БИКИНЬ

Важӧнсянь нин ломтысьӧ-сотчӧ югыд биӧн му шар вылын ыджыд бипур.

Ломтысьӧ-югдӧдӧ гӧгӧрыс, шонтӧ.

Оз куслы бипурйыс сійӧ, пыр сійӧс пестысьяс эмӧсь кодкӧ да кодкӧ.

Кӧть и лӧнявлӧ мукӧд дыр, надзмывлас, ваймыны кутас, но бара на кодкӧ да кодкӧ пестысьяс сюрӧны.

Бипурсӧ сійӧ и кусӧдысьяс вӧліны, вӧліны — и кусӧдысьыс вӧлі унджыкӧн на пестысьяс дорсьыс!

Разӧдласны и сайкаласны сійӧс, киськавласны ваӧн, но оз кус, — оз вермыны кусӧдны дзикӧдзсӧ сійӧс.

Бара лоӧны пестысьяс, бара ломзьӧ гажаа бипур.

Ломзьӧ-сотчӧ, ылӧ-ылӧ югӧрсӧ сетӧ, бикиньяссӧ тӧлыс нӧбалӧ-разӧдӧ сыысь на ылӧ, зарни кодзувъясӧн киссьӧны му вылӧ, ӧзталӧны мукӧдлаӧ сэтшӧм жӧ бипуръяс.

Но быд бикиньлӧн абу ӧтсяма нэм помыс!

1. Кодыскӧ лэбзяс, лэбзяс да усьӧ ваӧ; сэн сійӧ, тӧдӧмысь, пырысь-пыр кусӧ;

2. Кодыскӧ веськалӧ куш лыа вылӧ, сёяныс сылы оз сюр, дай регыдӧн (бара жӧ) чусмунӧ;

3. Кодсюрӧ бикиньыд веськалӧ и вӧраинӧ, кӧні сёяныс сылысӧ эм эськӧ уна, да васӧд тай местаыс веськалӧ, нюрӧд, оз вермыны водзӧсӧ паськавны;

4. Веськалӧ бикиньтор ӧтик кос вӧрӧ, ягӧ, майбыр тай, ялаысь ялаӧ, пуысь пуӧ мунас, паськалӧ-ыдждӧ…

Бипурйыс бикиньысь лоӧ.

Абу-ӧ тадзи сідзи жӧ миянсӧ тані, мый йылысь сёрниыс мунӧ?

Рытыв-вой тӧлӧн вайӧдас ыджыд бипур ӧти бикиньтор татчӧ. Вайӧдас, усьӧ мывкыда сьӧлӧмӧ. Сьӧлӧмыд мӧд сьӧлӧм ӧзтӧ, унаӧс босьтӧдӧ-пестӧ — бипур прамӧя нин лоӧ.

Сійӧ пӧлялӧны-сьӧлалӧны, кусӧдӧны бокисянь, киськалӧны-резӧны ылісянь ваӧн. Оз кус. Пестысьяс водзӧсӧ эмӧсь. Кымын кусӧдӧны сійӧс — сымын сійӧ босьтчӧ, ёнджык ӧзйӧ. Оз вермыны кусӧдны — лои сетчыны налы.

Кор 1900 воясӧ тані, Помӧсдінын, вӧлі кыпӧдӧма сёрни двухкласснӧй училище йылысь, сэкся начальство эз восьты сійӧс. Тырмас пӧ тан и ӧти тшупӧда школаыс.

Шыбитӧм бикинь, кӧть и сьӧлыштісны сы вылӧ, эз кус, кӧть и чусавныыс уль песнад лои да.

1910 воясӧ бикиньыс соді. Соді дай двухкласснӧй училищеӧ тшупӧдӧн-джынйӧн школасьыд пӧри, ар-мӧдӧн тушаыс соді. Йӧз кутісны корны каръясын кодь школа. Гижны да сёрнитны кутісны войтырыд. Гижисны уна. Корисны. Оз. Оз кывны.

Бара гижисны — коркӧ и шыӧдчисны, восьтам пӧ, корсьӧй пӧ патера-керка. Корсисны патера кык суда керкаӧ. Планъяс, приговоръяс, прошенньӧяс… Уна… Муніс… Воис ӧтвет: «Оз шогмы. Вӧчӧй нарошнӧ сы вылӧ керка». Йӧз шуӧ: «Ог вермӧй ас вынӧн вӧчны. Крестьяна гӧльӧсь. Олам сьӧкыд удж помысь».

«Онӧ кӧ, оз ло тіянлы школа».

Мый керан? Лои сетчыны, кӧсйысям пӧ ӧти керйӧн да изйӧн вайны ставӧн, нитш тшӧтш и, мукӧдсӧ казна мед вӧчас.

Бара оз. Вӧчӧй пӧ дзикӧдз асьныд, сэки восьтам. Крестьяна скӧрмис: «Со мыйӧн кӧсйӧны йӧртны?! Он!» Босьтчисны ставныслӧн сьӧлӧмъяс. Вӧчам пӧ ас кӧшта вылӧ! Шуисны крестьяна: «Вӧчам, кӧть мыйӧ сувтас-а». Кывсӧ эз вуджны!

Скод мӧд лунӧ вӧлаяс кер тырӧн люзьгӧны уна. Бипур кусӧдысьяс сералӧны: «Артмас тон мыйыскӧ тіян! Дугдӧй!»

Оз дугдыны, керъяс вайӧны, ӧтарӧ вайӧны. Билеттӧг (ассьыным вӧрсӧ!) оз сетны. Донтӧм вӧр лои корсьысьны. Куим ура кер! Путӧ йывнас и ставнас кузьысь-кузьӧс кыскӧны.

Ягад бӧрйысьӧмыд! Оз сюр сэтшӧмыс, кутшӧм колӧ. Ваян кӧ кызджыктӧ — штрап! Уна и пу лои вины начальство йӧйлун вӧсна, ӧні на, кӧнкӧ, куйлӧны-сісьмӧны.

Тулыс. Лым сылӧ нин (март, 12-ӧд вӧлі). Тэрмасьӧны крестьяна. Муртса ӧти-кык вежонӧн вайисны куим сюрс кер! Этша?!

Удж мунӧ керка вӧчӧмӧн. Тулыснас из, гожӧмнас нитш ӧтторъя вайӧны — некытчӧ воштыны. Вӧчӧмнас делӧ мунӧ, а вӧчӧм дорсьыс сьӧкыдджык восьтыныыс. Сыысь ёна гижан-сёрнитчан удж мунӧ. Гижам ми прошенньӧ: «Вӧчим нин керкатӧ, восьтӧй!» Оз, пыксьӧны. Гижам ми быдӧнлы, код вылӧ надейтчамджык. Думаӧдз, государственнӧй юртӧм думаӧдз воис. Часлы, сэні ӧд эм Пуришкевич, коді ставсӧ бергӧдлӧ Россиянас (департамент пыр). Тьпу! Воча миянлы гижӧ, — кутшӧм пӧ крестьянинлы образованньӧ, сы вылӧ пӧ дворяна эмӧсь, крестьяналы пӧ тырмас и грамотаыс, мед пӧ вывті оз думайтны. Со ӧд!

А сы кості керка план аслыс важӧн ветлӧдлӧ-уджалӧ. Ӧти план мунліс Питерӧ, кутшӧмкӧ департамент нюрӧ сибдывлӧма, зэв дыр эз мыччысьлы. Коркӧ нетӧ-нетӧ воис. Гижӧны: оз пӧ шогмы, мӧдӧс мӧдӧдім. Бара воши. Дыр кутіс лоны. Тӧданныд, мый вӧлӧм вӧчӧны? А?! Онӧй? Висьтала. Сэн вӧлӧм пытшкӧс стенъяссӧ миян школалысь пилиталӧны (сійӧн и дыр бӧрсӧ оз мӧдӧдны). Куим вежӧслысь дорвыв стенъяссӧ пилитӧмаӧсь да сюръяяс вылӧ тоньгӧдӧмаӧсь. Кытчӧ нӧ сідз скодитӧ?! Стенатӧ стенаӧн и вӧчим.

1914 во. Керка стопа сувтіс миян. Сувтіс и школа восьтӧм удж начальстволӧн. Оз восьтыны, кӧть сэсся мый кер. Абу пӧ план серти да, ещӧ на во кыссис.