ЧЕЧЧЫ, ДРУГ, ШОНДІ ПЕТӦ

Аддзылін-ӧ тэ, кыдзи петӧ шонді? Вензьыны ог кут, дерт, кӧнкӧ аддзылін. Сійӧ ӧд петӧ быд асыв, кӧть и мортлӧн сюсь синъясыс оз казявны тайӧс быд пӧрйӧ. Мыччысьлӧ сійӧ тӧлын и гожӧмын, тулысын и арын. Во гӧгӧр чӧж. Сэтшӧм нин сійӧ чож.

Шонді петӧмсянь пуксьӧ выль лун. Ӧтияслы сійӧ вайӧ радлун да шуд, мӧдъяслы — уна тӧждысьӧмъяс. Но шонді быдӧнӧс гажӧдӧ да шонтӧ. Сэтшӧм нин тайӧ ылыса югыд шарыс.

Шонділысь петӧмсӧ виччысьӧны нянь быдтысьяс, чери кыйысьяс, вӧралысьяс, кӧр видзысьяс. Быдӧн виччысьӧны аслысногӧн. Шонділӧн лышкыд югӧръясыс гажӧдӧны ныла-зонмаӧс, кодъяслы гожся войясыс кажитчӧны медся дженьыдӧн. Найӧ дӧзмӧдӧны узьны радейтысьясӧс.

— Чеччы, друг, шонді петӧ! Водз чеччан — унатор аддзылан.

Кымынысь асланым нэмӧн ми кывлім тайӧ тӧдса да виччысяна кывъяссӧ! Звиркнитан-чеччан. Тільыштан чусмӧм синъяс. Кӧмасян-пасьтасян, корсюрӧ мыссьыныд вунӧдан. А шондіыдлӧн югӧръясыс ворсӧдчӧны нин вугралысь парма весьтын, гильӧдӧны видзвывса дзоридзьясӧс, югдӧдӧны лӧсталысь тыясӧс, варова визувтысь юясӧс.

Со и мыччысис ачыс миянӧс шонтысь-гажӧдысьыс. Кажитчӧ сійӧ ичӧтикӧн, но мича да вынйӧра. Сылысь петӧмсӧ первойясӧн виччысьӧны лэбачьяс, пӧткаяс. Та йылысь пыр жӧ висьталасны гажа сьылӧмӧн, асланыс кывъяс вылын варовитӧмӧн. Шонділысь петӧмсӧ тӧдӧны черияс, гутъяс, гагъяс. Садьмасны пармаяс, шоръяс, гӧпъяс.

Медся частӧ, дерт, шонді петӧмтӧ аддзылӧны миян мамъяс, кодъяс чеччӧны шондіыскӧд тшӧтш. Аддзылӧны сійӧс и паракодвывса капитанъяс, чери кыйысьяс, кӧр видзысьяс, геологъяс, пуръясьысьяс. Кодсюрӧлы шоча усьлывлӧ татшӧм шудыс, но и найӧ дыр оз вермыны вунӧдны тайӧ серпассӧ, вӧр-ваыслысь садьмӧмсӧ.

Эз ӧтчыдысь, эз и дасысь, а гашкӧ, тысячаысь и мем усьлі шуд нимкодясьны выль лун заводитчӧмӧн. Медсясӧ юяс вылын, вӧр керкаясын либӧ шонді мозыс онялысь бипуръяс дорын, гортсянь ылын. Оз прӧста шуны: этша узян, водз чеччан — унатор аддзылан. И быд пӧрйӧ мем шонді петӧмыс кажитчывліс аслыссямаӧн, код йылысь висьтавны позьӧ уна ног и рисуйтны быд сикас серпасъясӧн.

Сійӧс ми аддзам. Шондіӧн ми любуйтчам. Кӧть мукӧд дырйи шонтӧ омӧля — огӧ лӧгасьӧй. Став му шарсӧ сійӧ югдӧдӧ. Татшӧм нин сійӧ, чурки-буди, мортлы и быдмӧгъяслы колантор. Му вылас медся мусаторйыс. Гашкӧ, корсюрӧ куражитчывлӧ, вежонъясӧн оз петкӧдлы ассьыс мича чужӧмбансӧ, а век жӧ муса да колана. Друг кодь дона, чой-вок кодь мелі.

Весиг шуштӧм война дырйи, кор рӧднӧй мунымӧс талялісны вӧрӧгъяс, а порок тшыныс вевттьывліс шондісӧ, ми виччысим сылысь мыччысьӧмсӧ, шуд вайӧмсӧ. А кутшӧм югыд да лышкыд вӧлі шондіыс Победа лунӧ! Тайӧс ми некор ог вунӧдӧй. И вунӧдныс оз позь. Колӧкӧ, тысяча воысь дырджык кутасны казьтывны тувсовъя праздниксӧ. Сійӧ вӧлі салдатъяслы да бать-мамлы муса, виччысяна, колана.

...Шондіыс со садьмӧдіс нин вӧр-васӧ. Шызисны, ловзисны гутъяс и гагъяс. Оз узьсьы и мамлы. Кор сійӧ шойччылӧ, сёйлӧ — унаысь ми ог и казявлӧй. Муртса на шонділӧн тӧдса югӧръясыс писькӧдчасны пелька идралӧм комнатаӧ, а мамлӧн небыд киясыс бара нин мыйкӧ да мыйкӧ вӧчӧны.

Ныв-пиян чеччытӧдзыс сылӧн и пӧсь сёян дась, и вурӧма-дӧмӧма, ставыс местаын. Видзӧдлас шонді вылӧ, жаль чуксавны челядьсӧ. Ышловзяс, шебралас сьӧлӧмшӧръяссӧ ассьыс.

Чери кыйысьяс важӧн нин кок йылынӧсь. Быдӧн тӧдӧны: узян тайӧ медбур кадсӧ — гортад черитӧг локтан. Кӧть и быд минут чери кыйысьлы ӧні дона, но оз тай вунӧд чӧвтлыны узьтӧм синъяссӧ кельыд лӧз енэжӧ, кытчӧ муртса на петкӧдчис бара жӧ сійӧ — югыд шонді. Геолог сюйлас юрсӧ палатка ӧдзӧс костӧд, кыскыштас вӧрса чӧскыд сынӧдсӧ и дерт жӧ чатӧртчылас небесалань.

— Эк, мича и луныс лоӧ! Водзджык ковмас петны туйӧ. Водз чеччан — ылӧдз мунан, унатор удитан вӧчны, аддзывны.

Капитанлы кӧть джуджыд палуба вылын и кӧдзыд, но оз майшась. Кыпӧдчыштас вывлань шонді, лолыштас морӧс тырнас — лы-сьӧмыд пыр жӧ шоналас. Сьӧлӧм вылад кокньыдджык лоас.

Гашкӧ, шондіыслысь петӧмсӧ медся водз казялӧ тундраса кӧр видзысь. Ӧд тані сылы нинӧм оз саймовт: тані абу тшемӧн сулалысь парма, абуӧсь и гӧраяс-кыръяс. Ки пыдӧс вылын моз тыдалӧ ылӧдз гӧгӧр. Лэдзас малича шапкасӧ, дыр любуйтчас синъяссӧ ёрысь, чужӧмсӧ малалысь шондіӧн. Колӧкӧ, казьтылас том кадсӧ, кыдзи первойысь воськовтіс паськыд тундраӧ. Вуджліс из гӧраяс вомӧн, кӧтасьліс, вӧйлі бузгысь шоръясӧ. Кыдзи лэчыд тӧв чужӧмас тэчис вуштыны позьтӧм чукыръяс.

...Пыр вылӧджык и вылӧджык кыпӧдчӧ шонді. Друг, пӧрччы пинжактӧ, жар кутіс лоны. Найӧс, кодъяс уджалісны войнас, либӧ коллялісны кадсӧ бипур дорын, шондіыс баййӧдлӧ, тшӧктӧ ойбыртны-водны. Он кӧсйы, да лоӧ кывзысьны. Синъясыд асьныс кутасны куньсьыны.

А сійӧ гӧгыльтчӧ аслас тӧдса туйӧд, кыті кытшлаліс нин лыдтӧм-тшӧттӧм во. Некор оз кежлы бокӧ. Оз зурасьлы ни крукасьлы. Вӧчӧ ассьыс быдлунъя удж. Сы югӧръяс улын сӧвмӧны-быдмӧны нянь и пуктасъяс, вотӧсъяс и турун, пуяс и кустъяс.

Окота судзӧдны сійӧс кинад, топӧдны морӧс бердад да шуны: «Дона шонді, югдӧд, шонты мушарса став уджалысь йӧзӧс. Быдӧн мед вӧліны шудаӧсь, дзоньвидзаӧсь. Мед олӧмыс быдлаын вӧлі тэ кодь жӧ югыд!»