УДЖТӦМАЛЫСЬ СЕВОЛОД ДА АВАНС

Талун Кузьбӧжев Севолод гортӧ воис мукӧд лунъяс серти ёна сёрӧнджык, но мортыслы сьӧлӧм вылас вӧлі долыд, а морякъяслӧн моз паськыда тувччалысь таляссьӧм кирзӧвӧй сапӧгъяса кокъясыс серпасалісны зэрӧм бӧрын няйтчӧм туй вылын кутшӧмкӧ гӧгӧрвоны позьтӧм серъяс. Артмис Ленинлӧн «Воськов водзӧ, кык бӧрӧ» сяма, кӧть эськӧ татшӧм партнигаястӧ мортыс некорсӧ весиг киас эз босьтлы, непӧштӧ нин лыддьыны.

Сідзсӧ Севолод ачыс вын грамотнӧй морт, сизим класстӧ эськӧ быть на помаліс, эз кӧ школасьыс дзик нинӧмсьыс вӧтлыны. Директорыслы да велӧдысьяслы детинкаыд мыйлакӧ абу воӧма сьӧлӧм вылас, первой классӧ пырӧмсяньыс дзескӧдӧмаӧсь, пыр корсьӧмаӧсь помка, мед мыйӧнкӧ крукыштны да сконйыштны. Но, видзӧдӧмпырысь, тайӧ сӧмын Севолодлы кажитчис. Ачыс тай «речьяссӧ йӧткалігӧн» тадзи мойдліс-а. Став сертиыс жӧ вӧлӧма мӧд ног. Кыдзи таладор югыдас тулыс мыччӧдчас и май тӧлысь мича дженьыд соска платтьӧӧн да джуджыд бӧрляа еджыд туплиӧн петкӧдчас ывла вылас, сідзи школьникӧс мамыскӧд тшӧтш турки-тарки вайӧдӧны педсӧвет водзӧ пыдзравны. Сэні став велӧдысьяс водзас сувтӧдасны, пычкасны кыкнанныслысь синвасӧ, бурпӧт гогналасны, янӧдасны, и быд пӧрйӧ школаын лёка асьсӧ кутӧмысь грӧзитлісны вӧтлыны. Но мамыслӧн криста радиӧн корӧм да пиыслӧн улӧ ӧшӧдӧм сьӧд юрнас гогйӧдлӧмӧн бура велӧдчыны кӧсйысьӧм бӧрын бара на жалитлісны да кольлісны школаӧ. Батьыс, дерт, джоджъястӧ школасьыд ёнасӧ эз няйтчӧдлыв. И век жӧ, пельясӧдыс кӧть а, но кыскисны Севолодӧс сизимӧд классӧдз, кутісны лача, мый коркӧ-некоркӧ, быдмыштас да, сюсьмыштас да, гашкӧ, тӧлка мортӧн на лоас.

Медбӧръя войтыс, коді тыртіс директорлӧн да педагогъяслӧн кутчысьӧмлысь ыджыд пельсасӧ, уси выль вося рытъяӧ, кор Севолод петкӧдчис школаса мичмӧдӧм залӧ винасьыс на кодӧн. Петіс йӧз шӧрас да таджикасис кокъяссӧ паськӧдӧмӧн, мед кутчысьны усьӧмысь, сэсянь нин морскӧй походкаыд сылӧн артмыны кутіс, и бура крапйӧдліс-лыддьӧдліс, мый сійӧ думайтӧ школаса педколлектив йылысь. Тайӧ лои сылӧн первойя «речӧн», кодӧс ёна вӧлі суктӧма роч да коми гижны позьтӧм кывъясӧн, и чорыда кажитчис аудиториялы, торйӧн нин литераторъяслы, кодъяс эз на таӧдз тӧдлыны, кутшӧм озырӧн вермӧ лоны коми кывйыд быдсяма синонимъяснас. «Реч» помалӧм бӧрас зонка видліс йӧктігтырйи сьылыштны сэкся моднӧй суйӧрсайса ансамбльлысь сьыланкывсӧ, кытысь тӧдіс сӧмын: «Хоп! Хей-оп! Хоп! Хей-оп!», но сідзи нин омӧля кывзысьысь кокъясыс дзикӧдз лигышмунісны да сійӧ грыпкысис уна рӧма конфеттиӧн кисьталӧм джоджӧ. Аплодисментъяс, дерт, эз вӧвны, а велӧдысьяс пыр жӧ мӧдӧдісны зонпосниӧс Севолодлӧн бать-мамла, кодъяс воигкежлӧ детинка уяліс нин югъялысь мича чачаясӧн баситӧм коз улын аслас вос пиас. Тайӧн и помасис Севолодлӧн грамота перйӧмыс. Водтӧдісны муса писӧ кузь дадь вылӧ, усьӧмсьыс нӧшта гартыштісны гезпомӧн, да и гургисны гортӧдзыс, шняпкисны порог улӧ джодждӧра вылӧ, кымыньӧдісны, мед воснас оз пӧд, да сэні зонка асылӧдзыс кыкнан ныр розьӧдыс аминь чӧскыда шкоргис.

Пемыд на вӧлі, кор батьыс садьмӧдіс Севолодӧс да пиыслӧн кодь кымын жӧ йӧзкостса кывъяс отсӧгӧн нуӧдіс юр вем весалан удж, кодлӧн медтӧдчана визьыс вӧлі татшӧм: «Эн кӧ кӧсйы галстука лымъеджыд дӧрӧмӧн тапъявны аспальт туйӧд, няйт купайкаӧн кутан зыртны скӧтнӧйысь куйӧд!» Та бӧрын эз кольлы некор гортас, кыскаліс быд удж вылӧ, вермис кӧть эз быдтасыс. Кос пырыд, вӧлӧмкӧ, бурджыка да зільджыка мортыдлы грамотаыд пырӧ и юрыд югдӧ. Ӧдйӧ и гӧгӧрвоис, мый чуньнад небӧг кузяыд новлӧдлігад коскад озджык сюй, но вӧлі сёр, олӧмтӧ мӧдарӧ он бергӧд.

Ӧні ачыс мортыд нёльысь нин бать, кыдз вермӧ тӧлк сюйӧ аслас челядьыслы юрас. Сьӧд уджтӧ нэм чӧжыс мыркӧ, пырджык чӧв олӧ, сьӧкыд сылысь кывтӧ перйыны. Но мыйӧн сюрлас сьӧлӧмтӧ збодермӧдысь сюсь васӧ ырснитыштны да юрас кайыштас коддзӧдан руыс, сэки мужиклӧн быттьӧ кутшӧмкӧ поньӧд воссьӧ. Шуас: «Ветла, реч йӧткышта!» Мунас клуб дорӧ, сувтас кильчӧ шӧрас, чабыртас киас бусӧссьӧм нэмӧвӧйся картузсӧ, да сэтшӧм сьӧлӧмсяньыс висьталӧ. Кажитчӧ, мый весиг би киньяс сявкйӧны сылӧн ичӧтик сьӧд синъяссьыс, а важӧн нин сынан аддзывлытӧм сьӧд юрсиыс сідзи и пыркйысьӧ тӧв вылас. Дзик настӧящӧй трибун. Эм кодкӧ сійӧс кывзысь, али абу, та вылӧ Севолод оз видзӧд. Странаса пытшкӧсса и ортсыса некытчӧ шогмытӧм политиканас тӧдмӧдас, эрдӧдас тырмытӧмторъяс, индас тӧлка петантуйяс, сэсся вуджас ас сиктса власьт кутысьяс вылӧ, найӧс кырссяс-пинялас пӧттӧдзыс, оз вунӧдлы и школаса велӧдысьясӧс, кодъяс дзик прӧстасьыс сійӧс тодмышкалісны, эз лэдзны лоны велӧдчӧм мортӧн. Колӧкӧ, академикӧдз на воис, эз кӧ вӧтлыны? Кывзысьяс сылӧн пыр вит-ӧ-квайт челядь да сы мында жӧ пон, кодъяслӧн таысь кындзи мукӧд уджыс абу. Тадзи вермас лунтыръясӧн отчётнӧй докладъястӧ вӧчавны. Сёр рытнас нин, кор палялыштас да чуймас, мый некод сылы оз клопайт, помалас «речсӧ» «Бурные, продолжительные аплодисменты» кывъясӧн. Партияыдлӧн съездъяс бӧрын овлӧ концерт. И Севолод тайӧ жӧ визяс кутчысис. Бура дыр на клуб кильчӧ вылас йӧктас да сьылас, горзас, мый юрас гӧлӧс. Концертсӧ видзӧдны чукӧртчывлісны нин унджыкӧн, ӧд сійӧ муніс сёрӧн, кор бур йӧзыслӧн лунся уджъясыс кызвынсӧ топавлісны. Дерт, бара жӧ тайӧ вӧліны том йӧз, олӧмаясыдлы веськодь нин Севолодлӧн кимӧститчӧмыд. Уна вонад мортыдлӧн концертасян сямыс пыр ӧтарӧ содіс, озырмис и репертуарыс, ӧти кывйӧн кӧ, дзик нин лоис Севолод унатор кужысь артистӧн. Торйӧн ёна видзӧдысьяслы кажитчыліс, кор ас сиктса морт йӧктігтырйи сьывліс том дырйиыс кыськӧ кывлӧм «Сам себя заваривал, сам себя запаривал, сам себя зажа-ри-ва-ал! Хоп! Хей-оп! Хоп! Хей-оп!» Тайӧс сьылӧм бӧрын концерт помланьыс кывлісны и збыль аплодисментъяс (том йӧзыдлы ӧд теш), кодъяс ышӧдлісны Севолодӧс выль вермӧмъяс вылӧ.

Талун вель кузь доклад жӧ вӧчис, ёнджыкасӧ личкис гортса пемӧсъясӧс радейтӧм вылӧ, чуксаліс йӧзӧс найӧс ёнджыка лелькуйтны, мед оз чужъявны да лыйлыны быдсяма лӧпнас, мый ки уланыс сюрӧ. «Реч» дырйиыс картуз пыдди сійӧ шошукӧдыс кутіс кычипиӧс, коді Севолодӧн тадзи радейтігад лекция чӧжыс летіс кокъяссӧ да доймӧмысла лёкысь лявзіс.

Рытнас зэрмис, и Севолодлӧн кывзысьяс эз кольны, «бурнӧй, продолжительнӧй аплодисментъяс» бӧрын улӧдз копыртчыліс абутӧм видзӧдысьяслы, лэччис клуб кильчӧ вылысь да мӧдӧдчис гортас кокъяснас синусоидаяс серпасалігмоз, весиг концертсӧ эз петкӧдлы.

Пырис керкаӧ, ӧдзӧс дорын кокъяссьыс чужйис сапӧгъяссӧ, чилгис картузсӧ тув вылӧ да чукӧстіс гӧтырсӧ:

— Наста! Вай сёянтор, вердыштны колӧ менсьым другсӧ!

— Кодӧс нин бара кыскин?! — мыччысис пачводзысь дӧзмӧм чужӧма сартас кодь кос гӧтырыс, чайтіс, мый кодӧскӧ юысь другъяс пиысь нин вайӧдӧма верӧсыс. Но некодӧс эз аддзы да бурджыка нин видзӧдліс Севолод вылӧ. — Бара сакӧма! Кӧн нӧ авансыд? Талун ӧд кӧсйин вайны?

— Авансыд то! — мисьтӧма жеркнитліс гежӧдіник вижӧдӧм пиньяса вомсӧ верӧсыс да чургӧдіс шоныд морӧс бердас ланьтыштлӧм кутюписӧ.

— Мый нӧ каньшуйтӧ мыччӧдлан? Мен деньга колӧ! Мыйӧн нӧ тӧлысь чӧжыс кута тэнсьыд резина рушкутӧ тыртны? Али этайӧс тшӧктан пуны? — индіс понпи вылӧ гӧтырыс.

— Пон яй сёйӧмӧдз ог на лэдзчысьӧй, — эз дӧзмы Севолод. Мый-мый, а гӧтырыскӧд сійӧ некор эз лёксьыв, да и йӧзыскӧд тшӧтш. — Быдмас да зэв бур керка видзысь и кыйсян ёрт меным лоӧ. Аддзан, кутшӧм мича, татшӧмыд, дерт, бур пӧрӧдаысь.

Севолод лэдзис вайӧмторсӧ джоджӧ, мед ставыс вермасны видзӧдлыны ичӧт пемӧс вылас. Вӧсньыдик кузь ныра, мерлина кодь омӧлик, руд гӧна понпи мыйӧнкӧ муніс кӧинпи вылӧ. Кутшӧмкӧ зэв мисьтӧминик, абу мукӧдъяс моз пургыль кодь гӧгрӧс да муса. Весиг челядьыслы эз кажитчы.

— Кыськӧ нин талӧн бур пӧрӧда! Тӧда ме татшӧм керка видзысьястӧ! Ӧтчыд оз увтыштлыны, кӧть став эмбуртӧ петкӧдасны! Став алкашыс налы первой другъяс! Збыль ӧд юала, аванстӧ сеталісны эз?

— Сеталісны, кысь нӧ эз! Босьтлі эськӧ да, но кытчӧ нӧ сійӧ инмылас!? Другъяс кӧ эз содтыштны, весиг водка доз эз шед, — гыжйыштіс Севолод сьӧд тошка голя боксӧ да паськыда нюммуніс.

— А господьӧй! — шлапкысис лабич вылӧ Наста да уськӧдіс сьӧдасьӧм, некор шойччӧг тӧдлытӧм кияссӧ увлань. — Кӧлалі жӧ аслым нэм кежлӧ татшӧм тӧлктӧм верӧстӧ! Йӧзыслӧн то, — нюжӧдліс боклань кисӧ, быттьӧ индіс код вылӧ кӧ, — ставсӧ гортас кыскӧны. Кыйӧны да вийӧны, деньгатӧ, мый босьтласны, оз, небось, вина вылӧ коявны. И ставыс налӧн тыр-бур, эмыс и абуыс выйим.

— Бара ассьыс патепонсӧ восьтіс. Дугды вай оллявнытӧ, дыш кывзыныыс! Ачыд тай сьылі вылӧ ӧшӧдчин, ог пӧ вермы тэтӧг овны! Ӧні сэсся каитчы кӧть эн. Олам йӧзысь ог лёкджыка, весиг то телевизор эм, — ӧвтыштчис гӧтырсьыс Севолод. Ветліс пачводзас, кисьтіс ляпкыд тасьтіӧ йӧв, пуктіс гӧбӧч ӧдзӧс дорӧ.

Матыстіс понписӧ кокньыдика сёян дорас да личкыштіс юрӧдыс. Мӧдыс шырпи моз вӧсниа чипӧстіс, кӧсйис мынтӧдчыны, но мыйӧн вомас веськалыштіс йӧлыс, пыр жӧ заводитіс горша, кадысь кадӧ виньдалігтырйи лакны и эз нин торйӧдчы, кытчӧдз кушӧдз эз бырӧд. Медбӧрын мичаа нюліс дозсӧ, бергалыштіс места вылас, лэдзис ичӧтик гӧптор да сэтчӧ жӧ орччӧн и нюжӧдчис, кунис синъяссӧ.

— Вот мыйтта тэныд, Аванс, и колӧ, — меліа видзӧдліс кутю вылӧ Севолод, — а мортыд мыйлакӧ некор оз пӧтлы, пыр унджык и унджык корӧ, толькӧ вай да вай. То тай, менам Наста дзик сэтшӧм и эм.

— Да, эг кӧ ме вӧв, важӧн нин кыстӧ эськӧ нюжӧдін да… — дӧзмӧм гӧлӧсӧн шыасис кӧтшасысь гӧтырыс.

Тадзи и овмӧдчис Кузьбӧжевъяс ордын тайӧ кӧин модаа кычаныс, а нимыс пыр жӧ и сибдіс — Аванс. Первойсӧ тешкодь вӧлі, но кузяӧн ставыс велалісны да сідзи быттьӧ и колӧ, ним — ним и эм. Быдмис Аванс ӧдйӧ, абу ӧд морт, кодӧс кокйыв сувтӧдны кызь во колӧ да нӧшта на та бӧрын сьӧмнад отсыштавны. Лапъя пельясыс сувтісны, нырыс кызыштіс да эз нин сэтшӧм и кузь ло, ачыс справитчыштіс, гӧгрӧсмыштіс и зэв на мича пон артмис. И лоис Севолодлы бур нёль кока ёрт, кодӧс ачыс сӧмын и вердліс, некодӧс эз сибӧдлы. Пыр ӧтлаынӧсь, кӧні Севолод, сэні и Аванс. Праздникъяс дырйиыд Насталы кык кокни лои корсьны верӧссӧ, оз нин ков важ моз став сиктсӧ кытшлавны. Петас ывла вылӧ, горӧдас: «Аванс!» — и кутшӧм керка дорын шыасяс понйыс, сэні и Севолод койтӧ. Медся бур кывзысьӧн лои понйыс, кор Севолод ассьыс «речсӧ» висьтавліс, пельяссӧ чошкӧдӧмӧн кывзӧ, веськыда вомас кӧзяиныслы и дзоргӧ, оз весиг лапнитлы сьӧд сэтӧр рӧма синъяснас. Сӧмын клопайтнысӧ водз кокъяснас эз велавлы, кор «реч» помас Севолод шуас: «Бурные, продолжительные аплодисменты».

Кӧзяина-понма ӧта-мӧдтӧгыс овнысӧ оз вермыны, сэтшӧма велалісны. Кытчӧ Севолод, сэтчӧ и Аванс. Севолод ведраясӧн клёнӧдчигтыр петӧ кильчӧ вылӧ, и Аванс чепӧсйӧ нин, киас небыдика вомнас кутчысьӧ, быттьӧ чолӧмалӧ. Кепыся кӧ, кепысяс тшапкысьӧ, нетшкӧ, мед кӧзяиныс пӧрччас кепысьсӧ да шыльӧдыштас небыд гӧн кузяыс. Увтчигтырйи колльӧдас юкмӧс дорӧдз да сідзи жӧ любӧпырысь бӧр вайӧдас. А керка видзысь сыысь, кыдзи и шуліс Наста, збыль эз артмы. Йӧз вылӧ Аванс эз лёкавлы, кӧть код пырас йӧрад да кӧть мый петкӧдас, пыр пушкыр бӧжсӧ легӧдӧ. Понйыд кӧ тай усьласьӧ ветлысь-мунысьяс вылад, сэки пон вӧснаыс кӧзяиныс вылӧ скӧралӧны, и та боксянь Кузьбӧжевъясӧс некод эз ёрлы. Радейтіс налӧн керка бокті «Трояла» тэрмасьысь алкашъясӧс, зэв лӧсьыда кык водз кокъяснас топӧдас мунысьлысь ӧтар коксӧ да бӧр кокъяс вылас сыкӧд тшӧтш тапиктӧ. Этша и серавлісны Севолодлӧн челядьыс татшӧм серпас вылад. Мортыд вачкыны Авансӧс оз лысьт, а друг босьтас да курччас. Понйыд пон на и эм. Но Аванс некодӧс нэмнас эз вӧрзьӧдлы. Лёкысь пинявліс потшӧс бокті котралысь бокӧвӧй понъясӧс да вӧвъясӧс, эз радейт велосипедӧн шуркъялысь детинаясӧс. Гожӧмнад дом йылын Севолод видзліс Авансӧс, мед градъяс эз лой, ыжъясӧс да чипанъясӧс эз повзьӧдлы. А арсяньыс мӧд гожӧмӧдзыс лэдзліс, мед сяркъялас, кыдзи кужас.

Медся ёна кажитчыліс Аванслы шӧйтны Севолодкӧд вӧрті. Сӧмын аддзас, мый кӧзяиныс нопъясьӧма да нӧшта ружьесӧ пельпом вылас волысалӧма, инас ӧшйытӧг никсігтырйи чеччалӧ, скачӧн кытшлалӧ Севолод гӧгӧр. Вурзалӧ, сідзи и сьылӧ, вомас радлуныс оз тӧр. Но эз пыр босьтлыв кӧзяиныс сійӧс вӧрад. Лэч туй кузяыд, кор колӧ гусьӧникӧн мунны, велӧдтӧм понйыд водзвылад котӧртӧ да пӧткаястӧ повзьӧдлӧ. Лыйнытӧ некод оз сюр. Та вӧсна лэч туй кыйны мунігӧн пырджык Севолод старайтчӧ гусьӧникӧн петны керкасьыс, мед Аванс оз тӧдлы. Мукӧддырйиыс кытчӧкӧ ылалӧм пон эз казявлыв кӧзяиныслысь мунӧмсӧ. И кор тадзи артмас да ӧтнас Севолод вӧрӧ ветлас, гортас локтӧм бӧрын Аванс сыкӧд оз сёрнит, дузъялӧ. Ветлӧдлӧ, быттьӧ весиг оз аддзы кӧзяинсӧ, бокӧ кытчӧкӧ видзӧдӧ, кӧсйӧ шуны: «Но, вӧрӧ ветлін? Ӧтнад? Мед, меным дзик веськодь! Ньӧти эз вӧв окота». Унджыкысьсӧ жӧ артмыліс мӧдарӧ.

Вӧрӧ мӧдӧдчигӧн унаысь петавліс Севолод посводзӧ, сарайӧ, ичӧтик ӧшиньясӧд видзӧдаліс ывлавывсӧ, тӧдмаліс, кӧні Аванс. Медбӧрын аддзис, карта сайын турун зорӧд бокын нюжвидзӧ, дэбыд арся шонді югӧръяс улӧ кынӧмсӧ лӧсьӧдӧма, бӧръя шоныдсӧ куталӧ. Севолодлӧн гӧбӧч ӧшиньыс ыджыд и вот сэті гусьӧникӧн петіс нопнас и ружьенас, мед Аванс оз тӧдлы. Град бокті надзӧникӧн лэччис, эз мукӧд лунся моз дзиръяӧд йӧрысь пет. Вӧрӧ пыригӧн кокньыда лолыштіс, слабог, пӧ, бара на Авансӧс верми ылӧдны. И тайӧ кадас бӧрвывсяньыс: «Ува-а-а»! — кыліс. Бергӧдчис чуймӧмӧн, коді нин мыш саяс шыалӧ, а сэні понйыс нюжмасьӧ да вом чашкавмӧныс чӧскыда очсалӧ. Шпыннялӧ, тайӧ пӧрйӧ эн пӧ вермы менӧ ылӧдны. Панйис кӧзяинсӧ да зіля водзвылас тринькйис аслас вӧсньыдик чукля кокъяснас.

«Жбыр-р!» — кыпӧдчис, кылӧ, сьӧла кельӧб, руз-паз разӧдчисны тавося том сьӧлаяс да пуксялісны матігӧгӧрса коз увъяс вылӧ. «Тюруп-тюруп, тюп-тюруп», — сӧмын и кылӧ ӧтарсянь и мӧдарсянь. Севолод дзирнясьӧ сідзи и тадзи, сук коз лапъяс костысь оз аддзы некодӧс. Аванслы жӧ ставыс син водзас, видзӧдлӧ то сьӧла вылӧ, то Севолод вылӧ. Мый нӧ тайӧ, кӧзяиныс, дзик синтӧм али мый? Вай лый нин, ли мый ли! Кӧсйӧ висьтавны тадзи, но оз куж морт ногӧнтӧ, сӧмын «Ув-ув!» артмӧ. Севолод сы вылӧ кулакнас шенасьӧ, гусьӧникӧн: «Ланьт!» — шуалӧ. Но Аванслӧн оз терпитсьы, бӧжсӧ легӧдышталӧ, дзик некыдзи оз вермы кутчысьнысӧ, телепит сылы, бара увтыштӧ. Сьӧла лэбзис, Севолод лёкысь матькыштіс понйыс вылӧ, керыштіс кузь леторос да мый вынсьыс швачкӧбтіс кузь гӧна мыш кузяыс, но Аванс абу жӧ дзик йӧй, гӧгӧрвоӧ, мый мыжа да оз лӧсьӧдчы ньӧр улад, сійӧ ёна тэрыбджык кӧзяинсьыс, сідзи и лыйыштіс вӧрас. И бара нин увтчӧ водзынджык, пӧткаясӧс повзьӧдлӧ. Сӧмын кор ылалас кӧч дорӧ да ыліті кыткӧ бокиті вӧтлысьӧ сы бӧрся кывсӧ нюжӧдӧмӧн, сэки Севолодлы веськавлӧ лыйны гоз-мӧд душ.

Лэчкӧ шедӧм пӧткаясӧс Аванс оз вӧрӧд. Коркӧ том дырйиыс, кор кычи на вӧлі, сёйліс кык сьӧла, но таысь сылы ёна сюраліс Севолодсянь и сійӧ кадсяньыс, аддзас кӧ лэчкӧ шедӧм сьӧлаӧс либӧ тарӧс, водӧмӧн виччысьӧ кӧзяинсӧ орччӧн да бӧжсӧ легӧдӧ. Вӧрзьӧдтӧмсьыс Севолод гӧститӧдӧ сійӧс кутшӧмкӧ чӧскыдторйӧн.

Лунтыр вӧрті шӧйтӧм бӧрад кӧзяина-понма рытланьыс воисны вӧр керка дорӧ. Севолод керкаыскӧд чолӧмасис, ружтігтырйи сьӧкыда лэдзис доймӧмысла ойзысь пельпомъяс вывсьыс нопсӧ, ӧшӧдіс тув вылӧ ружьесӧ да патронташсӧ, сюйыштіс кер потасӧ черсӧ, восьтіс керка ӧдзӧссӧ да лэдзчысис порог вылас. Аванс нюжӧдчис орччӧн, виччысьӧ, кор кӧзяиныс заводитас «речсӧ йӧткавны» да концертасьны. Но мӧдыслы талун мыйлакӧ оз йӧктыссьы. Недыр пукалыштӧм бӧрын ломтіс пач, лэччыліс вала да пуктіс пач вылӧ пӧртйӧн да чайникӧн пузьӧдны. Кыскис нопсьыс кыйдӧссӧ, бӧрйис тавося кык том сьӧла, кодъяслӧн борд улыс куш, абу на удитӧма гӧнсявны. Томъястӧ муртса и колӧ жваркнитӧдны, а пӧрысьтӧ ӧд кӧть асылӧдзыс пу, оз и небзьывлы. Сьӧлаясӧс куштӧм бӧрын чишкаліс би весьтын, та дырйи шуаліс: «Чишки-парешки, ас бӧрсяыд кор чойтӧ, воктӧ, батьтӧ, мамтӧ», — весаліс да дзумгис пӧртйӧ, а юр-коксӧ да сювъяссӧ Аванслы шыбитіс. Содтіс весалӧм картупель, солыштіс да бӧрыннас нин чӧскыд кӧр вылас душ-мӧд лавр кор чӧвтіс. Тані ӧд тыра пызан саяд некод оз виччысь, аслыд лоӧ лӧсьӧдны, Настаыд гортӧ колис. Пакулаӧн мича гӧрдӧдз заваритіс чайникын пузьӧм ва, чӧвтіс кык тасьтіӧ выльӧн пуӧм шыдсӧ, ачыс пыр жӧ и панясьны босьтчис, а Аванслы эз на сет, пуктіс бокӧджык. Кӧдзалӧм бӧрас нин крӧшитіс понйыслы нянь, содтіс вильӧдӧм сьӧла лыяс да вӧлисти мыччис Аванс другыслы.

— На, нуръясьышт жӧ и тэ, эн ӧд омӧля кокъястӧ лунтырнад ви.

Чӧскыда и сёйисны-юисны кӧзяина-понма, а сэні нин ывлаыд пемдӧма, коли сӧмын шойччыны водны, мудзтӧ веськӧдыштны.

Кыдзи и век, Аванс кӧлач моз гӧгыльтчис керка дорса нэмӧвӧйся коз пу улын, сылӧн ӧд пасьыс шоныд, вольпасьыс и шебрасыс пыр сьӧрас. Севолодлы жар, ёнджыка пачсӧ ломтӧмыс лоӧма да. Та вӧсна сійӧ ӧдзӧссӧ неуна костӧн кольыштіс, мед ӧдйӧджык керкаыс ыркалас. Пӧрччысис, ӧшліс паськӧмсӧ сёрйӧ, сапӧгъяссӧ пач весьтӧ, мед ставыс косьмас да аски асыв лоӧ кос да шоныд, и нюжӧдчис нар вылӧ. Майбыр, лунтыртӧ вӧрӧд шӧйтӧм бӧрад, кор кокъясыд дубалӧмаӧсь, оз куснясьны, пельпомъясыд ноп да ружье кыскалӧмсьыд висьӧны, шоныд керкаад пӧт кынӧмӧн куйлыштнытӧ. Ачыд ас вылад ыджыдыс, некод оз дӧсадитчы, сӧмын кывзы юр весьтсьыд джуджыд коз пуяслысь небыда шувгыштӧмсӧ. А тайӧ шыладыс сідзи и байкӧдӧ вӧралысьӧс, эз и тӧдлы, кыдзи унмовсис. Пыр на чайтӧ, мый мӧвпавсьӧ сылӧн ӧттор-мӧдтор йылысь, а, вӧлӧмкӧ, вӧтасьӧ нин.

Садьмыштіс Севолод, унйывсьыс кывзысьыштіс войся шыясас, кӧсйис чеччывны да сиптыны ӧдзӧссӧ, бергӧдчис мӧд бок вылас, кисӧ нюжӧдіс водзӧджык и … сьӧлӧмас быттьӧ дзенгис да мышку кузяыс кӧдзыд йирмӧг котӧртіс. Кодкӧ куйліс сыкӧд орччӧн нар вылас да сьӧкыда лолаліс. Коді тайӧ вермас лоны? Кутшӧмкӧ кӧдзыд, кӧтасьӧм гӧна! Нетшыштіс бӧр кисӧ, быттьӧ токӧн вартіс. Эз-ӧ нин бес ли мути сыкӧд орччӧн вод? А, колӧкӧ, вакульыс ёльсьыс пырис косьтысьыштны? Куйлӧ мужик, вӧрзьӧдчынысӧ оз лысьт, а чужӧмӧдыс кӧдзыд пӧсь нин визувтӧ. Ланьтӧдчӧмӧн олыштіс, весиг оз лолав, виччысьыштіс. Некод тай сійӧс эз тшапкы-а. Но, мый лоны — ло, кыдзкӧ веніс полӧмсӧ, нюжӧдчыліс джадж дорӧ, чиркнитіс истӧг тувйӧн да, кор пемыдыс разалыштіс, синъясыс велалыштісны, и тӧдіс Авансӧс, коді тшӧтш садьмис, меліа нюлыштіс Севолодлысь кисӧ да бӧр лэдзис юрсӧ, кӧнкӧ, шуис аслыс, мый водз на.

Войнас зэрмӧма. И мыйӧн паськыд лапъяса козйыс дугдӧма кутны енэжсьыс киссьысь васӧ да письтӧма, Аванс кӧтасьӧма и мунӧма корсьны косін. Неуна костӧдыштӧм ӧдзӧсӧд пырӧма керкаӧ да и водӧма кӧзяиныскӧд орччӧн. Эз ӧд сійӧ тӧд, мый Севолод весьӧпӧрмӧныс повзьыны вермас.

— Мун! Пет татысь, яндысьтӧм син! Этатшӧма повзьӧдін, сюра лешак! Тайкӧ ог йӧймы тэ вӧсна! — Севолод гораа матькигтырйи вӧтліс Авансӧс бӧр. — Кутшӧм чӧскыда унмовсьлі да кӧть сайдӧс вошта тэ понда!

Топыда пӧдлаліс ӧдзӧссӧ, бӧр водіс броткигтырйи, бергалыштіс ӧтар-мӧдар бок вылас, корсис лӧсьыдджык места, но сідзи эз и аддзы, абу ӧд тані гортад моз небыд диван вылын. Век жӧ унмыс бара личкис сылысь юрсӧ сьӧкыд ноп моз.

Колӧ бура шойччыны, ӧд аски асыв югдӧмкӧд тшӧтш бара вӧрӧ петны лысва кӧвтны. Но мыйлакӧ кӧзяина-понмалы татшӧм олӧмыс медся ёна на кажитчыліс. Арбыд вӧрын шӧйтлісны, сӧмын ёна гырысь нопъяс гортас эз жӧ вайлыны-а. Но кӧть нин тайӧ кадас Севолод вунӧдлывліс ассьыс концертасьӧмъяссӧ. А кыйсянінысь гортас воӧм мысти сэтшӧм меліа сійӧс паныдавліс гӧтырыс, номсӧдліс быдторнас да весиг и румка на кисьтлывліс, мед мудзсӧ веськӧдыштас верӧсыс. Аванс жӧ повтӧг кильчӧ шӧрӧ водас, оз весиг вешйышт, кодкӧ кӧ мунны кутас, быттьӧ тшӧтш ыджыд удж вӧчӧма да мудзӧма.

Тадзи эськӧ лӧня, уджалӧмсорӧн да корсюрӧ даръясьыштӧм бӧрын «реч йӧткалӧмӧн» и муніс Севолодлӧн да Аванслӧн олӧмыс, эз кӧ странаын вермы контрреволюция, кор социализмсянь бӧр вежыньтім капитализмӧ. Юрнуӧдысьяснас колины сійӧ жӧ коммунистъясыс, найӧ ассьыныс гӧрд гӧнсӧ сорлалыштісны лӧзӧн да еджыдӧн и пыр жӧ пӧрисны демократъясӧ да зумыд воськовъясӧн кутісны нуӧдны уджалысь войтырӧс дзик мӧдарӧ. Совхозыс водзті кыдзкӧ мыйкӧ кутчысьліс на дотацияяс вылын, а мыйӧн сӧмын дугдісны сетны, пыр жӧ и руз-пазмуніс. Техникаыс, коді таӧдз гараж тырыс сулаліс, другӧн воши, тӧрыт вӧлі, талун чеччисны да абу, а кытчӧ мый лои, некод эз куж висьтавны. Коляссӧ, мый позьӧ вӧлі юны, мужикъяс новлісны да вежлалісны первой водка вылӧ, а кор сиктӧ мӧдіс оръявлытӧг локны донтӧм «Троя», вуджисны сы вылӧ. Севолодлӧн удж эз ло, а мый вӧчны прӧстӧ олігад? И сюри Кузьбӧжевлы медся кокни удж — бырӧдны «Троя». Кымын пӧ унджык юа тайӧ зелльӧсӧ, сымын этшаджык сійӧ кольӧ, а вочасӧн и дзикӧдз бырас. Ӧні нин быд лун сійӧ вӧчаліс клуб дорын отчётнӧй докладъястӧ, а эз воддза моз вежоннас ӧтчыд.

Веськаліс коркӧ сиктсӧветса гӧлӧва Севолодлӧн «реч» улӧ да мортыдлы тайӧ эз кажитчы, и шыӧдчис сійӧ участкӧвӧй дорӧ, ныр улад пӧ тонӧ кулиган общественнӧй пӧрадок торкалӧ, кытчӧ нӧ тэ видзӧдан? Участкӧвӧйлы сійӧ и колӧ, гижис гумага, кутшӧмӧс колӧ, кыдз велӧдлісны, да сиктсӧветса машинаӧн и гурӧдіс ораторӧс юрсиктӧ. Аванс, кыдзи и век, вӧлі кӧзяиныскӧд орччӧн. Кор машина дука сьӧд тшынӧн пӧлясигтырйи ӧдӧбтіс миртуй кузя, и Аванс чепӧсйис сы бӧрся. Первойсӧ орччӧн сяркйис, весиг панйывліс на, но вочасӧн мудзис, кольччыны кутіс. Надзмис и надзмис понлӧн ӧдыс, медбӧрын ы-ылӧ колис, но век жӧ надзӧникӧн кӧть, а пыр вӧтчис, и шоперыс, кодлы жаль лои кывтӧм пемӧсыд, кежӧдіс туй бокӧ УАЗиксӧ, виччысьыштліс муӧдзыс ӧшйӧм кывъя Авансӧс.

— Аванс! На, на, на! Лок пыр, — Севолод восьтіс ӧдзӧссӧ да корис понсӧ пуксьыны машина пытшкас. Но сылӧн нёль кока ёртыс некор на эз сӧвлы машинаясад да поліс, уйыштіс УАЗик улӧ и некыдзи эз кӧсйы петны сэтысь, сӧмын никӧставліс.

Сэки Севолод бӧр кокъясӧдыс кыскис Авансӧс да моздорас босьтӧмӧн сӧлӧдіс аскӧдыс орччӧн. Пукалӧ Аванс кабина джоджын участкӧвӧй да Севолод костын, а юрсӧ пуктӧма кӧзяиныслы пидзӧс вылас. Мед, зӧркйӧдлӧ кӧ машинасӧ гуранъясӧд, мед, лёк дук кӧ кылӧ тайӧ ыджыд кӧрт чомъяс, мед, висьӧны кӧ сылӧн кокъясыс, но ӧд бара на найӧ — Севолод да Аванс ӧтлаынӧсь! А тайӧ Аванслы медся ыджыд шуд!

Дас витнан суткисӧ куйліс Аванс кӧпӧзӧлӧн решёткаалӧм ӧдзӧс дорын, некытчӧ эз ветлы, пыр нюліс ассьыс доймӧм кокъяссӧ, ӧд первой изйӧсь, а бӧрыннас асфальта туй кузяыд дыр котӧртӧм вӧсна кок пыдӧссьыс став кучикыс лестукӧн кульсьӧма. Дежуритысь милиционеръяс петкӧдлывлісны сылы сёян колясъяс, но Аванс сӧмын бӧжсӧ легӧдӧмӧн аттьӧавліс найӧс, а йӧзыдлысь нинӧм эз сёй, ни ю. Сэки нарӧсьнӧ кутісны лэдзлывлыны Севолодӧс, мед вердыштас понсӧ тшыгла кулӧмысь.

Медбӧрын воис жӧ и петан лун.

— Вот и аддзысянныд бара Авансыдкӧд. Бур и пон! Коркӧ, тшук, ёна важӧн татшӧмӧсь жӧ и йӧзыд вӧліны, а ӧні мый выйӧдз воим… Кодкӧ кутас ӧмӧй вот тадзи пон моз виччысьны кык вежон чӧж ёртсӧ!? Оз, бара-й! — аслыс моз варовитіс Севолодӧс дзиръя дорӧдз колльӧдысь милиционер. — Но, волывлы!

— Ен мед видзас! — ӧвтыштчис кимльӧскивыв татшӧм бур кывсьыд мӧдыс.

Севолодкӧд аддзысьӧм бӧрын Аванс, гашкӧ, быдса час чӧж чеччаліс кӧзяиныслы морӧс вылас, став паськӧмсӧ няйтчӧдіс да чужӧмсӧ дульнас лякис нюлігад.

— Гажыд бырис, менам донаӧй? Вот ӧд кутшӧм лёк торйӧнтӧ. Но, ладнӧ, ладнӧ, тырмас нин, тырмас сэсся нювсьынытӧ, — бурпырысь шуаліс мужик, кодлы эз ӧмӧй кажитчы татшӧм видзаалӧмыд. Кутшӧм нин быттьӧ чорзьӧм сьӧлӧма, но весиг синваыс дольснитчис.

— Вайисны эськӧ татчӧдз миянӧс тэкӧд машинаӧн, а бӧрсӧ мыйлакӧ некод оз кӧсйы нуны. Быдлаын жӧ прӧстӧй йӧзтӧ кӧнӧбоитны видзӧдӧны. Вайин кӧ — бӧр ну! А ӧні кыдзи ми татысь каям? Подӧн? Некутшӧм морт сям жӧ милицияыслӧн абу! — заводитліс нин «реч йӧткавны» Севолод, но кӧсӧйтчыліс кӧпӧзӧлӧн дзик на орчча дзиръя вылӧ да ӧдйӧ ланьтіс. — Мунам жӧ, Аванс, мый тон вӧчан. Ковмас подӧн кайны.

Кӧпӧзӧад пукалігад Севолодӧс прамӧя лудікъяс дӧсадитісны, ёна, буракӧ, сылӧн вирыс кажитчӧма, первой группа мортыслӧн да нӧшта резусыс отрицательнӧй. Кыдз коркӧ шуисны мужиклы врачьяс, зэв гежӧд, дона вир сылӧн. Та вӧсна, кӧнкӧ, сэтшӧм яра и уськӧдчисны паразитъясыд сы вылӧ, окота жӧ ӧд деликатеснад номсасьыштны. А медся сюсьясыс сідзи и кольччисны паськӧм вурысъясас да вуджисны овны Севолодлӧн важиник керкаас. Быдсяма порошокъяснас киськавліс, гельясӧн мавтавліс Наста гӧгӧрбок, сідзи эз и вермы мынтӧдчыны наысь. Асывнас стен кузяыс быттьӧ посньыдик гӧрд мольяс кыссьӧны, сыметь дучкасны вой чӧжнад Кузьбӧжевъяслысь чӧскыд виртӧ.

— И кытысь тайӧ лудікъясыс миянӧ локтісны? — шензис Наста. — Сикт пасьта некодлӧн абу, а миян друг чужисны.

— Тайӧ тэ тшук вӧрса лудікъясӧс вайин, — шыасяс Севолод, коді, дерт, тӧдтӧг эз ов збыль помкасӧ. — Быдсяма турунъяссӧ то чукӧртан да ӧшлан косьтыны сёр вылад да…

— Гашкӧ да…

Совхозлӧн киссьӧм гаражын троешникъяс — Севолод, Терень Миш да Опонь Лёня пукалӧны няйт пызан сайын, код вылын водзті разьлывлісны да лӧсьӧдалісны машинаяслысь да тракторъяслысь посни агрегатъяс. А мыйла троешникъяс? Мыйла куимӧн, и юӧны «Троя». Вольсыштӧм газет вылын стӧканъяс, шӧрӧм джын нянь, китыр лук турун, полторашкаын кӧдзыд ва, а медся шӧрас, дерт, генералъяс моз сулалӧны кык «Троя» доз. Талун бара мыйсюрӧ удайтчис шышнитны да вузавны, и кык доз на шедіс заводитӧм вылас. Кыдзи и век, сьӧмыс сӧмын юантор вылас тырмис, а пинь улас сюйыштнысӧ нинӧм эз ло, но вермасны на ӧд и сідзи ва сорнад бруньгыштнытӧ. Кылалас, майбыр, эмыд!

— Добра жӧ тая «Трояыд»! — ошкыштіс Терень Миш. — И донтӧм водкасьыд, и юрад лӧсьыда дзенгӧ.

— Да, кутшӧмкӧ сюсь морт думыштӧма вӧчны да нимтыны лосьонӧн, а ӧні ачыс, кӧнкӧ, важӧн нин миллиардер, — тыра дозсӧ киас бергӧдлігмоз содтыштіс Опонь Лёня. — Крепыд да ватӧгыд весиг юнытӧ он лысьт.

— А ме верма сорлавтӧг дзонь доз юны чистӧйсӧ, — друг шыасис Севолод. — Веськыда доз дорсьыс.

Другъясыс чуймӧмӧн видзӧдлісны сы вылӧ.

— Сотчан! Ватӧгыд?! — петіс ӧтпырйӧ кыкнанныслӧн.

— Нинӧм ог ло! Менам пытшкӧсыд ӧжигайтчӧма нин да кӧть царскӧй водка юа, примитас, сідз быттьӧ и колӧ, — ышмыштіс Кузьбӧжев. — Вай заклад вартам, мый юа ватӧг и ог нинӧмӧн закусит.

— О-о! Кутшӧм тай сюсь! — дзӧрыштіс Лёня. — Сійӧ дзоньнас юас, а миянлы чич? Он ылӧд! Ассьыд пайтӧ, колӧ кӧ, ю, а миянлысь эн вӧрӧд.

Тотшнитчисны. Лёня да Миш юисны ваӧн сорлалӧмӧн, а Севолод — чистӧйсӧ.

Сійӧ босьтіс стӧкансӧ, бергӧдліс юрсӧ боквыв, пӧльыштіс тыяссьыс сынӧдсӧ, матыстіс вом дорас да ӧти здукӧн ректіс. Лэптыштліс кушсӧ нин вывлань да кымыньтліс, мигнитіс синъяссӧ чашкӧдӧмӧн сы вылӧ видзӧдысь ёртъясыс вылӧ, то, пӧ, кыдзи ми кужам. И нинӧм вомас эз сюйышт.

Аванс, кодӧс Севолод талун мыйлакӧ лэдзис дом йылысь, куйліс гараж ӧдзӧс водзын да тшапйӧдліс паськыд вомнас лӧдзьясӧс, кодъяс сідзи и ызгисны жарысла ымралысь ывла вылын. Эз гӧгӧрво сійӧ аслас пон вежӧрнас, мыйла кӧзяиныс пыр корсьӧ сэтшӧм ёртъясӧс, кодъяс юӧны кутшӧмкӧ зэв чӧскыдтӧм дука ва, а та бӧрын ассяньныс тшӧтш заводитӧ паркйыны сійӧ терпитны позьтӧм дукыс. Водзті вӧлі татшӧм мича гожся луннад асывсяньыс сы мында йӧз чукӧртчасны да ю сайӧ вуджасны ыджыд пыжӧн, паськыд видз вылӧ. Вот сэні дукъясыд! Он ӧткодяв этіяяскӧд. Чӧ-ӧскыдӧсь! Авансӧс Севолод мукӧддырйиыс тшӧтш лэдзлывліс дом йывсьыс, а сійӧ оз ӧд тон кольччы кӧзяинсьыс, лунтыр сяркъялас мича дзоридзьясӧн тыр веж видзьяс кузя. Пажын дырйи йӧз дорын жӧ бергалӧ, вежалана синъясӧн кыйӧдчӧ панясьысь войтыр бӧрся. Дерт, тшыгйӧн оз кольны, Севолод гӧститӧдас и шыднад, и вема лы на шыбитлас. Сёйӧм бӧрад дыш котравнытӧ да ёнджыкасӧ гож сайын нюжвидзас. Рытнас бара уджалысь войтырыскӧд ӧтлаын бӧр, сэки нин йӧзыс оз тэрмасьны, мудзӧмаӧсь, надзӧникӧн гортъясаныс руньгӧны. А ӧні со — этатшӧм мича гожся лун, а видзьяс вылын лӧнь, ставыс эндӧ. Некодлы кӧ нинӧм оз ков-а?

А кӧзяиныс кутшӧма вежсис дженьыдик кадӧн! Чужӧмыс польдӧма, пыкталӧма, синъясыс лазъяӧсь, шуйга гач кокыс пыр кӧтасьӧма, нинӧм оз и казявлы, асмогыс ачыс лэччӧ, канализация. Аванс сы кузя зэв пельк, сідз-тадзтӧ оз ветлы. Век кок пӧвсӧ бокӧ лэптыштлӧ да сідзи прӧстмӧдчӧ. Коркӧ пӧ важӧн нин ӧти пон вылӧ асмогасигас пес чипас киссьӧма да сы бӧрын тадзи ай понъясыд кутісны вӧчны, видзчысьӧны, мед выланыс чипасыд оз пӧр. Да, быдсяма жӧ мӧвпъясыс волӧны и понъяслӧн вежӧрӧ.

Но, эштӧма, буракӧ, бутылканад гольӧдчан уджыс, кӧзяиныс ёртъясыскӧд петісны гаражысь, ӧта-мӧдсӧ пыкигтыр довгисны кодарланьӧ кӧ. Кыкыс восьлалӧны кокньыда, а Севолодлӧн мыйлакӧ кокъясыс муртса и кыпавлӧны мусьыс. Да и шатлӧдлӧ сійӧс мукӧд лунся дорысь быттьӧ ёнджыка. Со, ёртъясыс сьылігтырйи мый ылнаӧ нин мунісны, а Севолодлӧн воськов оз шед. Катовтӧдіс шуйгавылӧ, сэсся веськыдвылӧ, кызмырдӧн мортыд вермис на веськӧдчывлыны, и кыдз тай швачкысис-усис лёк ногӧн, кымыньӧн буса туй вылас да эз и вӧрзьӧдчыв.

Аванс нюжӧдчис Севолод дорӧ, паськыда вом тырнас очсыштіс, пуктіс вӧсньыдик нырсӧ кык водз лапа вылас да мӧдіс виччысьны кӧзяиныслысь чеччӧм. Эз нин ӧд ӧтчыд тадзитӧ вӧвлы. Шкоргас-шкоргас да коркӧ тон палялас, бара мунас клуб дорӧ отчётнӧй доклад лыддьыны.

Но тайӧ пӧрйӧ Севолод унмовсьӧма дыр кежлӧ, дзикӧдз садьмывтӧм вылӧ. Кор челядьыс аддзисны батьсӧ понлӧн вурзалӧм шы кузя, Севолод вӧлі нин кын. Вайисны гортас шойсӧ, мыськалісны, кӧсйисны коймӧд луннас дзебны, но локтіс участкӧвӧй да чуньнас пызанӧ таркӧдӧмӧн тшӧктіс быть лэччӧдлыны юрсиктӧ, мед моргын кырлаласны да сетасны кывкӧртӧд, кутшӧм помка вӧсна шӧр арлыда мортыслӧн лолыс петӧма.

— Да, Господи! И сідз нин тӧдам, мыйла, — ымӧстіс Наста. — «Трояыд» виис.

— Тӧдны тӧдам, но мед вӧлі гумага. Сытӧг мортыдлы и кулӧм бӧрас оз позь. Он ӧд, буракӧ, кӧсйы, мед дзебӧм бӧрас выльысь ковмис перйывлыны эксгумация вылӧ? — ӧтарӧ-мӧдарӧ бергӧдлыштіс юрсӧ участкӧвӧй, кӧсйис, мед эськӧ унджыкӧн кылісны да сюркнялісны пель саяс, кутшӧм сійӧ сюсь морт, этатшӧм кывъясӧн сяммӧ вӧдитчыны.

— Ен мед видзас гуысь бӧр лэптылӧмысь! Эз на сэтшӧм кулитана морт вӧв, мед сідзи тешитчыны кулӧм бӧрас, аслам челядьлӧн бать! — синва сорӧн топӧдліс повзьӧм Наста медся ичӧтсӧ морӧс бердас. — Аминьӧй-аминьӧй! Но и олӧм лои! Овнысӧ сьӧкыд, а кулан да — кык сьӧкыд! Ковмас копыртчывлыны Елесь Васьыдлы, сылӧн кузова машина да, гашкӧ, лэччӧдлас юрсиктӧдзыд.

Чышкыштіс синвасӧ да вазьӧм ныр увсӧ дӧва и довгис сиктӧ корсьны машина.

Елесь Вась вӧлі гортас, буретш ноксис гаражас машина дорас. Збыль вылас кӧ, колӧ шуны сійӧс Елесь Иван Митрей Васьӧн, но сиктсаяс кокньӧдчисны да дженьдӧдісны мортыдлысь нимсӧ. Удж воштӧм бӧрын сиктса мукӧд мужикъяс вылӧ сійӧ эз видзӧд, юӧмӧ эз лэдзчысь. Лӧсьӧдіс трактор да грузӧвӧй машина. Оліс кык мӧскӧн, подулас нёль кукань, кык тавося да кык кольӧм вося, уджысь эз повзьыв. Ачыс пыр мошкоритчис, спокой эз тӧдлы, и гӧтырсӧ да челядьсӧ уджӧдіс, эз жалитлы. Кӧть и эз озырмы, но кокъяс вылас сулаліс зумыда, удждысьны соседъяс дорас эз петавлы.

— Василий Димитриевич, сё Ен могысь, эн ӧткажит, — синва сорӧн заводитіс нывбаба. — Севолодӧй ӧд куліс менам да милицияыд оз лэдз дзебнысӧ. Колӧ моргӧдз лэччӧдлыны кырлавны коньӧрӧйӧс. Тэ вылӧ став надеяӧй, некод дорӧ сэсся шыӧдчынысӧ.

Елесь Вась эновтіс уджсӧ, бергӧдіс Насталаньӧ зумыш чужӧмсӧ, чышкыштіс кос рузумӧн машина няйтӧн лякӧссьӧм кияссӧ да кыдз позьӧ небыдджыка вочавидзис:

— Кывлі, дерт, тэнад шог йылысь, став сикт пасьтаыс нин тай сёрнитӧны. Нинӧм он вӧч, быдӧнӧс сійӧ жӧ виччысьӧ. Сӧмын жаль, кадысь водз пӧрнӧй йӧз кутісны кулавны. Тӧдӧмӧн жӧ эськӧ ачыс та вылӧ муніс да… Эз кӧ «Троятӧ» сак, оліс и оліс на.

— Мый керан сэсся? Оліс нинӧм думайттӧг, нинӧм думайттӧг и куліс. А меным куим пӧвста шог, кыдзкӧ меститны колӧ, он ӧд косьты, — ышловзис ань.

— Дерт, пикӧ воӧм морттӧ йӧртны некыдзи оз позь, кӧть аслам уджыс юр вывтыр. Мый вӧчан, нула, сӧмын бензинысь да уджысь вештысьнытӧ ковмас. Сытӧг ӧд машинаыд оз новлӧдлы.

— Мыйтта шуан, вешта нин, ог нин ылӧдлы, сӧмын могмӧд-а, Василий Димитриевич, — быдсӧн югзьыштіс чужӧм вылас Наста. — Ог ӧд вунӧд бур вӧчӧмтӧ. Кӧть тай и шуӧны, мый бурыд вунӧ, а лёкыд — некор оз, но ме ог вунӧд, сідзи и тӧд.

— Да, — вом тырнас паськыда нюмдіс Елесь Вась, — коригад тай сідзи быдӧн шуӧ, а муртса на кад кольыштас, видзӧдан да, вунӧдӧмаӧсь нин, бара ме мыйыськӧ мыжа лои, кулакӧн нимтӧны. Час, гортӧ недыр кежлӧ пырала, нуръясьышта да и матыстча керка дорад, ті пока лӧсьӧдчӧй. Коді нӧ лэччылас?

— Терень Миш да Опонь Лёня тай кӧсйысисны-а. Ӧтлаын ӧд бӧръяысьсӧ юӧмаӧсь.

— Кыкнансӧ ог босьт. Лопуковыд кутас да штрапуйтас. Мишыс да ме кыкӧн нин лоам, тырмас.

Ловзьыштӧм сьӧлӧмӧн нин Наста пырис гортас, лӧсьӧдіс Севолодӧс гартыштны важ покрывалӧ, Елесь Васьлы вылӧ сьӧм, кодӧс чӧжліс кольӧм ар тшак да турипув вотӧмӧн, да кӧсйис нин идравны коляссӧ, но Терень Миш кутыштіс сійӧс киӧдыс.

— А меным вылӧ нӧ?

— Тэныд мыйла нин?

— Кыдзи мыйла? А мый дыра кежлӧ, колӧкӧ, сэтчӧ лэччам. Некод ӧд сэні миянӧс тыра пызаннад оз виччысь, сёйыштны да юыштны ковмас.

— Ой, эг ӧд и думыштлы ме сы йылысь, — ӧвтыштіс кинас Наста да пайдыштіс и Мишлы.

Миш артыштіс, мый сылы юрсӧ веськӧдыштны тырмас да ӧдйӧ нин петіс керкаысь. Бӧрсяньыс бӧж моз вӧтчис Лёня.

Ӧшинь улын, кылӧ, тутӧстіс машина. Эз дыр и нюжмась Елесь Васьыд, гашкӧ, сувтсӧн и сёйыштіс гортас да. Петкӧдісны кияс вылас дӧранад гартыштӧмӧн Севолодлысь шойсӧ да лэптісны кузовӧ. Кильчӧ дорын туплясьысь Аванс весиг пельнас эз легнитлы. Кысь сылы вӧлі тӧдны аслас пон вежӧрнас, мый тайӧ кузьмӧс ёкмыльыс, кодӧс сэтшӧм видзчысьӧмӧн кыпӧдісны машина вылӧ, и эм сылӧн кӧзяиныс. Чеччыліс здук кежлӧ, колльӧдіс синъяснас керка дорысь ылыстчысь грузӧвиксӧ, очсыштіс да бӧр нюжӧдчис гож водзӧ, виччысис Севолодлысь петӧм.

Морг ӧдзӧс вылын блонъяліс ыджыд сімӧм томан.

— Но, код ордын нӧ ключыс? — гыжйыштіс юрсӧ Миш.

— Сійӧ тшук «Скорӧяд», — шыӧдчис Елесь Вась. — Ветлам да юалам.

Мужикъяс мунісны больничалӧн ылі кильчӧлань, кӧні меститчӧма «Тэрыб отсӧг».

— Ті нӧ кытысь татшӧм мичаясыс? — эз ёна бурысь видзӧд на вылӧ гӧрда-лӧза дзоридзьяса дӧраысь вурӧм халата олӧма нин ань.

— Ми районса медся ылі пельӧссьыс шой кырлавны вайим, — вочавидзис Миш. — Сибдыліс машинаным да йӧткавны ковмис, вот и няйтчыштім тӧкӧтьӧ. Моргыд тай игана да ключ юавны пырим.

— Збыль, тӧкӧтьӧ и няйтчыштӧмныд, юр вывсяньныд кок улӧдзыд, — броткыштіс тьӧтӧыс. — Кӧть мед сапӧгъястӧ мыськыштінныд, он ӧд скӧтнӧйӧ пырӧй! Направленньӧыд эм милициясяньыд?

— Участкӧвӧй кутшӧмкӧ гумага сетіс, то тай, — Елесь Вась кыскис морӧс зепсьыс куснялӧм кабалатор.

Тьӧтӧ ӧчкиасис да син пырыс нуӧдіс гижӧдсӧ.

— Тайӧ тай и эм. Ключтӧ тіянлы ог сет. Ачым восьтла, пыртӧй да бӧр томнала.

— А оз ӧмӧй нӧ ӧні жӧ кырлавны? — шайпаймунісны мужикъяс.

— У-у! Сэні витӧн нин куйлӧны, ӧчеред виччысьӧны.

— Кор нӧ эськӧ миянӧдз ӧчередыс воас? — дзикӧдз усьӧм сьӧлӧмӧн юавсис Мишлӧн.

— Тіянӧдз? Кулӧм бӧраныд!

— Ме эг сійӧ кӧсйы шуны, Севолодӧдзыс, — пыркӧдыштіс юрсӧ Миш.

— Ачыд вот думыштлы. Талун пекнича, уджалан луныс помасис нин, аски-аскомысь выкоднӧйяс. Выльлунсянь и заводитас. Ставыс кӧ бур, рытнас лоӧ гӧтов. Воторникас верманныд босьтны, дзонь кӧ видза.

Мужикъяс шемӧсмӧм чужӧмъясӧн видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас, сэсся Миш бара шыасис халата ань дорӧ:

— А кыдзкӧ нӧ оз позь ӧдйӧджык видзӧдлынысӧ, воторникӧдзыд покойникыд тшыксяс. Абу ӧд тӧв. Моргад и колодильникыд тшук абу?

— Кыськӧ ещӧ колодильникъяс миянлы дай! Аттьӧ шу, мый эз на кӧть моргсӧ дзикӧдз тупкыны! А грӧзитчисны нин ӧд. Таво кежлӧ кыдзкӧ тай колисны на-а… Но, вай ме восьтла да пыртӧй.

Мужикъяс лэдзисны покойникӧс кузовысь, пыртісны моргӧ, кузь пызан вылын местаыс эз вӧв да водтӧдісны цемент джодж вылӧ.

Нывбаба бӧр томналіс ӧдзӧссӧ, бергӧдчис мунны, но сувтовкерис да индіс больнича кильчӧ вылысь лэччысь мужичӧй вылӧ:

— То тай эськӧ паталогоанатомыд да, колӧкӧ, аскӧдыс сёрнитлӧй.

— Сёрнитлам! А кыдзи сійӧс шуӧны?

— Ефим Васильевич.

— Роч? Коми?

— Роч.

Здук-мӧдӧн и суӧдісны врачӧс.

— Ефим Васильевич! Подождите минуточку! — горӧдыштіс Миш.

Ефим Васильевич сувтовкерис, бергӧдчыштіс сійӧс суӧдысьяслань да гӧгӧрвотӧг эз ов, кутшӧм мог суӧма тайӧ няйтчӧм паськӧма тӧдтӧм мужичӧйяссӧ, кодъяс, дерт, воӧмаӧсь кыськӧ ылі сиктысь.

— Слушаю вас.

— Ефим Васильевич, дорогой, мы приехали издалека. Умер наш родственник, молодой ещё был, поэтому без вскрытия нельзя хоронить. Не можете ли вы вскрыть сразу, сейчас, пока ещё на работе?

Ефим Васильевич сэтшӧма чукыртчыліс тайӧ кывъяссьыс, быттьӧ сылӧн став пиньыс ӧтпырйӧ висьмисны.

— Нет, мужики, к сожалению, не могу. Рабочий день у меня закончился, я и так уже переработал. Всё!

— Ну, Ефим Васильевич, для вас, привычного человека, ведь это минутное дело.

— Минутное не минутное, но мне за переработку не платят. У меня нормированный рабочий день. Восемь часов уже отбарабанил, устал до чёртиков, еле на ногах держусь.

— Но ведь как-нибудь можно договориться, мы ведь вас понимаем. Но и вы нас поймите, еле доехали, два раза пришлось машину толкать. Видите, на кого мы стали похожи, — эз кӧсйы лэдзчысьны Миш, кодлӧн юрас вӧлыштіс на вина жарыс да та вӧсна дошлӧйджыка сёрнитіс.

— Я вас прекрасно понимаю. А теперь поймите вы меня. Я тоже человек, мне тоже необходимо отдохнуть после работы. У меня тоже, как и у вас, дом, семья и домашняя работа, которую за меня никто не сделает. На мне замыкается весь район. Люди каждый день мрут пачками, стреляют, режут друг друга. Надо мной постоянно висят милиция, прокуратура. Им тоже всегда почему-то надо вскрывать сразу, немедленно, нужен конкретный результат смерти, чтобы следствие вести. Я не могу дни и ночи проводить на работе, понимаете вы меня? — кияснас шенасигтырйи лыддьӧдліс Ефим Васильевич.

Кымын дырджык висьталіс врачыс, сымын зумышджыкӧсь лоины кывзысьяслӧн чужӧмъясыс, сымын этшаджык коли лачаыс. Медбӧрын Елесь Вась полігтырйи сюйсис сёрниас:

— А дайте нам бумажку, что вы вскрыли.

— Да вы что?! Мужики! Хотите, чтобы меня за решётку упрятали?! Извините, я ещё на свободе погуляю!

— А мы заплатим вам, Ефим Васильевич, если сейчас вскроете, — збоймыштіс Миш.

Мӧдыс сюся видзӧдліс сы вылӧ да петкӧдліс куим чунь.

— Триста? Хорошо, мы наберём столько, только сделайте нам сегодня, — ловзьыштіс быдсӧн Терень Миш.

— Три ты-ся-чи! — тӧдчӧдіс паталого-анатом.

— Три ты-ысячи-и?! — ӧттшӧтш паськалісны вомъясыс мужикъяслӧн.

Шогпырысь видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас.

— Столько нам не достать, — ӧвтыштіс кинас Миш.

— Нет? Тогда до свиданья! Ничем не могу вам помочь, — и Ефим Васильевич шавксьӧдіс водзӧ, тушаыс водзын, а кокъясыс вӧтчисны бӧрвылас.

— Тьпу! — сьӧлыштіс кок улас скӧрысла дзикӧдз нин лӧзӧдӧм Елесь Вась. — Та мый дыра висьталӧм пыддиыд кӧ кырлаліс, важӧн нин эштіс. Дыр-ӧ сэні видзӧдлынытӧ да гумагатӧ гижыштны!

Терень Миш жӧ гыжйыштіс юрсӧ, мыйкӧ мӧвпалыштіс да аслысмоз надзӧникӧн арталіс:

— Куим тысечаӧн кӧ быдӧнлысь, а моргас ӧні квайт шой нин, лоӧ дас кӧкъямыс. Ӧти лунӧн тайӧ рочыс вермӧ нажӧвитны сы мында, мыйтта ми куим воӧн огӧ аддзылӧй. Озыра, кӧнкӧ, олӧ.

— Колӧкӧ, кымын во велӧдчис да… — кайтыштіс Елесь Вась. — Ми-воклы дыш вӧлі грамотатӧ йирны да сідзи и ковмас нэм чӧжыд ас кӧзяйство вылад надеяӧн овны. Каям бӧр, тані ӧд сэсся кӧть век шензьы, воторникӧдз нинӧм жӧ оз пусьы.

Мужикъяс чӧла пуксялісны машинаӧ, а Миш пыр на мӧвпаліс:

— А кодкӧ эськӧ мынтысьлӧ оз?

— Кысь нӧ оз! Озыра олысьясыдлы ӧд куим тысечаыд абу деньга!

— Да-а! Кодлыкӧ, дерт, абу, а миянлы загреки на ыджыд.

Елесь Вась скӧрысь бергӧдіс зажиганньӧ томаныслысь ключсӧ, мотор эрӧстіс, бӧръя кӧлесаяс улысь шердйыштчисны посни изъяс, и машина первой надзӧникӧн, а сэсся пыр ӧдйӧджык и ӧдйӧджык гӧгыльтчис бӧр гортлань.

Вот тадзи олан-олан нинӧм думайттӧг, чайтан, мый кулан да мортӧс моз дзебасны. А, вӧлӧмкӧ, оз на сідзи ло. Первой гири-люкиӧн да грыма-грамаӧн машина кузовын ковмас некымын час чӧж чеччавны, туплясьны ӧти борт дорсянь мӧд дорӧдз, кӧтасьны зэр улын. Сэсся некымын сутки куйлыны моргын, виччысьны, а ӧчередъясыд и ловъя дырйиыс нин мустӧ эз омӧля зыртлыны. Та бӧрын бара грузӧвӧй машиналӧн няйт кузовын кузь туяд мый дыра на юртӧ клёнӧдас гуранысь гуранӧ лэччиг-кайигад. Кӧть эськӧ и абу нин ловъя мортыс, но сьӧлӧм вылад зэв на абу лӧсьыд. Ладнӧ, тӧлын кӧ суас сьмертыд, а жар гожӧмъяснад? Дзикӧдз тшыксяс мыйӧн мортыд да терпитны вермытӧм дук кутас паркйыны, сэки ӧдйӧджык нин мед сӧмын дзебыштны да тыртны шойна вылын пыдӧджык муӧ. Кутшӧм нин сэні тӧлкӧн-ладӧн Ен нога прӧститчӧм да бӧрдыштӧм.

Тадзи и лои Севолодкӧд. Кырлаланінсянь вайӧм бӧрын эз весиг гортас шогмы пыртлынысӧ, ывлаас ылӧсас мыськыштісны чышъян пыр лолалӧмӧн да мӧдарӧ бергӧдчӧмӧн, мед оз восӧд, пасьтӧдісны, водтӧдісны гортъяс да и нуисны Джуджыд Гӧраӧ, кӧні куйлӧны став важ йӧзыс да кытчӧ коркӧ воас быдӧн сиктса ӧнія олысьяс пиысь.

Наста челядьыскӧд дыр на пукаліс выльӧн тыртӧм гу дорын, бӧрдігтырйи надзӧникӧн лыддьӧдліс:

— Тӧдӧмӧн жӧ эськӧ асьтӧ, Севолодушкоӧй, виин да, чайтін, мый тэ «Троясьыд» крепыдджык? Не татшӧмъясӧс на тай сійӧ пӧрӧдліс. Нэм джынтӧ весиг эн вермы овны, кыдзи колӧ. Эз жӧ ӧд та вылӧ тэнӧ, донаӧс, чужтывлыны бать-мамыд да. Совкозыд кӧ эз киссьы да уджыд эз быр, колӧкӧ, эн на та выйӧдз во да… Но унаӧн ӧд тай уджтӧ воштісны, да эз ставыс лэдзчысьны, юӧмлы сетчыны. Кызвыныс кутчысьӧны, ас овмӧсӧн да, мый да, олӧны. Вот миянӧс и эновтін, нинӧм сэсся тэныд оз ков, пес ни, ва ни, скӧтыд век пӧт и… Но узь, Севолодушко, прӧстит менӧ сэсся, мый эг вермы тэнӧ кутыштны, колӧкӧ, коркӧ мыйкӧ лёктор шулі ли… Меным вот нёль челядьтӧ колин да кыдзи на ещӧ найӧс и кок вылас сувтӧдны вермыла-а? Та йылысь вот эн жӧ думыштлы. Ой, бара нин ме тэнӧ пинявны заводиті, эн дӧзмы. Узь лӧня да прӧстит менӧ медбӧръяысь.

Чеччис, пернапасасис, кутыштліс челядьсӧ.

— Мунамӧй жӧ гортӧ, дитяяс. Миянлы ӧд овны на кыдзкӧ колӧ, батьыдлӧн тай эштісны концертъясыс-а…

Сӧмын Аванс сідзи эз и гӧгӧрво, мый лои сылӧн кӧзяиныскӧд, мыйла оз петав керкасьыс, оз меліалышт кыйсян ёртсӧ? Сійӧ вӧрзьӧдчывтӧг куйліс Севолодӧн вӧчӧм чомйын юрсӧ мыччӧмӧн, а орзьӧм жугыль синъяссьыс кадысь кадӧ войтышталіс синва. Кымын лун нин со эз мыччысьлы гортсьыс, мый бара лоис сыкӧд? Тадзи, кӧнкӧ, и думайтіс Аванс аслас пон вежӧрнас, а колӧкӧ, и эз тадзи. Но чомсьыс эз петав, сӧмын катша-ракалы аттӧ нимкодь, ӧд петкӧдлӧм сёяныс сідзи и кольліс вӧрзьӧдлытӧг да ставнас сюрліс тайӧ горш китшкысь-кравзысьясыслы.

Наста асывнас петіс ывлаӧ, мед кӧть нин вежны васӧ нинӧм сёйтӧм понлы, шылькнитіс сійӧс юрӧдыс. Мӧдыс эз вӧрзьӧдчы — вӧлі нин кын. Тайӧ лои кӧзяинсӧ дзебӧм бӧрын коймӧд луннас.