ГОЖСЯ ЧЕЛЯДЬ ВИДЗАНІН
Гожся челядь видзанін да кыдзи сійӧс лӧсьӧдны.
Матыстчӧ тулыс. Гожӧмын ыджыд кар уличаясӧд мунігӧн аддзан, кыдзи посни челядь ӧтнаныс либӧ кодкӧдкӧ гортсаясыскӧд, гудрасьӧны, луасьӧны бусӧсь уличаясын, базаръяс дінын. Сэн найӧ кылӧны сэтшӧм сёрнияс, кутшӧмӧс челядьлы оз ков кывны. Бус, няйт, зык шум, — со кутшӧминын овны лоӧ карса челядьлы.
Пабрик-заводса уджалысьяслӧн челядь мукӧддырйи олӧны сыысь на омӧля. Уджалысьяс кага видзысьӧс медавны оз вермыны, челядьныс лун чӧж коллялӧны ас патера дінас, няйт помӧй гуяс дінын. Сэтчӧ некор оз шондіыс петкӧдчыв, тӧв руыс инмыв.
Быдсӧн ми тӧдам, челядьлы колӧ шонді да бур сынӧд. Натӧг челядь оз вермыны бура, дзоньвидзаа быдмыны, лоӧны кельыдӧсь, омӧльӧсь, муртса кок йылас сулалӧны. Сиктъясын челядьлы сы туйӧн дерт бурджык, сынӧд да шонді тырмымӧдз, лун-лун ывла вылынӧсь, лолалӧны бур сынӧдӧн, сӧмын некод нин на вылӧ оз видзӧдлы, лэдзӧмаӧсь — мед олас кыдз кужас-вермас, кытчӧ колӧ, сэтчӧ и мунӧ, мый колӧ, сійӧс и вӧчӧ. Ӧтнаныс посни челядь мунӧны вӧрӧ, вадорӧ лэччӧны, да мыйсӧ найӧ кузь гожӧм лунъяснад оз вӧчны. Сы понда уна челядь ваӧ вӧйӧ, кулалӧ быд пӧлӧс сёйны позьтӧм вотӧсысь. Видзӧдтӧгыд челядьыд ӧзтавлӧны керкаяс, асьныс уна сотчӧны.
Зэв лӧсьыда эськӧ позяс бурджык олӧм лӧсьӧдны карса да сиктса челядьлы. Позьӧ лӧсьӧдны, мед гожӧмын найӧ бура вермасны овны, ворсны, сӧвмыны, мед пыр вӧліны шонді водзынӧсь.
Няйт, бусӧсь уличаясысь да шонді инмытӧм патераяс дінысь колӧ чукӧртны челядьӧс, восьтыны налы плӧщадка. Колӧ медавны ӧтик-кык велӧдчӧм мортӧс — воспитательничаясӧс челядьӧс дӧзьӧритны, ворсны накӧд, овны лун чӧж дас бабаяс да кага видзысьяс пыдди. Дзик сідзи жӧ позяс вӧчны сиктъясын. Сэки мам-батьлы этшаджык шог лоас, бурджыка быдмасны челядьыс да дзоньвидзаӧсь лоӧны найӧ. Дерт удж оз помась сӧмын воспитательничаӧс медалӧмӧн да плӧщадка восьтӧмӧн, унатор на сэтчӧ ковмас. Сэн челядь олӧны лун чӧж, найӧс ковмас вердны, юктавны, сы вылӧ ковмас кыськӧ корсьны сьӧм, либӧ бать-мамъясыс мед лӧсьӧдчасны сёян-юан лӧсьӧдӧм йылысь. Челядьӧс вердны-юктавны ковмас тасьті-пань, дозмук (дерт оз зэв уна). Сы кындзи колӧны этшаник карандашъяс, краскаяс, кабала, вӧчасянторъяс, чачаяс: мачьяс, асыкъяс, пу брусъяс. Ичӧт челядьлы колӧ вӧчавны ляпкыдик (туша сертиыс) лабичьяс, пызанъяс, мед вермасны шонді водзын жӧ сёйыштны, уджыштны.
Кӧн нӧ эськӧ чукӧрмӧм кутшӧмсюрӧ эмбурсӧ видзны, шуам кӧть, войясын, кор плӧщадкаыс оз уджав? — Позяс плӧщадка дінас тьӧсъясысь вӧчны ичӧтик чом да сэні и видзны эмбурсӧ. Медлӧсьыд плӧщадкаяссӧ восьтыны школаяс дінын, сэні оз нин ков вӧчавны некутшӧм чом, кӧлуйсӧ позьӧ видзны школаас. Сэсся зэра дырйи челядьӧс позьӧ пыртлыны школаас жӧ, сэн лӧсьӧдны налы ворсан-уджаланін.
Кыдз нӧ колӧ уджавны челядьяскӧд плӧщадкаясын? Кыдзи налӧн олӧмыс сэні кутас мунны? Плӧщадкаяс заводитӧны уджавны, кор челядьлӧн бать-мамыс удж вылӧ мунӧны, а эштӧдӧны уджсӧ, кор бать-мам удж вылысь локтӧны. Мыйӧн челядь воасны плӧщадкаӧ, воспитательнича индӧ найӧс асьнысӧ пелькӧдны: мыссьыны, вомнысӧ пожъявны, пиньнысӧ весавны. Сідзик челядь асьныс велалӧны ас бӧрся видзӧдны, ас гӧгӧр старайтны. Гырысьджык челядь посни челядьлы отсалӧны. Сэсся челядь заводитӧны ворсны либӧ уджавны. Плӧщадка дінын кӧ эм град йӧр, гырысьджык челядь ӧти воспитательничакӧд уджалӧны, мукӧдыс отсалӧны сёян-юан лӧсьӧдны. Лун шӧр кадын челядьяс сёйӧны. Сёйӧм бӧрын посниджыкъясыс шойччӧны идзас либӧ турун вылын; идзас да турун вольӧссӧ колӧ мыйӧнкӧ вевттьыны. Шойччанін колӧ лӧсьӧдны лӧнинӧ, мед челядьяс вермасны бура шойччыны.
Кор жарыс ичӧтика усяс, челядькӧд колӧ мунны вӧрӧ, муяс вылӧ, маті видзьяс вылӧ. Найӧ сэн ывлавывса олӧмӧн тӧдмасьӧны. Кодлы позьӧ, эм кӧ матын ва, челядь купайтчӧны ляпкыдикинын, туплясьӧны лыа вылын либӧ косінын шонді водзын. Гуляйтӧм бӧрын либӧ гуляйттӧдз воспитательнича сёрнитӧ накӧд мыйяс найӧ аддзыласны либӧ аддзылісны нин, мед налы быдтор гӧгӧрвоанаджык лоӧ.
Гортӧ воӧм мысти лунъя аддзылан торъяссӧ челядь рисуйтӧны, сёйысь вӧчалӧны, кабалаысь вундалӧны.
Сы бӧрын челядь ӧбедайтӧны. Ӧбед бӧрын ворсӧны. Гырысьджыкъяс кокньыдик удж вӧчӧны. Став уджыс и став олӧмыс плӧщадкаясын челядь ворсанінын моз, сӧмын оз ков вунӧдны, мый гожӧмын колӧ челядьясӧс видзны ывла вылын шонді водзын, мед найӧ справитчасны, мед налӧн тӧв кежлӧ унджык вын чукӧрмас.
Ыджыд плӧщадкаясын, кытчӧ чукӧрмӧ челядь 100-ӧдз, отсасьны корлӧны нывъясӧс да зонъясӧс. Сэк вермас уджавны ӧти воспитательнича. Лӧсьыдджык, тӧдӧмысь, кор отсасьысьяс пыр ӧти йӧз, оз вежласьны. Челядьлы сідзтӧ лӧсьыдджык, да и воспитательнича найӧс вермас бурджыка велӧдны, кыдз колӧ уджавны челядькӧд. Оз кӧ позь сідзи вӧчны, колӧ кӧть, инӧ, отсасьысьясӧс босьтны вежаӧн-вежаӧн кежлӧ. Быдлунъя вежласигӧн зэв абу лӧсьыд.
Кутшӧм бур вермас вайны челядьлы детскӧй плӧщадка, мый сетас налы гожӧм чӧжся олӧм сэн?
Ӧти-кӧ, челядь детскӧй плӧщадкаясын абу ас кежасӧсь, оз ков пыр повны найӧ усьӧм-доймӧмысь, вӧйӧмысь, таляссьӧмысь да мукӧдпӧлӧс притчаясысь. Мӧд-кӧ, сэні вӧчсьӧ ставыс сідзи, мед найӧ гожӧмын ёнмасны. Сэні челядь ворсӧны, уджалӧны, сёйӧны-юӧны мыйта колӧ налы быдмигӧн. Челядьлы сэні восьтӧны водзӧ олӧмлы туй.
Мый сетӧны детскӧй плӧщадкаяс бать-мамлы?
Бать-мам тӧдӧны, мый челядьясыс налӧн буринынӧсь, некутшӧм омӧльтор оз вермы накӧд лоны, — сьӧлӧмъясныс местаынӧсь да, бурджыка ассьыныс уджнысӧ нуӧдӧны.
Удж нуӧданінъяс, фабзавкомъяс, волісполкомъяс, сельсӧветъяс, женотделъяс, комсомолъяс, кор восьтасны детскӧй плӧщадкаяс, лӧсьӧдасны сэні уджсӧ да олӧмсӧ сідзи, медым быдтыны, лӧсьӧдны челядьысь водзӧ удж нуӧдысьясӧс, ён бур котырӧс. Плӧщадкаяс мездасны гырысь войтырӧс челядь понда тӧждысьӧмысь. Сэки бать-мам, ёна бура уджалӧмысь ӧприч, вермасны тшӧтш ас велӧдчӧм йывсьыс унджык мӧвпавны. Сійӧ зэв нин колӧ нывбабаяслы. Найӧ ӧд зэв на зэлыда кӧртасьӧмаӧсь гортгӧгӧрса удж дінад, оз на слӧймыны велӧдчӧм йывсьыд мӧвпавны.
Кыдзи восьтыны, лӧсьӧдны детскӧй плӧщадка?
Челядьлы ворсанін кӧ гожӧм кежлӧ кӧсъян восьтыны, колӧ сы йылысь мӧвпавны водз тулысын. Тӧждысьны сы йылысь да сійӧ уджсӧ нуӧдны колӧ женотделлы да комсомоллы. Медвойдӧр колӧ лыддьыны кымын челядь вермас чукӧрмыны. Сэсся корсьны паськыдджык, кос шыльыдін. Бур эськӧ вӧлі, гӧгӧрыс кӧ пуяс быдмисны. Ещӧ нин бур, школа дінӧ кӧ плӧщадкатӧ позьӧ восьтыны да ичӧтик мутор градъяс улӧ либӧ дзоридзьяс пуктыны сетны. Сы бӧрын колӧ чукӧртны собранньӧ. Удж нуӧдысьяскӧд сёрнитны, тӧдмавны — коді мыйӧн вермас отсавны детскӧй плӧщадкалы. Колӧ сёрнитны, тӧлк пуктыны сійӧ уджлы сиктса велӧдысьяскӧд. Найӧ вермасны индыны, кодӧс бурджык босьтны отсасьысь пыдди. Сэсся колӧ вӧчны смета, да сідзи, мед донтӧгджыка петас. Уналаын плӧщадкаяслы отсасьӧны учрежденньӧясын удж нуӧдысьяс да асьныс бать-мамъясыс челядьлӧн. Коді лабичьяс, пызанъяс сетӧ, коді дозмук; мукӧдыс вӧчалӧны чачаяс; мамъясыс вайӧны кузьчышъянъяс, прӧстыняяс, мукӧддырйи, прӧст пӧраӧ, асьныс отсасьӧны; комсомол да женотдел отсасьӧны уджсӧ нуӧдны.
Кор тадзи пондас мунны уджыс, сэки детскӧй плӧщадка вылӧ (гожся челядь видзанін) рӧскодыс этша лоӧ: сӧмын ковмас мынтыны воспитательничаяслы, сёян-юан вылӧ челядьлы да чачаяс ньӧбны.
Кор воспитательничаяс сюрасны, кор найӧ сувтасны удж вылӧ, сэки чукӧртӧны сӧвет. Сійӧ сӧветӧ пырӧны велӧдысьяс, воспитательничаяс, отсасьысьяс, сиктса удж нуӧдысьяс. (Детскӧй садъясӧ сӧвет лӧсьӧдӧм йылысь быд Войтырӧс велӧдан юкӧдын эм индӧд). Сӧвет лӧсьӧдӧ-индӧ, кыдзи да мый уджавны плӧщадкаын.
Плӧщадка вылӧ челядьясӧс босьтӧны куим арӧссянь сизимӧдз. Войдӧр колӧ босьтны гӧль войтырлысь, красноармеечьяслысь да батьтӧм-мамтӧмъясӧс, сэсся, местаыс кӧ кольӧ, вӧлисти и мукӧдӧс.
Челядь воаласны да, колӧ корны докторӧс, абу кӧ сійӧ матын, — пельшӧрӧс. Найӧ видлаласны челядьӧс, абу-ӧ кодкӧ вуджан висьӧмӧн висьысь. На костын висьталасны, кодлы позьӧ купайтчыны, кодлы оз; оз-ӧ ков кодлыкӧ лекарство сетны.
Мед лӧсьыдджыка мунас уджыс плӧщадка вылын, колӧ челядьясӧс арӧсъяс сертиыс юклыны, 30 либӧ 40 мортӧн ӧти воспитательнича вылӧ. Воспитательничаяслы отсасьӧны (кыдзи нин водзын сы йылысь висьталӧма) комсомолечьяс, пионеръяс, мукӧддырйи гырысьджык челядьясыс.
Челядьӧс колӧ вердны ӧтчыд либӧ кыкысь лун кежлӧ. Сёян-юан вылӧ кӧ Войтырӧс велӧдан юкӧд оз вермы вичмӧдны сьӧм, колӧ сы йылысь шыасьлыны бать-мамъяслы, гашкӧ найӧ асьныс ас выланыс сійӧс босьтасны.
Уджавны заводиттӧдз воспитательнича лӧсьӧдӧ, юклӧ уджалан лун, лӧсьӧдӧ уж нуӧдан план. План сертиыс медым медуна вын лоӧ пуктӧма челядь ёнмӧдӧм вылӧ, мед найӧ дзоньвидзаӧсь лоӧны, йӧз костын овны велаласны.
Воспитательничаяслы колӧ чукӧртлывлыны собранньӧяс, тӧдмӧдны плӧщадка уджӧн да олӧмӧн удж нуӧдысьясӧс да челядь бать-мамъяссӧ. Сійӧ собранньӧяс вылӧ колӧ ветлыны и мукӧд бать-мамлы, мед налӧн челядьыс плӧщадкаӧ кӧ эз веськавны.
Собранньӧяс вылас колӧ висьтавлыны тшӧтш, кыдзи видзны челядьӧс гортын. Воспитательнича мамъяс дінӧ вермас зэв матӧ сибӧдчыны: мамъяс кутасны юксьыны сыкӧд асланыс шогъяснас, долыднас. Воспитательнича вермас туйдӧдны найӧс челядьясӧс быдтыны лючкиа, бура, вермас нывбабаӧс веськӧдны асланыс олӧм кокньӧдӧм вылӧ. Гожӧм помын собранньӧ вылын колӧ висьтавны став гожся удж йылысь; позяс кӧ, плӧщадкаысь лӧсьӧдны челядь ворсанін. Висьтавны колӧ сэні, мый сійӧ челядь ворсаніныс, кыдзи сійӧс лӧсьӧдны, мыйяс ковмасны сійӧс лӧсьӧдігӧн. Оз ков повны, мый сійӧ удж панігӧн оз ло став коланторйыс ки улын. Колӧ сӧмын зільны, мед ставныс гӧгӧрвоасны, кутшӧм ыджыд буртор вермас лоны челядь ворсанінысь, кӧні эськӧ челядь буринын, бур ногӧн вермасны быдмыны, бур воспитательничаяс вермасны уджавны накӧд. Оз кӧ йӧзыс сійӧс гӧгӧрвоны да оз кӧ пондыны удж нуӧдысьяслы отсавны уджсӧ лӧсьӧдны, сэки нинӧм и оз артмы.
Оз кӧ позь плӧщадкаясысь восьтыны челядь ворсанін, сэки мый эм плӧщадкаыслӧн эмбурыс, колӧ босьтны ставсӧ лыд вылӧ, гижӧмӧн пасйыны нигаӧ да сетны видзны школаӧ либӧ сельсӧветӧ, мед мӧд во тулыс кежлӧ выльысь плӧщадка восьтыны вӧлі ставыс дась.
Тайӧ ставсӧ кӧ вермасны туйдӧдысьяс вӧчны (а сійӧ абу сэтшӧм сьӧкыд, кыдзи мукӧд мӧвпалӧны), сэки повтӧг позьӧ шуны, мый оз кӧ воссьы челядь ворсанін, мӧд во тулысын зэв кокниа да бура позяс восьтыны бара плӧщадка.
