УЧИТЕЛЬ ПИ

Сідзсӧ Геня мукӧд челядьысь эз торъяв. На моз жӧ вильшасьлывліс урокъяс дырйи, собавліс вӧрті да вадорті, ворслывліс быдсяма ворсӧмъясысь, а корсюрӧ волывліс гортас киссьӧм пидзӧса гачӧн. Та вӧсна мамыс мукӧддырйи дивитыштліс писӧ:

— Генюк, тэ нӧ кыдзи асьтӧ йӧз водзас кутан? Абу яндзим наысь да миянысь. Ми ӧд батьыдкӧд учительяс. Тэныд эськӧ миянлысь велӧдчыны да видзчысьӧмӧнджык овны. Но батьыс кӧ сэні вӧлі, пыр жӧ вомавліс мамсӧ:

— Тэ нӧ кӧсъян, мед сійӧ дзикӧдз ӧтдортчис ас коддьӧмъяссьыс. Мед пыр еджыд дӧрӧмӧн шлонъяліс горт гӧгӧр да некытчӧ сэсся эз и петавлы. Мед сійӧс ёртъясыс нерны кутісны та бӧрын.

Уна на «мед» шуавліс та дырйи батьыс мамыслы да «мед» кывйӧн жӧ и помавліс сёрнисӧ:

— Мед, няйтӧсьтлывлӧ кӧ дӧрӧм-гачсӧ, сы вылӧ и челядьдырыс. Но мед пиным йӧз пӧвстын велӧдчас овны да оз ло нинӧм кужтӧм да некытчӧ туйтӧм мортӧн.

Мамыс сэсся ланьтлывліс. А Геня бать-мамыслысь сёрнисӧ кывзӧм бӧрын чӧла мӧвпаліс, коді на пиысь прав. И артмывліс, сы серти, мый кыкнанныс кутшӧмакӧ правӧсь. Та вӧсна и Геня видзчысьӧмӧнджык оліс. Мый сэсся вӧчан, учитель семьяын кӧ чужсьылӧма. Эз мукӧд моз садь быртӧдзыс дурлывлы да вежнясьлы. Эз жӧ и сідз-тадз велӧдчывлы, кӧть и ышмывліс урокъяс вылын. Та вӧсна сыӧн вӧчӧм гортса уджъяссӧ ёртъясыс повтӧг гижлісны тетрадяныс, кор аслыныс дыш вӧлі вӧчнысӧ либӧ эз артмывлы. Тӧдісны, мый Геня кӧ вӧчӧма, сідзкӧ сылы позьӧ эскыны. А мукӧдторйын сійӧ эз жӧ зільлы кольччыны аскоддьӧмъяссьыс. И век жӧ кодсюрӧ, быттьӧ Геняӧс дэльӧдігмоз, шулывлісны:

— Тэ ӧд учитель пи, кыдзи нӧ миянӧс тэкӧд позьӧ ӧткодявны?

И тайӧ кывъясыс пузьӧдлывлісны Генялысь ловсӧ. Но ӧтчыд тулыснас ыджыд ва дырйи лои виччысьтӧмтор. Тувсов ванас налӧн берегӧ кыськӧ вайӧма важиник, но топыд на пыж. Буретш тайӧ пыж вӧснаыс и пансис налӧн да орчча сиктса зонкаяс костын кось. Быдӧн кӧсйис асавны пыжсӧ. Орчча сиктсаясыд унджыкӧнӧсь вӧліны да вермисны Генялысь ёртъяссӧ. Пӧшти быдӧнлы сэки сюраліс на пиысь. Но мый медся шензянаыс, Геняӧс тайӧ кось дырйиыс пӧшти эз вӧрзьӧдлыны, кӧть сійӧ пыр медся нырдас сюйсьыліс да зэв ёна кӧсйис, мед и сылы тшӧтш некымынысь кучкисны. Но эз ло сы ног. Кӧть эськӧ сійӧ мукӧдъясысь эз омӧльджыка дорйысь. Орчча сиктсаяс быттьӧ эз и казявны Геняӧс.

Та бӧрын Генялӧн ёртъясыс бара кутісны шуасьны ас костаныс: со пӧ ӧд учитель питӧ полӧны вӧрзьӧднытӧ, да сійӧ косӧн петіс, а миянлы сы пыдди сюраліс. И сэсянь муртса эз ас син водзас бара нимтыны Геняӧс учитель пиӧн. Зонкалы таысь вӧлі торйӧн нин забеднӧ. Збыльысь, орчча сиктса зонкаясыд бура тӧдісны Генялысь бать-мамсӧ. Ӧд ӧти школаын велӧдчисны да та вӧсна и эз вӧрзьӧдны Геняӧс. Но сійӧ мыжа али мый сыысь, мый чужис учитель семьяын. Водзын тай быд вен дырйи сюйсьыліс. Эз мукӧдъяс сайӧ дзебсьыв. И со ӧні сійӧс бара тайӧ мустӧм нимнас шуалӧны. Мый сэсся вӧчан та бӧрын? Тадзи и ковмас ветлӧдлыны тайӧ дивитана нимнас нэм чӧжыс? Геня эз вермы терпитнысӧ да муртса эз бӧрдӧмсорӧн висьтав та йылысь батьыслы. Верстьӧ морт чӧла кывзіс писӧ да ышловзьӧмӧн шуис:

— Эк, пиук, пиук, ми ӧд тэкӧд мужичӧйяс. Сідзкӧ и колӧ кутны асьтӧ мужичӧйӧн да этшаджык норасьны аслад олӧм вылӧ.

Сэсся неуна ланьтыштліс да содтіс:

— Ме гӧгӧрвоа жӧ тэнӧ. Тэ дзик абу мыжа, мый бать-мамыд учительяс. Но ӧд тэнад ёртъяслы тайӧс он гӧгӧрвоӧд. А тэ сідзи вӧч, медым тэнӧ найӧ пыдди пуктыны кутісны, сэки учитель пинад некод нин оз кут нерны.

— А мый эськӧ сэтшӧмсӧ вӧчны?— зэв эскана синъясӧн Геня видзӧдліс батьыс вылӧ.

— Мӧвпыштлы бурджыка, — вочавидзис батьыс.— Тэ ӧд абу нин сэтшӧм ичӧт.

Батьыскӧд сёрниыс йиджтысис Генялӧн сьӧлӧмӧ да кыдзкӧ лӧньӧдіс сылысь шогсӧ. И ӧтчыд ва дорын купайтчигӧн воис сылы юрас мӧвп, а мый эськӧ видлас кӧ варччӧмӧн вуджны сикт бердті визувтысь паськыд юсӧ. Генялӧн ёртъяс пиысь некод весиг та йылысь эз лысьтлы мӧвпыштлынысӧ. Кӧть эськӧ унджыкыс на пиысь кужисны нин варччыны, но вуджны та пасьта ю вомӧн ӧдвакӧ тырмис и вын-эбӧсыс, и смеллуныс. Весиг верстьӧ пиысь гежӧда коді варччывліс юсӧ. А мый нин шуны челядь йылысь.

И сэки Геня кадысь-кадӧ ӧтнас кутіс лэччывлыны ю дорӧ. Ӧд найӧ, челядь чукӧр, векджык уялісны берег пӧлӧн. Варччыласны неылӧдз, а сэсся крутджык берег вывсянь сунласьӧны.

А ӧні Геня ӧтнасӧн зілис варччывны пыр ылӧджык и ылӧджык. Васьыс сійӧ ичӧтдырсянь эз ӧтдортчывлы. Уяліс ас коддьӧмъяс серти ёна бурджыка. Сэтчӧ жӧ и батьыс коркӧ велӧдіс, мый збыльысь пӧ оз ков повны васьыс, мудзан кӧ пӧ, вод мыш вылад да сӧмын неуна вӧрӧдышт ки-коктӧ, и ваыс тэнӧ ачыс лэптас. А вӧйлывлӧны пӧ векджык ёна повзьӧм бӧрын.

Коркӧ Геня со тадзи варччигӧн казяліс, мый мӧдар берегыс ас берегсьыс ёна нин матынджык лои. Век жӧ мыйкӧ сэки сійӧс торкис на. Гашкӧ, кутшӧмкӧ полӧм на вӧлі. И зонка бӧр бергӧдчис ас береглань. Но мӧд луннас нин кӧть мый, а шуис воӧдчыны мӧдар берегӧдз. Вадорын некод эз вӧв. Генялӧн ёртъясыс буретш гортаныс мунӧмаӧсь. Тайӧ и колӧ вӧлі зонкалы. Сійӧ заводитіс уйны ньӧжйӧ, тэрмасьтӧг. Корсюрӧ водлывліс шойччыны мыш вылас. Эз ёнасӧ видзӧдлывлы и ас берегӧ, мед лолыс эз повзьы да бӧр эз ковмы косны. И со зэв колана мӧдар берегыс пыр ёнджыка кутіс матысмыны, а сэсся дзик орччӧн лои.

И кутшӧм нимкодьпырысь петіс Геня мӧдар берегвывса лыа вылӧ. Сійӧс неуна шатлӧдліс мудзӧмысла. Но лов вылас — долыдсьыс-долыд. Окота вӧлі котравны, чеччавны, горзыны. Но некод эз вӧв орччӧн и некод эз тӧд сылӧн вермӧм йылысь. Мед, сідзкӧ. Гашкӧ, и бурджык, мый некод эз аддзыв сылысь тайӧ медводдза ыджыд вермӧмсӧ. Ӧні сійӧ петкӧдліс, мый мукӧдъясысь абу слабджык, абу укшальджык. Мед видласны сэсся нимтысьны. А сійӧ нӧшта на мыйӧнкӧ чуймӧдас.

Бӧрсӧ Геня варччис эз нин сэтшӧм полӧмпырысь и эз весиг некутшӧма тэрмась. Гӧгӧрвоис, мый тайӧ паськыд юсӧ сійӧ веніс нин. И нӧшта уна на татшӧм ю ковмас венны олӧмас.

Мӧд луннас сиктса челядь вӧлі шызьӧмаӧсь. Кывсис, мый учитель пиыд пӧ кӧсйӧ ю вомӧн варччыны. Та вӧсна ставӧн чукӧртчисны вадорӧ.

— А тэ он вӧй, воан мӧдарӧдзыс?— юасисны Генялысь ёртъясыс.

— Ме ӧд кужа варччынысӧ тіянысь ог омӧльджыка, — дӧзмӧмпырысь вочавидзис Геня.— Сідзкӧ, нинӧм и юасьны.

— Кужан, кужан, — такӧдісны сійӧс.

Но аслыс Генялы талун вӧлі, гашкӧ, тӧрытъяысь на сьӧкыдджык. Тӧрыт сы бӧрся некод эз видзӧд. Сійӧ ас вылас сӧмын надейтчис. А талун, гашкӧ, сё син сылысь быд воськов кыйӧдӧны. И та вӧсна торйӧн нин ёна тіпкис сьӧлӧмыс. Но ваыс пальӧдіс Генялысь майшасьӧмсӧ. И сійӧ тӧрытъя моз жӧ тэрмасьтӧг кутіс варччыны мӧдар береглань. Гӧгӧрвоис, мый ставыс лоас бур. Мӧдар берегыс тайӧ пӧрйӧ быттьӧ тӧдсаджык нин вӧлі да ӧдйӧджык матысмис. И сійӧ сэтчӧ тувччӧм бӧрын кутіс ӧвтчыны кияснас. Ас берегсянь кылісны гораа горзӧм шыяс. Челядь чукӧр чолӧмалісны Геняӧс, чеччалісны берегын. А Геня неуна шойччыштӧм бӧрын мӧдӧдчис бӧр уйны ас береглань. И сэтшӧм шуда вӧлі зонка, кор челядь чукӧр кытшалісны сійӧс, кутлісны кияссӧ, вачкылісны пельпомъясас, мыйкӧ гораа висьталісны сылы. А Геня гӧгӧрвоис, мый батьыс сылӧн прав вӧлӧма, и мый тайӧ кадсяньыс сійӧ бара лоис тайӧ зонкаяс да нывкаяс пӧвстас ас мортӧн.