ЫДЖЫД ЧУКЫЛЬ САЙЫН

Тайӧ рытӧ Мишӧлӧн батьыс локтіс гортас зэв зумыш. Чӧла пӧрччысис да пуксис пызан сайӧ ужнайтны. Сійӧ уджаліс рыбинспекторӧн да лун-лун вошласис матысса и ылысса юяс да тыяс вылын. Мамыс вӧлі велалӧма нин батьыслӧн тайӧ удж дінас да векджык чӧв оліс. Сӧмын корсюрӧ броткӧдчывліс верӧс вылас: эн пӧ колӧкӧ ёна збояв, а то асьтӧ коркӧ вӧр-ва тшыкӧдысьясыд джуджыд йирӧ сюясны. Батьыс нинӧм эз вочавидзлы.

Но тайӧ пӧрйӧ мамыс эз вермы терпитны да пыр и юаліс:

— Мый нин лои, бласлӧ-кристос, сэтшӧм зумыш талун?

— А нинӧмысь чиктывнысӧ, — пыр жӧ вочавидзис батьыс.— Ыджыд Чукыль сайын кыськӧ бокысь воӧм браконьеръяс карапужитчыны заводитӧмаӧсь. Электрическӧй токӧн нин виӧны черисӧ. Гырысьсӧ сӧмын ӧктӧны. А посниыс мыйта кулӧ.

Сэсся чӧв олыштіс да содтіс:

— Часлы, кыя ме найӧс. Оз дыр кутны вежмасьны.

— Асьтӧ мед оз кыйны-а, — вомалыштіс батьсӧ мамыс. Но батьыс эз жӧ чӧв ов:

— Мый, сэсся сідзи эновтчӧмӧн и кутам овны. Мед кутшӧмкӧ немортъяс миян гӧгӧрысь став ловъя ловсӧ пузувтӧны. А миян челядьлы нӧ мый кольӧ? Ог, ог лэдз пакӧститчыны!

Дыр на сёрнитісны ас костаныс батя-мама да код тӧдас мыйӧдз воисны. Но Мишӧлы некор вӧлі кывзыны верстьӧясӧс. Пыр жӧ котӧртіс орчча керкаӧ, аслас медбур друг Толлян дорӧ.

— Кывзы, Толлян, — вашкӧдігмоз шыӧдчис сы дінӧ Мишӧ.— Батьӧ висьталіс, кутшӧмкӧ пӧ бокысь воӧм браконьеръяс миян ю вылын войяснас петкӧдчывлӧны. Буретш Ыджыд Чукыль вылысладорын. Ме тӧда, кытчӧ найӧ волывлӧны. Вай повзьӧдам, мед мӧдысь миянӧ оз локны.

— Сідзи верстьӧясыд и повзясны тэа-меаысь— серӧктіс Толлян.— Эн сӧр нинӧм абусӧ. Асьнымӧс на пельӧд лэпталасны да ваас купайтасны.

— Полан кӧ и эн. А ме ӧтнам ветла, — дӧзмис Мишӧ ёрт вылас.

— А кыдзи тэ найӧс кӧсъян повзьӧдны?— недыр чӧв олыштіс да юаліс Толлян.

— А эсійӧ ворсан пистолетъяснад, — ӧзйӧм синъясӧн вочавидзис Мишӧ.— Найӧ ӧд зэв гораа швачкӧны. Тӧрыт на ме сійӧн ворсі да мамӧс муртса весьӧпӧрттӧдз эг повзьӧд. Збыльысь чайтӧма, мый кодкӧ лыйсьыны заводитӧма гортын. А чӧв пемыд войнад миян ворсан пистолетысь клопнитӧмыд и збыльысь лыйӧм шыӧн кутас кажитчыны браконьеръясыдлы. Матыстчам гусьӧник берег дорас. Кор ва вылас петасны, сэки и клопнитам, а асьным крут берегланьыс пышъям.

— Чайтан, повзясны?— сюся видзӧдліс Толлян Мишӧ вылӧ.

— Дерт, повзясны, — эскӧдіс Мишӧ, — браконьеръясыд ӧд, кыдзи батьӧ висьталӧ, зэв видзчысьысьӧсь. Быд шы кывзӧны. Полӧны, мед оз веськавны рыбинспектор киясӧ. Воддза вояс батьлысь мотора пыж шысӧ кылӧмаӧсь да удитӧмаӧсь усйысьны.

— А оз кӧ волыны?— бара читкыртліс синъяссӧ Мишӧ вылӧ Толлян.

— Ме чайта да, быть воласны, — зэв эскӧдана шуис Мишӧ.— Кӧть эськӧ и видзчысьӧны да полӧны йӧз синъяс улӧ веськавны. Но Ыджыд Чукыль сайын чериаиныс ёнджыка найӧс ас дорас кыскӧ.

— Мед инӧ тэ ног лоӧ, — ышловзис медбӧрын Толлян...

...Сёр войын кык друг петіны гортсьыныс да мӧдӧдчисны ю катчӧс, Ыджыд Чукыльлань, коді вӧлі сиктсянь некымын километр сайын. Сэті юыс збыльысь вӧчӧ зэв ыджыд чукыль да чукыльтігас берег пӧлӧныс кодйис джуджыд йиръяс, кӧні и оліс быдсяма чериыс. А гортсаяслы детинкаяс висьтасисны, мый сикт горулын кутасны вуграсьны, кӧть эськӧ дзик мӧд сикас мӧвпъяс налӧн вӧліны.

Дыр восьлалісны ю бердын быдмысь сук бадьяс пӧлӧн Мишӧ да Толлян да коркӧ-некоркӧ воисны жӧ ышкиг-пушкигтыр Ыджыд Чукыль дорӧ. И пыр жӧ кутісны сюся кывзысьны. Збыльысь, ю берег дорсянь кылісны кутшӧмкӧ тӧдтӧм гӧлӧсъяс. А сэсся зонкаяс вылӧ ӧвтыштіс ӧзйысь бипурсянь тшын дукӧн. Кыдзи и гӧгӧрвоисны Мишӧ да Толлян, вӧлӧмаӧсь бокӧвӧйяс. Кӧть эськӧ татчӧ некод ёна бокысьыс эз волывлы, векджык сиктсаяс вуграсисны. А этайӧяс тай со кыськӧ веськалӧмаӧсь. Вуграсьысьяс кӧ эськӧ, мед нин. Но ӧд вӧр-ва тшыкӧдысьяс, гусясьысьяс. И ассьыныс мисьтӧм уджнысӧ зільӧны йӧз син сайын вӧчны, пемыд дырйиыс.

Тӧдтӧм йӧз нуръясисны бипур дорын да негораа сёрнитісны ас костаныс. Кыліс стӧканъяслӧн гольӧдчӧм. Медбӧрын бипур дорын пукалысьяслӧн гӧлӧсъясыс варовджыкӧсь лоисны да кодкӧ на пиысь гораа шуис:

— Но тырмас сэсся асывсӧ виччысьны. Буретш пемдіс. Кад нин ва вылӧ петны.

Ставӧн чеччалісны, пуксялісны ыджыд мотора пыжӧ да йӧткыштчисны берегсянь. А сэсся ва шӧрлань веськӧдчӧм бӧрын якӧритісны пыжсӧ да кутісны мыйкӧ мошкоритчыны пемыдас.

Буретш сэки Мишӧ да Толлян и клопнитісны асланыс ворсан пистолетъясысь. Ӧтчыд дай мӧдысь. А сэсся котӧрӧн уськӧдчисны вывтас береглань.

Мый сэки кутіс вӧчсьыны ва вылын, зонкаяс муртса вермисны аддзыны джуджыд кыр йывсянь пемыд пырыс. Ворсан пистолетъяслӧн шыыс вӧр-ва пазӧдысьяслы вӧлі виччысьтӧмторйӧн. Найӧ збыльысь видзчысисны да ӧні чайтісны, мый кодъяскӧ кыйӧдчисны на бӧрся да буретш сюрисны грекуйтчигас. Сэк жӧ гажа юраӧсь вӧліны да эз кужны мӧвпыштны, мый жӧ збыльысьсӧ лои. Та вӧсна пыжын пукалысьяс повзьӧмысла лёкысь кутісны горзыны ӧта-мӧд выланыс да тэрмӧдлыны ёрта-ёртнысӧ. Сэсся мынтӧдчисны якӧр вылысь да кутісны гурскыны-заводитны моторсӧ. Но повзьӧм вывсьыд сійӧ эз на пыр заводитчы. А сэсся тай асныралысь моторыд кыдзи чарӧстіс и пыжыс нетшыштчис водзлань. Буретш сэки кодкӧ кыйсьысьяс пиысь и бузгысис ваас.

— Ой вӧя, ой вӧя, кыскӧй менӧ!— пыр жӧ кутісны кывны ва вылын горӧдӧм шыяс. Пыжын кутісны чорыда матькыны. Сійӧ вӧчис кытш да матыстчис ваын пессьысь морт дінӧ.

Тайӧ кадас ю чукыль сайсянь друг тыдовтчисны мотора кык пыжа да ӧдйӧ кутісны матыстчыны бокӧвӧйяслань. Тӧдтӧм войтыр эськӧ зілисны пышйыны, но кадсӧ вӧлі воштӧма. Гӧлӧсъяс сертиыс зонкаяс тӧдісны, мый локтысьяс лыдын вӧліны Мишӧлӧн батьыс, участкӧвӧй инспектор да сиктысь нӧшта морт-мӧд. Найӧ петкӧдісны кортӧм гӧсьтъясӧс берег вылӧ. Мӧдъясыс кӧсйисны водзсасьны, но кор аддзисны участкӧвӧй инспекторлысь чургӧдӧм пистолетсӧ, ӧвсисны.

Сэки и матыстчисны Мишӧ да Толлян бипур дорын сулалысь йӧз дінӧ.

— А ті нӧ, ерӧмаканьяс, кытысь татчӧ усинныд?— шемӧсмис зонкаясӧс аддзӧм бӧрын Мишӧлӧн батьыс.

— Ми этайӧ браконьеръяссӧ кӧсйим повзьӧдны, мед мӧдысь татчӧ эз локны, — рама вочавидзис Мишӧ.

— Кыдзи повзьӧдны?— эз гӧгӧрво Мишӧлӧн батьыс.— Да тіянысь ӧмӧй тайӧяс повзясны!

— А збыльысь ӧд повзисны, — эз сетчы Мишӧ да кыдзи тай шковнитіс аслас ворсан пистолетысь верстьӧяслӧн пельяс водзын. Сэки сӧмын лоис ставыс гӧгӧрвоана. Тӧдтӧм войтыр скӧр синъясӧн видзӧдісны зонкаяс вылӧ. И кодкӧ на пиысь пинь пырыс сӧдзӧдіс:

— Экма, тӧді кӧ эськӧ, мый этайӧ лёльӧясыс миянӧс повзьӧдісны...

А сиктсаяс сӧмын сералісны да ошкӧмпырысь видзӧдісны детинкаяс вылӧ. Вермас жӧ лоны татшӧмторйыс: челядь, а садь быртӧдзыс повзьӧдӧмаӧсь браконьеръясӧс.

— А збыльысь ӧд, эз кӧ вӧвны тайӧ зонкаясыс, миянлы эськӧ бара эз удайчы кутны браконьеръястӧ, — шыӧдчис сэки участкӧвӧй инспектор чери видзан инспектор дінӧ.— Найӧ ӧд ылысянь кылӧны миян моторъяслысь шысӧ. Бара эськӧ удитісны уйкнитны. А этайӧ, кыдзи тэ шуин ерӧмаканьясыс, падмӧдісны васӧ пулюшайтысьясӧс. Таысь ошкыштны найӧс колӧ.

А сэсся ставӧн пуксялісны пыжӧ, на коласын вӧліны и васӧ пулюшайтысьяс, да мӧдӧдчисны сиктлань. Мишӧ да Толлян чӧла пукалісны пыжын. Но сьӧлӧм вылас налы вӧлі долыдсьыс-долыд. Найӧ збыльысь лоисны ӧні ассьыныс вӧр-ва дорйысьясӧн.