ГАЖА НӦРЫС

Гожӧмнас косьмис муыс и ваыс. Юыс сэтчӧдз поньдаммис, мый коськвывса изъясыс мыччисны ва веркӧс вылас веж гӧна мышъяссӧ. Гожӧмбыд вой тӧв, либӧ асыв-вой. Та вӧсна эг и шыбитлӧй вылыссьыным ватнӧй курткаяснымӧс. Та вӧсна и чериыс слаба шедіс. Кык пудйӧн морт вылӧ кыйим, но ӧд кызь лунӧн! Тайӧ нӧ чери? Иван лун бӧрын мӧдӧдчылім, а Илля лун нин воӧ. Шуи аслам ёртлы, Илля Ваньлы:

— Вай, другӧ, аски лэччӧдасям кыйдӧс-овмӧснымӧс да йӧткысям татысь. Тӧлкыс абу тані олӧмсьыс. Татшӧм кос бӧрын зэрмас кӧ, оз лун ли мӧд кежлӧ. Ваыс ылькнитас-тузяс да тӧлкыс лоас ещӧ на этшаджык.

Рытнас лэпталім кыйсян заводнымӧс, ӧшлім косьтыны, да асывнас сэсся водзджык и вӧрзим. Мотор таті оз ков — сійӧ чӧла ӧшалӧ пыж бӧрын. Визӧбыс дӧлӧдӧ-нуӧ миянӧс, сӧмын видзӧд пыжсӧ вомӧн лоӧмысь. Бокнас кӧ вартыштас излань: пыжыд чагйын, ачыд ваын, оласыд кывтӧ, абу кӧ вӧйӧма. Быдторйыс овлӧ изъя-коська юясті ветлігӧн. Быд из вылын истан пукалӧ, бӧжнас пайкӧдчӧ. Либӧ лэбалӧ горзігтыр изйысь изйӧ. Пыжасьыс оз повны, но дзӧрны жӧ заводитласны, кор пыжыс вывті маті исковтас. Из мышъясыс ставнас еджыдӧсь лэбач сітсьыс. Тані быд коськлӧн аслас ним: Ыджыд изъя коськ, Кудана коськ, Пӧч пӧдан коськ, Сюзь горзан коськ. Илля Вань сійӧ ставыслысь нимсӧ тӧдӧ, а ме думысь, тані ӧти коськ и эм, сӧмын зэв кузь, сы вӧсна мый ӧти коськ оз на помассьы, а мӧд нин заводитчӧ.

Кӧрым заптысьяс татчӧдз оз нин волывлыны. Шуӧны, матыс видзьяссӧ на лым улӧ уськӧдасны, а татіясті коді пондас кыскасьны да пыж-мотор кисьтыны. Визув коськъяссӧ кывтім да юыс усьпаньвыв пуксьыштіс. Позьӧ и куритчыштны, а колӧкӧ и мотор заведитлыны вомынъясӧдыс. Но миян тэрмасьны некытчӧ — сідз и тадз узьны воам рытгорувсӧ Гажа нӧрысӧ. Мотортӧг на зэв мичаа кылалам, да-й бензиннымӧс видзтыны колӧ.

Сэсся ӧтар-мӧдарас зорӧдъяс тыдовтчисны. Жебиникӧсь, укшальӧсь. Кулигаясыс, тыдалӧ, вӧлӧмны турунтӧмӧсь, да бур зорӧд вылас нинӧм вӧлӧма чукӧртнысӧ. Тайӧ медся катыд участокыс да медся кузьыс. Уна гожӧм нин тані Микайлӧ Ваньлӧн сизим морта звеноыс пӧсьсӧ кисьтӧ. Кык гозъя да куим мужичӧйыс пӧвтӧмӧсь. Гортаныс гӧтыръясныс.

Дыркодь на кывтім, кор воим на дорӧдз. Пажнайтӧны. Номсьыс тӧв йылӧ пуксьӧмаӧсь, чой вылӧ. Бипур весьтас кык ведра ӧшалӧ. Первояс, колӧ чайтны, юква пуӧмаӧсь, мӧдас артель вылӧ чай заваритасны. Ляскысьлам пыжнаным дась чай дорас.

— Бур лун страдникъяслы! Лэдзлӧй ас дораныд: гаж туйӧ тіян, кыв вежны миян.

— Локтӧй, локтӧй, чери варышъяс. Меть кылалӧмныд. Абу ӧдйӧ, абу ньӧжйӧ, тшук воинныд. Ми сӧмын на пуксим. Важӧн нин катӧмӧн висьталісны, а мӧдысь али мый нин зырӧдлінныд?

— Эг жӧ кӧть эськӧ мӧдысь. Оз шед чериыс, да дыр ковмис кокасьны. Джынъя дозъясӧн кыдзкӧ гажтӧмджык кывтны.

— Оз и шед, поводдяыс абу. Ми тай вит мужик лэччылам рытьяссӧ тывъясьны, да лун овмӧн жӧ сӧмын кыйлам. Запас эг и вермӧй вӧчлыны.

— Зэр жӧ виччысям, — водзӧ сёрнитӧ Микайлӧ Ваньыс.— Колӧ кӧть мужикъяссӧ гортаныс сэсся лэдзлыны, мед кывтласны. Бабаяссьыс гажтӧмтчисны, мый нӧ эз? Кодсюрӧлӧн пӧ и голяыс доналӧма, чӧвтыштны сэтчӧ колӧ, а корӧся жар пывсяныс — сійӧ быдӧнлӧн дум вылас. Сэсся и сёян-юанным быран выйын. Мыйта сёйим, сы дон турунсӧ эг вӧчӧй.

— Жеб тай туруныс.

— Жеб, шуан жӧ? Абу туруныс! Видз шӧръясыс ставыс плеш. Сӧмын бадь доръяссӧ да гӧп доръяссӧ ытшкылам, сійӧ и чукӧрмыштӧ. Абу и колӧма таво эськӧ та ылнаӧдзсӧ кыскысьны — татшӧм кӧрымтӧ позьӧ вӧлі и матысьджык босьтны.

Илля Ванькӧд миян бур пажын вичмис. Юкваӧн вердісны, свежӧй чериӧн чӧсмасим. Миянлы лёка вӧлі шедӧ да ӧтчыд сӧмын и пулім черисӧ. Ваньлы сё дивӧ татшӧмторйыс. Нэмӧс, шуӧ, чери дорын ветлӧдчи да мед асьным эг сёйӧ пӧттӧдз? Эз вӧвлы. Вай пуам, пуам асъя кыйдӧссӧ. Миян тожӧ колӧ свежӧйыс, а бабаяснымлӧн и сідз быдлаті гӧгрӧс.

Водзӧ кывтам. Час куимнас кылалам Гажа нӧрысӧдз. Кытісюрӧ пыжыслы пелысъясӧн отсыштам. Илля Ваньлы дыш йӧткасьнысӧ да горзӧ пыж нырсяньыс, кор вывті нин лӧнинӧ кылӧдас:

— Да заведит нин моторсӧ, мый сэні руньган вомчер улад? Окота тэныд пыжыслысь татшӧм дадӧмсӧ видзӧдны.

— Ме тэныд йӧткасьны ог тшӧкты. Пуксьы да сьывны жӧ горӧд. Сьывсьӧ кӧ. Но, но, лёкысь эн кыпъяв — заведитла инӧ, мед нин лягушалы кыр бӧр.

Дыр и мунім моторнас. Тані кӧж діяс дзебсясьӧны ва горулас да быть кусӧд. Ӧдӧб вывсьыс мунам на кытчӧдзкӧ, но кӧжйыс гуркӧдӧ нин пыж пыдӧссӧ. Сэсся лэччыны ковмас ваас да кыскысьны йир весьтӧдз. Ва бӧртӧ майбыр кыскасьны. Ваыс шыльгӧ кӧж вывтіыс да нуӧ пыжсӧ, а ми сӧмын отсалыштам. Катігӧнным татіясті моторӧн мунім, некытчӧ эг тшуклӧй.

Гажа нӧрыс тыдовтчис. Ылісянь тыдалӧ — вомыныс тайӧ кузь. Нӧрыссяньыс юыс крута бергӧдчӧ асыв-войлань да кузя жӧ визувтӧ веськыда. Ачыс нӧрысыс — джуджыд чульк, ӧтар бокнас пӧшти веськыда лэччӧ юланьыс. Вылын — пожӧма яг. Пыжсяньыс, видзӧдан да, пожӧмъясыс зэв нин дзоляӧсь быттьӧ, а кайлы, видзӧдлы — кызсьыс-кыз да джуджыд пожӧмъяс. Ветлысь-мунысьыс кайлывлӧны и эм нимкодясьны вӧр-ва мичнас. Ӧтарас и мӧдарас кузяла ачыс юыс, водзвылад, мӧдлапӧлас, помтӧм вӧр. Кӧнкӧ улын Гажа нӧрыс коськыс ызгӧ-шумитӧ, но ызгӧмыс сылӧн вылӧдз оз нин кыв. Кайнысӧ колӧ керка дорсяньыс, ласта вывсяньыс. Сэті алькӧсджык, но и то, сьӧлӧмыд курдытӧдз колӧ кавшасьны. Воан, да первой яла вылас шыбитчылан, мед ловтӧ лэдзыштны.

Керкаыс улын, ласта юрас. Сы мышкын кыдзьяс ӧтчукӧрын, быттьӧ петӧмны вӧрсьыс да зурасьӧмны керкаас. Сулалӧны, шӧйӧвошӧмны да оз тӧдны, мый водзӧ вӧчны. Тані кыйсьӧны-олӧны кык дед. Тулыснас, йиыс сӧдзӧм бӧрын, воасны да кывтасны арся шугаыскӧд нин. Гожӧмбыднас, дерт, кывтласны жӧ кымыныськӧ сёян-юанла да бабаяссӧ-овмӧснысӧ видзӧдлігмоз. Быд кывтлігӧн чери кылӧдасны пыж тыр, арнас содтӧд — пӧтка.

Кыкнанныс Петыр. Ӧтиыс Ӧльӧш Петыр, мӧдыс Микӧл Петыр. Тшӧтшъяӧсь найӧ. Война вылас ӧти пыжын мӧдӧдчыласны, но воасны торйӧн. Ӧльӧш Петыр контузитчас да лёка пондас кывны. Та вӧсна и водз лэдзасны гортас. Содтӧд на вомсӧ пӧлӧстӧма да лёка сёрнитӧ. Бокӧвӧй морт этша мый гӧгӧрвоас. Мӧд Петырсӧ, кыдзи ачыс висьталӧ, весиг лыа чир некыті абу парснитлӧма. Мый сӧмын Польшаын, висьталӧ, синмас тӧлӧдлӧма жуг, да замполитныс кывъялӧма, мездӧма мортсӧ збетьысь.

Керкааныс гораа сёрнитӧны, дорӧсӧдзыс кылӧ сёрниныс. Ӧльӧш Петырыс оз кыв да бара и юалас ёртыслысь: «Мый шуин, мый шуин?» Кор ачыс пондас сёрнитны, Микӧл Петырыс озджык гӧгӧрво да, тожӧ ӧтарӧ юасьӧ: «Мый шуин да мый шуин?» Тадзи и олӧны-горзӧдчӧны кык друг. Пыжӧ сӧласны — сёрни-горзӧм помассяс. Сэні найӧ ӧта-мӧдсӧ кыв шутӧг гӧгӧрвоӧны. Пельтӧм Петырыс сетьяснас вӧдитчӧ. Чӧвтӧ да кыйӧ. Та вӧсна сійӧ и эм главнӧйыс, ныр визь нуӧдысьыс. Мӧдыс пыж бӧжын, мотор да пелыс дорын. Шулывлӧ, Ӧльӧш Петырыс пӧ сеть дорас сямаджык, да-й черисӧ йӧрлавны чуньясыс лӧсялӧны, крукыляӧсь да. Крукыльтчисны ӧд найӧ эз мыйыськӧ, а сетьяссӧ кыйигӧн кӧдзыд ваас ноксьӧмысь. Веськыд киыс быттьӧкӧ на и косьмыштӧма.

Чери дорын ветлысь-мунысьӧс дедъяс век бура примитасны. Керкаас дас мортӧдз слӧймыласны узьны, торйӧн нин тулыснас, кор уткаыс лэбӧ. Джодж вылас да, кытчӧ да — быдӧнлы места вичмас. Войнас чеччан, мед аслад могӧн петавны: тувччыны некытчӧ. Кодӧскӧ быть вылӧ садьмӧдан. Ещӧ на сійӧ и шуас, мый нӧ пӧ мӧс моз ветлӧдлан.

Оз, оз, некор дедъясыс шогӧ оз волыны ни оз ропкыны. Мӧдарӧ, он кӧ тшуклы да он кайлы на дорӧ, мӧдысь шуасны, он пӧ и видзӧдлӧй миянӧс, пӧрысьяссӧ.

Воим, а лунся кыйдӧснас ноксьӧны. Сир-ёкыш да комъяс на шедӧмаӧсь. Микӧл Петырыс мыськӧма черисӧ, шуӧ мӧдыслы:

— Солав, тэнад киыд кос.

— А, мый шуин?

— Мися, солав черисӧ, тэнад кос киыд.

— Киӧй кос? Мый кос кӧ? Тэнад тай малӧ ли мый кӧні абу косьмӧма, да ме чӧв ола.

— Йӧй бесӧ, ме кӧсйи висьтавны, абу ва тэнад киыд, да солыс оз сибды. Солышт ловъяссӧ.

Пельтӧмыд сійӧ век лишнӧй кылас. Оз гӧгӧрвоны ӧта-мӧдсӧ, сэсся лӧгасясны ёрта-ёрт вылас да горзасны сутшъявтӧдзныс. Йӧз дырйиыс, дерт, кутӧны асьнысӧ.

— Часлы, часлы, — шуӧ миянлы Микӧл Петыр.— Эштӧдчам, бипур ӧзтам, чайник ӧшӧдам, пӧрт ӧшӧдам да юква пуам чери юръяссьыс. Тайӧ ӧд эськӧ и асьныд верманныд вӧчны, регыдджык лоас. Юквасӧ пуны, гашкӧ, эн жӧ вунӧдӧй кывтігкостіныд? — сералӧ.

— Мый шуин? — мӧд Петырыс орччӧн вӧлӧма.

— Эг тэныд шу! Гӧгӧрвоин?

— Ме пайысь, гӧгӧр кӧть весьтас.— Кинас ӧлыштӧ.

— Но? Кыдзи сэсся сыкӧд сёрнитан? Оз кӧ тэрмась, сёрнисӧ гӧгӧрвоан на, но пельнас, пельнас слаб. Ме синнам ог аддзы-а... матысяньсӧ. Став синма уджсӧ Петырыс вӧчӧ: сетьяссӧ дӧмлас, черисӧ керас, чер вороп ликтас, гач кизьтӧ вурас. Ме эськӧ аддза жӧ ӧчкинас, да кыйсигӧн вӧйті тулыснас.

Ӧльӧш Петырыс, вомас ли мый видзӧдӧма, кылӧма ставсӧ, шуӧ:

— Тэ ӧд нарошнӧ пӧдтін ӧчкитӧ, мед нинӧм вӧчны оз ков. Ӧльӧш Петыр, кӧнкӧ думайтан, синма, мед колӧкӧ чунясьӧ. Али неладнӧ сёрнита?

— Контузитчылӧм бӧрад тэ ладнӧсӧ эн кӧ сёрнитлы-а?

— Миян ставыс ладнӧ. Вайӧ ужнайтамӧй. Йӧзыс туй вылысь, тшыгӧсь, вердны колӧ.

Ывла выв пызансӧ тыртісны быдторйӧн на, талунъя пӧжалӧм нянь вайисны. Кос нянь вылад олігӧн сійӧ миянлы медчӧскыд на вӧлі.

Асывнас думсьыным водз чеччим, мед гортӧдз талун воӧдчыны, а Петыръяс ветлӧмаӧсь нин катыд сетьяссӧ кыйны. Кык кулӧм босьтӧмны да ӧні ӧшлӧны косьтыны, турунсьыс весавны. Горзӧны увсянь, мед чайник ӧшӧдім. Чайниксӧ ми и сідз нин ӧшӧдім. Чай ютӧг ог жӧ вӧрзьӧй.

Сёйим-юим да йӧткысим Гажа нӧрыс дорӧсысь. Ме думышті: «Кор на сэсся татчӧ волӧм лоас».

Дедъясыс тшӧтш кывтісны медкывтыд кулӧмӧдзыс. Сэні и торйӧдчим накӧд...

* * *

Вояс колисны нин сійӧ кадсяньыс, кор бӧръяысьсӧ аддзысьлім дедъясыскӧд. Кыдзкӧ эз слӧймы миянлы сэтъясті ветлӧдчыны. Ылын, ӧти-кӧ, а бензиныс вывті нин дона лоис. Мӧд-кӧ, коськъяссӧ гуркӧдӧм моторыд ӧдйӧ киссяс, пыжыд бонзяс, а выль мотор йылысь и думайтнысӧ весиг он лысьт. Куӧ воан ылӧ ветлӧдлӧмнас, а кыйӧм чериыс некор оз вешты сійӧ донсӧ, мыйта бырӧдчан бензин вылас да прӧдукта вылас. Дерт, важъя моз кӧ чериаджык юыс вӧлі... А, мый нин сэні сёрнитнысӧ. Ставсӧ бырӧдісны. Волісны кытыськӧ сьӧд кырнышъяс да ӧтитӧг кокалісны став черисӧ. Ми ӧні матынджык кыйсям. Мед и лёкджык чериыс, лыӧсь да сьӧма, а донтӧмджык сувтас. Миян Илля Ванькӧд гӧтыръясным шуӧны, кор нӧ пӧ сэсся ком черинас чӧсмӧдланныд? Нинӧм, шуӧ менам другыс, номсасян арлыдныд колис, оланныд на и комтӧг. Век жӧ таво гожӧмнас шуим катлыны. Бензин запаситім, а менам на и дзик выль мотор эм, ӧшӧдлытӧм.

Кывлім, дедъясыс ловъяӧсь на. Пыж-моторнас вӧдитчыны оз вермыны да гортаныс олӧны. Тшуклім сиктаныс Петыръяссӧ видлыны. Пыжысь доз босьтім гӧснеч пыдди да Микӧл Петырас и кайим — сылӧн матын керкаыс, дзик ю дорас.

— О-о, кодъяс локтӧны! — кӧзяиныс кильчӧ дорас мыйкӧ пӧвйысь лӧсалӧ.— Важӧн нин татчаньясысь эг аддзылӧй, вунӧдінныд дзикӧдз.

— Гажа нӧрысныдтӧ шыбитінныд да, шуам, Петыръяссӧ колис сӧмын видзӧдлыны гортсьыныс.

— Пырамӧй керкаас. Чайыд ӧні регыд артмас, да-й кӧзяйкаыс на менам варов — пызантӧ здукӧн вевттяс. Ті ӧд туй выв войтыр, да тэрмасянныд, кӧнкӧ.

Кӧзяйкаыс тожӧ зэв меліа примитіс миянӧс:

— Кытыськӧ вӧвлытӧм войтыр. Абу-ӧ тӧдсаяс Петрӧыслӧн?

— Важ тӧдсаяс нин. Тшуким тай со — пӧрысь войтырӧс видлыны колӧ.

— Но, бур, бур. Вайӧ кокньӧдӧй вылысныдтӧ, ме часлы ӧдйӧ.

— Другыд нӧ гортас жӧ? — юалі Петырыслысь.

— Гортас. Волысям ӧта-мӧдным дорӧ. Ми ӧні вуграсям сыкӧд рыт и асыв. Ылӧ ог мунӧй, сикт горулас и петалам кык пыжӧн. Кольӧм во тӧвбыд кежлӧ мыксӧ кыйлім. Тожӧ чери. Звӧнитла пельтӧмыслы — ӧдйӧ гызымъяс. Ӧні эськӧ абу нин пельтӧм да. Нылыс кылан аппарат карысь судзӧдіс, да ӧні Петырыдкӧд эн и сёрнит — тшапсьыс-тшап. Оз и босьтлы пельсьыс. Узигӧн, шуӧ, босьтла жӧ — гӧтырӧй ёна шкоргӧ да мед ог кыв. Ӧні, шуӧ, мӧдлапӧв сьӧртас кӧ ош сурттас, ме кыла нин. Часлы, звӧнитла сылы.

Кык румкаысь унджык дедъяс эз юны. Шуӧны, давлениеным пӧ ворсӧ да унджыксӧ ог и лысьтӧй. «Мый шуинсӧ» ӧні Микӧл Петырыс сӧмын сэк шулас, кор озджык гӧгӧрво мӧдсӧ. Гораа сёрнитан модаыс век на абу вошӧма, да Ӧльӧш Петырыс скӧрмӧ:

— Эн горзы, пельӧ письтӧ. Кыла ӧд, абу пельтӧм!

— Но вот, — висьталӧ Микӧл Петыр.— Кыйсян угӧддьӧясным быттьӧ эськӧ абу йӧз киын, дедӧн шуысьясным сэні кыйӧны-олӧны. Кольӧм во служба вылысь воисны. Совхозын удж абу, а сэсся некоді найӧс некытчӧ оз босьт. Бур тӧлкӧн кӧ, чери-яй налӧн гортсьыныс мед эз и бырлы да-й вузавны на позьӧ, сьӧмтор вӧчыштны. Налӧн ставыс голя кузяныс визувтас. Мый кыйласны, ставыс водка вылӧ мунӧ. Унджык кыйдӧсныс гортӧдзныс оз и волы, кыйсян керкааныс на юасны. Донтӧм чери вылас, майбыр, лӧз гут моз зырӧны. Аслыд кыйны оз ков. Кытысь и петлӧмаӧсь татшӧмъясыс? Тулыснас катлі видзӧдлігмоз. Суседыс, Вась Митьыс босьтліс. Кутшӧмкӧ мог вӧлӧма керкаас бӧр-водз катлыны. Ме кольччылі Гажа нӧрысас. Керка дорыс лӧз гутӧн тырӧма, чери сювъяссӧ оз гуавны да. Пытшкын джодж вылас витӧн узьӧны, наръяс вылас некоді абу воӧма. Ме садьмӧді ассьым. Мися, бур пи, чеччыв ноко. Воссис ӧти синмыс:

— Дедӧ, тэ али? Кодкӧд воин? Гашкӧ, черила воин? Миян кыйӧмаыс абу, со тайӧяслы сетім.

Ме сьӧлышті кок улас да петі керкасьыс. Вот кутшӧм поколение миян быдмӧма. Петыр, мый нӧ нинӧм он шу? Али абу сідз?

— А мый ме шуа? Бур кывсӧ оз сулавны, а ӧтарӧ лёкӧдӧмсьыс пӧльзаыс абу жӧ. Ми тэкӧд тожӧ мыжаӧсь — со мый шуа. Прӧзевайтім найӧс быдмигас на. Мамъясныслы накӧд некор вӧлі, а батьясныс асьныс выльӧн моз на усьпаньвыв пуксисны. Мый кӧдзлін, сійӧ и быдмис. Ті на дорӧ эн тшукӧй. Быдӧнлысь доз пычкӧны, коді тшуклас. Катысьяссӧ пась вомӧн, дась голяӧн виччысьӧны — налӧн пӧ дозйыд быть вылӧ эм.

Катчӧс мунысь мотора пыж Гажа нӧрысӧдз ылысянь кылӧ — весьтассӧ кык километр сӧмын и эм, а юӧдыс дас кымын лоас. Зонъяс, дерт, важӧн нин миянӧс кылісны да дорӧсас со лэччӧмась. Ваыс таті кос, да ми зібъясям наладорті. Дорӧсас лишнӧй пыж эз вӧв, сӧмын асланыс. Шуӧны миянлы, мед водзӧджык тшуким, сэні пӧ берегыс абуджык няйтӧсь.

— Ог нин тшукӧй, водзӧ катам. Кадыс сӧмын кольӧ.

— Кӧсъянныд кӧ, трёхстенка сетлам. Чериалас.

— Сэтшӧмторйыд пыжад эськӧ эз горзы, но миян абу сійӧ, мый кӧсъянныд.

— Ведра джын ком сетам... доз вылӧ.

— Комсӧ ми асьным кыям, а дозсӧ юны асланым вомным абу пӧлӧс.

— Йылӧдзыс али мый ӧдӧбтінныд?

— Кытчӧдз пыжным лыбӧ.

— Некытчӧдз ті он лыбӧ, этійӧ мег саяс и путкыльтчанныд. Дозъясыд миян дорӧсӧ кывтасны.

— Но либӧ вомнытӧ паськӧдӧй да виччысьӧй. Видзаӧн тіян кольччыны!

Илля Ванькӧд некымынысь нин катлім да первойысь на эг тшуклӧй Гажа нӧрысӧ. Чульк горувтіыс и мунам ӧні. Сы весьтын варыш чӧлалӧ. Тӧлӧдны сетлас асьсӧ ю шӧрӧдзыс, а сэсся бӧр воӧдчас вӧрланьыс. Ворсӧ тӧв йылас. Чульк весьтӧдыс жӧ руд кымӧръяс юланьыс шлывгӧны, да найӧс быттьӧ парсалӧны чульквывса пожӧм йывъясыс. Шуштӧм сэні, вылынас. Илля Вань шуӧ:

— Кӧж дорӧсас чай пузьӧдлам, а Гажа нӧрысным абу нин важ кодь гажа. Дедъясыс матын эз лоны, да коньӧр моз чурвидзӧ. Шогсьӧ... Думайтӧ, кӧнкӧ, мый бара лоас-а?