ӦКСЫ ПИЯН
Олісны-вылісны коркӧ гозъя. Ӧтик ныв налӧн вӧлі быдмӧ. А гӧтырыс вӧлі сэтшӧм мича, и нылыс быдмӧма мамыс кодь жӧ мича. А важӧн вӧлі тшыкӧдчӧны, вомдзалӧны. И вот надзӧникӧн бабаыс висьны да висьны пондіс, шуӧ мужикыслы:
— Ме, колӧкӧ, дерт, кувтӧг ог нин мын, а ме зэв вӧлі мича да бур, меысь ёна омӧльӧс эн жӧ босьт, гӧтрасьны пондан да.
Мужикыс и шуас:
— Кысь нӧ тэ кодьыс сюрас?
— Менам венеч ув платтьӧӧй кодлы ладмас, сійӧс и босьт.
Коркӧ гӧтыр куліс, ныв сійӧ быдмӧ и быдмӧ, а бать корсьӧ невеста, бӧрйӧ. Оз сюр гӧтырыс кодь некод. Ёна бӧрйысис, гашкӧ, и во-мӧд-коймӧд, а нылыс нин сэк кості невеста лоис, быдмис, дзик мамыс кодь.
И коркӧ нылыс мунӧ кытчӧкӧ, и шуӧ:
— Батюшко, мем мамӧлысь платтьӧсӧ позьӧ-ӧ пасьтавлыны, талун муна кытчӧкӧ да?
— А пӧжалуй, пӧра нин, гашкӧ, ладмӧ нин тэныд. Пробуйт.
Нылыд ваяс кудйысь, пасьталас мамлысь паськӧм, дзик мамыс кодь лоӧ. Пондіс бать шуны:
— Вот мамыд шуліс, кодлы тайӧ лӧсялас, сыкӧд и гӧтрась, сійӧс и босьт. Но, миян ковмас тэкӧд ӧтлаасьны.
— Ог, ог, ог кӧсйы да батькӧд, тэ пӧрысь, а ме том.
Быд ногыс правдайтчис, а бать частӧкодь пондіс нылӧс тормошитны, гӧтрасьны тшӧктӧ, дӧзмис нин, шуӧ:
— Ме тэнӧ ловйӧн гуӧ сюя.
— Но и сюй. — Ныв оз и повзьы. — Мен сійӧ бурджык батькӧд гӧтрасьӧм серти, бать дорӧ овмӧдчӧм серти. Ме бурджык гуад пыра.
— Но, сідз кӧ — сюя ме тэнӧ, наказуйта.
Другъяслы коркӧ и шуӧ:
— Тайӧс чистӧ поле вылӧ эстчӧ нуӧй, гу кодйӧй да гуалӧй ловъя вывсяньыс. Энӧ виӧй, пуксьӧдӧй гуас!
Няньтор да ватор пуктыштіс, и вот сійӧс стӧрӧжъяс нуисны поле вылӧ. Гу кодйисны, сэтшӧм дзескыдӧс, муртса пуксьӧдісны сэтчӧ. Нянь пуктісны, юны сетісны, а зэв жаль нылӧс кольны. Дерт, колӧкӧ, ныв бӧрдӧ ли, оз ли. Сэсся пондісны пӧвъясӧн вевттьыны вылыссӧ, сёркни гуӧс моз, и шуӧны:
— Вай татчӧ, тайӧ ӧд пӧдас, ми рузь колям.
Найӧ сэтчӧ рузь вӧчыштісны, асьныс мунісны. Ог тӧд сэсся, дыр-ӧ сэтӧн пукаліс нывка.
А сійӧ поле вылас ӧксы пи да баяр пи вӧлӧм волывлӧны дзолльӧн да мачӧн ворсны. Сэсся коркӧ найӧ и ӧтик лунӧ мунасны дзолльӧн да мачӧн ворсны. Чеччаласны, шыблаласны сійӧс, качӧдасны лунтыр сэтӧні поле вылын, а рытъявылас мачыд гуас усьӧ, матын гу дорад лоас, быгыльтчыштас да рузьӧдыд и усьӧ. Сійӧс ныв и босьтас. Найӧ корсьысьӧны: мач некӧн абу, абу и абу, сылі. Кытчӧ вошис? Аски пӧ мӧдӧс босьтам да локтам бара.
Аскинас сэсся локтасны мӧдысь сэтчӧ ворсны. Зэв ёна ворсасны быд ногыс сэтӧні. Асьныс кувыркайтчӧны и быдӧн. Век на думсьыныс тӧрытъя мач корсьӧны. Некысь эз вермыны аддзыны. Рытлань бара кыдзкӧ мыйкӧ прӧступитчисны, сійӧ жӧ месталань воисны, да бара мачыд уси. Кык нин нывлӧн лои. Найӧ сэсся зэв ёна корсьысисны, рытӧдз сёрмӧдчисны гортӧ мунны. Бать-мам зэв шогынӧсь:
— Колӧ корсьны. Аски босьтам войтырӧс. Ті ворсӧй, а найӧ мед караулитасны, кытчӧ мач вошӧ.
Мортӧс, гашкӧ, кыкӧс и босьтісны, мӧдӧдісны. Ӧтар-мӧдар бокас сулалӧны найӧ, а шӧрас ворсӧны. Бара зэв ёна ворсісны, ворсісны, дай дзолльыд усис. Тювгысис, прамӧ рузяд веськалі.
Пондісны котравны. Корсьӧны, корсьӧны сійӧ местасьыс, кытчӧ уси.
А нылыд дзольтӧ босьтіс, сьылӧ и бӧрдӧ:
Ӧксы пи да баяр пи казялісны: кӧнкӧ гӧлӧс кылӧ, а некор на эз кывлыв. Найӧ бара сэт котралісны, уялӧны-корсьӧны. Ныв бара пондіс сьывны:
Найӧ кутісны кинас, чуньнас мусӧ видлавны, рузяд и веськалісны. Веськалісны да шыасисны, а сэтӧні морт гӧлӧс кылӧ:
— Восьтӧй, ме татӧн ловъя морт пукала, кулӧм виччыся. Спаситӧ менӧ татысь. Ті кӧ том войтыр, верманныд босьтны менӧ гӧтыр вылӧ. А пӧрысьӧсьджык кӧ слуга вылӧ, тіян гӧтыръясыдлы помощнича вылӧ босьтӧй менӧ.
Перйисны нылӧс. Сэтшӧм мича ныв, том. Нуӧдісны сійӧс гортас. Дерт, кыкнаныслы окота лои сы вылӧ гӧтрасьны. И босьтісны ӧтикыслы гӧтыр вылӧ. Но, а мӧдыслы кӧсйисны мӧдӧс корсьны.
Олісны найӧ дыркодь, а кытчӧкӧ удж вылӧ ветлывлӧны быд лун.
Ӧтчыд асывводзын удж вылӧ кӧсйӧны мунны ӧксы пи да баяр пи дай шуӧны:
— Тэ бара, Ёма локтас да, эн жӧ лэдз, ӧдзӧсъястӧ крепыда игнав. Лэдзан кӧ, сійӧ тэнӧ вияс.
Ныв зэв полігтыр кольччис. Ӧдзӧсъяс быдӧн топыда кам игналіс, мыйӧн игнассяныс налӧн вӧлі, и лунын пукалӧ сэтӧні, гашкӧ, медвылыс судаас, ӧшинь дорын. Видзӧдӧ, да Ёма локтӧ. Лёкиника сёрнитӧ и шуӧ:
— Ичмоньӧй, ичмоньӧй, кильчӧтӧ восьт, ме пыля.
— Ог восьт, ог восьт. Ӧксы пи да баяр пи эз тшӧктыны.
Ёма пондіс ӧдзӧсъяссӧ зувкӧдны кинас, кокнас чужъявны:
— Булӧн кӧ он лэдз, лёкӧн пыля. Ичмоньӧ, восьт, восьт. Шыдтӧ, роктӧ гудлышта, кага потантӧ качышта, полог ув ёгтӧ идлала.
— Менам кагаыс абу. Ми шыдсӧ-роксӧ ог пулывлӧ, нинӧмла тэ он ков. А миян порог улас ёгыс оз овлы, мун, кысь локтін, гортад бӧр.
Скӧрмис Ёма дай муніс. Рыт воис. Ӧксы пи да баяр пи локтісны дай шуӧны:
— Но, Ёмаыд воліс эз?
— А воліс, вӧзйысьӧ, шуӧ: «Шыдтӧ, роктӧ гудрышта дай кага потантӧ качышта, порог увсьыд ёгтӧ идрала».
Дерт, найӧ сэн сералыштісны, гажӧдчыштісны куим том морт.
Коркӧ узисны. Бара мӧд лун мӧдӧдчӧны дан шуӧны:
— А Ёмаыд кӧ велалас, бара на локтас. Эн бара восьт, крепыда игнась.
Найӧс колльӧдіс, быдӧн игнасис, томнасис, мӧд лун нин кольччис ӧтнасӧн. Думайтӧ: «Час, волас оз талун?» Нарошнӧ видзӧдыштӧ ӧшиньӧдыд.
Бара Ёмаыд локтӧ да ылысянь и кинас ӧвтчӧ:
— Восьт, восьт, ичмоньӧй. Ме локта тэныд отсасьны, мужикъясыдлысь дӧлӧм-гачьяснысӧ песовтны.
— Ми огӧ и пеславлӧ. Сідз шыбитам, выльӧс найӧ пасьтавлӧны. Он ков, эн лок.
— Булӧн кӧ он восьт, ме лёкӧн пыля.
Бара ӧдзӧсъясӧ зівкис, зівкис, да кыдзкӧ ӧд ӧтик и воссис. Слабджык вӧлӧма ли, мый ли? Ӧти ӧдзӧс воссис, дай Ёма пырис. Пырис, лёк корӧсьӧн, ичмоньӧс пасьтӧг пӧрччис да, кутшӧмкӧ лёк корӧсьӧн куимысь мышкас крестӧн кучкис дай шуис:
— Мун чистом поле вылӧ, луннас гулюӧн лэбав, а войын мед мортӧ усян, пӧлан. А ме татчӧ ассьым нылӧс вайӧда.
Ичмонь сідзи и лэбзис гулюӧн, пасьтӧг пӧрччысис да. Паськӧм сылӧн коли сэтчӧ. Ёма ветліс, ассьыс нывсӧ вайӧдіс. Синъясыс мисьтӧм, сёрнитӧ лёк нога. Зэв рад, ныв сибаліс ӧксы пи да баяр пи ордӧ, куим суда керкаӧ да.
— Сэсся и класуйтчам кыкнанным. Кага лоас, ме видзысь тіянлы лоа. Мый шуасны толькӧ, воасны да, ӧксы би да баял пи? Сэки мый лоас?
А ичмонь сідзи и чистом поле вылӧ лэбзис гулюӧн.
Локтӧны ӧксы пи да баяр пи. Воисны дай кильчӧад кутчысисны, шуӧны:
— Аксинья, восьт, ми локтам, ӧксы пи да баяр пи.
А Ёмалӧн нылыс самӧй сылысь дӧрӧмъяссӧ пасьталӧ, вӧччӧ сы платтьӧӧн. Друг эз вевъяв петныыд дай шуӧ:
— Час, час, восьтя, восьтя.
— Мый нӧ, Аксиньюшка, тэнад кывйыд лои? Мыйкӧ он вермы сёрнитныыд мичаа да?
— Пым ваӧн соті.
Дерт, найӧ казявтӧг эз овны, мый мӧд лои налӧн ичмонь. Мый вӧчны? Дерт, мыйкӧ сёйыштісны-юыштісны, кытчӧкӧ ӧтнассӧ кутшӧмкӧ чуланӧ йӧртісны, узьтӧдісны сэні, сӧветуйтчӧны:
— Мый такӧд вӧчам? Кысь корсям ичмоньӧс, Аксиньяӧс? Кытчӧ лоис?
А кор войнад найӧ сӧветуйтчӧны, оз узьны, сэки и Аксиньяыд локтіс мортӧн ӧшинь улад. Гулюӧн воис, мортӧ пӧрис дай бӧрдны кутіс:
Найӧ гӧлӧс кылісны. Видзӧдалісны, видзӧдалісны, а стен дорад пукалӧ пасьтӧм, ывлаас, ӧшинь уланыс.
Вой шӧр бӧрын час ли кык лои, и сійӧ гулюӧ бара пӧрис, бара лэбзис чистом поле вылӧ. Бара Ёма нывкӧд колисны найӧ. Найӧ удж вылӧ асланыс туй вылӧ мӧдӧны.
— Ми удж вылӧ мунам, а тэ игнась, мед некод оз пыр. Кор ми локтам, толькӧ и восьт.
Найӧ кытчӧкӧ ветлісны, кытыськӧ ар кыка-куима чибӧӧс ньӧбисны, вайӧдісны. Сэтшӧм збой, синсьыс би петӧ, йӧктӧ прамӧ, понала чеччӧ. И йӧртісны. А Ёма ныв эз и казявлы, мый найӧ чибӧтӧ йӧртісны, а асьныс дзебсисны. Рыт воис. Рытлань, лун помассяндор, и Ёма локтӧ. Локтіс. Бара сідз лёк ногӧн сёрнитӧ:
— Нылӧ, нылӧ, восьт, восьт. Ме мамыд, локта тэнӧ видлыны. Восьты да ме кӧть шыдтӧ-роктӧ гудлышта, мужикъясыд воасны да, велдышта.
— Час, час, — ныв бара чепӧсйис, мамлы восьтіс. Сёйны лӧсьӧдіс.
А ӧксы пи да баяр пи чибӧӧс петкӧдісны, Ёма эня-нылаӧс босьтісны да бӧжас и кӧрталісны, ӧшалӧны бӧрлань чужӧмӧн. Кыкнансӧ ӧшӧдісны бӧжас, поле вылӧ мӧдӧдісны да чибӧӧс кучкисны. Сійӧ повзис, бӧжад ӧшалӧны да, шагнитӧ, чеччыштӧ, оз нин шагӧн гӧнит, скакӧн мунӧ, кыкнанныслы сылӧн кокыд инмӧ. Налӧн быдӧн резсис ставыс: яй и вир и, быдӧн сідзи петіс, быдӧныс быри.
И бара Аксинья войнад воис гулюӧн, ӧшинь улад пуксис и пӧрис мортӧ, пасьтӧм. Бара кутіс бӧрдны:
Сэсся сылы ӧшинь восьтасны, дӧрӧмсӧ да пернасӧ кругӧн лӧсьӧдасны, мед юрас пырас, и чӧвтасны. Буретш сылы юрад, сьыліад и пырас дӧрӧмыд да пернаыд. Нылыд бӧр мортӧн лоӧ.
