ЭНЬ ГОРДА
Кыдзи помнитӧ асьсӧ Энь Горда, тайӧ векньыдик, но кузь ты бокас, бадь да эжӧр пӧвстын, и колис сылӧн да чой-вокыслӧн медводдза гожӧмыс. Уткапиян пыр вӧліны мам син улынӧсь. Сылӧн бордъяс улын вой улас унмовсьылісны. Луннас петавлісны эжӧр пӧвстысь ва вылӧ. Но первойсӧ ылӧдз эз жӧ уйлыны. Нэриникӧсь на вӧліны. Горш сир вермас кодӧскӧ кокӧдыс кыскыны ва улӧ. Либӧ сюсь синма варыш вылісянь из моз сунгысьлас. Со мый вӧсна сӧмын на мамыс герчнитыштас, пыр жӧ дзебсьӧны эжӧр пӧвстӧ.
Но чӧв-лӧнь вӧлі Сьӧдты вылын. Сӧмын ӧтчыд турун пуктысьяс татчӧ волісны. Гӧгӧр ытшкисны. Ты бокас бипур пестылісны да нуръясисны. Энь Гордалӧн поз дінӧ, кодӧс дзебисны берегпӧлӧнса ляк баддьыс да кузь эжӧрыс, сідзи некод эз и писькӧдчыв.
Гежӧдіника петавліс ты вылӧ кузь тушаа Тӧдтӧм, коді беддьӧн шенасьӧмӧн тэрмасьтӧг кывтіс ыджыд пыжӧн. Но утка-мамыс мыйлакӧ эз ёна видзчысь сыысь. А мӧдыс мыйкӧ лэдзлывліс ыджыд пыж вывсяньыс ваас. Сэсся заводитліс кузь беддьӧн болскыны. Бӧрынджык бӧр лэптывліс ваӧ лэдзӧмторсӧ, и сэки сылӧн киясын тшӧкыда пессис чери. Тайӧ Тӧдтӧмыс эз ёна чӧвтлы синсӧ уткапиян вылӧ, кӧть и казяліс найӧс. Тӧдісны кӧ Энь Горда, сылӧн чойясыс да вокъясыс, эськӧ эз сэтшӧма повны Тӧдтӧмсьыс. Волывліс мӧдыс чӧв-лӧнь ты вылӧ эз сэтшӧма чери кыйны, кыдзи лолалыштны сӧстӧм сынӧднас, нимкодясьыштны вӧр-ванас, казьтыштны томдырсясӧ. Ачыс казяліс, мый оз нин уна кад коль овны сылы свет вылас. Со мый вӧсна любуйтчӧмпырысь, тэрмасьтӧг видзӧдлывліс гӧгӧрбок да быттьӧ кӧсйис дзебны тывывса став мичлунсӧ омӧль да завидьтысь синъясысь.
Вочасӧн крепаммисны Энь Гордалӧн бордъясыс. Ачыс эз тӧдлы, кыдзи пыр вылӧджык и вылӧджык мӧдіс качӧдчывлыны. Чуймӧмпырысь видзӧдлывліс сэки вылісянь. Кутшӧм ичӧт вӧлӧма сылӧн позйыс, кодӧс сьӧкыд весиг казявны пӧрысьмӧм эжӧр пӧвстысь. Сідзжӧ ичӧтӧн сылы кутіс кажитчыны векни, но кузь сьӧд ваа тыыс, кодысь повліс первой лунъяснас. Торйӧн нин сэки, кор тӧвру пӧльыштас, веж гы лэптас да лёкысь мӧдас кусньӧдлыны вадор бадьяссӧ, водтӧдны эжӧрсӧ да зӧридзсӧ.
Пыр ылӧджык и ылӧджык кутіс лэбавлыны мам-батьыскӧд Энь Горда. Орччӧн уна ты вӧлӧма. А сэні сы кодь жӧ том уткаяс быдмӧны. Пыр тшӧкыдджыка Энь Горда паныдасьлывліс ас коддьӧмыскӧд. Гырысьяслӧн видзӧдӧм улын ӧтлаын вердчывліс видзвывса тыяс вылын. Лэблывліс ӧти тысянь мӧдӧ. Узьмӧдчывлыны эз нин волывлы ас позъяс.
Кузьджыкӧсь лоисны войясыс. Кӧдзыдджыкӧсь асывводзьясыс. Ты берегъясыс мӧдісны кенясьны йиӧн.
Ӧтчыд рытгорув Энь Горда лэбис орчча ты вылӧ узьмӧдчыны. Но друг му вылысь аддзис некымын Тӧдтӧмӧс. Быдӧнлӧн киас бедь. Сэки зэв гораа герчнитіс Энь Гордалӧн мамыс, коді вӧлі орччӧн. Том уткаяс олӧмаджыкъяс бӧрся пыр жӧ вежисны туйсӧ. Но сынӧдсӧ поткӧдіс пельтӧ чунӧдана шы. Сӧмын син пӧвнас и удитіс аддзывны Энь Горда, кыдзи кутіс усьны увлань сылӧн мамыс. Нораа шыасис жӧ эськӧ сійӧ, но нинӧмӧн отсавны эз вермы. А утка кельӧб лэбис водзӧ. Первойсӧ вывті жаль вӧлі мамыс Энь Гордалы. Но вочасӧн вунӧдны кутіс. Ачыс сійӧ верстьӧӧн нин лои.
И со лун-мӧд мысти олӧмаджык уткаяс тӧждысьӧмпырысь кутісны варовитны ас костаныс. Сюся кывзіс найӧс Энь Горда да гӧгӧрвоис, мый кӧсйӧны лэбны сэтчань, кӧні шоныд. Некыдзи эз во сьӧлӧмӧдзыс Энь Гордалы, кыдзи позьӧ эновтны чужанін да мунны кытчӧкӧ? Бӧръя кадӧдз сэтшӧм кыпыд да гажа вӧлі тані.
Но Энь Горда вӧлі том на. Эз кывлы сійӧ кӧдзыд тӧв йылысь, коді ӧти здукӧн вермас вевттьыны тайӧ тыяссӧ йиӧн, шебравны мусӧ еджыд лымйӧн. И сэки нинӧм оз спасит Энь Гордаӧс.
Ставсӧ тайӧс эз на тӧдлы Энь Горда. Но ас утка вирнас гӧгӧрвоис, мый колӧ кывзысьны гырысьджыкъяслысь. Мый вӧчан. Мӧдӧдчис сійӧ на бӧрся.
Лун бӧрся лун лэбис утка кельӧб шоныд мулань. Сы бӧрся вӧтчис кӧдзыд Вой тӧв да быттьӧ ӧдйӧджык зілис вӧтлыны уткаясӧс гортсьыныс, медым найӧ вунӧдісны чужанін йылысь.
Со тадзи Энь Горда веськаліс Лунвыв саридз дорӧ. Зэв гажа тані. Уна ёрт вӧлӧма. Мукӧддырйи уткаясыс сы мындаӧн кыпӧдчывлісны, мый сайӧдлісны шондісӧ. Гажаа колляліс кадсӧ Энь Горда. Берегдорса ваясас тырмымӧн вӧлі сёяныс. Оз вӧлі ков повны кӧдзыд тӧлысь, кодӧс татчӧ эз лэдз яр шондіыс. Некутшӧм тӧждтӧг купайтчис Энь Горда берег дорас либӧ узис юрсӧ борд улас дзебӧмӧн. Лунысь-лун сійӧ лоис верстьӧджык да мичаджык.
И пыр тшӧкыдджыка Энь Горда бергӧдчывліс войвывлань, кысянь сійӧ воис татчӧ. Тадзи жӧ и сылӧн ёртъясыс видзӧдлывлісны сэтчань да майшасьӧмпырысь сёрнитісны ас костаныс. Найӧ зілисны ӧні ёнджыка сёйны, медым унджык вӧлі бордъясас эбӧсыс. И со ӧти лунӧ Энь Горда да сылӧн ёртъясыс друг кыпӧдчисны енэжӧ да мӧдӧдчисны чужанінлань. Лэбисны тэрмасьӧмӧн, быттьӧ панласисны тувсовъя шондіыскӧд, коді зілис ӧдйӧджык бӧр вӧтлыны Вой тӧвсӧ. Быд лун матыстіс Энь Гордаӧс гортланьыс. Пуксьывлісны шойччывлыны рӧмдігӧн, шонді петігӧн бӧр мӧдӧдчывлісны Войвывлань.
Тӧдмасис Энь Горда Ыджыд Айкӧд, коді пыр вӧлі Энь Гордакӧд орччӧн. Ӧні Энь Горда лэблывліс Ыджыд Ай бӧрся. Тадзи кокниджык. Ыджыд Айлӧн крепыдджыкӧсь бордъясыс. Наӧн сійӧ зілис поткӧдны сынӧдсӧ Энь Гордалы, медым сылы кокниджык вӧлі лэбны.
Ыджыд Айлӧн чужаніныс вӧлі ёна войвылынджык. Сійӧ зілис сэтчӧ кыскыны Энь Гордаӧс. Но ӧтчыд, кор шондіыс вӧлі катовтчӧ нин увлань, Энь Горда аддзис зэв тӧдса веретяяс, а на костын пемыд ваа тыяс. Торйӧн нин ӧти на пиысь сэтшӧм тӧдсаӧн вӧлі. Быттьӧ выльысь ловзис кольӧм гожӧмыс сы син водзын.
Энь Горда радпырысь герчкигтырйи матыстчис тӧдса тылань, кӧні шӧрас кӧнсюрӧ тыдаліс рыжмӧм тувсовъя йиыс, да корис ас бӧрсяыс Ыджыд Айӧс видлыны чужанінсӧ. И со нин мудзӧм горда гоз васӧ пузьӧдігмоз пуксисны ты вылӧ. А юр весьтті уткаяс, дзодзӧгъяс, юсьяс кельӧб бӧрся кельӧб тэрмасисны Войвывлань. Радпырысь варовитісны ас костаныс. Тӧдчӧ, гажтӧмтчӧмаӧсь чужан местаясысь.
Но эз вӧв наӧдз некутшӧм делӧ Энь Гордалы ни Ыджыд Айлы. Найӧ ньӧжйӧник герчкисны, варовитісны ас костаныс. Сунласисны. Мукӧддырйи весалісны ӧта-мӧдыслысь гӧнсӧ. Гӧгӧр вӧлі тувсовъя ногӧн сэтшӧм гажа да сынӧдыс сэтшӧм сӧдз, мый кажитчис, татшӧмыс сэсся оз и помасьлы.
Виччысьтӧг пель чунӧдана тӧдса шыыс кыліс тайӧ здукас ты весьтын. Ыджыд Ай бордъяснас швачӧдчӧмӧн сьӧкыда кыпӧдчис ва веркӧсысь. Энь Горда сӧмын лэптыліс юрсӧ да мыйкӧ нораа горӧдіс пӧлыслы. И пыр жӧ лигышмуні сылӧн юрыс.
Сэки бадьяс сайсянь кыпӧдчис Тӧдтӧм. Эз вӧв тайӧ воддза гожӧмсяыс. Збодер. Том. Тӧв ныр моз уськӧдчис тылань. Ляпкыдик вӧлӧма. Кватитіс Энь Гордаӧс да ловйӧн на и сюйис нопъяс. Сэсся чатӧртліс юрсӧ вывлань. Ыджыд Ай зэв выліті вӧчис ты весьтӧд гоз-мӧд кытш, гораа герчкӧмӧн чуксаліс пӧвсӧ, сэсся вошис вӧртас сайӧ.
Бара восьтліс Энь Горда синсӧ рӧмыдінын да дзескыдінын нин. Эз тырмы сынӧдыс. Аддзис сійӧ коркӧя гожӧмся Тӧдтӧмсӧ, коді дӧзмӧмпырысь мыйкӧ шуаліс томджыкыслы.
Но ставыс тайӧ дзик нин веськодь вӧлі Энь Гордалы. Доймӧмысла, вермытӧмысла, повзьӧмысла сы мында жугыльлун вӧлі сылӧн синъясын. Кажитчӧ, мый кӧсйис юавны: та вылӧ ӧмӧй тэрмасис ылысянь ас чужанінас? И некод сылы эз вочавидз. Вочасӧн синъясыс Энь Гордалӧн кутісны гудыртчыны, чусмыны, и век кежлӧ ланьтіс сійӧ.
Арся бияс
<Белых И.И. Ӧзйы, бипурӧй менам. Висьтъяс, казьтылӧмъяс, олӧм серпасъяс. Сыктывкар: Коми книжнӧй издательство, 1997. 71-73 лб.>
Некор ог вермы вунӧдны чужан сиктлысь арся войын пӧртмасьысь бияссӧ, кодъяс сэтшӧма шонтывлісны менсьым сьӧлӧмӧс сёр войын ылі туйысь гортӧ воигӧн. Кутшӧм терпитны позьтӧма виччысьлі накӧд паныдасьӧмсӧ, медым нӧшта ӧтчыдысь чолӧмасьны, аттьӧавны сыысь, мый эз эновтны менӧ кузь вӧлӧк вомӧн восьлалігӧн.
Ачым со кымын во нин ола карын. Ковмывлӧ ветлыны командировкаясӧ. И век жӧ шойччан луныд кутас матыстчыны да сьӧлӧм доймытӧдз заводитӧ кыскыны оз карӧ, а чужан сиктӧ, кодкӧд йитчӧмаӧсь став бӧръя кадся казьтылӧмъясыс. Тэрмасьӧмӧн помала командировкаын уджӧс. Пукся поездӧ либӧ автобусӧ да тшӧкыда сёр рытын нин матыстча чужан сиктлань кежысь туй вож дінӧ. Водзӧ туйыс мунӧ зумыш вӧр пыр. Дас сайӧ километр. Ас кадӧ сиктӧ кежалысь автобусӧ векджык ог удит. Лоӧ сёрмӧдчӧмӧн восьлавны вӧрсӧ юковтысь асфальта туйӧд.
Гожӧмнад да тӧвнад быттьӧ нинӧм. Гожся войыд югыд. Гӧгӧр ылӧдз тыдалӧ. Неуна сӧмын вой шӧр бӧрын рӧмдыштлӧ. А тӧвнад лымйыс вевттьыштӧ сап пемыдсӧ. Торйӧн нин тӧлысь кӧ петӧма, лымъя эшкыныс пӧртмасьны быдсӧн заводитӧ. Дерт, овлӧ жӧ шуштӧм мӧвпыд: он-ӧ кӧинкӧд вочаась. Но асфальта туй вылад найӧ оз зэв окотапырысь петавлыны. Полӧны ӧдйӧ ветлысь машинаяссьыд. Со и восьлалан тэрыба гортланьыд. Шуан аслыд сӧмын: Ен мед видзас.
Сӧмын шуштӧмджык овлӧ татшӧм туй кузяыс восьлалігӧн арся сёр рытъясӧ. Водз пемдӧ. Муртса сӧмын тыдыштӧны асфальтлӧн ньӧв кодь веськыд визьыс да туйбокса сап пемыдас са кодь сьӧд вӧрыс. Чӧла узьӧны козъяс да пожӧмъяс. Быттьӧ мойдысь петӧм вӧрса багатыръяс мӧвпалӧны ассьыныс кутшӧмкӧ зэв ыджыд мӧвп. Пемыдас найӧ торйӧн нин ыджыдӧн кажитчӧны.
А дзик туй бокас посни понӧльяс бырсмунӧмаӧсь. Найӧ ӧні кыдзкӧ торйӧн нин аслысногӧн петкӧдчӧны. Быттьӧ ловъяӧсь. Сьӧлӧмӧй мукӧддырйи быдсӧн ыркмунлӧ. Со водзынджык кутшӧмкӧ олӧма дядьӧ мышкыртчӧмӧн сулалӧ да виччысьӧ менӧ. Сійӧс и виччысь, шуас тӧдлытӧг: эн пов, восьлалам ӧтлаын. Воштысьны некытчӧ. Туйыд бокӧ оз кеж. Матыстча сылань. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, ичӧтик коз пу пашкыртчӧма. Ылысяньыд дзик ловъя кодь. Неуна ылынджык бара сэтшӧм жӧ дядьӧ виччысьӧ. Ӧні гӧгӧрвоа нин, коді сійӧ сэтшӧмыс, да повтӧг восьлала водзлань.
Но бара кыла пельнам: кӧнкӧ ылынджык кодъяскӧ ньӧжйӧник, тэрмасьтӧг сёрнитӧны ас костаныс. Чошкӧда пельясӧс. Видзчысьӧмпырысь восьлала. Мый нӧ тайӧ? Кодъяс татшӧм пемыдас ме моз жӧ сёрмӧдчисны? Абу-ӧ омӧль йӧз? Быдсямаыс ӧд вермас лоны. Гашкӧ, збыльысь петісны корсьысьны. А ло мый лоан! Мӧд туй сэсся абу. Сюся кывзысигмоз воськов бӧрся воськов тувччала водзӧ.
Сӧмын недыр муныштӧм бӧрын гӧгӧрвоана лоӧ меным, мый тайӧ туйсӧ вомӧналысь ичӧтик вӧрса шор кӧнкӧ улын сёлькӧдчӧ, варовитӧ ас кежысь лун и вой. Быттьӧ гӧгӧрвоӧ, мый эз нин дыр сылы коль сёрнитны-варовитны. Регыд кыз лым шебралас шорсӧ локтан тулысӧдз. Со и сёлькакылӧ-ворсӧдчӧ бӧръя здукъяссӧ.
Повтӧгджык нин шалсъя водзлань. Эз нин уна коль вӧр помӧдзыс. Да и пу йывъяс йылас енэжыс югыдджык кутіс лоны. Тайӧ чужан сиктлӧн сёр арся войын енэжас пӧртмасьысь биясыс ышӧдӧны, чуксалӧны менӧ. Мед эг жӧ кытчӧкӧ вош, ылав.
Но бара быттьӧ кодкӧ туй бокас водӧма да вугралӧ. Гашкӧ, вӧрса пемӧс нин кыйӧдчӧ. Кажитчӧ весиг, мый вӧрӧ сылӧн мыгӧрыс. Пемыдад ӧд оз мичаа тыдав. Но ӧні огджык нин падъяв. Да и весьшӧрӧ жӧ, тыдалӧ, волӧмаӧсь став шуштӧм мӧвпъясыс. Збыльысь, кор веськалан ӧтнадӧн войся вӧр пӧвстті нуӧдысь туй вылад, быттьӧ шуштӧмджык овлӧ сьӧлӧм вылад. Но венан асьтӧ, кутан ас пытшкад полӧмтӧ. Сэсся и, мӧвпыштлыны кӧ, ӧдвакӧ войся зверыд асфальта туй вылад петас сиктсянь татшӧм матын нин. Збыльысь, нинӧм абусӧ думайтсьӧма. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, кер пом нёровтчӧма туй бокас.
А пу туганъяс весьтын пыр югыдджык. Пыр ёнджыка пӧртмасьӧны сиктлӧн биясыс. Со нӧшта чукыль вӧчӧ туйыс, и гежӧдмысь пуяс костӧд тыдовтчӧны керка ӧшиньяслӧн, улич пӧлӧн ӧшалысь пӧнаръяслӧн биясыс. Долыдджык сьӧлӧм вылын. Кутшӧм ёна ӧд виччыси, зумыш вӧрса вӧлӧк вомӧн вуджигӧн, унмовсьны заводитӧм нин сиктлысь сёр бияссӧ. А найӧ пыр матынджыкӧсь. Быттьӧ сьӧлӧмсянь чолӧмасьӧны мекӧд да такӧдӧны, мый дзик нинӧмысь нин повнысӧ. Пыр зумыдджыка восьлала сиктлань. Сідзкӧ, ставыс на бур. Бара ӧти вӧлӧк вуджӧма.
Со и вугралысь сиктса улича, кодлысь унсӧ корсюрӧ торкӧны сӧмын сюсь пеля понъяслӧн гажтӧмысла увтысь гӧлӧсъясыс. А бать-мам керкаын пыр на ӧзйӧны бияс. Тӧдӧмӧн кӧ нин виччысьӧны менӧ-а? Кӧть эськӧ гӧгӧрвоа, мый абу тадзи. Оз водз вод мамным. Пыр мыйкӧ нокӧ-вӧчӧ. Игӧдча кильчӧ ӧдзӧсӧ. Мам гораа юалӧ посводзӧ петӧм бӧрын, коді сэні, да гӧлӧсӧс тӧдӧм бӧрын сӧмын дивитыштӧ: мыйла пӧ татшӧм сёрӧн петан ылі туйӧ. А сьӧлӧмнас, дерт жӧ, висьӧ ме вӧсна. Ме сідзжӧ мыйкӧ нурбыльта ас кежысь. Он жӧ ӧд висьтав сылы, мый гажӧй быри матыссаясысь, бать-мам керкаысь, кӧні чужлі-быдмылі. Карад ӧд удита на. Со тай пыр тшӧкыдджыка кутіс гортад кыскыны. Тӧдлытӧг и кольӧ гортсаяскӧд сёрниын кадыс. Юасям ӧта-мӧдлысь. Юксям асланым тӧжд-дойӧн.
Коркӧ зэв сёрӧн нин кусӧны керкаын бияс. Водӧм бӧрын бара на усьӧ дум вылӧ кузь вӧрса вӧлӧкыд, кытчӧдз юрӧс унмыс оз личкы. Кымын на татшӧм вӧлӧк пыр олӧм чӧжӧн ковмас вуджны. И мед жӧ эськӧ быдысь менӧ тадзи жӧ чолӧмалісны сёр арся войын чужан сиктлӧн пӧртмасьысь биясыс.
