ГӦРД КЛЮЧ

Ваыс сяльгӧ. Вужъяс да изъяс костті писькӧдчӧмысь инас ӧшйытӧм морт кодь, сӧнӧд, зэвтчӧма.

Квайтӧд сутки вылӧ мӧдӧдчис. Али нёльӧд на?

Некымынысь гумсьывліс да, ва сапӧгыс зыртіс коксӧ. Ковмис пӧрччысьны да сувтны косьтысьны. Колӧкӧ, мыйтта на мунны ковмас. Гаддялас кӧ, некытчӧ он волы, татчӧ и шуймунан. Нямӧдъяссӧ пыдзраліс да ӧшӧдіс ув вылӧ. Вӧсни носкисӧ шамыртіс раз-мӧдысь да паськӧдіс колода вылӧ. Кокъяс васьыс чукрасьӧмаӧсь нин. Гӧгӧр видзӧдліс: воськов дас сайысь казяліс вужля. Матыстчис. Пуыс пӧригас кульыштӧма нитшсӧ да эрдӧдӧма еджыд лыа. Гож водзын лыаыс доналӧма. Пуксис мышнас вужля вылӧ нёровтчӧмӧн, коксӧ тыртыштіс пӧсь лыанас. Кок шоналіс быттьӧ паччӧрысь босьтӧм гын сапӧг пиын. Эз и тӧдлы, вугыртіс.

Чужӧм вылас ар даса кымын. Туша-мода сертиыс — гашкӧ и, ыджыдджык. Вежон сайын кайис вӧрӧ вотчыны. Ӧтнас.

Кӧсйис вӧр туй бокысь чӧд вотыштны мамыслӧн удж вылысь локтігкежлӧ. Вокыс сыкӧд вӧзйысис да, эз босьт: дзоля на, куим арӧс сӧмын, повзьӧдіс ошкӧн, тшӧктіс ӧшиньӧд видзӧдны.

Туй бокын муртса битон пыдӧссӧ сайӧдыштіс. Чӧдйыд ньӧжйӧ содӧ. Ачыс эз казявлы, пырис пыдӧджык и пыдӧджык. Шондіыс рытъя югыдӧн нин югдӧдіс вӧрсӧ, кор казяліс, мый бокӧ вешйӧма. Кӧн пӧ и туйыс?

Ӧтарӧ-мӧдарӧ шыбласьыштӧм бӧрын гӧгӧрвоис пу йылӧ кайлыны. Но увтӧм пожӧмыд тай абу ӧшинь увса льӧмйыд. Вель дыр кавшасис. Дзик йылӧдзыс сідз эз и лысьт кайнысӧ: пожӧмыс, гашкӧ, дас метраӧн на вӧлі джуджыдджык орчча пуяссьыс. Выліас видзӧдліс. Пыдӧстӧм енэж лӧзалӧ. Кымӧрторъяс кытшӧн котӧртӧны. Пожӧм туганыс тӧвсьыс бергалӧ. Ыркмуніс морӧсас. Юрыс кольмис. Кажитчис, быттьӧ пожӧмнас и ставнас увлань юрӧн пыдӧстӧм енэжас усьӧ. Лӧньӧдыштіс асьсӧ неуна, ещӧ вож куим кыпӧдчыштіс да горув видзӧдліс. Гежӧд увъяс костті еджыд кинь кодь тыдаліс битоныс. Кокъяс шашаритчисны кос ув помъясӧ. Кок сӧнъяс то зэлавласны, то личавласны. Гӧг дортіыс кынӧмыс посньыдика тіралыштӧ. Бара на асьсӧ лӧньӧдіс да видзӧдліс гӧгӧр. Став полӧмыс вуні. Дзик кок увсяньыс шылькнитчӧма вӧр. Матынджык турунвиж, местаӧн пуксьысь шондісьыс гӧрд, да весиг зарни рӧма. Енэжтаслань лӧзӧдӧ да вочасӧн руӧ вуджӧ. Вералӧ ылын вӧр дорышыс: матыстчывлас, ылыстчывлас, быттьӧ ыджыд-ыджыд ловъя лов гӧрда-лӧза вонйын. Татшӧмыс некымынысь вӧвліс нин керка вевт вывсянь либӧ ыб вывсянь видзӧдігӧн. Но ӧні ставыс орччӧн: воськовтан кӧ, позяс кузяла мунны пу йывъясысь артмӧм эрд вывті некытчӧ мытшасьлытӧг, кытчӧдз лӧз руӧдзыс он во. А сэні мый лоӧ, и чайтнытӧ он куж. Мыйкӧ сэтшӧмтор, мыйысь вӧтӧн лэбалігӧн ыркмунлӧ сьӧлӧмыд.

Дыр на, колӧкӧ, вомсӧ паськӧдӧмӧн сулаліс, но тӧд вылас уськӧдіс, мый эз шензьыны кай, да мӧд синмӧн нин видзӧдліс гӧгӧр. Дыр мысти казяліс ылыськодь туй визь сяма. Пу йывъясыс сэн лайкалісны кузь чукыльӧн. Ӧдвакӧ татшӧм чукляыд — вӧр туй, но мыйкӧ ӧд колӧ вӧчны. Лэччис, босьтіс битонсӧ да мӧдӧдчис лайковлань нырӧн. Ылісянь на кыліс валысь сяльгӧмсӧ. Матыстчис. Пуяс костӧд чукльӧдлӧмӧн визувтіс неыджыд шор. Муртса, весьт пасьта тыдыштӧ, дзебсьӧма турун да ош нитш пӧвстӧ. Кӧнсюрӧ дзик вошлӧ нитш улӧ. «...визув кузяыс лэччы, кытчӧкӧ шорыд век нин петкӧдас».

Квайт сутки муніс шор пӧлӧн. Первойсӧ ворсӧмкодь вӧлі. Сэсся кымын водзӧ, сымын шуштӧмджык и шуштӧмджык кутіс лоны. Вӧрыс эз нин сэтшӧм гажаӧн кажитчы, кӧть лунъясыс ӧткодь шондіаӧсь вӧліны. Дӧзмӧдчисны номъяс. Шор бокысь кымӧръясӧн кыпӧдчывлісны, сатшкысьлісны чужӧмӧ да киясӧ, бур, мый ном чышъянсӧ босьтіс, эськӧ, дзикӧдз нин вильӧдісны. Сутки мучитчӧм бӧрын гӧгӧрвоис сюмӧд турушка бедь йылӧ пысавны. Ӧні кӧть син курӧдіс, номъяс эзджык самасьны.

Мӧд ли коймӧд луннас кутіс сёрни шыяс кывны. Лунтыр горзіс, сулаліс ӧтилаын, виччысис: оз-ӧ кодкӧ пет вӧрсьыс туй индысь. Петысь некод эз ло. Бара гӧгӧрвоис, мый ном зыньгӧмысь да шор сяльгӧмысь шыясыс каститчисны. Сэсся эз нин горзы, кӧть кадысь кадӧ весиг торъя кывъяс кывліс. Вель унаысь мамыс шыасьліс, быттьӧ дзик орччӧн, мыш саяс. Лӧниника сідз нимнас чуксаліс, кыдз тай висигъясӧ, кор орччӧн войяснас пукавліс. Кутчысис, эз бергӧдчы.

Нёльӧд луннас гӧгӧрвоис, кыдз шыясысь мездысьны: тӧд вылас уськӧдліс кутшӧмкӧ сьыланкыв да войдӧр ачыс сьыліс, а сэсся, дугдӧм бӧрас, шор сяльгӧм, ном зыньгӧм да пу шувгӧм радио моз нюжӧдлісны сьылансӧ. Сэсся тадзитӧ дышӧдіс жӧ. Мыйлакӧ куим-ӧ-нёль сьыланкыв куш юрас бергаліс, вель унаӧс эськӧ вӧлі тӧдӧ да. Бӧръя лунъяссӧ муніс да кывбуръяс лыддис.

Медся нин гажтӧм лоліс войнас. Ӧти вой узис ноддя дорын, мукӧд войсӧ сӧмын бипур пестывліс. Бур кос колодаыд оз быдлаысь сюр, а кондаыд и уна, да кань кодзан пуртнад тай он пӧрӧд ни чинты. Би гӧгӧр, воськов куим кымын югзьывліс, а сьӧд пуяс личкысьлісны, ӧшйывлісны весьтас. Вуджӧр саяс ӧтторъя кыліс шӧпкӧм, а балябӧжас кодкӧ дугдывтӧг видзӧдіс. Та вӧсна узьмӧдчывліс вужля либӧ кыз пу бокӧ, мед кӧть мышсяньыс асьсӧ сайӧдыштны. Унаысь садьмывліс пу дзуртыштӧмысь, сюзь серӧктӧмысь либӧ кор лысва усигӧн йирмӧг босьтліс. Выльысь ӧзтывліс либӧ лӧдсыштліс бисӧ, мед ещӧ ӧти час джын кежлӧ ойбыртлыны.

Садьмис. Шонді бергӧдчӧма нин. Вӧрыс лӧньӧма. Час нёль кымын шонді сертиыс. Пӧль кӧ, стӧча висьталіс да, он тай юав. Позьӧ на муныштны. Латш косьмӧма. Нямӧд шупалӧма. Кӧм пытшкыс ва на. Мед, регыд узьмӧдчыны жӧ ковмас-а. Мӧдӧдчис. Кокчӧръясыс доймӧны. Кияс мудзӧмаӧсь, кӧть битоныс джынъя. Чӧдсӧ содталыштӧ вочасӧн мунігмоз, но корсюрӧ, оз вермы кутчысьны да, ки тырнас апыштлӧ. Сакар да кык шӧрӧм нянь босьтліс, сёйліс медводдза луннас на. Сэсся сӧмын шорысь гӧрдов, тшай рӧма ваӧн да чӧдйӧн ылӧдліс кынӧм сюмалӧмсӧ. Битон джынсӧ эз вӧрзьӧд. Мамыслы видзис. Он ӧд вӧрсьыс куш киӧн пет.

Кыліс кутшӧмкӧ дзизгӧм шы. Выль пӧлӧс. Ном зыньгӧм кодь, но гораджык. Бара каститчӧ? Оз, буракӧ. Сувтовкерис. Мотор шы? Пыж мотор? Збыль, шуйгавыв кыліс мотор шы. Кысь нӧ пыжыс вӧрас босьтчис? Ю сыланьын? Уськӧдчис котӧртны. Кокъяс джӧмдалісны, крукасьлісны, эз кывзысьны. Коліс эськӧ пудъя сапӧгъяссӧ пӧрччыны. Ва кӧм пукаліс топыда, эз шед. Джынвыйӧ кыскис ӧтисӧ, а сэсся бӧрӧ ни водзӧ. Мунас, кывтас пыжыс. Пӧрччыны ни кӧмавны кӧмсӧ. Чотігтыр уськӧдчис водзӧ. Битоныс гольӧдіс пуясӧ. Вевтыс лэбис бокӧ. Некор лэптынысӧ. Колясны. Мунасны. Мотор лёкысь эрӧбтіс да ланьтіс. Шпонкаыс ори. Слабог! Петны. Петны вӧрсьыс. Ю кӧ орччӧн, гашкӧ, лоас на пыжаыд. Морӧспань улын кутіс бытшкыны. Водзын югзьыштіс. Кыдз пуяс. Видз. Кузь туруныс швачӧдіс пыкталӧм чужӧмӧ да киясӧ, гартчис кок гӧгӧр. Кӧмысь некыдз мынтӧдчыны. Дзирдыштіс. Кодкӧ ноксьӧ ю бокын.

— Эн кольӧй! Виччысьлӧй! — думсьыс горзӧ. Но сӧмын кишкӧм горзӧм пыдди. Синва пычӧбтіс. Руаліс водзвылыс. Синсӧ саӧсь кинас чышкалӧ, но руыс оз вош: квайт луннад уна нин чӧжсьӧма.

— Эн кольӧй!

Кодкӧ босьтіс сійӧс моздорас:

— Абу-ӧ Сьӧдтыдорысь вошлӧм детинаыс?! Кыдз нӧ сизимдас верстсӧ мунін?

— Эн кольӧй! — тӧдӧ, мый оз эновтны, но сыркъялӧ, дугдынысӧ оз вермы.

— Мамыд ӧд кык лунӧн дзормӧма. Аттӧ! Сизимдас верст.

— Битоныс... мамӧлы... чӧдсӧ... воклы вотлі... вошті битонсӧ... эн кольӧй...