ДОН ТЫ ВЫЛЫН
Чери кыйысьястӧ шойччан лунӧ весиг тӧвнас гортын он пукӧд. Босьтасны пыридзьяс, тэчасны кокньыдик ноптор и кыпыд сьӧлӧмӧн мӧдӧдчасны тыяс вылӧ.
Унаӧн радейтӧны тӧвся кыйсьӧмтӧ. Кутшӧм бур шойччӧг сетӧ сӧстӧм сынӧдыс, пыридзнад уджалӧмыс, вӧр-ваыскӧд аддзысьлӧмыс, выль местаясӧ волӧмыс! Чериясыд кӧть мудерӧсь, но удал кыйсьысьяс ещӧ на сюсьджыкӧсь.
Быд сикас кыснанъяс налӧн эмӧсь. И кыйсян тӧлксӧ тӧдӧны. Мукӧд дырйи ӧти йӧрданысь ёкышъястӧ пумӧн кыскалан.
Чери кыйысьяслы прӧст кадыд, майбыр, ӧні эм. Вежонын кык шойччан лун. Мун кытчӧ колӧ. Ӧти луннас кӧ оз югды нем, мӧднас век нин свежӧй юква лоас. Колӧ сӧмын виччысьны, терпитны. Ичӧт терпениеа морттӧ и чериясыд оз радейтны, тыртӧм нопйӧн бӧр вермасны мӧдӧдны гортад.
Кулӧмдін сикт весьтын, Эжвалӧн мӧдар берегас, нюжӧдчӧмаӧсь кык ты — Письтым да Язель. Озырӧсь тайӧ тыясыс, да и вывті матын сэтчӧдз. Пукалан сэні и ассьыд керкатӧ аддзан, шонтысьны позьӧ котӧртлыны.
Но Кулӧмдін сиктса кыйсьысьяс медся, дерт, ошйысьӧны Дон тыӧн. Кузьтаыс сылӧн матӧ кызь вит километр. Чери вӧснаыс, гашкӧ, и овмӧдчылӧмаӧсь тысяньыс неылын медводдза олысьясыс.
Уси шуд и меным волыны тайӧ ты вылас. Вӧлі декабрь. Кӧдзыд. Кулӧмдінса чери кыйысь Семён Ивановичкӧд ми узим Дон сиктын да водз асывнас мӧдӧдчим турун кыскалан векньыдик туйӧд. Нюр вылӧ пырӧм бӧрын пыр жӧ аддзим небыд лым вылысь байдӧгъяслысь да кӧчьяслысь кок туйяссӧ. Кӧнсюрӧ байдӧглӧн да кӧчлӧн кок туйясыс вошлісны, а сэсся бӧр тыдовтчылісны водзлань муныштӧм бӧрын. Дзик на быттьӧ неважӧн тапъялӧмаӧсь. Ылысса кыдз вылын, кӧні ӧшалісны помтӧм-лыдтӧм исергаяс, пукалісны таръяс, чатрасисны, номсасисны пу гаръясӧн. Регыд и воим ты вылӧ, кодӧс сэтшӧм окота вӧлі видзӧдлыны.
Пӧрччим нопъяснымӧс, кок гӧгӧр весалім лымсӧ, восьтім гоз-мӧд розь, ӧвтчыштім вугыршатьясӧн, но некод оз видлась. Вежим ӧти места, мӧдӧс. Оз, некӧн оз дэбгы. Лэччим ты помланьыс. Кӧдзыдыс оз лэдз сулавны ӧти местаын, чеплялӧ пельтӧ, ныртӧ, тшӧктӧ зільджыка уджавны пыридзнад. Бара писькӧдім розьяс да кутім виччысьны, кор вӧрзьыштас ичӧтик таб.
— Ёкыш шеді, и абу ичӧт, — шыасис, кылӧ, Семён Иванович. Недыр мысти ичӧтик ёкыш лэпті и ме. Любӧджык лои сьӧлӧм вылын, кӧдзыдыс быттьӧ вешйис ме дінысь ылӧджык. Зільджыка кутім вӧрӧдчыны вугыршатьясӧн. Мый водзӧ вӧлі, гижны ог сяммы. Оз на удит кыснанным воны муӧдзыс, бара нин кодкӧ тракнитас. Лэптан — чери шедӧма. Недыр мысти йӧрданъяс дорын, лым вылас, чеччаліс дасысь унджык мичаысь-мича ёкыш.
— Но кыдз? — нюмъялӧ Семён да йӧжгылясьӧ места вылас.
— Вот тайӧ кыйсьӧм!
А йӧрданъясысь кайӧны и кайӧны черияс, мичаӧсь, вердасаӧсь, кодкӧ быттьӧ йи улас найӧс пысавлӧ миян кыснанъясӧ да мормышкаясӧ. Мукӧд дырйиыс ӧтпырйӧ кык чери шедӧ.
Сэсся друг сёйны чери дугдіс. Пукалім вель дыр, розьӧдлім выль розьяс, а некӧн некод эз видлась. Вошины черияс. Гашкӧ, помасис сёян кадыс? Тэчим ёкышъясӧс мешӧкъясӧ, висьталім аттьӧалана кыв озыр Дон тылы да мӧдӧдчим Кулӧм юӧ, коді татысянь визувтӧ зэв матын.
Сьӧд таръяс пыр на пукалісны кыдз вылын. Миянсянь найӧ вӧліны вель ылынӧсь, но тыдалісны зэв бура.
Кулӧм ю векньыдик, но эмӧсь джуджыдінъяс, ӧтлаасьӧ Эжвакӧд Кулӧмдін сикт дорын нин. Гожӧмнас татысь пыр позьӧ аддзыны вугыршатя челядьӧс, олӧма йӧзӧс, кодъяс радейтӧны вуграсьны. Кыйсьӧны тані и быд тӧв. Шедӧны мича пӧддязъяс, кельчияс и, дерт жӧ, ёкыш да йӧрш.
— Уна во нин тайӧ юыс чӧсмӧдліс менӧ чӧскыд чериӧн, — ошкыштіс Кулӧм юӧс Семён Иванович. — Мукӧд дырйи вежон кежлӧ вӧлӧга вая.
И миянӧс тайӧ юыс ӧні эз кедзовт: вель уна ёкыш да йӧрш кыским сылӧн джуджыд йиръясысь.
Семён Иванович тӧдмӧдіс менӧ ещӧ ӧти кыйсян местаӧн. Кулӧм юсянь неылын вӧр пӧвстӧ дзебсьӧма тасьті кодь гӧгрӧс Дон вад. Сійӧ кӧть матігӧгӧрса юыскӧд абу йитчӧма, вӧр пытшкын олӧ ас кежас, но некутшӧм тӧв оз пӧдлы сэтысь чериыс. Тыдалӧ, ключьяс отсалӧны сылы. Тайӧ вадъяс рӧдмӧмаӧсь гырысь ёкышъяс да сиръяс. Кыйсьӧны тані медсясӧ тӧв пуксигӧн, кор йиыс вӧсни на.
Эз кӧ мӧд рӧмдыны, гашкӧ, дыр на пукалім тайӧ лӧнь вадъяс, но тӧвся луныд тай дженьыд. Ковмис гартавны вугыршатьяснымӧс да мӧдӧдчыны гортӧ.
Сэсянь коли нин уна во, а татчӧс лӧсьыд вӧр-ваыс, паськыд Дон тыыс, ичӧтик Кулӧм юыс да вӧр пӧвстӧ дзебсьӧм вадйыс пыр на менам синъяс водзын. Позьӧ ӧмӧй татшӧм местаяссӧ вунӧдны?
Казьтышта Дон ты йылысь, и пыр жӧ дум вылӧ усьӧ мӧд татшӧм ыджыд ты — Синдор. И сэтчӧ мем удайтчыліс волыны, сэтысь кыйӧм чериысь чӧскыд юква панявны.
