ЧАСІА ГӦТЫР
Кук йӧр пельӧсын вӧр дорын нёль мужик тшупӧны гид сруб. На пиысь ӧти — Кирӧ Микол Миш, зэв шмоньлив морт, корис Евлогӧс матыстчывны. Детинка кывзысис.
— Тайӧ ӧд Евлогыд веськыд морт да оз пӧръяв. Ноко, вай висьтав, батьыд да мамыд ӧтлаын оз узьлыны? — ньӧти нюмъявтӧг юаліс Миш.
— Ӧтлаын, — эз, дерт, ылӧд Евлог, — кутчысьӧмӧн.
Сруб вылын ызӧбтіс мужикъяслӧн гажа серам.
Детинка эз гӧгӧрво, мыйла найӧ сэтшӧмасӧ ваксьӧны. Он тӧд тайӧ гырысь йӧзтӧ, мукӧддырйиыс дзик йӧйяс моз сёрнитӧны. Коді оз паныдась, сійӧ и юалӧ: «Но, Евлог, он на думайт гӧтрасьны?» Быттьӧ оз тӧдны, мый налӧн керкаас мӧд крӧватьыс абу. Кӧні сійӧ кутас узьлыны Галякӧд, ваяс кӧ, быттьӧ, сійӧс, он ӧд джоджӧ том гӧтыртӧ водтӧд. Сэсся гӧтрасьӧм бӧрад челядь лоӧны, оз кутны тӧрны ичӧтик керкаад. Колӧ тшупны выльӧс, а Евлоглы батьыс черсӧ оз на сет. Дерт, Евлог оз соссьы, мый сылы ёна кажитчӧ тайӧ нывкаыс, медся нин, кор сійӧс пасьтӧдасны пельпом гӧгӧрыс оборкияса платтьӧӧн. Кыкысь нин заводитліс Евлог сійӧс гусьӧникӧн нуӧдны ас гортас, но нывкалӧн ыджыд мамыс — Трить Марпа кыкнаннысьсӧ суӧдіс да бӧр бергӧдіс Галяӧс. Сідз эз и удайтчы кыскывны. Эськӧ кутшӧм гажаа сыкӧд ӧтлаын найӧ ворсісны! Мыйла бергӧдӧ, код тӧдас. Ачыс ещӧ коркӧ Евлоглысь юасьӧ: «Галятӧ ваян он? Ваян кӧ — тшайӧн юктӧда. А он кӧ вай — ог». Евлог кӧсйысис и сійӧс гӧститӧдісны пӧсь тшайӧн. Вайны кӧсйис сы вӧсна, мый пызан вылас вӧліны юмов пренникъяс, а детинка найӧс ёна радейтӧ. Кушнас сёйны оз сетны, сӧмын тшайӧн. Вот и ыштіс. А гӧтрасяс оз Галя вылӧ, код тӧдас. Мича платтьӧнас кӧ кутас ветлӧдлыны, гашкӧ, и ваяс да. Сэтчӧдз, кыдз шуӧ Евлоглӧн мамыс, уна ва на визувтас.
Евлогъяскӧд ӧти керка помын олӧ Ӧксинь чожинь. Сылӧн верӧсыс — Ӧлексан чож, тайӧ Евлог мамлӧн ыджыд вокыс, усьӧма война вылӧ. Нылыс петіс нин верӧс сайӧ, а пиыс служитӧ армияын кӧнкӧ Германияын. Чожиньыслы гажтӧм ӧтнаслы да сійӧ корлӧ то Евлогӧс, то Катяӧс узьны сыкӧд. Окота эськӧ, мед чожиньыс сылы мойдіс. Евлог и корӧ сылысь:
— Чожиньӧ, вай мойдышт мыйкӧ. Сӧмын эн ыджыд нопъя странниктӧ. Сійӧ меным оз кажитчы.
— Но, сідзкӧ, тэ йылысь мойда.
— Ме йылысь нӧ мый мойдан? Ме и сідз ас йылысь ставсӧ тӧда.
— А ме висьтала сійӧс, мый тэ он на тӧд. Кывзы, дзӧля пи. Тайӧ ставыс тадзи и лоӧ. Ӧні тэ ичӧтик на, а кольӧ уна-уна во, тэ быдман да сӧвман, лоан ыджыд да ён. И босьтасны тэнӧ да Гришаӧс армияӧ служитны.
— Граница вылӧ?
— Да, тэнӧ пограничникӧ, а Гриша сэтчӧ оз шогмы. Сійӧ школаас зэв лёка велӧдчӧма, вӧтлымӧн лоӧма да сэтшӧмъясыд граница вылад оз скодитны. Сэтчӧ колӧны Евлог кодьяс, кодъяслӧн табеляс ставыс «пятьяс».
— А коді сэні бӧрйӧ?
— Командиръяс. Найӧ ставсӧ видлалӧны, мед дзоньвидза вӧлін да грамотнӧй. Медводз во чӧж сэні тэнӧ велӧдісны, кутан кужны лыйсьыны автоматысь, наганысь, пушкаысь. Сетісны тэныд быдтыны ичӧтик понйӧс, нимсӧ пуктін… Кутшӧм ним тэ сылы пуктін?
— Тарзан.
— Вот. Нимсӧ понпиыдлы пуктін Тарзан, велӧдін сійӧс быдторъяс. Ёна тэнӧ сійӧ радейтіс, куш тэнсьыд и кывзысис. И лоинныд Тарзанкӧд зэв бур граница видзысьяс. Некодӧс эн лэдзӧй пырны гусьӧн миян му вылӧ. Кӧть кутшӧм мудерӧсь мукӧдыс, быд ногыс старайтчӧны вӧлі пӧръявны тэнӧ, то кокас кӧмаласны ош лапаяс, то вӧвлысь подкова кокъяс, но этша ылӧдан. Тарзанлӧн на вылӧ нырисыд бур. Мыйӧн сӧмын кок туйыд сюрас, понйыд кыскыны кутас тэнӧ, а тэ котӧрӧн сы бӧрся кузь дом кутӧмӧн. Регыдӧн и суӧданныд врагъястӧ. Автоматтӧ лэптан да кыдз горӧдан: «Рукиверк!» — сідз шпиёнъясыд кияссӧ и лэптӧны. Куим во тадзи зэв бура служитін да и бӧр гортӧ мӧдӧдчин. Сыктывкарӧ воин, ачыд ыджыд тушаа, мича, гӧрд звездаа турунвиж фуражкаа, лӧсьыд мундира, паськыд пельпомъясад турунвиж погонъяс, морӧсад орденъяс да медальяс зилякылӧны, кодъясӧс тэныд бура служитӧмсьыд сеталісны, кокад югъялысь кром сапӧгъяс, быд воськовтігӧн дзуртыштӧны, он куритчы, он ю.
Гриша воис жӧ. Сылӧн ротйысьӧм китель вылас пӧлӧс сьӧд погонъяс, лёка служитӧма да морӧсыс куш, наградаяс абуӧсь, шпуткӧ-куритчӧ, юӧ-кодалӧ, туй бокӧ усяс да няйт пиас туплясьӧ. Карын став нылыс Евлог дорӧ жмитчӧны, ёна налы Евлог сьӧлӧм вылас воӧ. А Гришаӧс оз радейтны, сьӧласьӧны, вӧтлӧны ас дорсьыс. Мун, пӧ, тэ миянлы он кажитчы, зэв зырымӧсь да, няйт да. И Евлог вайис карысь еджыд юрсиа мича-мича нылӧс.
— Часіа?
— Да, бур платтьӧа, туплиа, а шуйга киас часі точкӧ. Гришалӧн вежыд кутшӧма петіс…
Сиктын часіыс вӧлі сӧмын учительница Василиса Николаевналӧн да фельдшерица Ульяна Петровналӧн. Евлоглӧн гӧтырыс лоӧ коймӧд часіа ань.
— Чожиньӧ, вай водзӧ мойд.
— Тырмас, узьны колӧ. Аски мекӧд кӧ узян, бара висьтышта.
Евлоглы сэтшӧма кажитчис тайӧ мойдыс, мый сійӧ быд рыт кутіс петны чожинь дорас, корис мойдны. Ӧксинь эз дӧзмыв и мойдліс выльысь и выльысь. Та дырйи мыйкӧ пыр содтыштавліс и мойдыс век ӧтарӧ нюжаліс.
Неважӧн на ордӧ пыраліс Кирӧ Семӧ Саньӧ, кодлӧн тшӧтш вӧлӧм юрыс висьӧ Евлоглӧн гӧтрасьӧм понда. Сылы Евлог висьталіс, мый армия бӧрын карысь ваяс часіа гӧтырӧс, но Саньӧ немвиччысьтӧг шуис, мый карсаясыд кузь ныраӧсь. Та вӧсна детинкаӧс быдсӧн шогӧдіс, ӧд сылы кузь ныра гӧтырыд оз жӧ ков. Кыдзи нӧ сэсся гӧтрасигас кутас Евлог сыкӧд окасьны? Дерт, окасьнытӧ детинка оз радейт. Пир вылас сӧмын и окалас невестасӧ, а кор сійӧ лоас нин гӧтырӧн, ньӧтчыд оз окыштлы, вермас гежӧдика кутыштлыны. Кино вылад тай сідз жӧ петкӧдлӧны, гӧтрасьтӧдзыс этша кутчысьласны да окасясны, а ӧтлаасьӧм бӧрас сӧмын пинясьӧны да блюдъяс джоджас лясйӧдлӧны. Но Евлог, дерт, пинясьны оз кут, и гӧтырсӧ оз жӧ лэдз. Позьӧ ӧд лӧсьыда овны. Мыйла пинясьны да тышкасьны Миш Педӧр гозъя моз? Но кузь ныра гӧтырыд век жӧ сылы оз ков! Сійӧ лӧсьӧдас аслыс сэтшӧм мича гӧтырӧс, мед Евлог гозъялӧн ӧтлаын туй кузя мунігӧн йӧзыс бергӧдчылӧмӧн видзӧдны кутасны.
