ЫЛІ КАРЫС КЫСКИС НЫЛАНСӦ

Сідзи и дзебисны Анушӧс, Пастук Саньӧлысь дона нывсӧ, гортсяньыс зэв ылӧ, йӧз муӧ. А мый сэсся вӧчан? Коді отсалас сы ылнасяньыс кулӧм мортсӧ вайны, абу кӧ тырмымӧн сьӧмыд? Муртса со дзебны ветлынысӧ кызмырдӧн кыськӧ-мыйкӧ чукӧртісны. Бур нӧшта, мый суседъясыс отсалісны. А эськӧ и ветлытӧм лои. Сідзи и куйлӧ ӧні кӧнкӧ йӧз муын сылӧн дона Анушыс. А гу бӧрсяыс видзӧдысь-дӧзьӧритысьыс ӧдвакӧ кодкӧ эм. Да оз и ло. Дерт, карса пӧдругаясыс пока эз на вунӧдны да кутасны на, колӧкӧ, гежӧдіника кежавлыны. Но ӧд и найӧ коркӧ-некоркӧ вунӧдасны сы йылысь, кор асланыс семьяяс лоасны. Некор сэки лоӧ йӧз гу бӧрсяыд видзӧдны. Кӧть и пӧдругаӧн коркӧ налӧн вӧлі. Сідзи жӧ сылӧн Анушыс вушйысяс налӧн паметьысь, да вочасӧн сылӧн быдтаслӧн, сылӧн зарни нылыслӧн гувывса крестыс сісьмас да пӧрӧ, а ачыс мылькйыс сі турунӧн тырас да дзикӧдз ляпкалас-вошас мукӧд татшӧм жӧ гуяс пӧвстӧ. И оз ло сылӧн Анушыс. Быттьӧкӧ абу и овлӧма свет вылас.

Тайӧ мӧвпъяс бӧрас бара сир курыд шог шымыртіс Пастук Саньӧлысь сьӧлӧмсӧ стенас нылыслӧн ыдждӧдӧм фотокарточка вылӧ видзӧдігӧн. И бара ас тӧдлытӧгыс гырысь синва мольяс кутісны лэччыны чужӧм кузяыс. Мед инӧ бӧрдыштас ӧтнасӧн, пока некод эз аддзыв, да оз-ӧ кокньыдджык ло. А то ӧд Анушыслӧн друг кулӧм бӧрас муртса эз весьӧпӧр. Кымын лун сы ни садь вӧлі. И синва войт весиг эз петавлы. Дзикӧдз измыліс сьӧлӧмыс. Ичӧтик Катюк нылыс повзьыліс мамыс вӧсна. Сӧмын тай со кузя-визяӧн ловзьыштны жӧ кутіс. Ӧні войнас садьмас, пыр жӧ мӧвпыштас Ануш йывсьыс, мый сійӧ абу нин ловъя, да быттьӧ кодкӧ лёкысь тойыштас мышкӧдыс, пыр жӧ гусьӧник, мед Катюксӧ не садьмӧдны, сыркъявны кутас.

А ыдждӧдӧм фотокарточка вылас Анушыс быттьӧ дзик ловъя. Сійӧс и видзӧд, чеччыштас стенсьыс, котӧртыштас йӧктіг-чеччалігмоз, кутлас-окалас мый вынсьыс мамсӧ да шуда гӧлӧсӧн горӧдас:

— Мамук, эн шогсьы! Со ме и бӧр вои! Сэсся некытчӧ нин ог мун ас гортысь! Пыр лоа тэкӧд!..

И Саньӧлы збыльысь кутіс кажитчыны, мый сылӧн нылыс ловъя, мый сійӧ некор эз кувлы да со ӧні сувтас сы водзӧ. Сэтшӧм нин, тыдалӧ, ыдждӧдӧм фотокарточкаыслӧн выныс. Али нӧ мӧдар югыдсяньыс Анушыс сійӧс такӧдӧ, мед оз сэтшӧма шогсьы мамыс. Мый лоӧма, лоӧма нин. Со кутшӧм нимкодьпырысь видзӧдӧ стенсяньыс мамыс вылӧ. Нюмсера. Шудасьыс-шуда чужӧма. А мыйысь и шогсьынысӧ? Ӧд став олӧмыс сылӧн водзын! Фотографируйтчис, буракӧ, школаас медбӧръя классын велӧдчигӧн.

Буретш сэки коркӧ Анушыс локтіс школасьыс да муртса эз весьӧпӧрт Пастук Саньӧӧс, тадзи тай сиктсаяс нимтісны сійӧс, батьыс нэм чӧжсӧ пастукаліс да.

— Мамук, ми нывъяскӧд школа помалӧм бӧрын шуим ыджыд карӧ мунны, ткачикаясӧн лоам. Кутам уджавны да ӧттшӧтш рытъя техникумын велӧдчыны.

Тайӧ кывъяс бӧрас Саньӧлӧн сьӧлӧмыс муртса эз коклябӧрӧдзыс лэччы, да сійӧ пыр жӧ кутіс лыддьӧдлыны:

— Чӧв, ланьт! Коді нӧ тіянӧс сэні виччысьӧ? Кыдзи нӧ кутанныд бокӧвӧйяс пӧвстас овны, йӧзӧ петавлытӧм войтыр? Мыйкӧ кӧ нӧ лоӧ тіянкӧд, код вылӧ сэки надейтчыны кутанныд?..

— Эн пов, мамук, миян ставсӧ нин артыштӧма, — пыр жӧ торкис Саньӧӧс Анушыс. — Луннас кутам уджавны, рытнас велӧдчыны. Тэнад зептысь сэсся ог нин кут кыскыны. Чойӧс на ӧд колӧ тэныд кок вылӧ сувтӧдны. А ме ас кок вылӧ ӧдйӧджык сувта да тіянлы жӧ кута отсавны. Со миянлы сэсянь и бумага нин воис. Ӧдйӧджык корӧны локны.

И Ануш кутіс шпорӧдчыны мамыслӧн син водзас кутшӧмкӧ бумагаторйӧн.

— Ог, ог, пока некытчӧ ог лэдз гортысь, — пыр жӧ кутіс тшӧттьысьны Пастук Саньӧ. — Тіян вежӧрыд кӧчлӧн мында на. Збыльысь, кытчӧкӧ неладнӧ веськаланныд. Да и код вылӧ нӧ сэсся тэ менӧ кӧсъян эновтны?

Но Ануш сӧмын серӧктыштіс мамыслӧн тайӧ кывъяс бӧрас, йӧктыштіс-чеччалыштіс джодж шӧрас, а сэсся крапнитіс керка ӧдзӧссӧ да котӧртіс пӧдругаяс дінас. Гӧгӧрвоис-тӧдіс нин Анушыс мамыслысь сьӧлӧмсӧ, мый кӧть и тшетшкыштас, мый кӧть и пинялыштас ассьыс дона быдтассӧ, но век жӧ медбӧрын сы дор сувтас. Быть ӧд сы дор сувт. Кытчӧ воштысяс. Мӧд петан туйыс сэсся абу. Шуам, кольччас Анушыс чужан сиктас, но ӧд мам сьылі вылас ковмас ӧшавны. Сы вӧсна, мый абу тані сы мында уджыс нывъясыслы. А мамыс и сідзи нин со ӧтнас лун и вой пессьӧ фермаын. Колӧ ӧд ассьыс ӧтдор кыкӧс на быдтыны-велӧдны, кӧмӧдны-пасьтӧдны да вердны. Со и шуисны куим пӧдруга водзвыв гижасьӧм бӧрын ветлыны корсьны шуднысӧ кысьысьяслӧн карӧ.

Анушлӧн тайӧ юӧрыс мамыслы, Пастук Саньӧлы, збыльысь вӧлі кӧдзыд йӧрданӧ пыралӧм кодь. Ёна шогӧдісны нылыслӧн кывъясыс. Нэриник на ӧд сійӧ. Некытчӧ на гортысь бокӧ эз петавлы. Кыдзи нӧ кутас, мед кӧть и пӧдругаясыскӧд, овны ыджыд карын, бокӧвӧй войтыр шӧрын, гортсянь зэв ылын. Да сэки лун-войыс мамыслӧн оз кут кольны ныв вӧснаыс шогсьӧм вӧсна. Кыдзи нӧ бара олӧ? Эз-ӧ кодкӧ ӧбӧдит? Со нӧ олӧмыс ӧні кутшӧм! Дугдывтӧг кодӧскӧ нӧйтӧны, кодӧскӧ виӧны-грабитӧны. А дыр-ӧ нӧ ӧбӧдитны сиктысь бокӧ петавлытӧм нывкатӧ, коді пыр на восьса синъясӧн олӧм вылас видзӧдӧ?

Ок эськӧ, ловъя кӧ вӧлі верӧсыс, эз жӧ эськӧ некытчӧ бокӧ лэдз ассьыс зарни быдтассӧ. Кыкӧн кыдзкӧ-мыйкӧ эськӧ кыскисны нывнысӧ асланьыс. А сійӧ со кымын во нин куйлӧ шойна вылын. Висьмис да кості куліс. Сідзи Пастук Саньӧлы и ӧтнаслы ковмис сувтӧдны кок вылас Анушӧс да Катюшӧс. Анушыс некымын арӧсӧн ыджыдджык Катюшсьыс. Муртса тӧлк вылӧ кутіс пуксьыны, сы вылӧ тшӧкыда и кутіс эновтлывлыны ичӧтджык нывсӧ. Сад-яслиыс ичӧтик сиктад эз вӧв. Водз асывнас Саньӧлы, муртса удитас пачсӧ ломтыштлыны, колӧ нин фермаӧ куканьяс дінӧ котӧртны, а сэсся Анушлӧн школаӧ мунтӧдз бӧр гортас удитӧдчыны. Сӧмын на Ануш воас школаысь, а мамыс бара нин фермаӧ тэрмасьӧ. Анушлы урокъяс вӧчӧмысь ӧтдор колӧ и Катюшӧс дӧзьӧритны, и гӧгӧр чышкыны-мыськыны, и лавкаӧ удитны ветлыны. Куканьяс дорын ноксиг-маласигӧн Саньӧ мӧвпъяснас пыр аслас быдтасъяс дінас: мый бара вӧчӧны ӧні-а, эз-ӧ мыйкӧ ло накӧд? И сьӧлӧмыс тайӧ мӧвпъяс бӧрас кынмылӧ. Сідзи и дась котӧртны гортас. Но кытчӧ эновтан этайӧясӧс, кодъяс со сэтшӧм надеяӧн асланыс мелі синъяснаныс видзӧдӧны тэ вылӧ? Но сэсся бӧрынджык, кор Саньӧ локтас гортас да аддзас, мый гӧгӧр ставыс дзим-дзурк, мый челядь пӧтӧсь нин да ворсӧны ӧта-мӧдныскӧд, сьӧлӧм вылас сылӧн пыр жӧ долыдджык лоӧ. Сідзкӧ, эм нин мамлы отсасьысьыс. Оз тӧв чужъялысьӧн быдмы сылӧн ыджыдджык нылыс. Сідзи ичӧтдырсяньыс на и велӧдчис Анушыс ас вылас надеяӧн овны да лоны мамыслы мыджӧдӧн.

Вӧлі эськӧ Пастук Саньӧлӧн ӧти кадӧ гуся мӧвп: быдмас нылыс да вежас сійӧс фермаын. Но Ануш, бӧрынджык нин мамыслы отсасьны волігъясӧн, сӧмын серӧктывліс сылӧн та йылысь сёрнияс вылас. Нылыслӧн, тыдалӧ, сэки нин мӧдджык мӧвпъяс вӧлӧмаӧсь.

— А мый ме татысь эг аддзыв? — шулывліс Ануш мамыслы воча. — Кыдзи тэ лун и вой ноксян тані, лукйысян няйт пӧвстын да ӧдва-ӧдва миянӧс кӧмӧдны-пасьтӧдны верман?..

— Но ӧд кодлыкӧ колӧ и тані уджавны, мукӧдъясӧс йӧв-яйӧн вердны, — заводитліс кӧритны Саньӧ Ануш нывсӧ. Но сэсся водзӧсӧ сылы и кывъясыс эз сюрлывлыны. Анушыд, велӧдчӧм мортыд, сыысь кыв-вораджык вӧлӧма. И медбӧрын Саньӧ сетчывліс нылыслы. Збыльысь, тыдалӧ, прав Анушыс. Мый сійӧ аслас нэм чӧжнас лун и вой уджалігӧн нажӧвитіс? Сӧмын висьӧмъяс да, олас кӧ коркӧ сэтчӧдз, ичӧтик пенсиятор, коді муртса тшыг нисьӧ пӧт олӧм вылӧ кутас тырмыны. И Пастук Саньӧ зэв ёна кӧсйис, мед нин сылы кӧ тыр-бура эз удайтчы овны, нывъясыс сыысь шудаджыкӧсь лоӧны. Сійӧн тай со и зілис велӧдны найӧс. А мӧдарӧ кӧ, сэсся налӧн ичӧтик сиктад фермаысь ӧтдор нывъясыдлы некӧн уджавнысӧ. Со и пышйыны зільӧны, кытыськӧ бокысь ассьыныс шуднысӧ корсьны, оз кӧ удитны ас кадӧ верӧс сайӧ петны кутшӧмкӧ юысь тракторист сайӧ да керканысӧ челядьӧн тыртны. Сэки ӧтитор кольӧ налӧн юр вежӧрас, кыдзи эськӧ тырмытӧм сьӧм вылас сідзи овны, медым челядьыс эз тшыгъявны. Та бӧрын видзӧдан телевизор пыр, кыдзи кӧнкӧ бокын йӧзыс олӧны, вый пиын туплясьӧны, да весиг синваыд быдсӧн петалӧ. Майбыр, эм жӧ кӧнкӧ му вылас райыс. А налы тайӧ сиктас сідзи и ковмас гӧрб вылад усьтӧдз уджавны да тшыг нисьӧ пӧт овны код тӧдас кымын во на. Сідзкӧ, гашкӧ, и прав Анушыс, мый оз кӧсйы кольччыны аслас сиктӧ, гашкӧ, и аддзас кытыськӧ бокысь шудсӧ?

Дерт, вӧлі ас сиктын и сійӧ, кодлӧн косьмис Ануш вӧсна сьӧлӧмыс: орчча керкаысь бригадир Микулайлӧн Пиля пиыс. Нинӧм шуны, абу шыбитана зон. Школа помалӧм бӧрын трактористӧ велӧдчис да гортас кутіс уджавны. Оз пӧ некытчӧ бокӧ менӧ кыскы. Армияӧ ветлӧм бӧрын сідзжӧ гортас воис, кӧть и корӧны вӧлі кутшӧмкӧ ыджыд заводӧ. Пастук Саньӧлы Пиляыс эськӧ и зэв сьӧлӧм сертиыс вӧлі. Но он тай босьт Анушыдлысь. Асныра на сійӧ вӧлӧма.

Анушыслӧн школаын бӧръя классъясас велӧдчигӧн Пиляыс тшӧкыдакодь пыравлывліс на ордӧ. Саньӧ сійӧс жӧник туйӧ нин вӧлі пуктӧ. Но Анушыс, сылӧн зарниыс, сӧмын серам вылӧ бергӧдліс верӧс сайӧ петӧм йылысь сёрнияссӧ. Олышта пӧ да тыдовтчас, шулывліс сійӧ мамыслы, а Пиля кодь куканьыд пӧ меным сюрӧ на. Но раминик Пиляӧс ыззьӧдіс жӧ Анушлӧн асныралӧмыс. Сійӧ эз жӧ кӧсйы эновтчыны да кольны дьӧбӧ. Сӧмын зумыштчывліс, кор Ануш босьтчыліс нерны кыв пемӧстӧм зонмӧс. Сійӧ, тыдалӧ, кузя-визяӧн век жӧ кӧсйис бергӧдны нылӧс асланьыс. Но помассьӧ нин вӧлі Анушлӧн школаын бӧръя тулысыс.

Коркӧ ӧтчыд рытнас фермаысь воӧм бӧрын Пастук Саньӧ и кывліс сёрнисӧ ныла-зонмалысь, кодъяс пыді жырйын буретш вӧліны да эз казявны керка ӧдзӧс дзуркнитӧм шысӧ.

— Ануш, збыльысь ӧд шуа, пет ме сайӧ верӧс сайӧ, — шуис друг Пиля бӧрдана гӧлӧсӧн, тыдалӧ, дыркодь найӧ сёрнитӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд медся коланатор йывсьыс. — Ки вылын кута новлӧдлыны. Быд бустор кута тэ вылысь чышкыштны, уджавны ог кут тшӧктыны, ставсӧ ачым мӧда вӧчны...

— Дугды, Пиля, — регыд мысти торкис зонмӧс нылыс. — Свадьба бӧрад вежон-мӧд мысти вунӧдан ассьыд жӧ кывъястӧ. Тӧда ӧд, кыдзи ӧні менам ыджыдджык пӧдругаясӧй олӧны. Лун югыдсӧ оз аддзывлыны. Лӧз чужӧмӧн ветлӧдлӧны. А ӧд верӧсъясныс налы тадзи жӧ коркӧ кӧсйысьлісны...

— Ме абу сэтшӧм, — дорйысис Пиля.

— Ок, Пиля, Пиля — друг ышловзис Ануш, — бур зон тэ эськӧ, сӧмын гажтӧм меным тані. Да и тэкӧд оз ло гажа олӧмыс. Сӧмын челядьӧн тыртам керканымӧс да тшыг нисьӧ пӧт кутам овны. А ме кӧсъя водзӧ велӧдчыны. Кӧсъя ас синмӧн аддзывны, кыдзи йӧзыс кӧнкӧ шудаа олӧны да накӧд ӧти олӧмӧн олыштны...

— Анушӧй тэ менам, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын нор гӧлӧсӧн бара шуис Пиля. — Коркӧ эськӧ гӧгӧрвоан жӧ, кыдзи тэнӧ радейтлі да сёр нин лоӧ...

А сэсся жырйын лои чӧв-лӧнь. Регыд мысти сэтысь шапкасӧ киас кутӧмӧн, юрсӧ ӧшӧдӧмӧн петіс Пиля, эз весиг казяв Анушлысь мамсӧ да чорыда крапнитіс керка ӧдзӧссӧ.

Эз, эз сэки нинӧм шу Саньӧыс Анушлы. Тӧдіс, мый весьшӧрӧ лоӧ сылӧн шуасьӧмыс. Сӧмын пиньӧдз вермас воны. Кывкӧрталіс кӧ нин Анушыс, кӧть мый, а век нин ас ногыс вӧчас. Ичӧтсяньыс ӧд асшӧр олӧмӧн мамыс велӧдіс сійӧс овны. Быть ӧд, батьтӧгыд быдмис да. Некод вылӧ сэсся надейтчынысӧ. Сӧмын жаль вӧлі Саньӧлы зонмыс. Абу нин сэтшӧм шыбитана. Збыльысь, гашкӧ, ӧтлаасясны кӧ, бура овны кутасны. Гашкӧ, сійӧ и эм шудыс Анушыслӧн. А мӧд ногыс ӧд, мунас кӧ быттьӧ татысь Анушыс, Пиля мукӧдъяс моз жӧ вермас юсьыны. Кымын нин со татшӧм пӧрысь бурлакыс налӧн сиктын. Нывъяс, сиктын налы уджыс абу да, кытчӧкӧ бокӧ мунӧны. А зонъяс, некод вылӧ лоӧ гӧтрасьны да, дзикӧдз юсьӧны. Мед эськӧ оз жӧ ло тадзисӧ Пиляыскӧд.

Некымынысь на воліс та бӧрын Ануш мунтӧдз на ордӧ Пиляыс. Раминика варовитіс то Анушкӧд, то Пастук Саньӧкӧд, коркӧя сёрни йывсьыс эз казьтыштлы, быттьӧ эз и вӧвлы. Кӧть эськӧ гусьӧн век на надейтчис, мый чорыдджыка мӧвпыштлас Анушыс сылӧн кывъяс вылын да вежас ассьыс кӧсйӧмсӧ. Но медбӧръя лунас, кор Анушӧс да сылысь кык пӧдругасӧ локтісны колльӧдны ёртъясыс ылі туйӧ петӧм водзвылын, Пастук Саньӧ ордӧ пырис гажа юра Пиля. Тыдалӧ, абу вермӧма терпитны да шогсӧ кӧсйӧма пальӧдны курыдторйӧн.

Ставӧн чӧв ланьтісны лазъялысь синма Пиляӧс аддзӧм бӧрын. Татшӧмнас, пӧжалуй, сійӧ ас коддьӧм пӧвстас эз на петкӧдчывлы. Пиля гажа юра?! Но и паськалас жӧ та бӧрын сёрниыс сиктын. А сійӧ быттьӧ эз и казяв чукӧртчӧм гӧсьтъяслысь друг чӧв ланьтӧмсӧ, воськовтіс джодж шӧрас да сувтіс Анушлы паныдӧн:

— Со и ме, Ануш! Тшӧтш локті прӧщайтчыны. Код тӧдас, кор сэсся аддзысьлам...

Ануш гажа юра Пиляӧс аддзӧм бӧрын гӧрдӧдіс быдсӧн:

— А тэ вӧлі шуан, мый овны метӧг он вермы! Но радейтан кӧ, кыдзи нӧ татшӧм юрнас лысьтін петкӧдчыны...

А сэсся нинӧм шутӧг бергӧдіс Пиляӧс да вӧтліс, веськыда тойлаліс керкаысь. Пиля сідз нин гӧрд чужӧма, нӧшта на гӧрдӧдіс тайӧ кывъяс бӧрас да чӧла петіс кильчӧ вылӧ. Дерт, некод эз виччысь татшӧмторсӧ. И гӧсьтъяслы, и Анушлы, и Саньӧлы эз ло лӧсьыд сыысь, мый со тадзи другӧн артмис. И кӧть ставӧн важ моз зілисны гажӧдчыны, казьтывны кольӧм кадсьыс бурсӧ да сины мунысьяслы шуда туй, но рытыс торксис да сэсся кыдзкӧ сідз-тадз и помасис. Зумышӧн вӧлі Ануш, мый со медбӧръя рыт коллялӧ гортас, мый тані кольӧны сылы медся дона йӧзыс — мамыс да Катюк чойыс, а сійӧс, кӧть эськӧ и збодера зілис кутны асьсӧ, код тӧдас, мый виччысьӧ сы ылнаас. И эз-ӧ омӧль водзын вӧв Пиляӧн на ордӧ гажа юрнас волӧмыс?..

Но торйӧн нин зумыш вӧлі Анушлӧн мамыс, Пастук Саньӧ. Сійӧ бӧръя некымын войсӧ эз нин прамӧя узьлы, пыр майшасис мунысь нылыс вӧсна. Код тӧдас, кутшӧм лоӧ сылӧн донаыслӧн выльлаас олӧмыс да абу-ӧ бурджык и збыльысь гортӧ кольччыны да ӧтлаасьны Пилякӧд. Кутшӧм кӧть олӧм налӧн сэсся оз артмы, а век нин орччӧнӧсь, век нин мам син улынӧсь. Тайӧ мӧвпнас сійӧ медбӧръяысь и шыӧдчис чӧв олысь ныв дінас:

— Гашкӧ нӧ, мӧвпыштлан да кольччан? Пиляыд ӧд и збыльысь радейтӧ тэнӧ. Ассьыс шогсӧ сӧмын талун пальӧдӧма винанас...

— Ог, мамук, ог кольччы. Кымынысь нин ме тэныд шулі. Мый кӧсйысьӧма, сійӧс и вӧча. Ті сӧмын тані бура олӧй, а ме вӧсна эн ёнасӧ майшась. Абу ӧд нин ичӧт кага.

Пастук Саньӧлӧн тайӧ кывъяс бӧрас друг вазисны синъясыс да сійӧ уськӧдчис лимзалігтырйи кутлыны Анушӧс:

— Ог ӧд лёкӧс, бурӧс ме тэныд кӧсъя сины. Тіян вӧсна ӧд век шогся-майшася. Мукӧддырйи войяссӧ ог узьлы.

И мама-ныла мӧдісны бӧрдӧмсорӧн кутлыны ӧта-мӧднысӧ. Быттьӧ тайӧ медбӧръя рытас воссисны налӧн ёрта-ёртныслы сьӧлӧмъясыс да найӧ кӧсйисны нӧшта ӧтчыдысь кольны асланыс паметяныс ӧта-мӧдныслысь мыгӧръяссӧ. Код тӧдас, гежӧда-ӧ, тшӧкыда-ӧ лоӧны сэсся аддзысьлӧмъясыс? И сӧмын Катюк сулаліс неуна бокынджык да чуймӧмӧн видзӧдіс чойыс да мамыс вылӧ, но и сылӧн тшӧтш кутіс доршасьны синваыс тайӧс аддзӧм бӧрын. Но друг Саньӧ торйӧдчис Анушысь, чышкыштіс синвасӧ да дзик мӧд гӧлӧсӧн нин шуис:

— Тырмас сэсся лимзавны-бӧрдны. Ог ӧд бӧръя туйӧ колльӧдӧй. Мед ставыс сэні тэнад бур лоӧ. Аски водз ковмас ставнымлы чеччыны...

Мӧд лунас Ануш пӧдругаясыскӧд автобусӧн мӧдӧдчисны ылі туйӧ. Колльӧдісны найӧс пӧшти став сиктӧн, сӧмын Пиля эз тыдав. Та бӧрын Анушсянь кутісны волывлыны збодер письмӧяс. Быд татшӧм письмӧ вӧлі Саньӧлы да Катюклы ыджыд праздникӧн. Ануш эз норась аслас олӧм вылӧ. Кӧть пӧ и сьӧкыд овлывлӧ, но водзӧ вылӧ ставыс лоас бур. Катюк сэсся мамыскӧд сёрнитӧм бӧрын гижлывліс воча кыв.

Но во джын мысти кымын Анушлӧн пӧдругаясыс бӧр воисны чужан сиктас. Сэки и повзьыліс Саньӧ, эз-ӧ мыйкӧ ло накӧд да тшӧтш и Анушыскӧд. Зэв тай нин ӧдйӧ бӧрсӧ бергӧдчисны карса олӧм радейтысьясыд. Но весьшӧрӧджык, тыдалӧ, вӧлӧма полӧмыс. Абу воӧма сьӧлӧм выланыс карса олӧмыд Анушлӧн пӧдругаяслы. Луннас ӧд колӧ уджавны, а рытнас велӧдчыны. Абу быдӧнлы тайӧ вын серти. А гортад мам-бать борд улад лӧсьыдджык. Но сиктӧ найӧ эз лӧсьӧдчыны кольччыны. Шойччыштам пӧ да бара кытчӧкӧ мунам, кӧні бурджык олӧмыс. Но налӧн Анушыс пӧ абу сэтшӧм. Сідзи и шуисны нылыслӧн пӧдругаясыс Пастук Саньӧкӧд сёрнитігӧн:

— Сійӧ оз вош. Мый кӧсъяс, вӧчас. И некодысь оз пов. А ми сы мозсӧ огӧ вермӧй...

Нимкодь вӧлі тайӧ кывъяссьыс Саньӧлы, кӧть сьӧлӧмыс век жӧ майшасис ныв вӧснаыс, кодсянь важ моз волывлісны збодер письмӧяс. А Пиля пыр уджаліс трактористӧн. Но сійӧ кадсяньыс сійӧс тшӧкыдджыка позис аддзывлыны гажа юрӧн. Мам-батьыс пыр долисны сылы, мед пӧ кӧть ӧдйӧджык гӧтрасин. Сэки пӧ, гашкӧ, и тӧлк вылӧ пуксис олӧмыд. Но Пилялы Анушысь ӧтдор некод вӧлі оз ков. Корсюрӧ сійӧ пыравлывліс Пастук Саньӧ ордӧ. Кор садь вӧлі, зумыша пукаліс пызан пельӧсын да чӧла кывзіс Саньӧлысь висьтасьӧмсӧ, кыдзи Анушыс олӧ ылі карын. Кор гажакодь вӧлі, муртса эз вир синваӧн бӧрд да варовмӧм бӧрын норасьлывліс аслас шудтӧм олӧм вылӧ, сы вылӧ, мый Анушыс омӧльтіс сійӧс, эз пуктывлы зон туйӧ. А сэсся друг шыӧдчывліс Саньӧ дінӧ, вай пӧ ме тэныд кӧть нин пестӧ поткӧдлышта либӧ ватӧ пырта. Но Саньӧ дӧзмывліс гажа юра морт вылӧ да ыстывліс сійӧс гортас, мун пӧ шойччышт-пальӧдчышт, а ме пӧ кыдзкӧ ачым на верма горт гӧгӧр бергӧдчыны.

А Анушыс сійӧ кадсяньыс сӧмын некымынысь воліс гортас. Помалӧма нин вӧлі велӧдчӧмсӧ да уджаліс фабрикаын. Ачыс мича да нӧшта карса мича паськӧма. Быдысь вайліс мамыслы да чойыслы козинъяс. Дыр висьтасьліс аслас олӧм йылысь. А Саньӧ сэки лолыштнысӧ эз убӧлитлы ыджыдджык нылыс вылӧ видзӧдігӧн. И быдысь Анушлӧн сиктӧ волігӧн сылӧн туй шӧрӧ быттьӧ нарошнӧ веськавліс Пиля. Код тӧдас, мый йылысь сёрнитлісны сэки ныла-зонма. Но Ануш тайӧ аддзысьлӧмъяс бӧрас пыр вӧлі зумыш. Дерт, жаль вӧлі Пиляыс. Но ӧд кыкнанныслӧн налӧн асланыс олӧм. А Саньӧ аддзывліс нылыслысь майшасьӧмсӧ да нарошнӧ бергӧдліс сёрнисӧ сылань:

— Вошӧ ӧд, дзикӧдз вошӧ мортыс. А кутшӧм прамӧй зонмӧн вӧлі!

— Аддза ӧд, абу синтӧм, — пыр жӧ нӧшта на зумыша вочавидзліс Ануш: — А мый ме вӧча? Ставсӧ ӧд жалитны ог вермы.

— Окма, дона нылӧй, — пыр жӧ вочавидзліс сэки Саньӧ. — Кад нин эськӧ тэныд аслыд пӧвтӧ аддзыны да. Сідзи ӧд эндӧм нылӧн и колян.

Но Ануш важ мозыс сӧмын серӧктывліс мамыслӧн тайӧ кывъяс вылас.

И некор оз вушйы мам сьӧлӧмысь Анушлӧн сиктӧ медбӧръяысь волӧмыс. Тӧдіс кӧ, эськӧ эз лэдз бӧрсӧ, эськӧ кольӧдіс сиктас да ӧтлаӧдіс Пилякӧд. Но ӧд кытысь нӧ верман тӧдны ставсӧ водзвыв. Мыйлакӧ, сэки Ануш эз вӧв важ моз варов, то зумыштчылас, то шогӧ усьлас. Сэки пырсӧ Саньӧ эз лысьт юасьны нылыслысь, мыйысь сійӧ майшасьӧ-шогсьӧ. Виччысис, кор ачыс ставсӧ висьталас. Кӧть эськӧ нывбаба гӧгӧрвоис нин, мыйын помкаыс. И бара сійӧ лунъясас на ордӧ пыраліс Пиля. Саньӧ кывліс ныла-зонмалысь пыді жырйын дженьыдик сёрнисӧ. Тайӧ пӧрйӧ Пиля вӧлі садь:

— Кывзы, Ануш, эновт ассьыд картӧ. Бӧръяысь шуа, пет ме сайӧ. Он мӧд каитчыны. А ме ӧд тэтӧг воша, дзикӧдз воша...

Саньӧ эз кывлы, мый вочавидзис Анушыс Пилялы. А, гашкӧ, сӧмын ышлолаліс да эз тӧд, мый шуны зонлы, кыдзи сійӧс такӧдны. Но регыд мысти Пиля бара шог чужӧмӧн петіс налӧн керкаысь.

Сӧмын бӧръя лунас нин, мунӧм водзвылас, Анушыс висьтасис мамыслы:

— Мамук, ме ӧд сьӧкыд.

— А ме гӧгӧрвои нин тайӧс, — зумыша шуис Саньӧ. — Мам синсьыд ӧд нинӧм он дзеб. Коді нӧ сійӧ, абу кӧ быттьӧ гусятор?

— Ог тӧд, кыдзи и висьтавны тэныд, мамукӧй, — шога ышловзис Ануш. — Гӧтыра ӧд. Сӧмын кӧсйӧ юксьыны сыкӧд. Висьталӧ, мый меысь кындзи некодӧс оз радейт.

— Гӧтыра! — пыр жӧ повзис Саньӧ. — Кыдз нӧ тэ лысьтін гӧтыра гӧгӧр гартчыны. Али нӧ сійӧ тэнӧ аслас тывъяс кыскис. Код тӧдас ӧд мыйсӧ сійӧ оз кӧсйысь. А тэ, ме тӧда, зэв эскысь. Пӧръялас тэнӧ!.. Да этша ӧмӧй зонмыс сэні да тані? Со кӧть Пилятӧ босьт, пыр на тэнӧ виччысьӧ. Ойя жӧ дай ойя! Мый бара тэ вӧчан мекӧд? Дзикӧдз сісьтан менсьым сьӧлӧмӧс!

Но тайӧ пӧрйӧ Ануш эз нин торк мамсӧ. А шогпырысь сы вылӧ видзӧдӧмӧн виччысис, кор сійӧ помалас ассьыс лыддьӧдлӧмсӧ. Тыдалӧ, надейтчис, мый мамыс век жӧ отсалас сылы кутшӧмкӧ бур сӧветӧн, лӧньӧдас сылысь пыр ёнтысь дойсӧ. А сійӧ со дивитӧ нывсӧ. А ӧд прав, тыдалӧ, мамыс. Збыльысь, Ануш ёна эскис варов сёрнияслы да сетчис сылы лӧсьӧдӧм тывъяс. Но сёрӧнкодь нин гӧгӧрвоис тайӧс. Сідзкӧ нӧ, збыльысь оз позь эскыны кӧсйысьӧмыслы, кор тэ водзын пидзӧсчаньӧн сулалӧны? А радейтӧ кӧ нӧ? И збыльысь-ӧ прав тані мамыс?

Сідзи сэки шог сьӧлӧмӧн и мӧдӧдчис гортсьыс бӧр ыджыд карӧ Анушыс. А Пастук Саньӧ инас эз кут ӧшйыны. Быттьӧ тӧдіс нин, мый бурӧн тайӧ ставыс оз помась да пинялӧмӧн пиняліс асьсӧ, мый эз кут дона нывсӧ гортас. А вежон-мӧд мысти и воис сійӧ лёк телеграммаыс, кӧні пӧдругаясыс юӧртісны Анушлӧн кулӧм йылысь.

Пастук Саньӧ эз бура помнит сійӧ кадсӧ, быттьӧ эз ас олӧмнас ов. Эз весиг помнит, кыдзи Катюкыс, коркӧя Ануш кодь жӧ нин верстьӧ ныв, чукӧртіс ылі туй вылӧ сьӧмсӧ да кыкӧн сэсся вӧрзьӧдчисны мӧдӧдны ассьыныс радейтана Анушнысӧ медбӧръя туйӧ. А сэні нинӧм вӧсна оз вӧлі ков тӧждысьны. Анушлӧн пӧдругаясыс вӧчисны ставсӧ, кыдзи колӧ. Но Саньӧ эськӧ нинӧм сэки эз и вермы вӧчнысӧ. Сылӧн сійӧ лунъясас шогысла збыльысь измис сьӧлӧмыс. Быттьӧ эськӧ и ловъя морт вӧлі, но ачыс нинӧм эз сяммы вӧчны. Сэк жӧ чӧв олӧмӧн вӧчліс ставсӧ, мый тшӧктылісны. Сӧмын зэв дыр сулаліс горт дінас да синъяссӧ лапниттӧг видзӧдіс зарни ныв вылас, коді быттьӧ мудзӧма да водыштӧма недыр кежлӧ шойччыштны.

Дерт, ӧти здукӧ кутліс жӧ садьмыны тайӧ вӧт нисьӧ вемӧссьыс. Кӧть и эз вӧв дзик ас садяс, но воис жӧ сылӧн пельясӧдз Ануш пӧдругаяслӧн гусьӧн шӧпкӧдчӧмыс. Со пӧ, со пӧ эсійӧ мужичӧйыс... Саньӧ сэки быттьӧ дыр узьӧм бӧрын лэптіс юрсӧ, кӧсйис видзӧдлыны синмас сійӧ мортыслы, коді пӧръяліс сылысь дона Анушсӧ да код вӧсна сійӧ ас кӧсйӧм серти муніс мӧдар югыдас. Но мужичӧйыслӧн и дукыс нин эз вӧв. Анушлӧн пӧдругаясыс казялӧмаӧсь Саньӧлысь друг вежсьыны кутӧм чужӧмсӧ да тшӧктӧмаӧсь ӧдйӧджык бӧр усйысьны сылы. Тэ вӧсна пӧ сідз нин ыджыд грек лои да нӧшта пӧ мед мыйкӧ лёктор оз ло. А кужис эськӧ Пастук Саньӧ шуны тайӧ мортыслы сэтшӧм кывъяс, кодъясӧс мӧдыс эз вунӧд кувтӧдзыс да, гашкӧ, чорыдджыка мӧвпыштіс аслас олӧм йылысь. Но эз тай удайтчы паныдасьлыны сыкӧд.

Паляліс Саньӧ сӧмын шойна вылас, кор кӧсйӧны нин вӧлі пӧдлавны гортсӧ. Сэки друг горӧдіс сійӧ:

— Энлӧй, энлӧй! Виччысьлӧй! Медбӧръяысь ӧд ме аддза аслам дона нывлысь чужӧмбансӧ. Лэдзӧй сыкӧд прӧщайтчыны!

А сэсся эз вермы терпитнысӧ да гораа лыддьӧдлӧмӧн кутіс бӧрдны Анушлысь кӧдзыд чужӧмбансӧ окалігӧн. Чышкалісны синъяснысӧ и Анушлӧн пӧдругаясыс да кутышталісны Саньӧӧс киясӧдыс. Бур нин кӧть, ловзьыны кутіс мортыс да. Бӧрдыштас да збыльысь кокниджык лоӧ лов вылас. Мед инӧ. Бӧръя туйӧ ӧд колльӧдӧ ассьыс быдтассӧ. Сэсся оз нин аддзыв...

Оз жӧ помнит бура Пастук Саньӧ, кыдзи Анушӧс бӧръя туйӧ колльӧдӧм мысти Катюк нылыскӧд воисны гортас. Сӧмын сэки кутіс палявны вӧтӧн нисьӧ вемӧсӧн олӧмсьыс, кор Катюкыс ӧшӧдіс стенас Анушыслысь со тайӧ ыдждӧдӧм фотокарточкасӧ. Сэки и кокниджык кутіс лоны сылӧн шогысла измӧм сьӧлӧмлы, кор син водзас лоис нылыслӧн дона мыгӧрыс, да гырысь синва войтъяс кортӧг тюрисны сылӧн чужӧмбан кузя. И коркӧ тайӧ лунъясас жӧ, быттьӧ нарошнӧ, Пиляыс пырис на ордӧ. А кор аддзис Анушлысь ыдждӧдӧм фотокарточкасӧ, ёна и шензис:

— Но и но! Дзик ӧд ас кодьыс! Быттьӧ ловъя!..

Сэки и скӧрмис Пастук Саньӧ Пиля вылӧ да шуаліс сылы сійӧ кывъяссӧ, мыйысь бӧрынджык яндзим вӧлі.

— Ловъя, дерт! Эн куж ловъя дырйиыс сы сьӧлӧмӧ пырӧдчыны да! Мужик мортӧн ӧмӧй та бӧрын асьтӧ шуан? Колӧ ӧд вӧлі збойджыкӧн лоны да этшаджык бӧрдны-норасьны сы водзын. Сійӧ, гашкӧ, тэсянь тайӧс и виччысис? А тэ кукань вӧлӧмыд! Мун пет татысь да сэсся некор нин ме керкаӧ эн лысьт пыравны!

И бара нинӧм эз шу Пиляыд да петіс, мед не кывны Пастук Саньӧлысь сьӧлӧм дойдысь кывъяссӧ. А ӧні мӧвпалӧ Саньӧ, да мый эськӧ и вермис вӧчны Пиляыс, кор ачыс Анушсӧ мукӧддырйи эз сяммывлы асланьыс бергӧдны.

Сійӧ эськӧ мый да ӧд ӧні со и Саньӧлӧн ичӧтджык нылыс, Катюкыс, грӧзитчӧ нин мунны гортысь. Нинӧм пӧ меным сиктас вӧчны. Муна пӧ карӧ да Ануш чой моз жӧ кута уджавны да велӧдчыны. А кытчӧ нӧ пӧ менӧ эновтан, юаліс ӧтчыд Саньӧыс. А ме пӧ тэнӧ бӧрынджык ас дорӧ босьта. И видлы сійӧс кутны! Кӧть мый, но ас ногыс вӧчас! Дзик Анушыслӧн кодь жӧ морттуйыс. Мый сэсся керны, кодлысь отсӧг корны. Быдӧнлӧн ӧд аслас олӧм. Ӧнія кадӧ сӧмын ас вылад и лоӧ надейтчыны. А Ануш моз нӧ кӧ лоӧ Катюкыскӧд? Ок-ок-ок!