ЧӦСКЫД ИД НЯНЬ ТУПӦСЬ
Корсюрӧ вӧтӧн усьлӧ татшӧм серпас. Быттьӧ ме, ичӧт детина, ывла вылын пӧттӧдз шлонъялӧм бӧрын пыра гортӧ да кора Анись баблысь ид нянь тор. Сійӧ нюжӧдчылӧ сёр вылӧ пуктӧм пӧвлань, босьтӧ сэтысь гӧгрӧс ид нянь тупӧсь, чегӧ да сетӧ меным, на пӧ чӧсмась. Ме сэтшӧм азыма някляла няньторсӧ, быттьӧ сыысь чӧскыдыс сэсся свет вылас нинӧм абу. А Анись баб шуалӧ:
— Сёй, сёй, быдмы ӧдйӧджык. Няньыд ӧд мортыдлы муыслысь вынсӧ сетӧ.
...Менам челядьдырйи миян грездса олысьяслӧн град йӧръясын ӧнія моз эз сэтшӧм унатор быдмывлы. Медсясӧ лук, чеснӧк, морков, галанка, картупель.
Таысь ӧтдор унаӧн ичӧтик мутор вылӧ кӧдзлісны ид. Сюыд да шобдіыд войвылад эз быд гожӧм артмывлы. А идйыд, весиг зэраджык поводдянас, век нин кутшӧмакӧ да воліс. Колхозысь трудодень вылӧ юклӧм няньӧн да ас идйӧн и вуджлісны сиктса олысьяс тӧвсӧ.
Быттьӧ ӧні на син водзын: сӧмын на гӧрӧм му кузя шуйга киас наберушкаӧн восьлалӧ бать да коялӧ кӧйдыс. Воськовтас водзӧ, китыр ид сявкнитас му вылӧ. Нӧшта воськов вӧчас да бара мӧд китыр койыштас. Сэсся мусӧ вӧлӧн агсалас. А менӧ пуксьӧдас вӧвлӧн паськыд мыш вылӧ. Вӧча кытш бӧрся кытш, кытчӧдз бать оз шу, тырмас пӧ. Миянлы, ичӧтъяслы, сэки нин зэв окота тӧдны, мыйкӧ петас оз кӧдзӧминас. Со нӧ орчча борйын мый кузя нин туруныс бырснитӧма. А тайӧ муыс век на сьӧд.
Но ӧд сё дивӧ, мый вӧчсьӧ свет вылас! Гожся шонділӧн пӧсь югӧръясыс сэтшӧма шонтӧны мусӧ, мый сійӧ тшӧтш заводитӧ ловзьыны. Чечча ӧти асывводзӧ да шензьӧмпырысь видзӧда, кыдзи ид му вылын мыччысьӧмаӧсь нэриник кельыдлӧз петасъяс. Регыд мысти нин найӧ лоӧны турунвиж рӧмаӧсь да зэв ӧдйӧ ӧдӧбтчӧны вывлань, шонділань. Сійӧс и видзӧд, ордйӧдасны борйын быдмысь турунсӧ, коді сэсся заводитӧ вижӧдны да кисьтны кӧйдыссӧ. Нинӧм он вӧч, оліс тайӧ туруныс ассьыс нэмсӧ да сійӧс регыд ытшкасны. Сылы кольӧ сӧмын завидьпырысь видзӧдны пыр вылӧджык кыпӧдчысь ид кӧдза вылӧ, коді вочасӧн заводитӧ нин шептассьыны да меліа кышакылӧ небыдик гожся тӧвру улын.
Ме сэки корсюрӧ кывлывлі бать-мамлысь майшасяна сёрни, мед жӧ пӧ эськӧ лёк тӧвныр либӧ шер эз пӧрӧдны гортдорса му вылын бура воысь няньсӧ, код вылӧ сы мында надея пуктӧма. Тадзи кымын жӧ тӧждысьӧмпырысь сёрнитлывлісны ас костаныс миян суседъяс. И Енмыс быттьӧ кывліс да гӧгӧрволіс налысь майшасьӧмсӧ. Гортдорса муторъяс вылын векджык волывліс идлӧн бур урожай. Бор турун важӧн нин идралӧма да сы пыдди кыпӧдчӧ ӧтава. А идлӧн зарни рӧма шепъясыс нюкыльтчӧмаӧсь муланьыс, кышакылӧны-сёрнитӧны ас костаныс, мед эськӧ кӧзяиныс эз коль найӧс идравтӧг. Бать быд асыв матыстчывлӧ му дорӧ, видлалӧ шепъяссӧ, ёна-ӧ нин чорыдӧсь. Сэсся шуӧ, позьӧ пӧ нин и вундыны.
Менам ичӧтдырйи вундӧм идтӧ эз нин вартлыны чептӧн да косьтывлыны рынышъясын. Кӧть эськӧ эновтӧм рынышъясыс дыр на сулалісны сикт сайын да быттьӧ виччысисны ассьыныс каднысӧ. Векджык МТС-сянь отсӧг вылӧ волывліс комбайн. Ӧти кадӧ сы вылын уджавліс миян грездысь Дзоля Вась Ивӧ Васька. Колхоз муяс вылысь нянь идралӧм бӧрын комбайнёр бергӧдчыліс и колхозникъяслӧн ичӧтик муторъяслань, кӧні сярвидзисны кольтаяс. Здук-мӧд и ковмыліс вартны ӧти му вылысь, сэсся мӧд вылысь, а сэсся нӧшта кодлӧнкӧ му вылысь идтӧ. Сэки грездсаяс волывлісны ӧта-мӧдлы отсӧг вылӧ, медым видзтыны дона кадсӧ. Та дырйи нимкодьпырысь висьтасьлісны, кодлы кымын мешӧк ид удайтчис босьтны. Гажа чужӧмъяс серти позис гӧгӧрвоны, мый гожӧмыс вӧлі на дор да тӧлыс пӧтӧса лоас.
А сэсся идсӧ косьтывлісны паччӧр вылын да кисьтавлісны ыджыд ларӧ. Ывла вылын гуляйтӧм бӧрын локтан гортад, а мам бара нин ид кисьтӧма паччӧр пасьтала.
— Вольсав мыйкӧ вылысас да сідз шонтысь, — векджык вӧлі шуас меным, кор кӧсъя кайлыны паччӧрӧ. — Эн рез тусьяссӧ бокӧ. Ӧд зэв дона тайӧ няньыс.
А збыльысь дона и вӧлі. Мыйта ковмыліс пессьыны сійӧс быдтӧм могысь. Миян керка пыдыс посводзын вӧлі ыджыд изки. Ӧні помнита, кыдзи мамкӧд петавлім посводзӧ изны идсӧ. Кутчыся кузь беддьӧ, код отсӧгӧн бергалӧ мичаа шыльӧдӧм изйыс. Мам сэк кості изки шӧрса розяс китырӧн коялӧ идсӧ да отсалӧ меным бергӧдлыны. Ӧтнамӧнлӧн оз на тырмы выныс.
А изкиыс дзуртӧ да быттьӧ норасьӧ аслас сьӧкыд олӧм вылӧ. Абу пӧ кокни меным. Мыйта пӧ ассьым вын-эбӧс колӧ видзны. Но кывзыся пӧ кӧзяинлысь да отсала сылы. Мед пӧ тайӧ пызьсьыс бур нянь артмас да пӧттӧдзыс номсӧдлас кӧзяин гозъяӧс да сылысь челядьсӧ чӧскыд тупӧсьясӧн. Кывза изкилысь дзуртӧм-норасьӧмсӧ да кажитчӧ, мый сійӧ ачыс нин менам зільӧмтӧг бергалӧ. А вӧлӧмкӧ, помассьӧма нин изанторйыс.
Мукӧддырйи мам вӧлі тшӧктас масьтыны ид тусьяссӧ пу гырйын тоинӧн. Дыркодь масьтӧм бӧрын артмывліс ид шыдӧс, мыйысь мам пӧжавліс чӧскыд рок.
Но менам чайтӧм серти, сійӧ кадас медся чӧскыдӧн вӧліны ид пызьысь пӧжалӧм гӧгрӧс тупӧсьяс да сӧчӧнъяс. Рытсяньыс на мам кӧтлывліс няньшомсӧ неыджыд шомӧсӧ да лэптывліс паччӧрӧ, мед ловзяс. Ак кутшӧм аслыспӧлӧс чӧскыд дук паськавліс керка пасьта асывводзнас, гильӧдіс ныр розьтӧ. Мичаа банйӧм нянь тупӧсьыс сідзи и вӧзйысис вомад.
— Удитанныд на чӧсмасьнытӧ, виччысьлӧй неуна, мед кӧдзалыштас, — горӧдлывліс миян вылӧ мамным, но эз скӧрысь. Сылы ӧд сідзжӧ вӧлі нимкодь, мый бур нянь удайтчис босьтны ас му вылысь, мый сылӧн челядьыс оз кутны тшыгъявны да мед жӧ и водзӧ Енмыс отсалас быдтыны бур ид. А сэсся пӧсь няньӧн ми юлывлім йӧв да мӧдӧдчывлім школаӧ.
Ӧні ог нинӧм куж стӧча висьтавны, но збыльысь ид няньлӧн эм кутшӧмкӧ аслыссикас кӧр. Сійӧ быттьӧ сідзи и вӧзйӧ, видлы пӧ менӧ, чӧсмасьышт. Корсюрӧ миян ордӧ волывлісны пукавны мамлӧн суседкаясыс. А керка пытшкӧсным тырӧма чӧскыдсьыс-чӧскыд нянь кӧрӧн. И сэки кодкӧ на пиысь эз вермывлы терпитны да шулывліс мамлы:
— Настук, вайлы видла тэнсьыд пӧжастӧ.
Мам пыр жӧ мыччывліс ид нянь тупӧсь. А мӧдыс нимкодьпырысь курччывліс торсӧ да шулывліс:
— Аттӧ дивӧ, бура жӧ артмӧма! Сьӧлӧм вылын быдӧн долыдджык лои.
Мамлы, дерт жӧ, нимкодь вӧлі тайӧ кывъяссьыс. Сійӧ кужис пӧжавны эз сӧмын ид нянь тупӧсь, но и зэв чӧскыд пирӧг-шаньга, мый йылысь казьтылӧм бӧрын быттьӧ ӧнӧдз вомын чӧскыд кӧр овлывлӧ.
Важӧн нин миян грездын оз кӧдзны идтӧ. Чайта, и сиктса челядь ӧдвакӧ кужасны торйӧдны ас костаныс ид, шобді, сю шепъяс. А мыйла налы тайӧс колӧ тӧдны, пыр и вермасны шуны воча, няньтӧ пӧ тай со быд лун лавкаӧ вайӧны.
А ме казьтыла сійӧ кадсӧ, кор миян бать-мам быдтылісны гортдорса ичӧтик муяс вылын ид, и быттьӧ сьӧлӧмӧй шонавлӧ. Мыйта пессьӧмыс да тӧжд-майшасьӧмыс вӧлі, мед сӧмын ичӧтик муторйыс козьналас няньӧн да удайтчас сы отсӧгӧн вуджны кузь тӧвсӧ. Мед сӧмын челядь колясны ловйӧн да дзоньвидзаӧн. И гашкӧ, буретш ид пызьысь пӧжалӧм тайӧ тупӧсьясыс и отсалісны миянлы вуджны сьӧкыд кадсӧ. И окота мукӧддырйи видлыны крестьянскӧй керка пачын ид пызьысь пӧжалӧм тупӧсьсӧ да бӧр бергӧдчывны сійӧ кӧмтӧм кока воясас.
