльӧг, яй чибльӧг эз дыр кежлӧ на водзӧ пуктывлы. Отсӧг эз бура кор. Тэрмасис коскас юр чукъяс содтыны.

Орччӧн чегъялӧмӧн тэчисны Йӧгралысь вӧралан-венсян кипельсӧ. Перъялісны сӧмын кӧртысь-ыргӧнысь вӧчӧмторъяс. Донаӧсь найӧ пармаын. Издорысь корсьӧмӧн корсьлӧны тӧдысь йӧз рӧшкыд изъяс. Ёна кужысьяс сывдӧны-дорӧны наысь быдсяматорсӧ. Мукӧдторсӧ вывті ылысь лоӧ вайны.

Орччӧн пуктісны Йӧгралысь паськӧмсӧ-сёянсӧ. Чом весьтас вевсьӧн чомъялісны войпу-кондаяс, пес чом вылӧ кымыньтісны Йӧгралысь жуглӧм нортъяссӧ. Мӧдаръюгыдас мед вӧралӧны нинӧмысь тӧждысьтӧг. Таладорас кольӧм ныв-пилы мед отсалӧны мӧдарсянь.

Пуисны Йӧгралӧн бӧръя кыйдӧс-йӧралысь ты-муссӧ, сьӧлӧм-вӧрксӧ, кывсӧ-чушсӧ. Медбур сёян тэчисны Йӧгралӧн бӧръя чомйӧ. Мед пӧт кынӧмӧн мунасны енъясныс дорӧ. Вошйӧдісны Йӧгра енъясӧс. Вошйӧдісны Коми енъясӧс. Пестысисны нёльладорсянь. Кыптіс тшын. Ургыны кутіс сувтса би.

Чӧрвӧньнас кӧртыштіс черсӧ Пан-пӧль. Пуксис би водзӧ. Шыӧдчис Йӧгралӧн енъяс дорӧ, Комилӧн енъяс дорӧ. Ставсӧ казьтыштіс, ставсӧ вошйӧдіс. Ставсӧ корис збой Вена-Йӧгралысь ловъяссӧ бурӧн пыртны, бура вердны-удны. Югыдінын, шоныдінын. Медбур сэрӧгын. Медбур керкаын. Абу бӧръя йӧзӧн вӧлӧмаӧсь ас войтыр костас, ас муас.

Бипур гӧгӧр вуджрасьны кутісны пемӧсъяс. Петісны ортъяс. Матыстчисны енъяс. Руӧн-вуджӧрӧн кытшалісны бипурсӧ. Сибӧдчисны-вошйысисны сёян дорӧ. Эз нин Пан-пӧль ӧтнас нургы-сьыв, став локтӧм вуджӧрыс горӧдчис. Вына сьылӧм кыпӧдіс Пан котырӧс му весьтас. Пырис налӧн вир-яйӧ Йӧгра ортъяслӧн эбӧсыс. Донӧдіс налысь сьӧлӧмъяссӧ Йӧгра ортъяслӧн сьӧлӧм биыс.

Би ыргис сувтса. Тшын качис сувтса. Тшына пос кузя мӧдӧдчисны вывлань Вена-Йӧгралӧн медбуръясыс. Пос джынйӧдзыс колльӧдісны найӧс Панпиян, сэсся косісны, мед лэччыны му вылӧ. Пан-пӧль ылавліс, водзӧ мӧдӧдчывліс енъяс-ортъяс бӧрся. Сойбордйӧдыс бӧр кыскисны сійӧс. Лэбалӧны тшайпода Комияс. Лэбалӧны Пан тшын вылын. Лэбалӧны бордъя тунъюр-кымӧръяс бӧрся. Сӧмын Муыс на кутӧ найӧс. Сӧмын Пармаыс на вердӧ-юкталӧ.

ПАНПИЯН шуӧ:

«Вӧліс Оклӧн югыд шонді, Вена-Йӧгра мывкыд юр.

Сӧмын аслыс гӧтыр туйӧ босьтіс лёк войтырлысь вир.

Вирсӧ вежис, юрсӧ воштіс. Лӧгыс пузис, мывкыд бырис.

Лёкъяс сэки ышнясисны, Оклысь вынсӧ чазӧдісны,

Калич вомас тувъялісны. Ок сэк нимсӧ вунӧдліс нин.

Коркӧ нимтӧм Оклӧн выныс пондіс ёна шайпӧдлыны.

Муніс аслас кык чой дорӧ. Изъяс дорын кык ю сӧдзӧсь

Эзысь васӧ кылӧдӧны. Окыд чойяс дорын ёнмис.

Окыс бӧрся сьӧд лёк войтыр уна вӧтчис, пансис тыш.

Косясисны биа лэчкӧн, кыкнан юсӧ пежалісны:

Кык чой Кос юясӧ пӧрис. Оклӧн выныс бара ямис.

Ок вокыслы отсӧг вылӧ Бӧлбан воис биа лэчкӧн.

Лёк котырсӧ бӧрыньтісны, Об ю бердӧ топӧдісны.

Мусюр пӧлӧн, Изъяс дорті ӧнӧдз Висьӧм ю сэн кывтӧ.

Уна нэмъяс сэсся Оклы Обса чой-вок отсалісны.

Эз тай артмы Оклӧн олӧм, кывсӧ воштіс, мывкыд пызйис,

Чужӧмбансӧ дзикӧдз вежис. Коркӧ мойдӧ сэсся пӧрис».

ПАН ПУРТ

Йӧгралӧн эмбуркӧд сюрис Пан котырлы Ыджыд пурт. Пӧрысь Йӧгра киысь босьтісны усян тӧлысьӧн лӧзалысь емдонсӧ. Панпи сувтӧдліс пуртсӧ орччӧн. Тшук сы джуджта лоис. Воропыс весьт кузя. Помас — эзысь кутш юр. Мӧдарас — неыджыд тастор, мед ки оз вильсъяв, мед вартӧмысь видзас. Неыджыд асыкӧн мунӧ пурт яйыс. Исипа-дорышасӧ торйӧдӧны бан кузяла тювгысьӧм вожъяс. Пан-айӧн кӧ, гырд лэдзӧм вылӧ. Дерт, абу кӧч кульны босьтлӧма пуртсӧ пӧрысь Йӧгра.

Томджыкъяс шензисны аддзывлытӧмтор вылӧ. Верстьӧяслы тӧдса нин вӧлӧма сійӧ. Пан-пӧль, Вежай, Унай сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн видлалісны, ӧвтчисны-шенасисны Ыджыд пуртӧн. Шензьӧдантор тай вӧлӧма! Пан-ай босьтіс пуртсӧ кагаӧс моз. Пан-айлы медся лов сертиыс лоис. Пан-айлы медся ки сертиыс лоис. Пельпом сылӧн паськаліс. Синъяс сылӧн вирдыштісны. Сы киын Ыджыд пурт ловзис. Бергавны-ӧвтчыны кутіс Пан-ай жбырган ӧдӧбӧн. Еджыд кытшъясӧн кышасис Пан-ай, быттьӧ кӧрсун * бордйӧн бордъясис. Руд ёкмыльӧ пӧрис Пан-ай. Ыджыд пурт воши син улысь. Ном моз дзизгис-тіньгис Ыджыд пурт. Пан-ай гӧгӧр ачыс кутіс пӧрласьны-шырзьысьны понӧль. Уси сой кыза пожӧм, синсай пиньӧн йирыштӧм идзас моз. Уси мӧд. Зутшкысис муӧ орӧдӧм кокнас коймӧд.

«Тырмас! Лӧнь, пиӧ! Абу тайӧ ворсантор!»

Лӧнис Пан-ай. Кусісны синъясыс лым пиӧ усьӧм киньясӧн. Лолалӧ джуджыда. Увлань лэччисны киясыс. Лӧньӧдіс лов шысӧ Пан-ай. Топӧдіс яй бердас кӧрсун бордъяссӧ Ыджыд пурт.

«Мед тэнад лоас, пиӧ, тэӧн кылдӧмтор *. Пурт лолыс тэӧн ловзьӧ».

Сюйис Пан-ай Ыджыд пуртӧс кузь пуртӧсӧ. Тӧбис Пан-ай мичаа Ыджыд пуртӧс еджыд кузьчышъянӧн. Тубыртіс Пан-ай Ыджыд пуртӧс пуджӧм низь ку пиӧ. Водтӧдіс Пан-ай Ыджыд пуртӧс вит сывъя нортйӧ. Шебрӧдіс Пан-ай Ыджыд пуртӧс йӧра волльӧн.

Узь, Ыджыд пурт. Эн чеччы, эн шыась ковтӧг. Эн кор мыжтӧм вир. Чинты вытьтӧ. Коланаинӧ садьмӧдасны.

Лигыштіс Панпиӧс вена войыс, йӧз виркӧд паныдасьӧмыс. Усурмуніс-усис кок йывсьыс Панпи. Квайт луна-воя пытшкӧс биӧн сотчис. Куйліс гӧна эшкынӧ гартӧмӧн Пан-ай норт вылын. Квайт луна-воя мырдӧн вомас кисьталісны вын сетан турун ва, олӧм пыкан пакула ва.

Медводдзаысь ӧкмыс арӧса Панпи аддзис морт вир лэдзӧм. Медводдзаысь исыштіс морт гырдсӧ. Оз морт виысьӧн чуж мортыд. Абу сійӧ морт лов сетысьыс, олӧм кылдысьыс. Абу сылы шуӧма морт лов босьтны, морт вир-яйысь ловсӧ чуктӧдны. Дерт, эз найӧ медводдза ньӧвсӧ чилгыны. Пу-вуджӧръяснысӧ йӧз вираяс кӧрт йыла чушканъясӧн водзджык чушкисны. Пу-вуджӧръяс пыдди кӧ Пан войтыр ноддя дорын пукаліс, ӧні найӧ эськӧ ен пызан сайын пукалісны, чой-вокысь, ас котырысь ылын-бокын. Эзысь пельӧн кывлытӧм, зарни синмӧн аддзывтӧм вылӧ му веркӧсысь эськӧ мунісны. Ортӧн-лолӧн эськӧ тунъюр кымӧр бӧрысь лэбалісны. Ӧні эськӧ налӧн шойяс мича яг вылын крежмисны, руд пӧимӧн тӧв йылын пожнасисны.

Квайт луна-воя важ вуджӧръяскӧд кельыд вуджӧрӧн вуджрасис Панпилӧн лолыс. Квайт луна-воя туналысь шойӧн куйліс норт вылын яйыс. Вӧсни венӧрӧн торъялӧны олӧма-кулӧма. Вӧсни кень торйӧдӧ мувыв олысьӧс мӧдарсаысь.

Эн сетчы, Панпи, важ вуджӧръяслы, эн сетчы налӧн кытсасьӧм-чуксасьӧмлы. Эз на ор тэныд козьнавлӧм шӧрт пасмаыд. Эз на косьмы тэнӧ кылӧдысь ю визӧбыд.

Енъяс мыш сайын дзуртӧны. Енъяс веськыд пельӧ шутьлялӧны. Енъяс шуйга пельӧ шӧпкӧны. Гӧрӧд зэвтчӧма. Гар топалӧма. Быд вой вӧтӧн енъяс локтӧны. Быд лун вуджӧрӧн енъяс вуджрасьӧны. Панпилӧн пинь вежсис. Кад воӧ вӧт-вуджӧр восьтыны. Кад матыстчӧ гар разьны.

Комияс вӧтын лэбалӧны. Комияс ортӧн ветлӧны. Пан-ай Панпилы эз тшӧктывлы кӧмтӧм кокӧн ывлаӧ петны. Пан-ай Панпилы эз тшӧктывлы му вылӧ кӧмтӧм коктуй кольны. Куш кокӧн му вылӧ сувтан, Муыс йӧткыштас, Енэж кыскыштас. Водз на вӧлі лэбавны Панпилы. Эз на вӧв выныс-кужӧмыс вӧт-вуджӧрысь бӧр петны.

ПАН ПӦРТ

Воис Висерлань вӧралысьяслӧн парпара. Пан карлӧн везйыс лемасис. Пан котырӧс Пан вез дзигӧдіс, кыскис ӧдйӧджык шоныдӧн онялысь гортъясӧ, дзигӧдлыны гортсаясӧс, мыськыны пывсянын туйвыв няйтсӧ.

Сӧмын оз позь висьӧм пыртны позйӧ. Оз позь Йӧгралысь инасьтӧм ортъяссӧ кыскыны Панпи пельпом вылын. Корсис Пан-пӧль мича яг выв. Кодйис Пан-пӧль кос выяыс гу-горс. Пуксьӧдісны Пан-айкӧд лигышмунӧм, эбӧсысь усьӧм Панпиӧс гуӧ-горсйӧ. Панпиысь джынйыс нин кольӧма. Косьмӧма орт выяӧдз. Лы-кучикыс куш. Чужӧм вылас вирсер абу. Ловрусӧ ыргӧн видзӧдчанӧн он кут.

Пуксьӧдісны Панпиӧс кокъяссӧ тасалӧмӧн. Пуксьӧдісны Панпиӧс кияссӧ морӧс бердас топӧдӧмӧн. Пуксьӧдісны Панпиӧс юрсӧ пидзӧс костас сюйыштӧмӧн. Тадзи сійӧ омла пиын куйліс ӧкмыс во сайын. Тадзи сійӧ куткырвидзис энь пытшкас, эньыслӧн зарни мус улас, эньыслӧн шоныд сьӧлӧм улас.

Вевттисны Панпиӧс ыджыд сёй пӧртйӧн. Куйліс сёй пӧрт Пан-пӧльлӧн дзебасын, Пан карсянь неылын. Виччысис сёй пӧрт ассьыс кадсӧ. Гумыльтісны сёй пӧртсӧ Панпи весьтӧ. Гӧгрӧса ёсьтӧм пыдӧснас енэжлань, паськыд вомнас мулань. Апыштіс сёй пӧрт Панпиӧс. Ньылыштіс ыджыд пӧрт Панпилысь лы-сьӧмсӧ, вир-яйсӧ, орт-ловсӧ. Шымыртіс-личкис Муса-Му бердӧ ыджыд пӧрт Панпиӧс. Мед оз кыпты Панпилӧн лолыс Енэж Енлань, мед оз ветлы чуктӧм ортыс Му веркӧсті ылалӧм вуджӧрӧн.

Босьтіс Муса-Му шоныд гыркъяс Панпиӧс зарни тусьӧс моз. Босьтіс Муса-Му васӧд омлаас Панпиӧс гартчӧм вужйӧс моз.

Пестысис Пан котыр ыджыд пӧртсянь нёльладорӧ. Панпи мышкын бипур. Панпи водзын бипур. Веськыдкивыв — бипур. Шуйгакивыв — бипур. Биын висьӧм сотчӧ. Бисянь эбӧс содӧ. Пуксис парпара ыджыд сёй пӧрт гӧгӧр ыджыд чукӧрӧн. Панпилы вын-эбӧс чукӧртны, чуктанінысь орт-вуджӧр чуксавны. Панпиӧс пӧрт улын мортӧ пӧртны.

Шевгӧм-шивгӧмӧн шувгысис шевъялысь Шывган. Ойзӧм-овзӧмӧн овӧстіс-вӧйзӧдіс вӧзъясьысь Войпель. Чискӧмӧн чискыштіс чусъялысь-чушъялысь Чишкан. Люньяліс-лювъяліс улиса улльӧлӧн Лунпель. Шырзисны коръяссӧ пуяслысь, ляскисны му бердӧ турунсӧ. Гыбисны ваяссӧ, куртісны кыркӧтш дор лыасӧ. Пемыдӧн пӧдтісны вӧр-васӧ, личкисны му вывсӧ лӧньӧн.

Панпиӧс ляскис гу пыдӧсӧ, топӧдіс горс бердӧ, ёкмыльтіс топыд ёкмыльӧ, тубыртіс зэлыд тубырӧ. Гӧг сюрӧсас чужис горӧдчӧм, сэсся сэн пӧдіс. Морӧспань улас чужис тӧвру, сэсся сэн кусіс. Чиніс Панпи ыж шег ыдждаӧдз. Чиніс Панпи гӧг ыдждаӧдзыс. Топаліс-гартчис аслас гӧг гӧгӧрыс, гӧграліс дзоля гӧрӧд гӧгӧр. Абутӧм кодь лоис Панпи. Пӧрис дзоляник би киньӧ. Би киньыс гӧрдаліс гӧг шӧрас, ломаліс пемыдас синчӧжӧн-кодзулӧн.

Ачыс вӧлі би киньнас Панпи. Аддзис Панпи би киньсӧ ылісянь. Сӧльнитчис кадыс, пемыдыс руавны пондіс. Ру пиас кыптісны шуштӧмъяс, пемӧсъяс, вуджӧръяс, ортъяс. Ӧтияс би киньсӧ кусӧдны зілисны, му пиӧ тальны. Мукӧдъяс бордъяснас ӧвтісны, тӧвруӧн пӧльтісны биӧдз. Личкысис Панпи вылӧ вын. Тыртіс выныс вир-яйсӧ. Быд лы костӧ, быд сьӧм костӧ, быд гӧн костӧ пырис-йиджис.

Усис паськыд бордъя пемыдӧн дзоля кинь вылӧ Панпи. Ыпнитіс киньторйыс. Омлёвтісны пемӧсъяс. Шувкнитісны вуджӧръяс. Акӧстісны ортъяс. Тінькнитіс-орис зэлалӧм ворсан сӧн.

Гӧрӧд разьсис.

Му пуксьӧм аддзис Панпи. Сьӧд дзурс пемыдын югнитіс би кинь. Би киньысь гезйӧн гартовтчис тшын, паськаліс, вевттис ставсӧ. Руысь увлань торъяліс Саридз, кымӧра Енэж кыптыштіс вывлань. Костас-потасас пуркъялысь ру пиын югнитлісны Чардбияс, Шонді югӧръяс. Муракыліс гым. Зэр шлявгӧм, шоръяслӧн бузгӧм содісны шы гудырӧ. Муыс сӧмын на чужис-муткырасис. Вӧйисны юяс-тыяс. Кыптісны Изъяс, нэр том понӧля мылькъяс. Мыччысисны веж кыддза расъяс, сьӧд козъя тільяс, зарни пожӧма ягъяс, лӧз ниа діяс.

Ру рӧммис гӧрда-лӧза рӧмъясӧн. Вочасӧн вылыссянь, би киньсянь воссис Зарниа Югыд, паськаліс Муа-Енэжа пасьтала, вӧтліс лӧза-гӧрда рӧмыдсӧ ылыс пельӧсъясӧ.

Бувгыссис ыджыд сёй пӧрт улын. Лӧнис гу пытшкын тӧлыс. Пан котыр пукаліс гӧгӧрыс шы ни тӧв. Чискисны бипур колясъясын кизьӧра тшыналысь ӧтка сэрапомъяс. Вештіс Пан-пӧль горс-гу вылысь ыджыд сёй пӧрт.

Ыкнитіс гуысь Муыслӧн зэлалӧм ловруыс. Лолыштіс пыдісянь Муыс. Зэлӧдчӧм чужӧма пукаліс гу пыдӧсын Панпи. Чужӧмас швачкысис Шондіыс зудъялӧм югӧрӧн. Личмуніс Панпилӧн черлы. Вирсерӧн серӧбтчис баныс. Синсӧ восьтіс Панпи.

Гар потіс.

Енъяс мыш сайын бур вылӧ шӧпкӧны. Енъяс шуйга пельӧ лёк водзын шутьлялӧны. Енъяс веськыд пельӧ ошкӧмӧн шувгӧны. Гӧрӧд разьсьӧма. Гар воссьӧма. Войын вӧтӧн енъяс волывлӧны. Лунын вуджӧръясӧн енъяс вуджрасьӧны.

Комияс вӧтын лэбалӧны. Комияс ортӧн ветлӧны. Позьӧ нин лэбавны Панпилы. Эм нин неуна выныс-кужӧмыс. Вермӧ нин вӧтысь-вуджӧрысь бӧр петны. Сӧмын Пан-ай Панпилы оз тшӧкты кӧмтӧм кокӧн ывлаӧ петны. Куш кокӧн му вылӧ сувтан, Муыс йӧткыштас, Енэж кыскыштас.

Лэбав, Панпи, тшайподӧн! Лэбав, сӧмын эн вунӧд, мый Мусянь кыпӧдчан, Му вылӧ бӧр колӧ сувтны. Зумыд кокӧн, зумыд под вылӧ.

ПАН ТУЙӦ ПЕТӦМ

Пӧртсьӧмӧн Панпи воис му веркӧсӧ, ас йӧз шӧрӧ. Верстьӧяскӧд тшӧтшъяӧн нин ветлыны кутіс енкола-видзкоӧ, вердны ордвужлысь енъясӧс. Тшӧтшъяӧн нин вердіс видзысь енъясӧс вежа пожӧма ягын. Гырысь сёрни кывзіс. Гырысь сёрниӧ кыв-мӧд сюйыштліс. Гырысьяс кывзісны, шензисны. Эз кага кывйӧн тёльгы Панпи, эз ызӧ-базӧ моз ызгы Панпи. Стӧчӧсь сылӧн кывъясыс вӧлісны. Гежӧдӧсь, инаӧсь.

Ина лоӧма Пан-пӧльлӧн, Пан-айлӧн велӧдӧмыс. Дас арӧсӧн Панпилы сетісны вежа ягын биасьны. Видзысь енъяслы вежа бипур пестыны, чери выйӧн куимысь пызнитны.

Дас кык арӧсӧн Панпилы сетісны вежа ягын ыж начкыны. Видзысь енъяслы еджыд ыжӧс козьнавны, куим ӧкмыс пытшкӧс дзиж-гос енъяс водзӧ бекарӧн пуктыны.

Дас нёль арӧсӧн Панпилы Пан-пӧль морӧсас кык юра кӧинӧс ӧшӧдіс. Мойд мойдіс. Бур кыв шуис:

«Эм тэнад коскын ош водзир. Омӧльысь видзӧ. Вын-эбӧс сетӧ. Ош быд лёклы воча мунӧ. Ош, мортысь кындзи, некодысь оз пов. Ошкӧс сӧмын морт шы йылас босьтӧ.

Мед ӧнісянь лоас морӧсад ыргӧн кӧин. Кӧин вӧрын кӧйялӧ. Кӧинлӧн нырисыс ёсь. Кӧинлӧн пиньыс лэчыд. Кӧин омӧльсӧ ылісянь кылӧ.

Ыджыд лёкысь бокӧ мунӧ, дзоля лёклы воча уськӧдчӧ. Кӧин морт вылӧ уськӧдчывлӧ, оз лёкысла, сӧмын пикӧ воӧмысь. Ош мортысь полӧмӧн ылі кытшовтӧ. Кӧин мортӧс пыдди пуктӧмӧн туйсӧ оз вожмав.

Першаа-Лупшаа — Комилӧн кык вок. Наысь вына некод абу. Наысь писькӧс некод абу. Перша-вок тулыссянь арӧдз вемӧсын олӧ. Арсянь тулысӧдз вӧтын вуджрасьӧ. Сійӧн Перша тӧдӧ таласӧ, тӧдӧ мӧдарсӧ. Перша-вок ен сёрни гӧгӧрвоӧ, морт сёрни гӧгӧрвоӧ. Сӧмын морткӧд оз сёрнит, мед некод сёрниӧн эз ылӧдлы, мед некод олӧмсьыс эз вешты.

Лупша-вок гожӧмын оз тшӧгӧдчы. Лупша-вок тӧлын оз узь. Лупша-вок тӧла-гожӧма миян моз вӧрын кӧйялӧ, вӧр-ва помысь олӧ. Лупша-вок кӧр бӧрся вӧтлысьӧ. Суас — пӧт. Оз су — сюрас мӧд. Уськӧдас, оз уськӧд кыйдӧссӧ, быд шыбитчигӧн неуна велалыштӧ, быд шыбитчигӧн сям содтӧ, ловнас оз усь. Велӧдчы сы вылысь сям содтыны. Велӧдчы сы вылысь ловнад не усьны».

Вежай Пан-пӧль кыв дорӧ содтіс:

«Перша-вок ас выяыс олӧ. Иня-ая ӧтчыд вонас паныдасьлӧны. Кӧлысь помасяс, торйӧдчӧны. Иньыс ӧтнас пиянӧс вайӧ, иньыс ӧтнас пиянӧс быдтӧ. Ӧтка олӧм вылӧ. Кӧин Коми моз котырӧн олӧ, котырас кутчысьӧ. Тэ тшӧтш котырӧ кутчысь. Жебӧс кыпӧд. Жугыльӧс ышӧд. Уджын-тышын отсав. Кыйдӧсӧн-эмбурӧн юксьы. Котырысь эн торйӧдчы, сійӧ тэнӧ оз эновт».

Пан-ай Вежай кыв дорӧ содтіс:

«Кӧин быдлаті кӧйялӧ, кӧин быдлаын кӧвтчӧ. Кӧинӧс кокыс вердӧ. Тэнӧ сідз кокыд вердас. Мед Кӧинлӧн сьылі оз бергав, сійӧ бӧрсьыс, водзсьыс кылӧ, шуйгалаысь, веськыдлаысь аддзӧ. Тэ тшӧтш гӧгӧр аддзы, гӧгӧр кыв».

Пан-пӧль шуис:

«Кад воӧ кокъяс чожмӧдны. Кад воӧ вежӧр йитны. Кад воӧ вын ӧтувтны. Лёк кад воӧ. Сьӧкыд кад воӧ. Из чорыд кад воӧ. Тэ миян коктуйӧд уна ветлін. Тэ миян коктуйысь водзӧ ветлін. Коланаинӧ ковмас тэныд шутёвтлыны. Висьтасьны кужан. Лёкъяслы он сетчы. Айыд велӧдіс Ыджыд пурт ловзьӧдны. Унай велӧдіс тэрыб ньӧв чилйӧдлыны. Вежай велӧдіс пож си костті дзоньӧн-бурӧн петны. Тайӧ Кӧин-вуджӧрнад тэнӧ быдлаӧ пыртасны, быдлаын вердасны-юкталасны, быдлаысь кобула-тӧвсая аддзан. Емынвасянь Из сайӧдз, Печерасянь Камаӧдз быдӧн тэнӧ тӧдас, быдӧн кывзас. Комилы воссян веськыда, Маньсіа-Печераа асьныс воссясны, Йӧграа-Яранакӧд кытшола сёрниӧн ӧти кывйӧ воан. Рытыввывсянь чорыд тӧв локтӧ, ыджыд бушков. Рытыввывсакӧд видзчысьӧмӧн ов. Кӧин-вок моз на гӧгӧр кытшлав. Наӧн кодйӧм кӧин гуясӧ эн сюрӧдчы».

Ен юрйылын, Омӧльяс кок подлӧсын! Вылӧ видзӧд, кок увсьыд ордымтӧ эн вошты!

ПАНЪЯСЬӦМ-ПАНСЬӦМ

Сэсся муніс Пан-пӧль мӧдар муӧ. Вуджӧра муӧ. Енъяс-ортъяс дорӧ. Пан тшын кузя довгис сылӧн ортыс-лолыс. Жугыля видзӧдліс бӧръяпом кольӧм ордвуж вылас. Ышловзис сьӧкыда, бергӧдчис, сэсся вошис эзысь кытша пельӧн кывлытӧм вылӧ, зарни лыска синмӧн аддзывлытӧм вылӧ. Сӧмын мед вӧтӧн-вуджӧрӧн волывлыны ас йӧз дорӧ.

Пан-пӧль серти олӧм воссис. Ёна кутіс кывсьыны Емындін-Пырӧсъясӧ воӧм Вена-Рочьяс йылысь, Весьӧ вошлӧм Комияс йылысь. Пуксьӧны пӧ ӧтилаӧ. Олӧны Му кырлалӧм помысь, оз Вӧрсянь-васянь. Рудзӧг кӧдзӧны оз ки пыдӧс пасьта, ӧтмӧдарӧ сё сывъя муяс ректӧны. Пыжъяс вӧчӧны оз Висерса ног. Вит пӧв кузьӧс. Морӧспаньӧдз пыдӧссяньыс. Кокораӧ тувъялӧм пӧвъясысь. Ветлӧны гозъялӧм пелысъясӧн, ыджыд дӧраӧн. Дӧранас кыйӧны тӧвсӧ тывйӧн чери кельӧбӧс моз.

Пан котыр волысьны кутіс Маньсікӧд. Кежавлыны кутіс Пан карӧ Маньсі. Панпиӧс унаысь ыстывлісны ылі туйӧ. Кыткӧ кӧин воськолӧн подӧн, кыткӧ чӧж шпальскӧмӧн пыжӧн вуджліс Панпи мусюръяс, парма-ягъяс, юяс-ёльяс. Кытчӧ кокыс эз сибав, сэтчӧ кырныш бордъяс нуисны. Воліс Чердін карӧдз, Пелым юӧдз. Йитӧдъяс йитліс, везъяс везъяліс. Кӧин-вуджӧр туй писькӧдліс сылы. Кӧин-вуджӧр быд ӧдзӧс восьтывліс сылы. Быд Коми керкаын, быд Маньсі чомйын вердлісны-юктавлісны, небыда вольсавлісны, войков бӧрын туй индывлісны.

Аддзысьліс Панпи видзысьяскӧд, сёрнитліс Панпи восьтысьяскӧд. Сӧвмис кузь туйясын Панпи. Пельпомъяс паськалісны сыв пасьта, вежӧр содіс енвевт сода. Тӧдмаліс Панпи мортӧс, тӧдмаліс Панпи олӧмсӧ, тӧдмаліс Панпи мусӧ-васӧ. Муыд, вӧлӧмкӧ, помтӧм. Чайтан, этшсӧ аддзин. Чайтан, помасьӧ муыс. Видзӧдан, бара кутшӧмкӧ му паськӧдчӧ. Бара саяс кодкӧ олысь эм.

Войвылын Яранъяс сайын, Вой Саридзын Йиа му выйим. Сэні йи чомъясын Юмыръяс олӧны. Йӧраысь ыджыдӧсь. Уялӧны ваын, лы пуртъясӧн ваусаясӧс помалӧны, ульӧн найӧс сёйӧны. Вой улӧ петӧны йи кыръяс вылӧ, йи чомйын узьны. Луныс сэні гожӧмбыд. Войыс — тӧвбыд. Тӧвбыд узьӧны. Ошъяс моз. Еджыд ош налы пон пыдди.

Рытыввылын Вена-Рочьяс, Лӧп-Шомаяс сайын, Рыт Саридзын Биа му выйим. Сэні ӧгыра из сёйысь, биӧн лолалысь-сьӧласьысь Гундыръяс олӧны. Куим ӧкмыс юраӧсь. Сизим сюраӧсь. Излы ни кӧртлы оз сетчыны. Йинёнь йыла ньӧвйӧн, эзысь йыла шыӧн сӧмын налысь ловсӧ босьтны верман.

Асыввылын, Йӧгра, Маньсі сайын Манса-Тынгосъяс олӧны. Понпинь вурысӧн вурлӧны чужӧмъяссӧ, мед енъяссӧ сьӧрас новлӧдлыны. Дзуг серӧн серӧдӧны чужӧмъяссӧ, мед ньӧв-шы на дорӧ оз сибав, мед лэбигас дзугсяс. Тынгосъяс сайын, Асыв Саридзын Ыргӧн му выйим. Сэні олӧны Мутлакъяс. Понъяс вылын верзьӧмӧн найӧ кыкӧн-куимӧн ветлӧны.

Лунвылын, Перым сайын Булкар-Балкаръяс олӧны. Найӧс Манчу-Тотараяс зырӧны. Манчу-Тотараяс чужӧны вӧй вӧвъяслӧн ньылӧмысь. Сідз сэсся быдмӧны вӧв мышкӧ вужъясьӧмӧн. Коктӧмӧсь. Чуктӧдны кӧ вӧв мышсьыс, морта-вӧлаыс кыкнанныс кулӧны. Наысь лунвылын, Лун Саридзса Гожъя му вылын Моръяс олӧны. Сотчӧм конда мыгӧраӧсь. Гор ыджда ӧти синмаӧсь. Кырсь кучикаӧсь.

Морӧсас ыргӧн-эзысь таса-вуджӧра йӧз пыр унджык паныдасьліс Панпилы кузь туйясын. Емындінъяс-Пырӧсъясланьын выль оласа йӧз, Вена-Рочьяс, Весьӧ вошӧм Комияс новлісны пернаяссӧ. Сёрнитліс накӧд тшӧтш Панпи. Вошӧм йӧз. Олӧмысь кежӧм йӧз. Олӧмсӧ вунӧдӧм йӧз. Енлы юбыртігас * асьныс яя сёян оз сёйны. Енъяскӧд сёрнитігӧн налы вира сёян, сыла сёян оз пуктыны.

Шуӧны, морт лов, пемӧс лов босьтны оз позь. Босьтӧны.

Шуӧны, йӧзлысь нинӧм босьтны оз позь. Оз юасьны. Потшӧсӧн йӧз вӧраланінъяс потшӧны, пузувтӧны. Вӧрса пемӧсъясӧс зырӧны, вӧралысьясӧс зырӧны, бур оланінысь вӧтлӧны.

Шуӧны, йӧзӧс мыжавны оз позь. Мыжалӧны, мыждӧны. Ті пӧ тан лёка оланныд. Сьӧдас оланныд. Ті пӧ вира сёян сёянныд. Ті пӧ кодкӧд кӧсъянныд, сыкӧд узьланныд. Ті пӧ пуяслы-изъяслы юбыртанныд.

Кыдз нӧ вира сёян он сёй? Куш вотӧсысь эбӧс оз сод. Куш няньсьыд сювйыд пыкмӧ. Вира сёян пемӧслы, мортлы, енъяслы шогмӧ. Яйӧн чиг содӧ. Вирӧн вын вуджӧ.

Он кӧ кӧсйы мортӧс, кыдзи мустӧмкӧд узьлан? Коді муса, сійӧс кӧсъян. Кодӧс кӧсъян, сыкӧд вир-яйӧн сӧльнитчан, лолӧн йитчан, сыкӧд овмӧсӧн шӧръясян, олан рунад юксян. Мустӧмкӧд весиг муса ныв-пи оз чуж.

Пулы-излы, валы-билы пӧ юбыртанныд! Оз пулы-излы юбыртны Комияс. Пу йылӧ ӧшӧдӧм козин Кылдысь иньлы ылісянь тыдалӧ. Из вылӧ пуктӧмтор Ен-Чур вылісянь аддзӧ. Ваӧ чӧвтӧмтор Ва Кульлы син улас сюрӧ. Изъя-пуа — вомидзысь-тшыкӧдӧмысь вуджӧръяс. Из чорыдсянь — мортлӧн лы-сьӧмыс. Ловъя пусянь — мортлӧн лолыс-олӧмыс. Ыргысь бисянь — мортлӧн сьӧлӧм ыргӧмыс. Визув васянь — мортлӧн визув вирыс. Кыдз нӧ найӧс пыдди он пукты? Кыдз нӧ найӧс вежа он видз?

Пу аканьяслы пӧ юбыртанныд, олӧмысь вошӧм йӧз шуӧны! Оз аканьяслы юбыртны Комияс. Аканьӧ енъяс пыравлӧны. Акань — налӧн Мувыв вуджӧрыс. Акань вомӧн енъяс морт сёян сёйӧны. Акань пельӧн енъяс морт корӧм кывзӧны. Акань синмӧн енъяс мувыв олӧм аддзӧны.

Аддзывліс Панпи вошӧм йӧзлысь пӧв вылӧ сёртӧм енъяссӧ. Аддзывліс Панпи вошӧм йӧзлысь пу аканьяссӧ. Эз шыасьлыны вошӧм йӧзлӧн енъяс сы дорӧ. Эз чукӧстчывлыны пу аканьяс сылӧн чукӧстчӧм вылӧ. Лӧня сотчисны асланыс пу керкаын. Ыджыд биын ыргисны, чӧв олісны, кор Пан ая-пиа Пан котырлӧн вежа ягӧ выль енъяслы лэптӧм видзконысӧ сотісны.

Ыргӧн, эзысь пернаяс босьтліс киас Панпи. Сотышталысь вын кыліс веськыд ки пыдӧснас. Ыркыд тӧлӧн ыркнитліс шуйга ки пыдӧсас. Шнич ӧти киысь босьтӧ вынсӧ, мӧд киӧ пуктӧ. Шнич вын чӧжысь-чукӧртысь чӧж * веськавлӧ киас. Быдсяма пернаыс сюрліс. Мукӧдыс сэтшӧм-татшӧмӧсь. Мукӧдыс мичмӧдӧм-вӧччӧдӧмӧсь.

Мукӧд перна вылас налӧн Ен пиыс, Сус, бордъяссӧ-кияссӧ паськыда шевгӧдӧмӧн лэбӧ. Вылісянь кок улас видзӧдӧ: «Кыдзи йӧзыс олӧ, оз-ӧ дзуг олӧмсӧ, оз-ӧ йӧзлысь олӧм дзуг кодкӧ». Комияслӧн Ен пи Войпель моз, Маньсіяслӧн Торум * пи Лувын хум * моз. Найӧ тунъюр кымӧр бӧжӧ кутчысьӧмӧн енэжті лэбалӧны. Найӧ йӧз олӧм бӧрся видзӧдӧны.

Сідзкӧ, абу на дзикӧдз вошӧмаӧсь Весьӧ пӧрӧм Комияс? Сідзкӧ, весиг Вена-Рочьяслӧн кольӧмаӧсь на важ енъяс?

Эн дзугсьы, Панпи! Дзӧрган рельӧ, рельвывсаыс синтӧ вежӧ. Шыась Ен пельӧ, видзӧд Ен Эжӧ!

ПАНЛӦН СЮРӦСАСЬӦМ

Велӧдіс Пан-ай Панпиӧс Пан пурт ловзьӧдны. Ыджыд пурт кутіс кывзысьны Панпилысь тшӧтш. Велӧдліс Пан-пӧль Панпиӧс чӧж ловзьӧдны. Чӧжъяс тэчис Панпи оланінъясас, Пан сиктъяс гӧгӧр. Видзасны чӧжъяс Пан котырӧс биысь-ваысь, ёсь пиняысь, лёк мывкыдаысь. Пан-айӧс вежлавлыны кутіс енма-йӧза костын вежа ягъясын, видзкоясын юбыртігӧн. Лоис Панпи Дзоля Панӧн.

Пан-ай шуӧ, гӧтрасян кад воӧ. Вежай шуӧ, сюрӧсасян кад воӧ. Весиг пӧ пышкай позйӧн-котырӧн олӧ. Сюрӧсасян, Дзоля Пан, Панпиысь ачыд лоан Ыджыд Панӧн, пӧльтӧ-айтӧ вежысьӧн. Ордвужйыс тэ вылын. Ордыс тэныд вуджӧма.

Корсьны кутісны Дзоля Панлы гӧтырпу матыс котыръясысь. Корсьны кутісны Дзоля Панлы гӧтырпу матыс ордъясысь. Корсьны кутісны Панпилы гӧтырпу ылыс котыръясысь. Корсьны кутісны Панпилы гӧтырпу ылыс ордъясысь. Панпилы вӧзйӧны ӧтикӧс, мӧдӧс. Панпи юрнас шенасьӧ: «Тайӧ оз ков, сійӧ оз шогмы». Мый пӧ сэсся колӧ мортлы? Код пӧ сэсся лов серти мортлы? Панпи шуӧ: «Эм менам ӧти сьӧлӧм косьтысь, лов небзьӧдысь. Сійӧс корала. Сійӧс гӧтырӧн гортӧ пырта».

Ылі туйясын ветлігӧн усьӧма Панпилы сьӧлӧм шӧрас зарни киньӧн-кодзулӧн Маньсі ныв. Пелым отыр ойкалӧн * коймӧд нылыс. Ур кодь вӧраса, ур кодь зіль, ур кодь поз пелькӧдысь. Сійӧн, тӧд нин, нимтӧмаӧсь Мань Лэннынӧн *. Вежон коркӧ оліс Пелым отыр чомйын Панпи. Вежон коркӧ сёйис Пелым отырлысь чери-яй. Вежон сёрнитісны воча син-пель. Вежон висьтасисны-мойдчисны. Вежон ӧта-мӧдыслы нӧдчисны. Вежон ӧта-мӧдлысь нӧдкывъяс восьталісны. Мый гӧгӧр вӧчсьӧ. Мый ылын керсьӧ. Олӧм-вылӧм йылысь. Важся Му пуксян кад йылысь. Ӧнія Му вывса дзугсьӧм-гудрасьӧм йылысь. Войтырлӧн вир вежсьӧм йылысь, войтырлӧн лов кусӧм йылысь. Регыдъя Му вежандыр йылысь.

Матын Му вежандыр. Вӧрыс-ваыс шуштӧма шувгӧ. Пармаыс сьӧкыда ышлолалӧ. Енъяс шуйга пельӧ шӧпкӧны. Енъяс веськыд пельӧ броткӧны.

ПАНПИЯН шуӧ:

«Менам висьтӧй — кодлыкӧ мойд, кодлыкӧ висьт, кодлыкӧ петкӧдчӧм.

Коді Коми кыв тӧдӧ, сійӧ Тӧдысь.

Коді овны кӧсйӧ, сійӧ кывзӧ, сійӧ кывзысьӧ.

Быд кыв — кӧв. Кутшӧм кыв кылан, сэтшӧм кӧвйӧ босьтчан. Кӧвйыс вайӧдӧ кык вок дорӧ, ӧтиыс Гӧп, мӧдыс Чук. Гӧплӧн чойыс — Шог. Чуклӧн чойыс Чой.

Шогӧ усьысь увлань олӧ. Шогӧ усьны кокни, гӧп пыр восьса. Шогӧ усьысьӧс шогыс синваӧн мыськалӧ. Унаӧн шогӧ усьӧны, найӧс гӧп дорас вайӧдӧны кык отсасьысь, Лёка-Лӧга.

Кодлы лӧгыс сьӧлӧмас вужъясьӧ, став вылас лӧгасьӧ — йӧзысь мӧдарӧ бергӧдчӧ. Сэні гӧп виччысьӧ. Гӧптас шоглӧн синваыс, кувтӧдзыд тырмас. Лӧгасьӧм морткӧд овны оз вермы. Гӧп сійӧс гуалӧ.

Кодлы лёкыс юрас пырӧ, сійӧ нинӧм оз аддзы. Выныс уна, мый сійӧн вӧчны — оз тӧд. Вирыс пуӧ, кияс кабыртчӧны, кок увсьыс туйыс вошӧ. Лёкыс улӧ оз видзӧд, гӧптас веськалӧ, сэні — шог. Лёкыс мырсьӧмӧн олӧ, ачыс гӧп вӧчӧ, шогӧн тыртӧ. Лёкыслӧн синваыс абу, синва пыдди гӧпсӧ тыртӧ дулльӧн, сульӧмӧн. Лёксӧ Сульӧма виччысьӧ.

Сульӧма — кулӧм бӧрас олысь, лёкъяссӧ сійӧ начкӧмӧн начкӧ. Лёкыс мортӧс виӧ, Лӧгыс шогӧ уськӧдӧ, шойӧдалӧ.

Чуклӧн чойыс — Чой. Овны кӧсйысь оз кыссьы, а катӧ. Чуксянь чук вылӧ воськовтӧ. Чуклӧн чойыс Чой дорӧ вайӧдӧ. Чойыс мортӧс пыр панӧ, быд воськов сылысь гӧрӧдалӧ. Он кӧ зумыда кутчысь, гӧптас усян. Быд воськов — гӧрӧд, быд воськов вылӧ вын колӧ. Гӧрӧдысь гӧрӧдӧ кыр кыптӧ. Чойыс чуксянь мортӧс енэжӧ катӧдӧ, енэжтасӧдз. Мортлӧн кыптӧмӧн тшӧтш выныс содӧ, оз кӧ лёкмы, оз кӧ лӧгась. Медвыліас мортӧс виччысьӧны Лова-Видза. Лов — олӧмыслы лов сетӧ. Видз — олӧмсӧ видзӧ.

Уна быдсяма йӧз, сӧмын этшаӧн кайӧны. Коді кыпӧдчис ачыс, асьсӧ мортӧ вайӧдіс, сійӧ абу нин быдсяма. Сійӧ Ачыс. Коді улын олӧ, оз тыдав, сайӧдчӧма, йӧзас вошӧма. Сійӧ эськӧ асьсӧ шуӧ «ме»-ӧн, сӧмын «ме»-над унаӧс шуӧны. Весиг ыжъяс «ме»-ӧн висьтасьӧны.

Коді асьсӧ вылӧ кыпӧдіс — ылісянь тыдалӧ, чурвидзӧ».

Дзоля Пана — Пелым отыра, мед йӧз костын олӧны, мед син водзынӧсь, зэв вылын пукалӧны. Быдласянь чурвидзӧны, Чур видзӧны. Ӧтисӧ Ен-Чур аддзӧ, мӧдсӧ Торум аддзӧ.

Пелымса ӧксы Пелым отыр пукалӧ Пелым ю вылын. Пелымса ӧксы ветлӧ Об кузя. Пелымса ӧксы ветлӧ Кама кузя. Пелымса ӧксы ветлӧ Эжва кузя. Сы улын нёльсё шы. Сы ки улын нёльсё матур *. Сыкӧд орччӧн нёльсё пелысасьысь, нёльсё вӧр кырныш, нёльсё вадор каля, нёльсё верзьӧма, нёльсё ньӧвъя-вужъя, нёльсё олӧм пыкӧд, орсӧн кыӧм сьӧд юрсиа нёльсё юрт *.

Висерса ӧксы Дзоля Пан пукалӧ Висер ю вылын. Висерса ӧксы ветлӧ Емынва кузя. Висерса ӧксы ветлӧ Эжва кузя. Висерса ӧксы ветлӧ Кама кузя. Сы улын Пан-айлӧн нелямын шы. Сы киын Пан-айлӧн нелямын багатыр. Сыкӧд орччӧн Пан-айлӧн нелямын пелысасьысь, нелямын вӧр кырныш, нелямын вадор каля, нелямын верзьӧма, нелямын ньӧвъя-вужъя, нелямын олӧм пыкӧд, тасӧн шырӧм мугӧм юрсиа нелямын ёрт.

Панпилы Кӧин-вокъяс шуисны: «Мӧд вираӧс он жӧ босьт! Мед сыысь муса нылыс...»

Панпи чӧвтіс: «Вирыс мӧд, сӧмын миян сыкӧд вирным лӧсялӧ. Миян ортъясным ӧта-мӧдсӧ аддзӧны».

Лӧсяліс вирныс ныла-зонмалӧн. Ӧти лолӧн лолалісны ныла-зонма. Ӧти олӧмӧн олісны, мед кӧ ӧта-мӧдсьыс ылын. Нӧдчиг-мойдчигӧн синмаліс Панпи Мань Лэннынӧс. Чомйысь ывлаӧ тривкъялігӧн синмаліс Ичӧт урпи Панпиӧс. Синмасисны ӧта-мӧдыскӧд. Синмасисны ӧта-мӧдыслӧн казьясӧ-тывъясӧ. Вошисны ӧта-мӧдлӧн сьӧлӧм шӧръясӧ.

Вежай вежӧртіс томуловӧс писькӧс вежӧрнас. Вежай вежӧдіс ыргысь муслунсӧ ыджыд вежавидзӧмнас. Вежай мӧдӧдчис вежапиыскӧд сылы гоз корсьны. Козин босьтісны эз уна, эз этша, тшук тырмымӧн. Эз вунӧдны нылӧс, эз вунӧдны айсӧ-эньсӧ, эз вунӧдны чой-воксӧ, эз вунӧдны паськыд ордсӧ-вужсӧ налысь. Тшук пыж тыр лои козиныс: ыргӧн-озысь пӧртъяс-вӧртъяс, эзысь-зарни шылльӧ-мылльӧ, кӧрта-емдона кипель-кивеж. Пелым ойкалы — Эзысь кӧин ку, Пелым эквалы * — Зарни руч ку. Вӧлісны на сэтшӧм пемӧсъяс бур кадъясӧ.

Шувкнитіс Вежай Пелым ойка чомйӧ ыджыд турӧбӧн. Шутёвтіс Вежай Пелым ойка чомйӧ чизыр тӧлӧн. Тювгысис пытшкас ӧтнас, а чомйын быттьӧ сё морт ызгыны-лэбавны кутіс. Кокнас Вежай зымӧдӧ, кинас Вежай шенасьӧ, синъяснас Вежай повзьӧдчӧ, лёкгоршӧн горзӧ. Емдон шыӧн Вежай шенасьӧ, емдон шы йыв Пелым ойкалы сьӧлӧм весьтас пыкӧ:

«Сетан Урпитӧ — босьтам! Он сет Урпитӧ — босьтам! Бурӧн вай!!!»

Тӧдӧ Вежай Коми оласног, тӧдӧ Маньсі оласног.

Пелым ойка емдон шы йыв сьӧлӧм весьтсьыс вештіс. Вашмуніс Пелым ойка скӧр корасьысьлы: «Ог кӧ Ачым сет, менсьым босьтны сьӧкыд. Ог кӧ Ачым сет, менам шой дорысь босьтны верман, менам шой киысь мырддьыны верман. Йӧз шой мен оз ков, Ачым шойӧ усьны ог тэрмась. Менам му вылын на уджыс эштӧдтӧм. Менам ыджыд котырӧй на видзантор. Ӧти нылӧс сета — йӧз менам оз быр. Сетӧм нылӧн менам котыр Пан котыр вылӧ содас. Менам борд дорӧ мӧд борд быдмас. Босьтӧй. Сӧмын эн кедзовтӧй, эн ӧтдортӧй. Кӧдзыдӧн эн кынтӧй. Тшыгйӧн эн тшыгйӧдӧй. Мед олас, кыдзи ме дорын оліс».

Панпиӧс Пелым ойка чомйӧ Вежай пыртіс сойбордйӧдыс. Панпиӧс Пелым ойка пуксьӧдіс аскӧдыс орччӧн. Пелым эква ачыс виж сыла яй пӧртйӧн ноксьӧ. Пелым эква ачыс еджыд госа чери вӧлалӧ. Пелым эква Урпи нывсӧ чомдор уджӧн оз дзерӧд. Пелым эква Урпи нывсӧ месань уджӧн оз сьӧктӧд. Пелым эква ас киӧн пуксьӧдіс нывсӧ Панпикӧд орччӧн.

Куим лун олісны Пелым отыр ойка дорын Вежая-Вежапиа. Пан карӧ воисны ыджыд кӧлысьӧн. Пан карӧ воисны Маньсі котыркӧд. Пан карӧ воисны том моньӧн. Вежон ветлісны керкаысь керкаӧ, ордысь ордӧ. Вердісны гортса енъясӧс, вердісны Вежаинса енъясӧс, вердісны Видзкоса енъясӧс, вердісны Коми енъясӧс, Маньсі енъясӧс. Сиисны том гозъялы ина-арта олӧм. Сызисны том гозъялы позтыр ныв-пиӧс. Вордісны том гозъялы кузь нэм, бур шуд.

Кутіс Дзоля Пан овны сюрӧсӧн. Мань Лэннын лоис Пан сюрӧс кутысьӧн, кага быдтысьӧн, би видзысьӧн. «Кӧин кӧр кыскалӧ, Ур би видзӧ». Сюрӧстӧм — дерт, абу урӧстӧм, сӧмын орд нуӧдысьтӧгыд тай морттуйыд орӧ.

Ов, Панбыдтас, сюрӧсӧн! Сюрӧстӧ сюрсатӧ моз видз. Ен — юрйылын, Олӧм — муслун пур вылын!

ПАН СОТНИК

Кывтіс кад. Вежсис олӧмыс.

Муніс тшӧтш Пан-ай мӧдар муӧ. Вуджӧра муӧ. Енъяс-ортъяс дорӧ. Пан тшын кузя довгис сылӧн ортыс-лолыс. Жугыля видзӧдліс бӧръяпом кольӧм ордвуж вылас. Ышловзис сьӧкыда, бергӧдчис, сэсся вошис эзысь кытша пельӧн кывлытӧм вылӧ, зарни лыска синмӧн аддзывлытӧм вылӧ. Сӧмын мед вӧтӧн-вуджӧрӧн волывлыны ас йӧз дорӧ. Колис Дзоля Пан Ыджыд Панӧн ай пыддиыс. Пан ордыс сы вылӧ вуджис.

Пан-ай серти олӧм воссис. Емындін-Пырӧсъясын Вена-Рочьяс, Весьӧ вошлӧм Комияс вужъясисны. Пуксисны ӧтилаӧ. Олісны Му кырлалӧм помысь, Вӧр-ва пузувтӧм помысь. Рудзӧг кӧдзисны ыбъясӧн. Пыжъяс вӧчисны тувъялӧм пӧвъясысь, эз Коми ног. Сӧмын дженьыдӧсь лоины пыжъясыс. Ветлісны гозъя пелысъясӧн, тӧв кыян дӧратӧг. Пан котырлӧн вежаинъясӧ лэптывлӧм, Пан ая-пиаӧн сотлӧм видзкояс пыдди кыптісны выль видзкояс. Выль енъяс овмӧдчисны выль видзкоясӧ.

Чизыр кӧдзыдӧн ӧвтіс Рытыввывсянь. Мед небзьӧдны видлісны чизыр тӧвсӧ Пан ая-пиа. Пан-ай Вена-Рочьяскӧд, Весьӧ вошӧм Комияскӧд ош воль вылын ки вартліс. Пан-ай Вена-Рочьяскӧд, Весьӧ вошӧм Комияскӧд ош воль вылын вежа ва юліс. Плавгисны лым вылӧ ош воль. Тасалісны ош воль вылӧ Ыджыд Роч пурт, Ыджыд Пан пурт. Ыджыд пуртъяс вылӧ вольсалісны кузьчышъян. Пуксьӧдісны кузьчышъян вылӧ шобді нянь тупӧсь. Нянь тупӧсь вылӧ водтӧдісны Вена-Рочсянь, Весь-Комисянь Микул енмӧс Сус енма пернаӧн, Пан котырсянь — Войпель тас Кӧин вуджӧрӧн. Пуксисны тайӧ вежа чукыс гӧгӧр. Сёрнитісны. Сёрнитчисны. Емындінсаяс оз пырны Емынвасянь Висерӧдз, оз лэптыны асланыс енъяслы видзкояс, оз пузувтны Пан котырлысь вӧраланінсӧ. Пан-ай таысь чукӧртӧ быд чера-пуртасянь ӧти туланӧн Ыджыд Роч ӧксылы. Пан-ай кутӧ ассьыс котырсӧ Вена-Рочлӧн, Весь-Комилӧн каръяс-сиктъяс вылӧ вувтӧмысь, видзкояс сотӧмысь. Зарни бекарысь юисны муысь вартысь сӧстӧм ва. Кытшовтӧдісны зарни бекарсӧ куим пӧръя. Быд юыштӧм бӧрын Вена-Рочьяс инмӧдчывлісны плешкас, гӧгъяс, пельпомъясас. Окыштлісны пернасӧ. Пан ая-пиа ки пыдӧсъяссӧ восьтывлісны вежа чуклы: «Кывнымӧс кӧ вуджам, мед Войпель тыртас, ош чашъяс, емдон кералас, кӧин косявлас, горшаным нянь тасасяс!»

Пан-айлӧн чужӧмыс вежсьывліс, кор Вена-Роч шуис, мый ӧнісянь сійӧс нимтыны кутасны Сотникӧн. Пан-ай Панпилы кывмӧн мургыштіс: «Сотлім видзкояссӧ вежаинъяснымӧс кисьтӧмысь водзӧсӧн. Абу мича вежа ва юӧм бӧрын сійӧн бытшйӧдлыны».

Панпи нюмдыштіс, лӧньӧдіс айсӧ: «Сотникнас эз видзко сотӧмысь шуны. Сотникнас, тӧд нин, Роч Панъяс шусьӧны».

Быд кыв — кӧв. Кутшӧм кӧвйӧ кутчысян, сійӧ кӧв кыскас. Вена-Роч кӧвйӧ кутчысис Панпи. Сӧмын Гӧп-ӧ, Чук-ӧ виччысьӧ водзын? Кытчӧ тайӧ кӧвйыс вайӧдас?

ПАНЫДА ВӦТ

Пан-айсянь вуджис Панпилы Вена-Рочьяскӧд сёрнитчӧмыс. Пан-айсянь вуджис тшӧтш Панпилы роч Сотник нимыс. Тшӧкыдджыка кутіс Ыджыд Пан волыны Емынва вылӧ. Сувтӧдіс выль кар. Нимтіс выль карсӧ Йӧрӧсӧн. Мед джуджыд йӧрӧн сулалас сійӧ Емындіна-Панмуа костын. Ветліс Пан йӧзысь йӧзӧ, мортысь мортӧ. Юасис. Висьтасис. Восьтіс. Видзис. Жугыля видзӧдіс, кыдз чинӧ сылӧн котырыс, содӧ Весьӧ вошӧмъяслӧн лыдыс. Паськалӧны Вена-Рочлӧн, Весь-Комилӧн каръяс-сиктъяс. Ылыстчӧны важ оланінысь Коми позъяс.

Веськаліс Пан вӧтӧ. Усис вӧтын Панлы ПАНПИЯНСЯНЬ:

«Му пуксигас на вӧраліс Шонді пи Тун Вӧль ю дорын. Му вӧлі тыр пемӧсӧн, юяс-тыяс — чериӧн. Тӧлысь-Войпель войбыдъясӧн кыйӧдчис Тун бӧрся: кутшӧм морт ӧтнасӧн вӧръясті ветлӧ, шогсьӧ, мӧвпалӧ Му пуксян кадӧ? Вой шӧра войнас ыджыд гусятор лоис енма-муа костын. Тӧлысь-Войпель ныв Тун гӧтырӧн лоис. Сизим ныв-пиӧн найӧ олӧмсӧ нюжӧдісны: Чард, Гым, Тыв, Кын пиянӧн, куим зарни юрсиа нылӧн. Паськалісны Туна-Эзысялӧн вужъяс. Шондіа-тӧлыся костын ыпъяліс олӧм. Пияныслӧн вынйӧрыс, нывъясыслӧн мичлуныс лёкъяслысь лӧг пычкис. Ӧтчыд нывъяслӧн ю дорын песласигӧн кыссис гудыр синъяса Лёк, кырныш моз уськӧдчис, тшапкис меддзоля зарниӧс, пышйӧдіс-гусяліс. Шонді кымӧр сайӧ пырис, Муыс шогӧн тырис. Зумыштчис Тун, чукӧртіс вужъяссӧ.

Чард югыда чардыштіс,

Гым чорыда гымыштіс,

Кын му пытшкысь кӧрт перйис,

Тывкӧрт кӧин кисьтіс.

Зарни чойсӧ корсисны».

Садьмис Пан. Шензьӧ Пан. Шемӧсӧ усис Пан. Мый водзӧ эськӧ тайӧ вӧтыс?

Бӧр унмовсис Пан. Бара мынлытӧм вӧтӧ веськаліс.

«Пукалӧ олӧм пыкӧд-Кыдз вылын кырнышӧн Пан. Вылісянь Ен-Чур сійӧс аддзӧ. Кыддзыс Кылдысь-Чужтысь инь синваӧн-зараваӧн бӧрдӧ. Локтіс Вена-Роч корысялысь нопйӧн. Зарни таса койбедь вылӧ мыджсьӧ. Киас кытыськӧ лагыра чер лоис. Кутіс ӧвтчыны-сӧтны кыдзсӧ. Кылдысь-Чужтысь иньлӧн кокысь вир чепӧсйис. Ойзӧ Кылдысь-Чужтысь инь. Комиӧн шыасьӧ Вена-Роч дорӧ. Оз гӧгӧрво Вена-Роч сійӧс. Абу тӧдысь сійӧ. Кыв тӧдтӧм пемӧс кодь. Кылдысь-Чужтысь иньлы отсӧг вылӧ лэбзис кырныш-Пан. Рака-катша кыськӧ воис сьӧд ном-геб мында. Кокалісны кырнышӧс. Зырисны кырнышӧс ваяс-муяс сайӧ. Топӧдісны Изланьӧ. Из чуг йылӧ пуксис Пан-кырныш. Рака-катшалӧн няр бордъясныс эз кыпӧдны сыӧдз. Кравзіг-китшкиг бӧр лэбис сьӧд кымӧрӧн рака-катша. Вежа Кыдз вылӧ пуксис араванас. Лэдзны кутісны вежа Кыдз вылӧ уна лунся сёйлӧмсӧ, шой кокалӧм коляссӧ. Вирӧсь-орӧсь синваӧн Кылдысь-Чужтысь инь бӧрдӧ. Вирӧсь-орӧсь синва рака-катша мыткӧд сорласьӧ, Кылдысь-Чужтысь инь кок кузя визувтӧ. Пӧртсис Кылдысь-Чужтысь инь вӧрса гулюӧ. Пуксис вежа Кыдз йылӧ. Шыасьӧ Комиӧн Вена-Роч дорӧ, ӧлӧдӧ выжыласьӧмысь. Оз гӧгӧрво Вена-Роч. Нимкодясьӧ: со пӧ, Панлӧн пежыс визувтӧ, со пӧ Вежа Полтӧс кыдз йылын гулюӧн пукалӧ. Сӧтӧ сӧмын чернас мый эбӧссьыс. Ружӧктіс сьӧкыда вежа Кыдз. Пӧрис. Лэбзис Из чуг йылӧ вӧрса гулю. Пуксис Пан-кырнышкӧд орччӧн Из чуг йылӧ. Синва вӧрса гулюлӧн киссьӧ тувсов шорӧн. Эштіс Коми муын олӧмыс. Сульӧма гӧптӧ вежа Кыдзсӧ уськӧдісны».

Шемӧсӧ усис Пан. Садьмис Пан. Шензьӧ Пан.

Вӧтасьӧмысь, Вӧтлысьӧмысь, Висьтасьӧмысь мынтӧдчыны он вермы! Суасны куим мынтӧмтор.

ПАНА-СЮ-ПАНА

Сёрнитчывліс Вена-Рочьяскӧд Пан. Сёрнитчывлісны Вена-Рочьяс Панкӧд. Сотник ним босьтліс Вена-Рочьяссянь Пан. Йӧрӧс кар пуктывліс Роча-Комиа костӧ, ӧта-мӧд чӧстуйӧ пырӧмысь. Йӧрӧс кар вежа чук водзын сетӧм кыв видзны отсаліс. Колӧ сетӧм кывйӧ кутчысьны. Колӧ сетӧм кывтӧ кутны.

Паськӧдчисны выль воӧмъяс ӧтарӧ. Паськӧдчисны выль воысьяс мӧдарӧ. Туръюысь зырліс Пан Вена-Рочьясӧс. Весьюысь зырліс Пан Вена-Рочьясӧс. Видзӧдӧ, гӧгӧр нин пуксьӧмаӧсь тӧдтӧм йӧз. Югдінса, Виледьса, Сураса, Пинюгса.

Ӧні сэсся кыв тӧдтӧм выль морт Пан чӧстуй видлалӧ. Колӧ выль кывъя мортӧс аддзӧдлыны. Колӧ выль кывъя мортӧс сёрнитӧдны. Муніс видзӧдлыны выль воысь вылӧ Пан.

Емындін гӧгӧр Коми войтыр гӧгралӧ. Емындін карӧ сюрс чушкысь ньӧв сӧтӧ. Сотӧма выль воысьыс вежаиннысӧ. Саймовтчӧма выль воысьыс джуджыд йӧр сайӧ. Кыза мудӧдалӧм йӧр сайӧ. Шызьӧмаӧсь Комияс тані. Шызьӧмаӧсь Вена-Роча-Весь-Комиа сэні. Ыджыд зык кыптӧма.

Ыджыд тыш пансьӧ. Выль воысь джуджыд йӧр пытшсянь ассьыс горзӧ. Комияс йӧр горулын ассьыныс горзӧны. Морт мортӧс оз кыв. Морт мортӧс оз гӧгӧрво. Морт мортӧс ёрӧ. Морт мортӧс сакӧ.

Лӧньӧдіс Пан Ыджыд Пан нимнас шызьӧм войтырӧс. Пырис Пан Ыджыд Пан нимнас джуджыд йӧр сайӧ. Колӧ выль воысьӧс видзӧдлыны. Колӧ выль кывъя мортӧс кывзывлыны.

Выль воысьыс — Сю-Пан. Тшӧктӧ Пан войтырӧс Емындін горулысь нуӧдны. Тшӧктӧ Пан войтырӧс Емындін горулысь ӧлӧдны. Вежӧртӧм пемӧсъясӧн найӧс шуӧ. Синтӧм кутюясӧн найӧс увтӧ.

Эз Пан войтырӧс чукӧрт. Эз Пан войтырӧс вайӧд. Вайӧдіс-чукӧртіс найӧс Сю-Панлӧн векни вежӧрыс. Сю-Панлӧн войтырысь вылӧ кыпӧдчӧмыс. Оз позь Муысь торйӧдчыны, олӧмыс улӧ кольӧ!

Эськӧ сю быдтӧм йылысь Сю-Пан сёрнитӧ. Няня олӧм йылысь сёрнитӧ. «Бур муӧ кӧдзан — сю быдмас. Чорыд муӧ кӧдзан — сю оз быдмы... Шеп кӧ ӧтка чурвидзӧ мукӧд шепъяс весьтын, колӧ чарлаӧн варснитны. Мед оз сайӧд улысса шепъяссӧ вуджӧрнас... Нянь — миян Енлӧн яйыс. Видзко юан — вирыс сылӧн... Оз сӧмын няньӧн мортыд пӧт... Енэжса айӧ, нянь вай миянлы...»

Дыр сёрнитісны нянь йылысь, няня олӧм йылысь. Оз сетчы выль морт Панлы. Вира сёян оз тшӧкты сёйны. Енъясӧс оз тшӧкты вердны. Шензьӧ Пан. Оз кывзы выль морт Панӧс. Ассьыс дыдгӧ-висьталӧ. Аслас сёрниӧн пӧтӧ. Аслас кывъясӧн чӧсмасьӧ. Векни вежӧра выль морт. Абу Парма быдтас.

Енма-муа костын олӧм йылысь сёрнитісны Пана-Сю-Пана. Бара нянь вылӧ сёрни бергӧдчӧ. «Енэжса сильӧяс мед оз гӧрны, мед нянь оз кӧдзны, кынӧмныс пыр пӧт... Коньӧръяс, тшыгъяс, гӧльяс веськаласны Ен дорӧ. Нянь рушкуяс, мича новлысьяс, зарни чӧжысьяс, озыр йӧз — оз... Му вылын быд бурыс Енсянь. Турун сі, нянь шеп, пемӧс-лэбач, гут-гаг...» Шензьӧ Пан. Оз кывзы выль морт Панӧс. Ассьыс дыдгӧ-висьталӧ. Аслас сёрниӧн пӧтӧ. Аслас кывъясӧн чӧсмасьӧ. Быд кагалы тӧдсаторъяс мойдӧ, а сідз, быттьӧ ыджыд вежӧр-висьт восьтӧ.

Юаліс Пан, мыйла локтӧм морт Комилысь вежаинъяс сотӧ. Лёк кывъясӧн шыбласьӧ Сю-Пан, омӧльтӧ Коми енъясӧс. Юаліс Пан, мыйӧн локтӧм мортлӧн енъясыс Коми енъясысь бурджыкӧсь. Тӧдтӧм кывъясӧн шыбласьӧ Сю-Пан, омӧльтӧ Коми войтырӧс, нинӧмӧ пуктӧ Комилысь нэмся олӧмсӧ, важ оланінсӧ.

Гӧгӧрвоис сёрниысь Пан уна. Вена-Рочлӧн эм Му пуктысь ен. Вена-Рочлӧн эм ен-пи Сус. Вена-Рочлӧн эм ен гӧтыр, ен-пи чужтысь, олӧм Кылдысь. Вена-Рочлӧн эм пемыд ен Сотана. Сотӧ сійӧ коньӧръясӧс мӧдарас. Уна ен на эм Вена-Рочлӧн. Ставсӧ весиг Сю-Пан оз тӧд. Тӧдіс кӧ, эз гижав ен нимъяссӧ та кыза небӧгъясӧ.

Оз гӧгӧрво Пан, мыйла та мында енмӧн Сю-Пан ӧти Ен йылысь сёрнитӧ.

Оз гӧгӧрво Пан, мыйӧн Сю-Панлӧн енъясыс бурджыкӧсь.

Оз гӧгӧрво Пан, кыдзи йӧз муын позьӧ сьӧлавны йӧз енъяс вылӧ.

Куим луна-воя сёрнитісны Пана-Сю-Пана. Куим луна-воя пукалісны воча ныр. Коркӧ эськӧ югнитлас вежӧрыс Сю-Панлӧн, сӧмын кывъяс пӧвстас вошӧ, бӧр гудыртчӧ. Шуан ӧтитор, вочавидзӧ мӧдтор. Юалан веськыда, вочавидзӧ кытшолӧн. Сёрни гӧрддзалан тані пукалысьяс йылысь, ыстысьӧ сэн волӧмъяс вылӧ.

Он во ӧти сёрниӧ такӧд. Оз кыв Панлысь сёрнисӧ. Эськӧ Весьӧ вошӧмъяс ног шуасьӧ, эськӧ гӧгӧрвоӧ кывъяссӧ Пан, сӧмын сёрниыс гӧн паныд артмӧ. Кыпӧдчӧмӧн сёрнитӧ. Велӧдӧмӧн сёрнитӧ. Мортӧс вежавидзтӧг сёрнитӧ. Воӧма Коми пӧвстӧ, быттьӧ пемӧс шӧрӧ, кор аслас вежӧрыс пемӧс мында.

Нёльӧд асывнас аддзис Пан, сёрнитны некодкӧд. Нёльӧд асывнас аддзис Пан, сёрнитны нинӧм йылысь. Нёльӧд асывнас аддзис Пан, сёрни эз артмы. Чеччис Пан эжа вылысь, чӧвтіс: «Эг тай ӧти туй вылӧ веськалӧй. Падвеж лоим...»

Югсянь Вена-Рочьяс локтӧны. Шы ёсьяс йылас выль енъясӧс вайӧны. Пурт дорышъяс вылас бур олӧм вайӧны.

Муніс котыр дорас Пан. Висьталіс Сю-Панкӧд куим лун-вой колльӧм йылысь. Юӧртіс Югдінса воысьяс йылысь. Восьтіс Коми войтырлы Вӧтсӧ. Велӧдіс Коми войтырӧс:

«Воис Вена-Рочысь Сю-Пан.

Эн вӧрӧдӧй коньӧрӧс. Вӧрзьӧданныд кӧ, уна сюрс Вена-Роч локтас сы бӧрся. Пом воас содз тыр Комилы. Пом воас Пармалы. Косьмасны юяс-ваяс. Усясны ляк сю улӧ вӧръяс. Тырасны йӧз видзкоясӧн-каръясӧн дозмӧр койтъяс.

Эн вӧрӧдӧй коньӧрӧс. Мед шудтӧм коньӧрыс ветлӧ Коми пӧвстын. Мед варгӧ ачыс аскӧдыс. Мед кывзӧ, оз кыв тіянӧс. Мед видзӧдӧ, оз аддзы тіянӧс.

Эн вӧрӧдӧй шудтӧм коньӧрӧс, эн дэльӧдӧй. Дзебӧй ӧти луна-вояӧн став озырлунтӧ. Дзебӧй ыргӧн, эзысь, зарни тасъяс, вуджӧръяс, аканьяс. Мед некод нинӧм оз аддзы. Мед кушинӧ воасны выль локтӧмъяс. Мед пуктывтӧмсӧ некод оз корсь миян керкаысь».

Дзебисны Комияс луна-вояӧн став озырлунсӧ карысь-сиктысь бокӧ. Гуалісны луна-вояӧн став эмбурсӧ бурджык кадъясӧдз. Колисны дзуяс-дзебасъяс видзны ортъясӧс. Вуджӧръясӧн ветлӧны дзуяс-дзебасъяс гӧгӧр ортъяс. Ӧнӧдз на повзьӧдлӧны-шуштӧмтӧны матыстчысь ызӧ-базӧясӧс, сэтшӧм-татшӧмъясӧс, олӧмысь вошӧмъясӧс, Комиысь вешйӧмъясӧс.

Виччысьӧны ортъяс Панлысь воӧм. Виччысьӧны Пан котырлысь дзебасъяс восьтӧм. Оз во Пан. Оз тэрмась Пан котыр дзуяс-дзебасъяс восьтыны. Кытысь ӧні найӧс корсян? Кӧн налӧн туйпомыс? Мойдын ӧмӧй колины быдсӧн?

ПАН СИН САЙЫН

Дас во Пан оліс лӧня. Арлыдъяс вуджис. Оліс, кыдз кужис. Олӧм эз гызьӧд, йӧзӧс эз шызьӧд. Кыйис-виис. Комикӧд оліс. Маньсікӧд волысис. Эз эновтчы бур олӧмсьыс.

Дас во Сю-Пан арлыдтӧм уловкӧд ноксис. Гижны-лыддьысьны найӧс велӧдіс. Сус енлы эскыны найӧс велӧдіс. Пыртіс выль енмӧ. Пӧль-пӧч енъясысь орӧдіс. Комиысь нетшыштіс, Вена-Рочӧ кыскыштіс. Чаг моз найӧс Коми ордпуысь чуктӧдіс. Туйӧ петысьӧс туйвыв мортысь кокниджык джӧмдӧдны. Туйвыв морт босьтӧм нырӧн нин мунӧ. Туйӧ петысь нырсӧ сӧмын корсьӧ на. Понӧльтӧ кыдзи кусыньтан, сідзи быдмас гартолӧн. Арлыда путӧ он нин кусыньт. Арлыда пулӧн быдман нырыс босьтӧма, быдман выныс чӧжсьӧма.

Тшӧтш верстьӧ пӧвстысь дас во Сю-Пан корсис йӧзӧс ас сертиыс. Дас во Сю-Пан бӧрйис йӧзӧс лов сертиыс. «Медся шудтӧм коньӧръяслы лоӧ Енэжыс. Медся вермытӧмъяс пуксяласны Ен веськыдкивыв». Аддзис медся коньӧръяссӧ, Зэвлӧн син сайӧ веськавлӧмъяссӧ, Панӧн вунӧдлӧмъяссӧ. Олісны коньӧръяс бокшаын, Чой горулын. Эз пырны сэтчӧ, эз пырны татчӧ. Чой кузя эз катны, Гӧрӧдӧ эз кутчысьны. Асьнысӧ «ме»-ӧн шуисны, сӧмын Аснас лоны эз тэрмасьны. Кылалісны визув кузяыс тувсов лӧп-ёг моз, кырыштӧм няша моз, кытчӧ ляскас, сэні бур. Сэтшӧм-татшӧмыд тай тырмӧ му вылад.

Сю-Пан дас сэтшӧм-татшӧмӧс корсис, ас котырас сибӧдіс, ас Енмас пыртіс, ачыс налысь кокъяснысӧ мыськис, ачыс налысь рушкуяснысӧ тыртіс. Корысьӧс корны велӧдны оз ков, Сю-Пан Енлысь корны велӧдіс: «Миян айӧ, кодлӧн дӧза вылын оланіныд, мед вежасяс тэяд Нимыд, каналны мед воас миян ордӧ Ыджыдтуйнас медводзӧ, гӧль * вылын оланінын и му вылын. Мед шемӧс лои, нянь вай миянлӧ ӧні. Лэдз миянлӧ уджйӧзтӧ, гӧль ми лэдзам миян уджйӧз вӧчисьлӧ. Вошты пӧръялӧмысь дорысь миянлӧ Куль ордысь».

Сэтшӧм-татшӧмъяс асьнысӧ майбырӧн кылісны. Сэтшӧм-татшӧмъяс асьнысӧ Ен ордӧ пыртісны. Ӧта-мӧд вежмӧн уськӧдчисны петкӧдлыны Пан котырлысь гуся вежаинъяс, видзкояс, дзебасъяс. Уна ӧкмӧма вежаинъясын эзысь-зарни. Енъяс водзын ыджыд пу бекаръясын чукъялӧма-сӧвтӧма. Быд вердігӧн енъяслы козьнавлісны, быд выль чужысь мортысь налы вайлісны.

Некод эз вӧрзьӧдлы ӧнӧдз. Некодлы мог эз вӧв енъяслӧн эзысь-зарниӧдз. Зэв нин гежӧда, зэв нин сьӧкыд воясӧ этшаник водзӧсавлісны Панъяс шыасьӧмӧн енъяслысь. Мед тшыг, дзескыда олысьясӧс кыпӧдыштны. Мед ыджыд вена кадъясӧ тышкасян кипель, вӧвъясӧс ньӧбны. Сьӧкыд кад эштӧм бӧрын водзӧссӧ вештывлісны кык мында.

Сю-Пан эзысь-зарни вылӧ абу горш. Аслыс войт мында оз босьтлы. Йӧзыслы вӧрӧдны оз тшӧкты. Пеж енъяслӧн пӧ миянлы оз ков. Зарни кукъяслы пӧ ми ог юбыртӧй. Сэтшӧм-татшӧмъяслы шемӧс кодь, мый эзысь-зарни вылӧ Сю-Пан оз ышмы. Сэтшӧм-татшӧмъяслы шемӧс кодь, мый Сю-Пан биӧ-пӧимӧ, ваӧ-визулӧ эзысь-зарнисӧ шӧтӧ.

Вельмисны сэтшӧм-татшӧмъяс. Водзавны кутісны Сю-Панӧс сэтшӧм-татшӧмъяс. Дзеблавны кутісны эзысь-зарни сэтшӧм-татшӧмъяс выльысь. Дзебасны-нуасны, вӧлисти корӧны Сю-Панӧс: «Со пӧ тай, бара на выль пеж видзанін аддзим». Нимкодясьӧны сэтшӧм-татшӧмъяс. Сус Ен найӧс оз эновт, Сю-Пан кокъяснысӧ мыськӧ, Зарни кук наысь оз пышъяв, налӧн йӧрын йирсьӧ.

Скӧралӧ Сю-Пан. Дугдіс вежаинӧ эзысь-зарни кольны Пан котыр. Сӧмын пу аканьяс кералӧмысь-сотӧмысь лолыд оз бурмы.

Нимкодясьӧ Сю-Пан. Дугдіс пеж енъяс водзӧ эзысь-зарни пуктыны Пан котыр. Чинӧ Пан котырлӧн пу аканьяс дорӧ вежавидзӧмыс.

Енлы кӧ тай эскан, медводз асьтӧ эскӧдан.

Сӧмын тай асьтӧ ылӧдлӧмысь куш шуштӧмъяс чужӧны, пемӧсъяс лыбзьӧны, юр пӧла полтӧсъяс повзьӧдчӧны. Ас енъяслы колӧ эскыны, ас вынъяслы. Овны лов серти, сьӧлӧм серти. Сэк Ачыд олан дай йӧзӧс он дзуг. Йӧз керкаӧ ас пачӧн он лок. Йӧз видзкоӧ ас енъясӧн он пыр. Яйвыв-госвыв олӧмысь пиньтуя кос нянь корны он пет.

ПАН ПУРТ ЛОВЗЬӦДӦМ

Скӧрмис Пан кага вежӧр нюкльӧдлӧм вылӧ. Скӧрмис Пан кагаясӧс ас вирысь торйӧдӧм вылӧ. Скӧрмис Пан вежаинъяс пузлалӧмысь. Скӧрмис Пан вежаинъяс вузавлӧмысь. Скӧрмис Пан сэтшӧм-татшӧмъяс вылӧ, пӧль-пӧч нимӧн вузасьысьяс вылӧ. Скӧрмис тшӧтш сэтшӧм-татшӧмъясӧс Лёклань кыскысь вылӧ.

Видліс бурӧн Сю-Панкӧд сёрнитны. Сю-Пан шуӧ:

«Ме би пыр-ва пыр муні Сус Ен понда. Тэ аслад аканьяс понда мунан он?»

«Биыд — вежа, он тай сідз пежав. Кад воас, ортӧй тшынйыв мунас.

Ва туйыд тунъяслы — сэтшӧм жӧ туй. Сӧмын оз шогмы мортлы кыпӧдчыны, вежа би вылын, вежа ва вылын ышнясьны».

«Он лысьт тэ биӧ-ваӧ пырны. Полан».

«Абу на выжыв, мед тадзи биӧс-ваӧс омӧльтны. Пан-пӧль эз тшӧктывлы кӧмтӧг ветлыны, мед му вылӧ коктуй оз коль, тэ со бикӧд-вакӧд менӧ люкӧдны кӧсъян».

«Полан. Жебӧсь тэнад аканьясыд. Он эскы тэ налы. Найӧ оз отсавны».

«Кыдз миян пӧль-пӧчлы енъясным отсалісны, сідз жӧ меным отсаласны».

Мырдӧн Панӧс биӧ ыстӧ Сю-Пан. Вежӧрсӧ воштӧма.

Оз кыв Панӧс Сю-Пан. Мед Весьӧ вошӧмъяс ног шуасьӧ, мед гӧгӧрвоана кывъясыс Панлы, сёрниыс сылӧн абу морт нога. Кыпӧдчӧмӧн сёрнитӧ. Велӧдӧмӧн сёрнитӧ. Мортӧс вежавидзтӧг сёрнитӧ. Нинӧм абусӧ висьталӧ.

Аддзис Пан, сёрнитны некодкӧд. Аддзис Пан, сёрнитны нинӧм йылысь. Аддзис Пан, сёрни эз артмы. Чеччис Пан эжа вылысь, чӧвтіс: «Эг тай ӧти визулӧ сюрӧй. Падвеж тай лоим...»

Катіс Пан Висер вомӧ. Муніс Пан енъясӧс видзан тшамъя дорӧ. Кыскис Пан тшамъя улысь айыслысь вит сывъя нортсӧ. Кульыштіс Пан норт вылысь йӧра вольсӧ. Перйис Пан пуджӧм низь ку пиысь еджыд кузьчышъяна тубрас. Разис Пан еджыд кузьчышъянысь айлысь Ыджыд пуртсӧ. Юрэжъяс кульысь Йӧгра киысь, би сьӧлӧма Тэк ики киысь босьтлӧм, чинан тӧлысьӧн лӧзалысь емдонсӧ.

Сэксянь эз тшӧкыда аддзывлы Ыджыд пурт лун югыдсӧ. Эз тшӧкыда аддзывлы Ыджыд пурт рытъя-асъя рӧмыдсӧ. Эз тшӧкыда аддзыв Ыджыд пурт войся пемыдсӧ. Шуӧма вӧлі сэки: «Узь, Ыджыд пурт. Эн чеччы, эн шыась ковтӧг. Эн кор мыжтӧм вир. Чинты вытьтӧ. Коланаинӧ садьмӧдасны».

Ыджыд пурт кыскывлісны Панъясӧс мӧдар муӧ коллигӧн. Ыджыд пурт кыскывлісны Маньсікӧд вир йитігӧн. Ыджыд пурт кыскывлісны Вена-Рочкӧд сёрнитчигӧн. Ыджыд пурт кыскывліс Пан-ай Панпиӧс велӧдігӧн. Бӧръяпом шуис: «Мед тэнад лоас, пиӧ, меӧн кылдӧмтор. Ыджыд пурт лолыс ӧні тэныд тшӧтш ловзьӧ». Ӧні выльысь ковмис садьмӧдны сійӧс.

Пан сувтӧдіс пуртсӧ орччӧн. Морӧспань улӧдзыс лоис. Воропыс ки вомлӧс кузьта. Помас — эзысь кутш юр. Мӧдарас — неыджыд тастор, мед ки оз вильсъяв, мед вартӧмысь видзас. Асыкӧн мунӧ пурт яйыс. Исипа-дорышасӧ торйӧдӧны бан кузялаыс тювгысьӧм вожъяс. Гырд люзьган воргаяс.

Чукӧстіс Пан ас котырысь ай уловсӧ. Квайтымын ӧкмыс чера-пурта, шыа-ньӧввужъя морт локтіс. Сизимдасӧдыс Пан. Биасисны ӧкмыс войпу пескысь бур биӧн. Начкисны еджыд ай-вӧлӧс вылыс енъяслы. Начкисны мугӧм инь-вӧлӧс мувыв енъяслы. Начкисны сьӧд чокыр-вӧлӧс улыс енъяслы. Корисны енъясӧс, важ ортъясӧс. Корисны отсасьысьясӧс, видзысьясӧс. Сьылісны енъяс водзын, юбыртісны. Вердісны, отсӧг корисны.

Пан аслас Ыджыд пуртӧн вежа тшамъя водзын пукаліс. Пан аслас Ыджыд пуртӧн вежа би дорын пукаліс. Вӧрзис Ыджыд пурт. Ловзис Ыджыд пурт. Вира сёян кутіс корны Ыджыд пурт. Му кырлалысьяс вылӧ скӧрмис Ыджыд пурт. Парма пузувтысьяс вылӧ зэвтчис Ыджыд пурт. Вирчуньысь вирнас вердіс Ыджыд пуртсӧ Пан. Вирчуньысь вирнас вердіс Ыджыд пуртсӧ Пан войтыр. Йитчис сизимдас вирчуньысь вирыс вежа би дорын. Йитчис сизимдас вирчуньысь вирыс вежа тшамъя водзын.

Сьылісны ортъяс водзын, юбыртісны. Вердісны, отсӧг корисны. Куим вӧв сёйисны. Пияныслы, быдмысь ньӧввуж кутысьяслы, гортас нуны куим ӧкмыс пӧртйын колисны. Быд чера-пурта мед видлас. Быд чера-пурта мед йитчас.

Зіб йылӧ ӧшӧдісны еджыд ай-вӧв ку. Сёр вылӧ плавгисны мугӧм инь-вӧв ку. Гуӧ вольсалісны сьӧд чокыр-вӧв ку. Горӧдчисны ӧкмысысь гӧг сюрӧссяньыс. Горӧдчисны ӧкмысысь паськыд морӧссяньыс. Горӧдчисны енъяс воча вылісянь. Горӧдчисны енъяс воча улісянь. Горӧдчисны енъяс воча сэсянь-тасянь. Йӧлаыс новлӧдліс Пан котырлысь горӧдчӧмсӧ, ен котырлысь горӧдчӧмсӧ куим ӧкмысысь. Юргис Йӧла куим воя-луна Парма помысь мӧд помӧ, яг нӧрысысь яг нӧрысӧ, ю ковтысысь ю ковтысӧ.

Ен юрйылын, омӧльяс кок улын!

ПАН ПУРТ НЫРӦН

Сизимдас ёрт мӧдӧдчис Эжва кузя, мӧдӧдчис Емынва кузя. Колӧ Му кырлалысьясӧс чиршӧдлыны. Парма лойысьясӧс лӧньӧдны. Вежаинъяс пузлалысьясӧс ыршӧдлыны. Ен шыблалысьясӧс доршӧдлыны. Сизим ыджыд пыжа кывтӧ-катӧ. Сизим кӧрӧг морӧса пыжа кывтӧ-катӧ. Сизимдас ньӧв чилйӧдлысь, сизимдас шы зургысь.

Эжва горувлань, Емынва вомлань уна лёкыс ӧкмӧма. Эжва горувлань, Емынва вомлань уна вежаин сотчӧма. Ойзӧ Муса-Муыс. Ымзӧ Парма-ягыс. Йӧрӧсдінса Пан котырысь кызвыныс Весьӧ пӧрӧма. Йӧрӧсдінса Пан котырысь кызвыныс Вена-Роч енъяслань сетчӧма. Емынва вожын Коми енъяс абу кольӧмаӧсь. Емынва вожын Комияс помвыв йывмӧмаӧсь.

Емынва вожса том быдтасъяс Сус видзкоын юбыртӧны, Сус видзкоын сьӧд небӧгъяс серти сьылӧны. Емынва вожса том быдтасъяс кӧмтӧг гарйӧм Му вывті котралӧны.

Биӧн сотӧ Пан айка выль видзкоа сиктъяс. Ньӧвсӧ шӧтӧны тӧвся турӧба лым мында. Ньӧвсӧ шӧтӧны арся сьӧд зэр мында. Ньӧвсӧ шӧтӧны гожся сивныра шер мында.

Ляскысьӧй Му бердас, Весьӧ пӧрӧмъяс, оз кӧ бӧр йӧткышт-зівкнит кырлалӧм Муыс. Пышйӧй Пармаас, Весьӧ пӧрӧмъяс, оз кӧ бӧр тойышт-вӧтлы пузлалӧм Пармаыс.

Емындін карлань воисны. Джуджыд йӧрӧн потшӧма. Мудӧда сувтса керъясысь йӧрӧн потшӧма. Сю-Пан йӧр сайын пукалӧ. Сю-Пан аслас енъяслы юбыртӧ. Карын витсё олысь. Карӧ он сибав. Вывсянь бушколӧн ньӧв лэбӧ. Вывсянь шерӧн из лэбӧ. Гӧграліс вежон Емындін гӧгӧр Пан кӧр чукӧр торйӧдлысь кӧинӧн. Сулаліс мӧд вежон Емындін гӧгӧрын чими кельӧб поткӧдысь ошкӧн. Пузувтісны Кӧин-вокъяс куйлысь няня муяссӧ. Сёйисны Кӧин-вокъяс ветлысь гортса пемӧссӧ. Сотісны Кӧин-вокъяс сулалысь сиктъяс-грездъяссӧ.

Воисны отсӧг вылӧ Сю-Панлы кужысь-бертчысь Вена-Рочьяс, Роч ӧксылӧн быдтасъяс. Зырисны Панӧс Емындін дорысь Емынва йывлань. Воштісны Вена-Рочьяс, Весь-Комияс комын вит мортӧс. Воштіс Пан дас кык Кӧин-вокӧс, дас кык вӧр кырнышӧс, дас кык вадор каляӧс. Чинӧ Коми войтыр пӧль-пӧч Му вылас. Чинӧ Коми войтыр муса Пармаас.

Колис Йӧрӧсдін карсӧ Пан Сю-Панлы. Колис Емындінса муяс Пан Сю-Панлы. Ву ю вылӧ шыбитчис Пан. Пинюглань сетчис Пан сюрӧс-котырнас. Мед сӧвмасны Кӧин-вокъяс выль видзкоясысь бокын. Мед бурдасны Кӧин-вокъяс вӧрын-ваын.

Ву ю дорын, Пинюг дорын мый ловлы колӧ, ставыс эм. Ву ю дорын, Пинюг дорын мый вир-яйлы колӧ, ставыс эм. Вит во чӧжис-чукӧртіс вынсӧ Пан. Вит во велӧдіс Кӧинпиянӧс тшупта сьывъя йӧраӧс уськӧдны. Вит во велӧдіс Кӧинпиянӧс зарни сюра кӧрӧс туявны. Велалісны Кӧинпиян. Сӧвмисны Кӧинпиян. Пиньсялісны Кӧинпиян.

Куим во сайын пурсисны ас костас Вена-Рочьяс. Куим во сайын Емындіна-Еренска тшынйыв мунлісны. Усьӧдіс котырсӧ Пан уна йӧза кар вылӧ, Еренск кар вылӧ. Вувтіс котырнас Пан уна йӧза кар вылӧ, Еренск кар вылӧ. Новгортса Вена-Рочьяс бӧрся куим во мысти Пан выльысь Еренск кар сотіс. Новгортса Рочьяс туйӧд Пан куим во мысти Сю-Пан муясӧд выльысь тувсов ытваӧн муніс. Роч ен эньлысь, Сус Кылдысь иньлысь видзко-карсӧ * сотіс. Вена-Рочьяслысь, Весь-Комилысь, выль енъяс видзысьяслысь тувсов шорӧн вирсӧ кисьтіс.

Колины Пан мышкӧ сотӧм муяс. Колисны Пан мышкӧ сотӧм каръяс.

Кӧин оланінӧ оз позь кӧръяслы пырны. Кӧр шӧрӧ веськалӧм кӧинлӧн вытьыс воссьӧ. Кӧр шӧрӧ веськалӧм кӧинлӧн вирыс ӧддзӧ.

Катіс Пан Висер вомӧ. Катіс Пан сюрӧс вужъяс дінас.

ПАНА-ПЕЛЫМ ОЙКА ПЫГРИСЯ

Юӧр ыстіс Пан Пелым отыр ойка котырлы. Ӧти юрыд тані этша. Ӧти вежӧрыд тані ичӧт. Ӧти киыд — ки пӧв. Ӧти кокыд — кок пӧв. Кок пӧлӧн он котӧрт. Борд пӧлӧн он лэбзьы.

Пелым ойка Мӧд муын нин ветліс. Пелым ойка Куль отыр * Муын нин чериаліс, вӧраліс.

Воис Пелым ойка пыгрись * Пелым ойка-айыс пыдди. Воис Мань Лэннынлӧн ыджыд вокыс Пелым ойка-айыс пыдди. Пан воча петіс низь ку пасьӧн. Пан воча петіс гӧрд ной вольӧсӧн.

Биасисны ӧкмыс войпу керйысь ыджыд бур биӧн. Начкисны юсь еджыд вӧлӧс вылыс енъяслы. Начкисны катша сера вӧлӧс мувыв енъяслы. Начкисны кырныш сьӧд вӧлӧс улыс енъяслы. Корисны Коми енъясӧс, Маньсі енъясӧс, важ ортъясӧс. Корисны Комилысь, Маньсілысь отсасьысьясӧс-видзысьясӧс. Сьылісны Коми енъяс, Маньсі енъяс водзын, юбыртісны. Вердісны, отсӧг корисны.

Пан аслас Ыджыд пуртӧн, Пелым ойка пыгрись аслас Ыджыд пуртӧн вежа тшамъя водзын пукалісны. Пан аслас Ыджыд пуртӧн, Пелым ойка пыгрись аслас Ыджыд пуртӧн вежа би дорын пукалісны. Вӧрзисны Ыджыд пуртъяс. Ловзисны Ыджыд пуртъяс. Вира сёян кутісны корны Ыджыд пуртъяс. Му кырлалысьяс вылӧ скӧрмисны Ыджыд пуртъяс. Парма пузувтысьяс вылӧ зэвтчисны Ыджыд пуртъяс. Вирчуньысь вирнас вердіс Ыджыд пуртсӧ Пан. Вирчуньысь вирнас вердіс Ыджыд пуртсӧ Пелым ойка пыгрись. Йитчисны кык вирчуньысь виръяс вежа би дорын. Йитчисны кык вирчуньысь виръяс вежа тшамъя водзын.

Сьылісны ортъяс водзын, юбыртісны. Вердісны, отсӧг корисны. Куим вӧв сёйисны. Пияныслы, быдмысь ньӧввуж кутысьяслы, гортас нуны куим ӧкмыс пӧртйын колисны. Быд чера-пурта мед видлас. Быд чера-пурта мед йитчас.

Зіб йылӧ ӧшӧдісны юсь еджыд вӧв ку. Сёр вылӧ плавгисны катша сера вӧв ку. Гуӧ вольсалісны кырныш сьӧд вӧв ку. Горӧдчисны ӧкмысысь гӧг сюрӧссяньыс. Горӧдчисны ӧкмысысь паськыд морӧссяньыс. Горӧдчисны енъяс воча вылісянь. Горӧдчисны енъяс воча улісянь. Горӧдчисны енъяс воча сэсянь-тасянь. Йӧлаыс новлӧдліс Пан котырлысь, Пелым ойка котырлысь горӧдчӧмсӧ, Коми ен котырлысь, Маньсі ен котырлысь горӧдчӧмсӧ куим ӧкмысысь. Юргис Йӧла куим воя-луна Парма помысь мӧд помӧ, яг нӧрысысь яг нӧрысӧ, ю ковтысысь ю ковтысӧ. Юргис Йӧла Емынвасянь Обваӧдз. Юргис Йӧла Эжва Висерсянь Кама Висерӧдз.

Енэж Ен юрйылын! Омӧльяс кок подлӧсын!

Пан айкаа-Пелым ойкаа, мед кӧ йӧз костын олӧны, йӧз син водзын, зэв вылын пукалӧны. Быдласянь чурвидзӧны, Чур видзӧны. Ӧтисӧ Ен-Чур аддзӧ, мӧдсӧ Торум аддзӧ.

Пелымса ӧксы Пелым ойка пукалӧ Пелым ю вылын. Пелымса ӧксы ветлӧ Об кузя. Пелымса ӧксы ветлӧ Кама кузя. Пелымса ӧксы ветлӧ Эжва кузя. Сы улын сизимсё шы. Сы ки улын сизимсё матур. Сыкӧд орччӧн сизимсё пелысасьысь, сизимсё вӧр кырныш, сизимсё вадор каля, сизимсё верзьӧма, сизимсё ньӧвъя-вужъя, сизимсё юрт, орсӧн кыӧм сьӧд юрсиа сизимсё олӧм пыкӧд.

Висерса ӧксы Пан пукалӧ Висер ю вылын. Висерса ӧксы ветлӧ Емынва кузя. Висерса ӧксы ветлӧ Эжва кузя. Висерса ӧксы ветлӧ Кама кузя. Сы улын Пан-айлӧн нелямын шы. Сы ки улын сизимдас багатыр. Сыкӧд орччӧн сизимдас пелысасьысь, сизимдас вӧр кырныш, сизимдас вадор каля, сизимдас верзьӧма, сизимдас ньӧвъя-вужъя, сизимдас ёрт, тасӧн шырӧм веж юрсиа сизимдас олӧм пыкӧд.

Сизимсё матур, сизимдас багатыр мӧдӧдчисны Эжва кузя, мӧдӧдчисны Емынва кузя. Колӧ Му кырлалысьясӧс чиршӧдлыны. Парма лойысьясӧс лӧньӧдны. Вежаин пузлалысьясӧс ыршӧдлыны. Ен шыблалысьясӧс доршӧдлыны. Сизимдас сизим ыджыд пыжа кывтӧ-катӧ. Сизимдас сизим кӧрӧг морӧса пыжа кывтӧ-катӧ. Сизимсё сизимдас ньӧв чилйӧдлысь, сизимсё сизимдас шы зургысь.

Эжва горувлань, Емынва вомлань уна лёкыс ӧкмӧма. Эжва горувлань, Емынва вомлань уна вежаин сотчӧма. Ойзӧ Муса-Муыс. Ымзӧ Парма-ягыс. Йӧрӧсдінса Пан котырысь кызвыныс Весьӧ пӧрӧма. Йӧрӧсдінса Пан котырысь кызвыныс Вена-Роч енъяслань сетчӧма. Емынва вожын Коми енъяс абу кольӧмаӧсь. Емынва вожын Комияс помвыв йывмӧмаӧсь.

Биӧн сотӧны Пан айкаа-Пелым ойкаа выль видзкоа сиктъяс. Ньӧвсӧ шӧтӧны бушкола лым мында, сьӧд арся зэр мында, сивныра гожся шер мында.

Ляскысьӧй Му бердас, Весьӧ пӧрӧмъяс, оз кӧ бӧр йӧткышт-зівкнит кырлалӧм Муыс. Пышйӧй Пармаас, Весьӧ пӧрӧмъяс, оз кӧ бӧр тойышт-вӧтлы пузлалӧм Пармаыс.

Емындін карлань воисны. Джуджыд йӧрӧн потшӧма. Мудӧда сувтса керъясысь йӧрӧн потшӧма. Сю-Пан йӧр сайын пукалӧ. Сю-Пан аслас енъяслы юбыртӧ. Карын сюрс сайӧ олыся-волыся. Карӧ он сибав. Вывсянь бушколӧн ньӧв лэбӧ. Вывсянь шерӧн из лэбӧ. Лунын эз вермыны кар босьтны. Войын эз вермыны карӧ пырны. Воштісны дас нёль мортӧс. Сулалісны вежон Асыка ягъюрын. Чилйӧдлісны сыв кузя ньӧвъяс мудӧда джуджыд йӧр сайӧ. Чилйӧдлісны госӧн мавтӧм пома, ыпъялысь ньӧвъяс йӧр сайӧ. Кар сотӧм эз артмы. Кар ӧзйыны эз кӧсйы.

Скӧрмисны вӧр кырнышъяс, вадор каляяс. Скӧрмисны Пармасянь олысь Кӧинъяс. Сёйисны пышйӧм йӧзӧн эновтӧм ветлысь пемӧсъяссӧ. Сотісны Емындін гӧгӧрын куйлысь няня муяссӧ. Сотісны матігӧгӧрын сулалысь сиктсӧ-грездъяссӧ. Вежон лэбалісны сивныр-бушколӧн ылі-маті. Вежон виччысисны Емындінысь повтӧм матур-багатыръяслысь тыш вылӧ петӧм. Эз пет весиг ӧти чера-пурта, эз пет весиг ӧти кӧрт дӧрӧма, эз пет весиг ӧти емдон шыа. Бура пукавсис Емындінсалы шоныд гортаныс. Бура пукавсис Емындінсалы мудӧда джуджыд йӧр сайын. Виччысисны Емындінсаяс Ыджыд Роч Ӧксысянь ыджыд отсӧг.

Ёрис Пан Сю-Панӧс: «Мый гӧрин-кӧдзин, сійӧс вундан-тӧлӧдан. Код киысь сёян-юан, сы ки помысь кувнытӧ лоӧ. Нёль во тэд сета ас садяд воны. Нёль во тэд сета мыжтӧ вештыны. Нёль во тэд сета Му нёль пельӧсӧ юбыртны. Нёль во тэд сета Му нёль пельӧсысь личӧд корны. Ас йӧз ки помысь кулан. Менам ки вылын тэнад вир оз коль. Нёль воӧ тӧрӧдчан. Нёль пельӧсӧ йӧрман. Нёль сэрӧгӧ пыксян».

Кывсис Пана-Пелым ойкаалы, мый локтӧ Югдінысь вӧр-пу мында Вена-Роч Емындінсалы отсӧг вылӧ. Пуксисны Пана-Пелым ойкаа сизимдас сизим пыжӧ. Катісны Эжва кузя Висерлань.

Гажа пукалӧ пыжас Пелым ойка пыгрись. Пелым ойка пыгрись гажӧдчыштіс. Сой кусыньяссӧ песыштіс. Кок кусыньяссӧ веськӧдіс. Йӧзӧс уна эз вошты. Пыжас эмбур содтыштіс. Воасны регыд Пан карӧ. Шойччасны. Сёясны-юасны. Енъясӧс вердасны. Сэсся гортас мунас Пелым ю вылӧ. Гӧтыр дорӧ, ныв-пи дорӧ. Бара на олам! Емындінсянь Пелымӧдз Вена-Рочьяслы туйыс вуджтӧм.

Зумыш пукалӧ пыжас Пан айка. Уна вир кисьтӧма ковтӧг. Сэсся оз нин артмы бурӧн артмӧдчыны. Ыджыд Пан пурт видліс вир кӧрсӧ. Ыджыд Пан пурт вира сёян корны кутас. Эз артмы Емындін кар босьтны. Эз артмы Сьӧт-Панысь мынтӧдчыны. Кадыс горув исковтӧ. Тошкысь пемыд сі он аддзы. Каля морӧс кодь тошкыс лоис. Тӧвся кӧч ку кодь тошкыс лоис. Дзурс пемыд олӧм пуксьӧ. Водзын югыд кинь оз тыдав. Йӧз абу важкодь. Комияс кӧмтӧм кокӧн Му тальӧны. Комияс Вена-Роч Енлы юбыртӧны. Сю-Пан эськӧ регыд кулысь нин. Орт паськӧмӧн Пан сійӧс аддзывліс Вӧтын. Сӧмын сы пыдди кык во мысти мӧд локтас. Весиг Весь-Комиӧн выльыс оз кут сёрнитны, кысь нин Комиӧн.

Воисны Висерӧ. Мань Лэннын верӧса-вокаӧс паныдалӧ. Мань Лэннын гӧрд ной кок уланыс вольсалӧ. Мань Лэннын выль гӧрд ной сахиасьӧма *. Кадыс личкӧма муланьыс Пан гӧтырӧс, сӧмын тай вӧраснас пыр на Дзоля Ур. Пыр на тэрыб. Пыр на визув. Мань Лэннын гӧгӧр, Пан гӧгӧр пӧч-пӧльӧн шуысьыс кизь мында жуӧ. Гажмыштіс пӧрысь Пан. Малыштіс каля морӧс рӧма тошсӧ. Туп-тапкерис мышкас ӧти-мӧдӧс сильзьысь гавезсьыс. Шылькнитіс нӧк юръяссӧ ӧти-мӧдлысь дзользьысь гавезсьыс.

Тшӧктіс асыв кежлӧ Енъяслы лӧсьӧдны медбур сёян. Вежаинын пукавны — медбур паськӧм.

Талун пӧтӧсь, аски, гашкӧ, ӧшинь улӧ йӧра воас!

Пу вужйыд эськӧ кос, сы весьт корйыс небыда вежӧдӧ.

ПАН КЫВ

Чукӧртіс Пан ассьыс бур котырсӧ вежа тшамъя дорӧ. Чукӧртіс Кӧин-вокъяссӧ видза тшамъя дорӧ. Чукӧртіс Маньсі-вокъяссӧ енма тшамъя дорӧ.

Биасисны ӧкмыс войпу керйысь ыджыд бур биӧн. Начкисны еджыд ай-вӧлӧс вылыс енъяслы. Начкисны катша сера инь-вӧлӧс мувыв енъяслы. Начкисны сьӧд чокыр-вӧлӧс улыс енъяслы. Корисны Коми енъясӧс, Маньсі енъясӧс, важ ортъясӧс. Корисны Комилысь, Маньсілысь отсасьысьясӧс, видзысьясӧс. Сьылісны Коми енъяс водзын, Маньсі енъяс водзын, юбыртісны. Вердісны, отсӧг корисны.

Пан шуис:

— Вокъясӧй! Чойясӧй! Видзанторъясӧй! Ми сувтім Коми енъяс водзӧ. Ми корим Маньсі енъясӧс. Ми чукӧртчим вежаинӧ. Тані менам вужйӧй. Тані менам сюрӧсӧй. Тані менам сьӧлӧмӧй.

Сьӧкыд кад воис Кӧин-вокъяслы. Сьӧкыд кад воис Коми-вокъяслы. Зырӧны миянӧс Рытыввывсянь. Паськыда паськӧдчӧны Вена-Роча-Весь-Комиа. Мӧд олӧм воссьӧ. Выль енъяс пуксьӧны. Кодлыкӧ, гашкӧ, шогмана. Меным оз лӧсяв. Абу лов серти, абу сьӧлӧм серти тайӧ выль енма олӧмыс. Кӧинлы колӧ паськыд оланін. Кӧинлы колӧ пӧсь вира сёян. Кӧинлы колӧ кок песанін. Кӧинлы колӧ пинь кесланін.

Воас кад, юясысь чери бырӧ. Воас кад, вӧръясысь пемӧс бырӧ. Воас кад, юяс-тыяс косьмасны. Воас кад, вӧръяс-ягъяс усясны. Кольччам кӧ татчӧ, суам на олӧм пузласӧ. Ме пӧрысь нин выль ног вурзавны. Кӧин горӧн вурзавны сӧмын верма.

Муна Из сайӧ.

Коді Вын ассьыс кылӧ зэвтчыны, мед кольччас. Коді вын ассьыс кылӧ зырысьясӧс нэм-мӧд кутны, мед кольччас. Коді посйысьны вермас выль вуджӧръясысь, мед кольччас. Коді выль енъясӧн син пӧртӧмысь оз пов, мед кольччас. Ме пӧрысь нин, мед поз дорысь латшӧгъясӧс вӧтлыны. На вылӧ эргыны сӧмын верма.

Муна Из сайӧ.

Висер гӧгӧр везйӧс коля, мед видзас кольччысьясӧс, кытчӧдз выныс лоӧ. Эжва пӧлӧн коля вуджӧръясӧс, мед видзасны Вӧрсӧ-васӧ, кытчӧдз вынныс лоӧ. Емынва-Печера костӧ коля ортъясӧс, мед видзасны дзебасъясӧс, кытчӧдз ачым ог лок. Ме пӧрысь нин, мед аслым быдлаын сулавны. Видзӧдласӧн сӧмын сотны верма.

Муна Из сайӧ.

Босьта сьӧрысь Ыджыд пуртӧс. Тіянлы нинӧм сыысь. Тшамъяысь ассьым енъясӧс босьта. Мен кӧ оз отсавны, тіянлы нинӧм наысь. Босьта сьӧрысь бур гӧтырӧс, ассьым олӧм пыкӧдӧс. Босьта сьӧрысь дас кык ёсьӧс. Коми мортлысь медводдза посйысян-тасасянторъяссӧ, медбӧръя посйысян-тасасянторъяссӧ. Комилысь медводдза лачасӧ, медбӧръя лачасӧ.

Муна Из сайӧ.

Коді мекӧд мунас, ог вӧтлы. Коді татчӧ кольччас, ог лӧгась. Быдӧнлӧн аслас туй. Быдӧнлӧн аслас вежӧр.

Муна Из сайӧ.

Комияс вӧтын лэбалӧны. Комияс ортӧн ветлӧны. Эн зэвтчӧй, эн омӧльтӧй ӧта-мӧдӧс. Коми кыв эн вунӧдӧй. Коми кӧвйысь эн лэччысьӧй. Гӧптӧ эн уськӧдчӧй. Вывлань кыпӧдчӧй. Чукӧртӧй. Лоас чук. Чук йылас лоӧ чут. Чут йылысь аддзас Чур. Сійӧ быд чут аддзӧ. Эн полӧй, Панпиян, эн личӧдчӧй, Панбыдтасъяс!

Енэж-Ен — юрйылын! Омӧльяс — кок подлӧсын! Олӧй, эн полӧй! Ме муна Из сайӧ.

Юбыртісны. Зібъялісны еджыд ку. Сёръялісны сера ку. Гуалісны сьӧд ку. Горӧдчисны ӧкмысысь гӧг сюрӧссяньыс. Горӧдчисны ӧкмысысь паськыд морӧссяньыс.

Горӧдчисны енъяс воча вылісянь. Горӧдчисны енъяс воча улісянь. Горӧдчисны енъяс воча сэсянь-тасянь.

Юргис Йӧла куим ӧкмыс луна-воя Парма помысь мӧд помӧ, яг нӧрысысь яг нӧрысӧ, ю ковтысысь ю ковтысӧ.

Юргис Йӧла Емынвасянь Обваӧдз. Юргис Йӧла Эжва Висерсянь Кама Висерӧдз.

Йӧла зэв вылӧ кыптӧ. Кыптӧмыд — абу кыпӧдчӧм. Коді кыптӧ, сійӧ сӧмын ылісянь тыдалӧ. Кыпыд мортыд Ачыс чурвидзӧ, Ачыс Чур видзӧ. Чурвидзысьӧс Чурыс видзӧ.

Йӧла зэв ылӧ паськалӧ. Паськалӧмыд — абу пасьмунӧм. Паськалӧмыд — абу паськӧдчӧм. Паськыд мортыд вез кыӧ да вез кутӧ, везйӧн Ас йӧзӧс йитӧ.

Йӧла шы улӧ йӧз син улысь саяліс Пан. Гӧтырнас-котырнас. Комияс гусьӧн ветлӧны. Комияс Му оз няръявны. Комияс турун оз лякны. Комияс коктуй оз кольны.

Панлісны Панъяс пансьывтӧм панас,

Панлісны Панъяс паныда панас.

Панласьӧм-пансьӧм ассянь эз панны,

Олісны сэні, вылісны тані,

Вӧлісны комилы вужйӧн и иддзӧн.

Панлӧн бур везйыс на Панпиӧс видзӧ.

Паныда воысьӧс бурджыка видзӧд,

Паныд кӧ локтас, мед бӧр оз мун сідзи.

ЕНКОЛАЯС ЙЫЛЫСЬ СЬЫЛАН

(Нэмӧвӧйся вуджӧр-вӧт)

ЕН ПИЯНӦС Кывйӧн кыпӧдӧмӧн

ЕН ПИЯНӦС Ловнас кыпӧдӧмӧн

ЕН ПИЯНӦС Чурлань кыпӧдӧмӧн

«Комиясід войдӧр паськида овлэмаась. Эсся Степан Крапид ваедэма Мӧскуваса рочьястӧ Комиад. Унанад да рочьясід Урал Изланид зырэмаэсь комитэ. Эсся ий ловэма ЗЫРЭМА, а сэсянь — ЗЫРАНА» (Эжватас).

ЕНКОЛА

Морт олӧ енъясыс кытшын. Морт олӧ енъясыс пӧвстын. Стӧч кыв эм комияслӧн — енкола. Ен кола. Эм кӧ тай олысь, сылы кӧнкӧ овны колӧ. Енэж-Ен олӧ ен чомйын-колаын. Сылӧн колаыс Шонді-горъя. Сылӧн колаыс Кодзув-подъя. Сылӧн колаыс лӧз Енэж-вевта. Сылӧн колаыс Изъя-стына.

Воисны енколаӧ выль йӧз, вайисны енколаӧ выль Енмӧс. Эм кӧ Ен, сылы кӧнкӧ овны колӧ. Йӧртісны выль Енмӧс жынняна енколаӧ. Енколаыс сылӧн ломзьысь вӧлтара. Енколаыс сылӧн изъя джоджа. Енколаыс сылӧн зарни сигӧра. Енколаыс сылӧн лым еджыд стына.

Морт олӧ ас енмӧн. Мортлӧн енмыс абу вичкоын, мортлӧн енмыс сьӧлӧм вужъяс. Мортыс — ачыс аслыс енкола. Енкола-мортын — биа сьӧлӧм-гор. Енкола-мортлӧн — эзысь подъя кок. Енкола-мортлӧн — зарни юрчут. Енкола-мортлӧн топыд вир-яй-эжӧс.

Енкола-мортлӧн Енмыс пытшкас. Енкола-мортлӧн вевтыс сьӧрас. Енкола-мортлӧн сюрсаыс зумыд. Енкола-морт — зумыд сюрӧса.

Этша ӧні енкола-мортыс коли. Бокысь йӧзыс енсӧ корсьӧны. Ылысь йӧзыс енсӧ синмалӧны. Вунӧдісны енсӧ, эновтісны енъяссӧ. И енъясыс наысь ӧтдортчисны. Енъяс найӧс ӧтдортісны.

ЕНМА-МУА КОСТ

Некӧн некор нинӧм эз вӧв. Нинӧмыс весиг эз вӧв. Некӧныс весиг эз вӧв. Некорыс сӧмын вӧлі, топаліс-топаліс, коркӧ-некоркӧӧ пӧрис. Коркӧ-некорнас кӧнкӧ-некӧнкӧсьыс мыйкӧ-нинӧмкӧ чужис. Коркӧ потіс нинӧмыс некӧнас, кӧнкӧ эмыс тыдовтчис-воссис. Дзик на некутшӧм кодь, эмалыштӧ муртса.

Эмсьыс ру кыптіс. Руыс кымӧрӧн качис, саридзӧн усис. Кымӧрсьыс би сявкнитчис. Кык вожӧн вожаліс, кык пельӧ потіс. Кымӧр пӧлӧныс чардыс муніс, Ен пыдӧсыс воссис. Саридз пӧлӧныс чардыс муніс, Му пыдӧсыс воссис. Енма-Муа лоис. Енма-Муасӧ чардбияс шӧри косялісны. Енма-Муа костас чард изйыс сяркнитчис, шылльӧ-мылльӧыс шердйыссис, чард киньыс сявкнитчис.

Чард изйысь мувыв изъяс кыптісны. Шылльӧ-мылльӧысь парма-вӧр кыптіс. Чард киньсьыс ловъя ловъяс чужисны. Енма-Муа костас Лов-Ру воссис.

Эм мортлӧн пытшкӧс, эм ортсы. Эм мортлӧн вылыс, эм улыс. Эм мортлӧн мыш, эм водз. Эм мортлӧн шуйга, эм веськыд. Мортыд вир-яйысь чужӧ, овмӧс-сьӧвмӧс чӧжӧ, ловнас-ортнас кыптӧ. Овмӧсыс мулань личкӧ, лолыс-ортыс Енлань кыпӧдӧ. Кодлӧн лолыс-ортыс абу, сійӧ муас вӧйӧ, шогӧ усьӧ, коньӧрӧ вошӧ. Кодлӧн овмӧсыс абу, Енлань качӧ, шудлань лэбзьӧ, майбырӧ воӧдчӧ.

Сӧмын тай олігад он вермы дзик коньӧрӧдз усьны, дзик майбырӧн лоны. Вир-яйыд оз лэдз. Увлань уськӧдчан, пемӧсӧ колян. Вывлань кыпӧдчан, йӧзсьыс-мусьыс оран. Шыбласьӧ мортыд вылӧ-улӧ, водзӧ-бӧрӧ, шуйгавыв-веськыдвыв. Сэсся сідз и мунӧ олӧм туйсӧ Енма-Муа костас, Шуда-Шога костас. Туй вылас Шуд ни Шог абу. Шудыс-Шогыс Туй пӧлӧныс кольӧны. Шудыс веськыдладорас джӧм кырйӧн. Шогыс шуйгаладорас джум сёнйӧн.

Мортлӧн кӧ тайӧ куимнан озырлуныс эм, морттуяӧн шусьӧ. Оз кӧ тырмы мыйкӧ, шуасны, дзик пӧ тай морттуйыс талӧн абу. Овмӧсыс киссьӧма — морттуйыс абу. Вир-яйыс киссьӧма — морттуйыс абу. Лолыс пежасьӧма — бара морттуйыс абу. Куим озырлуныс мортлы туйсӧ вольсалӧны, мортлысь туйсӧ индӧны. Куим озырлуныс — куим шӧртӧн мортлысь Енмӧдз кыптан, Енлань кыссян гезсӧ кыӧны.

Чужигӧн асланым миян нинӧм абу. Айсянь-мамсянь вир-яй босьтам, сӧвмӧдам. Мусянь-васянь овмӧс чӧжам, чукӧртам. А ловным-ортным кытысь? Тӧвсянь-ӧ? Енъяссянь-ӧ? Пӧльяссянь-ӧ? Гашкӧ и, енъяс кӧйдыссӧ чӧвтӧны, мед веж ныра чужйӧн писькӧдчим вердан-вердысь му пытшсьыс. Мед вужйӧн увлань, корйӧн вывлань нюжӧдчим шоныд зэр улын. Мед вужйӧн-подулӧн муыслы воссим. Мед корйӧн-дзоридзӧн шонділань сывнымӧс паськӧдім.

ЕН ДЗОРИДЗ

Кор дзоля вӧлі, гӧгӧрволі на тӧвлысь сьылӧмсӧ, ёльяслысь варгӧмсӧ, пуяслысь шӧпкӧмсӧ, кывлі ме сэки изъяслысь сёрни. Гусьӧн сёрнитӧны найӧ, лӧня колӧ кывзыны, уна висьтавны вермасны ройсялӧм изъяс.

Гашкӧ, вуніс нин мыйсюрӧ, гашкӧ, ылӧдышта кӧнкӧ, сӧмын ог нин вермы выльысь юасьны пӧрысь изъяслысь, оз нин висьтавны меным ӧтчыд висьтавлӧмсӧ. Пельтӧммӧ тай мортыд быдмӧм мысти. Тӧвлӧн-ёльяслӧн, пуяслӧн-изъяслӧн сьылӧм-мургӧмыс, сёрни-кывворыс оз нин сетчыны арлыдалы. Ковмас меным эскыны, менсьым гӧна кывъя висьталӧмӧс кывзыны, гашкӧ, верма мыйсюрӧ казьтыштны, мыйсюрӧ висьтыштны. Кыткӧ чинтышта, кыткӧ содтышта, сӧмын мый вӧлӧма — вӧлӧма, мый шуӧма — шуӧма, мый кольӧма — выльысь волас, сӧмын петкӧдчас мӧд ногӧн, оз нин сэтшӧмӧн, мед ӧтитор дорас эг велалӧй, мед ӧтитор вылас эг измӧй нэм кежлӧ.

Сьӧкыд овны, нинӧм кӧ оз вежлась. Ми тай тэрмасям кытчӧкӧ, вежсьӧмсӧ ог казялӧй. Быттьӧ оз вежсьы нинӧм, сӧмын асьным пӧрысьмам.

Изъя чугъяс оз тэрмасьны. Зітшвидзӧны ӧти местаын, чурвидзӧны. Чур видзӧны. Чугъяс вывсянь Чуръяс видзӧдӧны, ставсӧ аддзӧны, ставсӧ казялӧны. Медыджыдыс — Ен-Чур.

Со турун сі шонділань бергӧдчис. Турун сі вылӧ геб пуксис. Бордъясас дзоляник ӧшкамӧшкаяс ворсӧны. Кодзув синсӧ куньліс. Му ышловзис. Морт ю весьтӧ копыртчис, содзнас ловъя васӧ гумовтіс. Чӧскыд ваыс. Джуджыд. Вынъяс содтӧ. Олӧмнас шензьӧдӧ. Овны чуксалӧ.

Кад тшӧтш ми воклы ловъя васӧ, вежа васӧ сӧстӧм соддзӧн гумовтлыны. Кад тшӧтш ми воклы олӧм визулас пыртсьыны, олӧм визув серти нырччыны.

Аттӧ! Мичасьыс-мича ныв Велянь. Зарни юрсиас шонді ворсӧдчӧ. Пӧлӧзнича синъясас енэж видзӧдчӧ. Морӧсъясыс — зумыд вый тупыльяс. Коскыс — нюдз вадор бадь. Кокъяс вылас видзӧдлан — вирыд пузьӧ, сьӧлӧмыд вомӧдыд чеччыштӧ.

Ветлӧ Велянь, сювчӧжӧн кывтӧ. Луд вывті мунӧ — турун сі оз вӧрзьы, кӧдж вывті мунӧ — лыа чир оз вешйы. Сёлькӧдчыны пырас — визулыс лӧньӧ, бадьяс кышакывны дугдӧны. Вӧрті мунӧ — пожӧмъяс шувгӧмсьыс ӧлавлӧны.

Шӧвк туг кодь, шобді тупӧсь кодь, кодар боксянь он видзӧдлы, некытчӧ крукасьны. Уна мича ныв эськӧ эм, вель уналӧн яй пырыс лыыс, лы пырыс вемыс тыдалӧ, сӧмын Велянькӧд орччӧн ставыс — тамыша-чукляа. Яй бердас няйт оз сибды, лов бердас омӧль оз сибав, коз вужля юкмӧс кодь, вӧрса бырган ӧшмӧс кодь, вӧрса дзольган ёль кодь.

Оз ӧти зонлӧн сы понда сьӧлӧмыс косьмы, оз ӧти зон вӧрӧ мунігӧн сёян нопсӧ гортас вунӧд, оз ӧти зонлӧн войся унмыс сы вӧсна пышйы. Сӧмын абу на кадыс воӧма. Мед нӧшта озйыс кисьмыштас, мед нӧшта дзоридзыс гӧрддзасяс.

Айыс корасьысьяслы шуӧ: дас тӧб пӧ эг эштӧй печкӧдлыны, дӧра пом эг эштӧй кыӧдлыны. Эньыс корасьысьяслы шуӧ: эз пӧ эштыв ныв вӧлясӧ морӧстырнас лолыштны, эз эштыв асъя кыасӧ пыдӧсӧдзыс юлыны.

Петасны корасьысьяс керкаысь. Ышловзясны ай-мам корасьысьяслы мышкас. Синтӧм ӧд Веляньыс. Ставыс шыльыд-мольыд, чурки-буди. Синмыс пӧлӧзнича дзоридзӧн енэжыскӧд вензьӧ, сӧмын тай оз аддзы нинӧм. Ӧтитор енъяс козьналӧмаӧсь, мӧдтор мырддьӧмаӧсь. Кутшӧм нин корасьысьяс? Кутшӧм нин верӧссайӧ сетӧм? Кодлы колас мича аканьыд бур овмӧсын? Кодлы колас верстьӧ кагаыд ыджыд овмӧсын?

Сӧмын тай косьмӧны зон сьӧлӧмъяс. Сӧмын тай оз повзьыны корасьысьяс. Гашкӧ, оз ставыс олӧмас сьӧд удж мыркны чуж? Гашкӧ, колӧны ен пельӧсӧ пуктанторъяс? Гашкӧ, мичыс сысъялӧмӧн-весалӧмӧн колӧ жӧ мортыслы?

Веляньлӧн мича ныв нимыс нималӧ Печера кузя Вой Саридзӧдз, Эжва кузя — Еджыд Саридзӧдз, Камва кузя — Лун Саридзӧдз. Веляньлӧн мича ныв нимыс нималӧ Му пыдӧссянь Енэж сигӧрӧдз, Парма дорӧссянь Из дорӧсӧдз, Оч Пармасянь Яран Трундраӧдз.

Нималӧмыс кывсис Печераса тун Кыскалӧн эзысь пельӧдз, нималӧмыс йиджис Издорса тун Кыскалӧн зарни мускӧдз.

ЕН ПИ

Тун Кыскалӧн пельпомсянь пельпомӧдз сывйӧн-джынйӧн. Тун Кыскалӧн морӧс кудйыс пелькиник пывсян кодь. Дуригӧн том йӧз морӧсас зорйыштасны — вӧйпсьысь йӧла вежон брунгӧмсӧ новлӧдлӧ. Ошлы зутшкас кукань юр ыджда кабырнас, ош ку пиысь лы-сьӧмыс гиль-голь киссьӧ.

Сӧмын эз выннас босьт тун Кыска, эз мичлуннас, мед эськӧ некодлӧн кывйыс оз пышйы жебӧн ни мисьтӧмӧн шуны, босьтіс тун Кыска бур вежӧр-мывкыднас. Низьыд-мойыд керка пӧлӧныс кавшасьӧ, пыжъяс-нортъяс чача кодьӧсь артмӧны, керка-картаыс ӧшиньяснас ворсӧдчӧ-сералӧ.

Уна тӧдіс-кужис Кыска. Вӧралысьӧс ош тапкӧдас — бурдӧдны Кыскаӧс корӧны. Чегӧм ки-кок сюмӧдӧн кардъялас-пузьӧдас, косявлӧм вир-яй нимкылӧн йитас-ӧлӧдас тун Кыска. Месаньлӧн мӧс вошӧма — Кыска дорӧ локтӧны. Кымыньтас Кыска кока джек, кӧртыштас джек кокас чӧрвӧнь, пырысьтӧм-пыр висьталас, кытысь серӧд-сюруксӧ корсьны. Серӧд-сюрук ачыс месань киӧ сетчӧ-локтӧ. Варышӧн лэбавны кужис, сирӧн уявны вермис, ошкӧн шлапъявны сям вӧліс. Тун орд вӧлі Кыска, эз миян кодь сирӧд мыр, эз миян кодь кык пель рузя, кык син гурана кока туис.

Тӧдмаліс Кыска Велянь йылысь, муртсаӧн киыс ӧшйис-лётмуніс. Керка гӧгӧрыс эндіс-понӧляссис, зэр ваӧн зарни пыжыс тырис-пыкмис, ӧкмыс гартола чӧстуйыс нитшсяліс-вӧрсяліс. Ветлӧдлӧ Кыска керка гӧгӧрыс гуысь вӧтлӧм ош моз, оз тӧд, лэбачӧн-ӧ лэбзьыны, чериӧн-ӧ уйны Велянь дорӧ.

Оз эськӧ позь тунлы юрсӧ воштыны. Тунъясыд нывъяслысь юрсӧ бергӧдлывлӧмаӧсь тшыналӧмӧн, чорыд нимкылӧн. Сӧмын оз вермы сідзсӧ Кыска, мырдӧн, ылӧдлӧмӧн. Муслуныд нимкывнад оз чуж, муслуныд гор биысь оз артмы. Муслуныдлы ыргысь сьӧлӧм би колӧ. Муслуныдлы шувгысь ловру колӧ.

Кыпӧдчывлас Кыска енэжӧ варышӧн, тэрыб кымӧръяскӧд панъясьӧ. Уськӧдчывлас Кыска юӧ сирӧн, гыяскӧд войчча пескылясьӧ. Петас Кыска вӧрӧ ошкӧн, нэма войпуяс пӧрлӧдлӧ.

Оз вермы муслунсӧ тун Кыска талявны, оз вермы син пӧртымсӧ син водзсьыс вӧтлыны. Босьтӧ киас сигудӧк, муслун чужӧм йылысь сьыланкыв сьылӧ.

Сэтшӧм мылаасӧ ми сьывны ог нин вермӧй кирган гласнаным. Сэтшӧм шыльыдасӧ горавны миян оз нин артмы муралан гласнаным. Мойдӧн, гашкӧ, висьтавны ен медводдза йӧз йылысь. Пыскыль кывйӧн, дзӧбыльтӧмӧн. Мӧд ногыс оз нин артмы миян, мӧд ногыс морттуй абу нин миян.

ЕН МЕДВОДДЗА ИНЯ-АЯ ЛОӦМ

Пемыд вӧлі.

Пемыд кындзи нинӧм эз вӧв. Мыш абу пемыдлӧн, водз абу пемыдлӧн. Вылыс абу пемыдлӧн, улыс абу пемыдлӧн.

Пемыдыс пемыдсьыс-пемыд.

Паськавны кутіс пемыдыс. Помыс пемыдыслӧн абу, панас пемыдыслӧн абу. Пыдӧсыс пемыдыслӧн абу, вевтыс пемыдыслӧн абу.

Пемыдыс шуис пыдӧссӧ ассьыс корсьны. Пырны кутіс пемыд пытшкас пыр пыдӧджык-пыдӧджык. Топӧдчыны кутіс пемыдыс пыр ёнджык-ёнджык. Сэтшӧмӧдз топӧдчис, мый дзурс сьӧд чутӧдз топаліс.

Чутыс пӧсявны кутіс. Чутыс пӧсяліс-пӧсяліс. Чут пиас зэв пӧсь лоис. Чутыс ачыс асьсӧ сотны кутіс. Чутыс доналӧмӧн доналіс.

Доналӧм чутыс водзӧ топавны кутіс. Топаліс-топаліс, сотіс-сотіс, лоис би. Биыс ӧзйис. Югыдсӧ койны кутіс. Лои Югыд.

Биа-Югыда костас шоныд чужис. Югыдыс — Ай. Югӧрсӧ бокӧ койӧ, резйӧ. Биыс — Инь, шоныдсӧ гӧгӧрыс кутӧ, видзӧ.

Инь шоныд кутӧ, Ай югӧр койӧ. Гӧгӧр югыд лои. Гӧгӧр югдіс. Енъюгыд воссис. Пемыдыс быттьӧ некӧн абу вӧвлӧма.

Пемыдыс чуймалӧ: — А ме нӧ кӧн?!!

Сьылӧ Кыска ен медводдза Иня-Ая артмӧм йылысь. Сьылӧ тун Кыска медводдза муслун чужӧм йылысь. Сьылӧ Кыска муслунсянь Енъюгыд чужӧм йылысь.

Чуймалӧны йӧз, чуймалӧ Парма, чуймалӧ Печера: абу-ӧ йӧймӧма том мортыс, абу-ӧ пӧрысь пӧльяслӧн тӧдӧмыс юр вежӧрсӧ гудыртӧма?

Сӧмын воймӧм-нёровтчӧм войтыр тӧдӧ: овлӧ татшӧмыс морткӧд. Ӧзйывлӧ татшӧм биыс морт сьӧлӧмын. Пузувтчывлӧ тадзсӧ мортлӧн лолыс. Муслун шусьӧ. Ыджыд муслун. Довкйӧдлӧны каля борд кодь еджыд юрнас нёрӧм пӧльӧяс: татшӧм муслун бурӧдз оз вайӧд. Татшӧм муслуныдлы воча би колӧ, ӧтыджда. Ӧтка татшӧм биыд мортсӧ сотас дай гӧгӧрсӧ кушӧдз чишкалас.

ЕН ВЕЖЫСЬ

Эжва кузя Югдінса Сю-Пан катӧ. Емдінсянь Эжва йылӧ выль енмӧс катӧдӧ. Сю-Панлӧн вылыс паськӧмыс рытъя шонді кодь гӧрд. Сю-Панлӧн улыс паськӧмыс арся вой кодь сьӧд. Сю-Панлӧн тошкыс выль усьӧм лым кодь еджыд. Киас Сю-Панлӧн зарни перна шондісӧ нерӧ. Сю-Панлӧн йӧзыс уна, Сю-Панлӧн пыжыс ыджыд, Сю-Панлӧн кывйыс лытӧм: кырссьӧ-висьталӧ ассьыс, дзугйӧн дзугӧ вежӧрсӧ бур йӧзлысь, тывйӧн тывъялӧ ловъяссӧ шань йӧзлысь. Енмыс сылӧн асныра, енмыс сылӧн чорыд сьӧлӧма: коді сылы оз эскы, ад гуранӧ веськалӧ. Сю-Панлӧн йӧзыс Сус Кристослы отсалӧ шыӧн-биӧн, ньӧвйӧн-пернаӧн, вежа ваӧн-шыпуртӧн. Оз пӧ ков Ыджыд Кыдзлы юрбитны, колӧ Суслы копрасьны. Коді Ыджыд Кыдзлы юрбитӧ — мутияслы ловсӧ сетӧ. Коді Суслы юрбитӧ — ен ки пыдӧс вылӧ веськалӧ. Тадз и катӧ Сю-Пан, тадз и кыпӧдчӧ: кыті нюлыштӧмӧн, кыті курччыштӧмӧн. Майбыр, кывйыс небыд! Майбыр, пиньыс лэчыд! Кыкнансӧ кеслӧма, зуд ни лэчтан оз ков.

Сю-Пан Эжва кузя катӧ. Кӧдж вылын ныв пукалӧ. Ныв пукалӧ, сьыланкыв сьылӧ. Сьыланкыв сьылӧ, колипкай моз дзользьӧ. Колипкай моз дзользьӧ, сӧстӧм ёль моз сёльгӧ. Сӧстӧм ёль моз сёльгӧ, гожся зэр моз сяргӧ. Сю-Пан нылӧс аддзис, кывсӧ-ворсӧ воштіс. Сынысьяс садьтӧг усисны. Ныралысьлӧн вомкаличыс чеччыштіс. Бӧжалысьлӧн пелысыс кылаліс. Пыжныс ю шӧрӧ сувтіс. Паляліс Сю-Пан, куим пернапас чӧвтіс:

— Кымын муӧд-ваӧд ветлі, татшӧм мичсӧ эг аддзывлы. Гашкӧ, тайӧ стӧч Ен чужтысьыс, Ен мамыс?

Нылыд сылы вочавидзӧ:

— Абу ен чужтысь ме, весиг кагатор на эг вайлы, пидзӧс вылын зарни сёркниӧс моз эг гӧгльӧдлы, ки пыдӧс вылын зарни тупыльӧс моз эг быгльӧдлы. Нэмыс Веляньӧн менӧ шуӧны. Вомтӧ кӧ дырджык паськӧдланныд, пыжтӧ Эжва вомӧдзыс кылӧдас, важ йӧз дорӧ, мӧд муӧ нуас.

Сю-Панлӧн паськӧмыс руч ку рӧма, наяныс ассьыс водз чужлӧма:

— Тайӧс кӧ Сус вераӧ пырта, йӧзыс бӧрсяньыс ойдӧм ю моз ылькнитас, Сус борд улӧ пырас.

Кывсӧ Сю-Пан Петыр лунся маӧн небзьӧдіс, вомкаличсӧ вичко винаӧн мавтіс. Сёрни-басни восьтіс. Сус Ен йылысь висьталӧ, сылӧн йӧз дорӧ муслун йылысь, сылӧн велӧдӧм йылысь, ыджыд шог пыкӧм йылысь.

Варов локтӧм морт, кывнас вый бордӧн кӧвдум моз нывлысь сьӧлӧмсӧ мавтӧ, кӧзӧдысь кывъяссӧ сывдыны оз ков. Некод Велянькӧд тадзи эз сёрнитлы. Некод Велянькӧд тадзи эз варгывлы.

Кывзіс-кывзіс Велянь, сэсся, дерт, кывйӧ шедіс. Том нывлӧн ӧд сӧмын юрсиыс кузь, мывкыдыс дженьыд кок йылысь ветлӧ. Айсӧ-эньсӧ вунӧдіс, гажсӧ-ворсӧмсӧ эновтіс. Пыртіс Сю-Пан нылӧс Улиянаӧн, выль ен нимӧн. Велӧдіс Сю-Пан нылӧс выль ног юрбитны. Велӧдіс Сю-Пан нылӧс выль енъяслы сиська биӧн дзулӧдчыны. Велӧдіс Сю-Пан нылӧс выль сьыланъяс сьывны.

Кад колис, Улияна ачыс нин йӧзӧс велӧдӧ, куима ен йылысь висьталӧ, кутшӧм сійӧ бур, небыд сьӧлӧма, кутшӧм шемӧсъяс вӧчлӧма, кыдз йӧзӧс пежсьыс мездӧма. Локтӧ сійӧс кывзыны йӧзыс, чуймалӧ. Кысь синтӧм нылыс сы мындасӧ аддзӧ?

ЕН ИЧМОНЬ

Кывсис Кыскалы, торксьӧма пӧ Велянь, айыслысь-эньыслысь енъяссӧ вунӧдӧма, выль енмӧн ышмӧма, олан туй вылысь кежӧма кулан туй вылӧ.

Кырныш куркнитіс юр весьтас: «Ӧвсьы, зонмӧ». Шеныштчис кырнышысь Кыска шуйга кинас.

Кутчысис гач кокас понйыс: «Сувтовкер, вердысьӧ». Чужйыштчис понйысь Кыска шуйга кокнас.

Шыбитіс Кыска сигудӧксӧ, путкыльтіс пыжысь васӧ. Сӧліс Кыска пыжас, зібйыштчис дорӧм йыла зібнас. Быд зібйыштчӧмысь шондіыс пыж увтіыс югнитлӧ. Шеныштіс лопта пелыснас пыж бӧжсяньыс. Быд сыныштӧмысь пыж бӧжас ваыс пыдӧсӧдзыс воссьывлӧ. Эз куим тӧлысьӧн, эз куим вежонӧн, эз куим лунӧн, эз куим часӧн, куим здукӧн Печерасянь Эжва вылӧ воис.

Мукӧд эськӧ чӧрвӧньсӧ кӧртавны эз удит, а Кыска Велянь водзын нин сулалӧ, курыд кывъясӧн шыбласьӧ:

— Радейта тэнӧ, Велянь, олӧмысь ёнджык, сӧмын эз радейтчӧмыс туйӧ петкӧд.

Кӧсйи тэ вылӧ кӧть син чӧвтлыны, сӧмын эз кӧсйӧмыс пыжӧ пуксьӧд.

Жӧник кӧ ме тэнад вӧлі, шог эг тӧд, уджалысь кӧ тэнад вӧлі, эг майшась.

Сӧмын кывлі, мый сира кӧмӧн крапъялысь юр вежӧртӧ бергӧдӧма. Талялӧмыд тэ ордтӧ-вужтӧ, айлысь-эньлысь гуяссӧ, кисьтӧмыд тэ налысь горсӧ, а ӧні йӧз горйӧ изъяс ваялан, йӧз пач под вартан.

Вочакыв сетӧ нылыд Кыскалы, зарни юрсисӧ сьӧд отӧн вевттьӧ:

— Менам керкаӧй — джуджыд енкола.

Сус-мезӧсӧй — менам пыртысь ай.

Ен чужтысь — менам пыртысь энь.

Абу Велянь ме, а раба божия Улияна.

Эз вежӧрӧс гудырт Сю-Пан-вежа ай, ассьыс югӧрсӧ меным вичмӧдіс.

Шуӧ жугыля Кыска нылыдлы:

— Сю-Пан Крапыдлӧн кӧмыс дзуртӧ,

Сю-Пан Крапыдлӧн паськӧмыс йӧйлӧн кодь.

Сю-Пан Крапыдлӧн пернаыс дзирдалӧ, рака-катшалысь синсӧ вежӧ.

Мыйкӧ вежӧр кӧ колис, ныланӧй,

он кӧ кӧсйы тэ ловтӧ тшыкӧдны,

мунам вывланьӧ, катам Сю-Панысь,

сьӧла-колиплы сыкӧд не сьывны.

— Сю-Пан йылысь тэ лёка сёрнитан,

сӧмын ас вылад тай он видзӧдлы:

нимыд шышлӧн кодь, киыд сьӧд гӧна,

вылад шабуршой, ачыд роталь кодь.

Мыйӧн кӧсъян тэ менӧ пӧръявны?

Кыдзи кӧсъян тэ менӧ видзнысӧ?

— Киӧй гӧна кӧ, сідзкӧ шуда морт.

Паськӧм киссьӧма абу гӧль понда.

Вӧрса пемӧсыс ставыс ме киын,

менам лэчьясын, менам чӧсъясын.

Ошкӧд бертласян менам паськӧмӧй,

йӧра суӧдан менам чаркиӧй,

чери тывъялан менам шабурӧй.

Улияна «раб бӧжаӧн» висьтасьӧ, оз кӧсйы Веляньӧн лоны. Оз тай позь нылӧс татчӧ кольны Суслӧн сам пыдди, вильыд туй вылӧ. Унаӧс мичлуннас выль ен дорӧ кыскас, уна бур морт ловъя енъяссӧ пӧв вылӧ гижӧм вылӧ вежас, вичко винаӧн тагъя сур вунӧдас, сись кодь вӧр пусӧ енкола вылӧ кералас. Чӧвтіс Кыска синсӧ енкола вылӧ, ӧзйис енкола, трачкӧ-ыпъялӧ, тӧдтӧм енъяслӧн горзӧм-ойзӧмыс Эжва ю кузя разалӧ. Тшапкис Кыска нылӧс коскӧдыс, пуксьӧдіс пыжас, ӧзынысь йӧткыштчис. Ю шӧрӧ петісны. Быд зібйыштчӧмысь шондіыс пыж увтіыс югнитлӧ. Быд сыныштӧмысь пыж бӧжас ваыс пыдӧсӧдзыс воссьывлӧ.

Улияна Сус Кристослы горзӧ-юрбитӧ:

— Мезды, енмӧ-мезӧсӧ, лёк тунысь, сылӧн кыса киысь! Гӧна киясас Антус гыжъяс, сук юрси пиысь сюръяс мыччасьӧны!

Оз лок отсӧг вылӧ енмыс, оз отсав раба божия Улияналы. Уна му вылас лёкыс вӧчсьӧ, быдлаӧ он удит. А гашкӧ, и оз кӧсйы ылӧдчысь нывлы отсавны: кутшӧм нӧ Кыскаыс — Антус? Киас гыжйыс тшӧтшыд, юрас сюръяс оз тыдавны. Гашкӧ, мыжа аслас енъяс водзын, сӧмын абу Суслӧн вер *. Отсӧг Улияналы абу, отсӧг абу ни мездысь оз лок. Микул-угодник выль угоддьӧяс видзӧдалӧ, йӧз чӧстуй вылӧ сиасьӧ, Петыр-Павел апостол сюнчери вугралӧ, Ёгорей гож водзысь дзодзув кыялӧ, Габрилӧа-Микайлӧа чипсан-пӧлянӧн тутсӧны: коді гораджыка тутӧстас, сылы чарка вина. Оз тӧд тайӧс раба божия Улияна, эскӧ выль енлы, лӧг сылӧн петӧ важ енъяс вылӧ. Полӧ Улияна грекӧ вӧйӧмысь.

Зібъясьӧ Кыска, Эжва паныд катӧ. Пыжыс сир моз чилгысьӧ, нёль весьт сода гыяс поткӧдӧ, ӧтар-мӧдарӧ швачкӧ-шыбитӧ, быттьӧ ыджыд гӧр небыд му муркӧдӧ. Сьылӧ Кыска, долыд сылы: мыш саяс енкола сотчӧ, пыжас дона тулан пукалӧ.

Ок, эськӧ водзӧ кӧ видзӧдлыны вермин, олан туй вылад синтӧ чӧвтлыны. Сӧмын тай туныд йӧз олӧмсӧ тӧдӧ, ассьыс оз артышт. Гудыртчис эськӧ Кыскалӧн сьӧлӧмыс, эз сьывсьы сэки. Он ӧд видзчысьны вермы, кор шогтӧ ас кинад пыжад босьтан, ас кинад нопъяд соддзӧн тэчан. Ваӧн сійӧ шогсьыд он посйысь, биӧн сійӧ шогтӧ он вӧтлы.

Чими моз пескыльтчис Улияна, Енсӧ-Мезӧссӧ казьтыштіс, гы пиӧ вошис. Ок-ок-ок, ныланӧй, Сус Кристосӧс казьтывлан, а важ ен дорӧ жӧ мунін, ва пыдӧсӧ-ва югыдӧ, васа Кулльӧс мичлуннад гажӧдны, войся кывтысьӧс шемӧс уськӧдны, тӧлысь югӧрлы сьывны-норасьны.

Ёрис Кыска чорыд кывйӧн вӧрсӧ-васӧ:

А мед эськӧ тайӧ парма чурк пондаыс, менӧ ылӧдлысь пондаыс, нэмыс вен лоӧ!

А мед эськӧ тайӧ вомын пондаыс, менсьым син вежысь пондаыс, нэмыс вен лоӧ!

А мед жӧ казьтыласны йӧзыс парма чурксӧ вӧйӧм ныв нимнас, Уллянаӧн!

Кыдзи гортас воис Кыска, оз тӧд. Тӧлыс-ӧ нӧбӧдіс, Эжваыс-ӧ визувсӧ мӧдарӧ бергӧдліс, пыжсӧ Печера йывлань вӧр пырыс йӧткис. Воис Кыска гортас, сӧмын олӧм вужйыс Велянькӧд ва пыдӧсӧ вӧйи. Петас Кыска пес поткӧдлыны, черыс кисьыс усьӧ. Пуксяс азя шыд панявны, паньнас бекарас оз веськав. Ортыс-вуджӧрыс сӧмын коли. Кӧн и воддза ӧксыыс, воддза панпиыс? Кӧн и паськыд пельпомыс, пывсян кодь морӧсыс? Кӧн и ӧзъян синмыс, зумыд воськолыс?

ЕНМА МУ КОРСЬЫСЬЯС

Вуджрасьӧ Кыска гортас. Киас нинӧм оз ӧшйы. Ӧшинь дорас пукалас, ывлаӧ видзӧдас, ышловзяс, ывлаӧ петас. Ӧшинь улын пукалас, ю вылӧ видзӧдас, ышловзяс, ю дорӧ лэччас. Кыр йылын пукалас, мӧдлапӧлӧ видзӧдас, ышловзяс, гортас каяс.

Аддзӧ коркӧ кыр йывсянь: ылын-ылын парпара кодь локтӧ. Матыстчис йӧз кельӧб. Абу вӧралысьяс кодьӧсь. Ичмоньӧн-нёньпом кагаӧн некод вӧравны оз мун. Мӧскӧн-вӧлӧн некод кыйсьыны оз пет. Оланінысь вӧрзьӧдӧма войтырсӧ мыйкӧ ыджыдтор. Оланінысь вӧтлӧма войтырсӧ ыджыд лёктор.

Ручпиянӧн висьтасисны воысьяс. Руч котырӧн висьтасисны локтысьяс. Вӧтлӧмаӧсь бур оланінысь выль воысьяс. Паськӧдчӧмаӧсь ыджыд каръясӧн. Кералӧмаӧсь тар койтъяс, гӧрӧмаӧсь дозмӧр пуртікъяс. Руч котырлӧн Вежа раскӧ кыпӧдӧмаӧсь асланыс енъяслы енкола. Сотӧма Руч котыр пу енколасӧ. Воштӧма Руч котыр куим мортӧс омӧльяскӧд тышын, нёль мортӧс — выль енъяс кытшын.

Корисны Ручпиян пуксянін орччӧн, керкаяс лэптыны Печера бокӧ. Кыска вӧтліс Ручпиянӧс. Шойччыны, эбӧс чукӧртны сӧмын вежон-мӧд кежлӧ лэдзис. Енъясӧс вердіс-юкталіс, Ручпиянлы отсӧг насянь корис. Медыджыд пыжсӧ сетіс. Мыйӧн вермис, отсаліс. Кыдзи вермис, бурсиис: «Туй тіян асланыд. Менам — аслам. Менам туй вылӧ сувтанныд, меным индӧм сивнырыс тіянӧс пӧрӧдас. Олӧй месянь ылынджык. Ачым ачымӧс ёри, оз-ӧ тіянлы веськав чорыд кывйӧй. Олӧй. Пармаыс паськыд. Юыс озыр. Енэжыс югыд».

Мунісны Ручпиян шуд корсьны, шогысь пышйыны. Кӧнкӧ ӧні на олӧны налӧн петасъясыс. Гашкӧ, тэын налӧн вирыс визувтӧ. Гашкӧ, меын налӧн вирыс визувтӧ.

Колис Кыска ӧтнас. Киас нинӧм оз ӧшйы. Ӧшинь дорас пукалас, ывлаӧ видзӧдас, ышловзяс, ывлаӧ петас. Ӧшинь улын пукалас, ю вылӧ видзӧдас, ышловзяс, ю дорӧ лэччас. Кыр йылын пукалас, мӧдлапӧлӧ видзӧдас, ышловзяс, гортас каяс.

Аддзӧ коркӧ кыр йывсянь: ылын-ылын парпара кодь локтӧ. Матыстчис йӧз кельӧб. Абу вӧралысьяс кодьӧсь. Оланінысь вӧрзьӧдӧма войтырсӧ мыйкӧ ыджыдтор. Оланінысь вӧтлӧма войтырсӧ ыджыд лёктор.

Матыстчис воддзаыс. Югнитіс морӧс вылас ыргӧн кӧин. Вуджӧра мортӧс кыдз он сибӧд. Коми Панӧс кыдз он матыст. Шусисны вокъясӧн Кыскаа-Пана. Чукӧртіс Кыска ассьыс бур котырсӧ вежа тшамъя дорӧ. Корис Кӧин-вокъясӧс видза тшамъя дорӧ. Корис Кӧин-вокъясӧс енма тшамъя дорӧ.

Биасисны ӧкмыс войпу керйысь ыджыд бур биӧн. Начкисны еджыд кӧрӧс вылыс енъяслы. Ӧшӧдісны сера куяс мувыв енъяслы. Гуалісны сьӧд куяс улыс енъяслы. Корисны Эжва енъясӧс, Печера енъясӧс, важ ортъясӧс. Корисны Эжвалысь, Печералысь отсасьысьясӧс, видзысьясӧс. Сьылісны Коми енъяс водзын, бур енъяс водзын, юбыртісны. Вердісны-юкталісны, отсӧг корисны. Бур кывъяс ӧта-мӧдлы шуисны.

Воӧм морт, дона морт Пан вежа пу улӧ пӧсь вир койыштіс:

— Вокъясӧй! Чойясӧй! Видзанторъясӧй! Ми сувтім Коми енъяс водзӧ. Ми корим Печера енъясӧс. Ми чукӧртчим вежаинӧ. Сьӧкыд кад воис коми вокъяслы. Сьӧкыд кад воис бур вокъяслы. Зырӧны миянӧс Рытыввывсянь. Паськыда паськӧдчӧны выль енъяс. Мӧд олӧм воссьӧ. Выль енъяс пуксьӧны. Кодлыкӧ, гашкӧ, шогмана. Ми воклы абу лов серти, абу сьӧлӧм серти тайӧ выль енма олӧмыс. Комилы колӧ паськыд оланін. Комилы колӧ яя сёян. Комилы колӧ кок песанін.

Воас кад, юясысь чери бырӧ. Воас кад, вӧръясысь пемӧс бырӧ. Воас кад, юяс-тыяс косьмасны. Воас кад, вӧръяс-ягъяс усясны. Кольччам кӧ татчӧ, суам на олӧм пузласӧ. Ме пӧрысь нин выль ног вурзавны. Муна Из сайӧ.

Вын кӧ кыланныд зэвтчыны, кольччӧй. Вын кӧ кыланныд зырысьясӧс кутны, кольччӧй. Коді посйысьны вермас выль вуджӧръясысь, мед кольччас. Коді выль енъясӧн син пӧртӧмысь оз пов, мед кольччас. Ме пӧрысь нин, мед поз дорысь латшӧгъясӧс вӧтлыны. На вылӧ эргыны сӧмын верма.

Муна Из сайӧ.

Висер гӧгӧр везйӧс коли, мед видзас кольччысьясӧс, кытчӧдз выныс лоӧ. Эжва пӧлӧн коли вуджӧръясӧс, мед видзасны Вӧрсӧ-васӧ, кытчӧдз вынныс лоӧ. Емынва-Печера костӧ коли ортъясӧс, мед видзасны дзебасъясӧс, кытчӧдз ачым ог лок. Ме пӧрысь нин, мед аслым быдлаын сулавны.

Муна Из сайӧ.

Босьті тшамъяысь ассьым енъясӧс. Босьті сьӧрысь бур гӧтырӧс, олӧм пыкӧдӧс. Босьті сьӧрысь дас кык ёсьӧс. Комилысь медводдза лачасӧ, медбӧръя лачасӧ.

Муна Из сайӧ.

Мунам мекӧд, Кыска, ог ӧтдорт. Кольччан кӧ, он дыр олысь ло. Кольччан кӧ, туйпомыд дженьыд лоӧ.

Тун Кыска пӧсь вир вежа пу улӧ койыштіс:

— Вокъясӧй! Чойясӧй! Видзанторъясӧй! Ми сувтім Коми енъяс водзӧ. Ми корим Печера енъясӧс. Ми корим Эжва енъясӧс. Ми чукӧртчим вежаинӧ. Бӧръя кадъяс воисны. Сӧмын быдӧнлӧн аслас туй, быдӧнлӧн аслас вуджӧр, быдӧнлӧн аслас вежӧр. Тэкӧд кӧ муна, сьӧлӧмӧй шӧри орас, Из дорышыс сьӧлӧмӧс шӧри вундас. Мортджынйӧн Из сайын кута мӧвкъявны, мортджынйӧн Велянь гӧгӧр кута вуджрасьны.

Муна ассьым туйӧс помӧдзыс. Ылын-ӧ, матын-ӧ туй помӧй, мортӧн колӧ кольччыны. Оз позь мортлы джынъясьны, оз позь мортлы пӧлтӧсасьны.

Юбыртісны. Зібъялісны еджыд ку. Сёръялісны сера ку. Гуалісны сьӧд ку. Горӧдчисны ӧкмысысь гӧг сюрӧссяньыс. Горӧдчисны ӧкмысысь паськыд морӧссяньыс.

Горӧдчисны енъяс воча вылісянь. Горӧдчисны енъяс воча улісянь. Горӧдчисны енъяс воча сэсянь-тасянь.

Юргис Йӧла куим ӧкмыс луна-воя Парма помысь мӧд помӧ, яг нӧрысысь яг нӧрысӧ, ю ковтысысь ю ковтысӧ.

Юргис Йӧла Мусюр пӧлӧн асыла-рыта. Юргис Йӧла Из пӧлӧн луна-воя.

Йӧла шы улӧ йӧз син улысь котырнас саяліс Пан. Комияс гусьӧн ветлӧны. Комияс Му оз няръявны. Комияс нитш оз лякны. Комияс коктуй оз кольны.

ЕН ВЕЖЫСЬ

Сю-Пан кывлӧма Улияна йылысь, шудысь чуктӧма, шогӧ усьӧма: этатшӧм ыжӧс пӧ аслам ыж чукарысь вошті. Тшӧктіс Сю-Пан раба божия Улияна ним кузя вичко лэптыны, вичко гӧгӧр ен кар, мед сэн манакъяс олісны, Улияналысь мыжъяссӧ вештісны, Улияналысь эскыны велӧдчисны. Ачыс Сю-Пан ыджыд вынӧн, ыджыд пыжъясӧн катіс Эжва паныд, вуджис Печера вылӧ, мед мыжа тунӧс бырӧдны, пежгагӧс моз лямӧдны, Ыджыд Кыдз моз пӧрӧдны ен нимӧн, ен отсӧгӧн. Мед нималіс му вылын ӧти ним, Юдапи Сус Кристослӧн, мед мукӧдъясыс сылы юрбитісны, сылы копрасисны.

Кывтӧ Печера кузя Сю-Пан, бурсьылӧмъяс сьылӧ, ассьыс ловсӧ зэвтӧ. Матын нин Кыскалӧн керкаыс, матын нин вӧрӧг. Аддзӧ Сю-Пан — юсӧ чептӧн тасалӧма. Вартіс перна-бедьнас чептӧ, орис чептыс, ваӧ вӧйис, сімӧма-рӧшкыдмӧма ваын олӧмысь, важмӧма-рыжмӧма тунӧн эндӧдӧмысь.

Кыскалӧн пызан вылысь кык пурт уси, тасасисны пуртъяс. Кыска лэптіс, ышловзис: «Веляньлысь ловсӧ мырддис, ӧні менсьым кӧсйӧ босьтны». Кӧшӧн ва гумовтіс, кӧшӧ шом чӧвтіс, кӧшӧ из вӧйтіс, ваӧ видзӧдліс: Сю-Пан чукар чеп вуджӧма, керка дорӧ матыстчӧ. Пӧим пачысь курыштіс, кӧшӧ чӧвтіс, гудрыштіс, нимкыв лыддис.

— Вой Саридзын из ді,

из ді вылын из чуг,

из чуг вылын еджыд из,

изйыс улын пуан ва,

из чуг улын жуним ва,

пуан ва-ловва, сувт,

жуним ва-кулан ва, ылькнит,

ёстӧ-кебӧстӧ лэдз, люӧсьӧв *-чимитӧ вӧтлы,

кӧрт ӧдзӧстӧ тасав, изъя йӧртӧ потш,

сьӧд кӧртӧн, гӧрд ыргӧнӧн,

еджыд эзысьӧн, югыд емдонӧн дор.

Сю-Пан кывтӧ, бурсьыланъяс сьылӧ. Пыж джӧмдіс, йӧзыс пыж пыдӧсӧ гатш уси, пелысъяс сибдісны. Аддзӧ Сю-Пан: ю пасьтала чери катӧ, ӧти мӧдысь ыджыд, ӧти мӧдысь гӧгрӧс, оз лэдзны Сю-Панӧс. Сю-Пан пернасӧ ваӧ сюйис. Морт виан перна пежӧссьӧма, вирӧн йиджтысьӧма. Оз вермы сӧстӧм чери пеж ваын овны. Гатшасисны черияс, кылалісны саридзӧ. Эз эськӧ Сю-Пан быдты черисӧ, эз сійӧ пӧксӧ лэдзлы, виысьнас тай сійӧ лои, эз тшыг понда, асьсӧ нимӧдӧмла, асьсӧ кыпӧдӧмла.

Аддзӧ Кыска, нинӧм Сю-Панӧс оз сувтӧд. Аттӧ, эськӧ воддза вын кӧ! Сӧмын кытчӧ сійӧ мунӧма, кытчӧ вошӧма? Мыжыс личкӧ. Морт лов босьтӧм вынсӧ сёйӧма. Пыкис ӧдзӧссӧ Кыска, мед кӧть керка пытшкӧссӧ оз пежавны, босьтіс киас лэчыд черсӧ, енъяс кӧ, вӧр-ва кӧ бергӧдчӧмаӧсь, сӧмын кияс вылӧ лачаыд. Босьтӧй, ёрӧмъяс, ещӧ ӧти лов, этша на кӧ тіянлы.

Лэччис Сю-Пан пыжысь. Гӧрд паськӧм би моз ӧзйӧ, юрси-тош дзугсьӧма, бурсьылӧмъяс вунӧмаӧсь, сӧмын водзӧс босьтны кӧсйӧмыс кольӧма. Пуӧ лёкыс морӧсас, тірӧдӧ кияссӧ, ӧзтӧ синъяссӧ: «Сотӧй, антикристӧс, биын выныс помасяс!» Уськӧдчисны биасьны: оз босьт би, оз кывзысь выль енлысь, Сус Кристослысь. Йӧз лов вылын эськӧ юра, сӧмын Вӧр-ва выныд сылы оз сетчы. Серавтӧм улысь серамыс петіс Кыскалӧн. Дрӧгнитіс Сю-Пан чукӧр, чиніс сылӧн эскӧмыс. Ӧтнас Сю-Пан оз лэччысь, корӧ-юрбитӧ аслас Енлысь.

Веськаліс орччӧн сэтшӧм-татшӧм. Уна сэтшӧм-татшӧмыс омӧль воясӧ чужӧ. Геб-ном мында омӧльыс гӧгӧр гартласьӧ. Сэтшӧм-татшӧмыс абу Перша рӧдысь, абу Лупша рӧдысь, наяныс дас во водзджык чужлӧма, руч позйысь бокӧ тімбыльтчӧма. Казялӧма сэтшӧм-татшӧмыд тун керка бокысь горъя пывсян, шушкӧ-шӧпкӧдӧ мыйкӧ Сю-Панлы пеляс. Казьтыштіс Сю-Пан Кыскалысь Коми енъяссӧ, вунӧдліс ассьыс Енсӧ.

— Вайӧй, вокъяс, Кыскалысь пывсян корӧсьсӧ, ас зелльӧнас змейсӧ пӧдтам!

Вайисны корӧсь, ӧзтісны. Ыпмуніс керка турун зорӧд моз, ыргӧ кос ниа.

— Со тэныд, антикрист, енкола сотӧм! Со тэныд ен нывъяслысь лов босьтӧм!

— Аттӧ! — шуӧ Кыска, — верминныд менӧ. Эн ас енлы юрбитӧмӧн, а менам енъяс киӧн. Ёнджыкӧсь менам енъяс.

Шыбитчис тун ӧшиньӧ, виччысьӧ сійӧс пыжыс, гыяс вылын гычӧдчӧ. Аттӧ ылын юыс! Кытшалісны тунӧс сэтшӧм-татшӧмъяс, кимльӧс кивыв кералӧны, йӧз ен вайысь водзын чесьтӧ уськӧдчӧны. Оз сетчы Кыска, кольыштӧма на эбӧсыс асьсӧ дорйымӧн, асьсӧ посйымӧн. Усис Кыска. Кералӧны кимльӧскивыв сэтшӧм-татшӧмъяс, ловсӧ вӧтлыны оз вермыны.

— Гач кӧвсӧ вундӧй! Гач кӧвсӧ! — горзӧ кодкӧ сэтшӧм-татшӧмысь. Уна сэтшӧм-татшӧмыс омӧль воясӧ чужӧ. Геб-ном мында омӧльыс гӧгӧр гартласьӧ.

Чилснитісны-вундісны гач кӧвсӧ, личаліс Кыскалӧн лолыс. Пуркнитіс лӧз тшынӧн Кыскалӧн лолыс, кыпӧдчис вылӧ, лэбзис турунчӧжӧн Эжва вылӧ, кӧні Веляньлӧн лолыс уяліс. Гашкӧ, мусмас на, гашкӧ ӧтлаасясны на налӧн ловъясныс кӧнкӧ мӧдаръюгыдын, кытчӧ Сю-Панлӧн тывйыс оз судз. Нимкодясьӧ Сю-Пан, тшӧктӧ антикристӧс бырӧданінӧ енкола лэптыны, ен кар кыпӧдны, мед тӧдісны мыжаяс Мезӧслысь вынсӧ.

— Бара и бара Мезӧслы кевмысям: отсав, мылышт миянӧс, енмӧ, аслад бур кӧсйӧмнад.

Зэв вежа, зэв сӧстӧм, зэв бурсиӧма нималысь пан гӧтырӧс миянлысь, ен чужтысьӧс и некор вежсьывтӧм нылӧс, Марияӧс, быд ногыс вежаӧн казьтывлам, асьным асьнымӧс и морта-мортӧс и быдӧнлысь олӧмнымӧс Кристос енлы сетам.

Мед лоӧ тэнад кутӧмыд, и тэнад каналӧмыд, и выныд, и нималӧмыд, айлӧн, и пилӧн, и вежа ловлӧн, ӧні и быд кадӧ, вежсьытӧг и оръявтӧг локтан нэмъясӧ. Адон!

Нималӧмыс айыслы, и пиыслы, и вежа лолыслы.

ЕН ЙӦЛА

Нэмъяс колисны сэсянь. Йӧзыс вунӧдісны Веляньӧс, вунӧдісны Кыскаӧс, Сю-Панӧс едждӧдісны-мыськисны, помечӧн вуштісны. Дженьыд йӧзлӧн нэмыс, дженьыд йӧзлӧн вежӧрыс. Сӧмын Уллянаса-Мылдінса манастыръяслӧн стенъяс тӧдӧны ставсӧ. Излӧн нэмыс кузь, излӧн паметьыс бур. Оз тай кужны стенъяс сёрнитны, чӧв олӧны, сӧмын ружтӧны, кор гыжъя сьӧкыд кабырнас кадыс личкысьӧ-ӧшйӧ налӧн пельпом вылӧ. Чӧв олӧны.

А гашкӧ, ми найӧс ог кылӧй? Сьӧлӧмӧн кывзынысӧ ог кужӧй, а пельыд ӧмӧй вермас босьтны став шысӧ?

Аттӧ, комияс, комияс... Излань зырӧмъяс, зарни зыранъяс...

Ми сӧмын олӧмвывса гыяс,

Ми тӧла-визулалӧн ворсан.

Ог тӧдӧй, кодлы сюрам тывъяс,

Дзик весьшӧрӧ тай сьӧдас горзам,

Пыр сьылам лӧг да муслун йылысь,

Пыр чайтам, мый ми медся ёнӧсь.

Но коді гылысь сьылӧм кылас?

Со тӧвру пӧльыштас, и — помась.