ТУГАН ДА НЯЙТ ТОШ
Эз кут воны Туганлы, ай понлы, сьӧлӧм вылас налӧн керка бердын пыр гартчысь, дыр мыссьывлытӧм вӧснаыс-ӧ мыйӧ, няйт тошка да сьӧдасьӧм чужӧма мужичӧй, кодӧс тані олысьяс няйт тошкӧн и шулісны. Эз кут вермыны терпитны сійӧс и ставыс. Кӧть эськӧ Туган эз сэтшӧм тшӧкыда паныдасьлывлы Няйт Тошкӧд. Пон петавлывліс ывлаӧ сӧмын аслас кӧзяинкӧд гуляйтыштны-пальӧдчыштны. Кӧзяиныс недыр кежлӧ лэдзлывліс Туганӧс ас дорсьыс, мед котралыштас, ворсыштас ас коддьӧм понъяскӧд. Весиг тайӧ дженьыдик здукъясас Туган удитіс унакӧд тӧдмасьны.
А медся ёна сылы сьӧлӧм вылас кутіс воны Альма нима энь пон, кодкӧд Туган торйӧн тшӧкыда ворслывліс да ывлаӧ петӧм бӧрын пыр жӧ матыстчывліс сы дінӧ. Вӧлісны кӧ орччӧн мукӧд понъяс, вӧтлывліс найӧс.
Но сэсся, мыйлакӧ, гежӧдмыны кутісны налӧн керка бердӧ овмӧдчӧм понъясыс. То ӧти кытчӧкӧ вошӧ, то мӧд. Ыджыд керкаын олысь войтырлы бокӧвӧй пемӧсъясыд, дерт, веськодьӧсь. Но Туганӧс чуймӧдлывліс, мый сійӧ оз аддзыв уна важ ёртӧс. Абуӧсь и ставыс. Быттьӧ лым акань моз сылӧмаӧсь. Кытчӧ нӧ найӧ вошисны?
Сэк жӧ сюсь вежӧра Туган казяліс, мый Няйт Тош, кодысь керкаса олысьяс пиысь ставӧн ӧтдортчылісны да коді гусьӧн моз оліс керкаувса пӧдвалын, векджык гартчис понъяс гӧгӧр. Торйӧн нин сэк, кор некод сы бӧрся эз кыйӧд. Сэки сійӧ сетлывліс тшыг понъяслы то няньтор, то кампеттор. А сэсся домавлывліс зепсьыс перйӧм гезторйӧн да пыртӧдліс пӧдвалас. Тшыг понйыд тшыг пон и эм. Велалӧма на дорын пыр ниртчысь мужичӧй дінад да нораа никсігтырйи восьлавліс бӧрсяньыс. Чайтлывліс, мый сійӧс нӧшта мыйӧнкӧ гӧститӧдасны. Абу ӧд ставыс Туган кодь пӧтӧсь. Кодлы мый сюрӧ, сійӧн и нуръясьӧ. А оз кӧ нинӧм сюрышт, сідзи и лоӧ овны тшыг нисьӧ пӧт. Сэтшӧм тай кӧзяинтӧм понлӧн олӧм-вылӧмыд. Бӧрсӧ пӧдвалысь сэсся ни ӧти пон эз бергӧдчыв.
А Няйт Тош, кодсянь пыр ӧвтіс кутшӧмкӧ лёк дукӧн, друг кутіс тшӧгны. Неважӧн на вӧлі быттьӧ кос сартас кодь, а со важӧн мыссьывлытӧм чужӧмыс лӧставны-шылявны кутіс. И сійӧ нӧшта лои мустӧм Туганлы. Торйӧн нин сы бӧрын, кор друг кытчӧкӧ воши Альма.
Петіс ӧтчыд Туган Кӧзяиныскӧд ывлаӧ. Кӧзяиныс, кыдзи и век, лэдзис понйӧс недыр кежлӧ дом йылысь. Туган уськӧдчис корсьны Альмаӧс. Гӧграліс керка гӧгӧр. Исаліс быд пельӧс. Сутшкысьлывліс керка бердті ветлысь-мунысьясӧ нырнас. Быттьӧ кӧсйис юавны, энӧ-ӧ пӧ ті аддзылӧй менсьым нывъёрт Альмаӧс. Но некод эз гӧгӧрво, мыйысь майшасьӧ пон, мыйла сійӧ никӧстлывлӧ, нораа увтыштлывлӧ, да эз куж вочавидзны сылӧн юалӧмъяс вылӧ.
— Мый, воштін ассьыд ёрттӧ?— меліа шыасис Туган дінӧ Кӧзяиныс.— Нинӧм, коркӧ локтас. Кӧнкӧ, тыдалӧ, гуляйтӧ.
А Туган аддзис, мый Кӧзяиныс гӧгӧрвоис жӧ сылысь шоглунсӧ да кутіс нораа увтны ыджыд мортлы чужӧм вылас видзӧдӧмӧн. А сэсся бара кутіс кытшлавны керка гӧгӧр. Сэки Туганлы и уси син улас Няйт Тошкыд. Сюсь пон ӧні гӧгӧрвоис аслас вежӧрӧн, мый буретш тайӧ мортыс и мыжа сыысь, мый кытчӧкӧ вошласьӧны керка дорын олысь понъясыс да сійӧ буретш и кыскис аскӧдыс Альмаӧс. Туган лёкысь эргӧмӧн колльӧдіс синъяснас Няйт Тошкӧс, коді видзчысьӧмӧн прӧйдитіс Туган бердті да сэсся кутіс броткӧдчыны ас кежысь:
— Мукӧдъяссӧ кыйи. И тэнӧ тшӧтш кыя. Кӧть и Кӧзяиныд эм, он на дыр чеччав да эргы ме вылӧ.
И со ӧти мича рытӧ Кӧзяиныскӧд Туган бара вӧліны ывлаынӧсь. Кӧзяин лэдзис понйӧс вӧля вылӧ да ылаліс тӧдсаяскӧд сёрниӧ. А Туган бара кутіс кытшлавны керка гӧгӧр да корсьны Альмаӧс. И сэки сылы юрас воис мӧвп пыравны керкаувса пӧдвалӧ, кодлӧн ӧдзӧсыс буретш вӧлі восьса. Туган гӧгӧрвоис, мый уна гусятор вермас воссьыны сылӧн син водзын. Но сійӧ, кыдзи и мукӧд понъяс, кутіс бӧръя кадӧ кутшӧмакӧ повны тайӧ пӧдвалсьыс. Сылы юрас мыйлакӧ воис шуштӧм мӧвп, мый Няйт Тошкыд кутшӧмкӧ лёктор вӧчӧ сэні керка гӧгӧрын олысь понъяскӧд. Тайӧ пӧрйӧ Туган веніс ассьыс полӧмсӧ. Окота вӧлі ӧдйӧджык корсьны Альмаӧс, кодӧс, кыдзи ӧні чайтіс сійӧ аслас пон вежӧрнас, позис аддзыны сӧмын тайӧ пӧдвалсьыс.
Пӧдвалӧ пырӧм бӧрын Туган весиг сувтыштліс: сэтшӧм тӧдса дукъяс кылісны сылы. И тайӧ дукъясыс вӧліны сылӧн коркӧя ёртъяслӧн. А ӧти на пиысь вӧлі сылы торйӧн нин дона да муса. Но сійӧ, мый аддзис Туган пӧдваллӧн ылі пельӧсысь, шемӧсмӧдіс понйӧс. Сэні куйлісны дуксьӧм пон куяс, а орччӧн ыджыд лы чукӧр. Туганлӧн лыбис тшӧтьыс тайӧс аддзӧм бӧрын. Сійӧ кутіс коркӧя моз лёкысь эргыны. Ӧні Туганлы лои гӧгӧрвоана, мый Няйт Тош, вӧлӧмкӧ, аслыс нуръясьӧм могысь и куталӧ керка дорын олысь понъясӧс. Сійӧ жӧ и сёйӧма сылысь Альма нывъёртӧс. Та вӧсна и гӧгрӧсмисны тайӧ мустӧм мортыслӧн чужӧмбанъясыс.
Сэки Туган, лёкысь увтіг уськӧдчис пӧдвалысь петанінлань. Но буретш ӧдзӧс дорас сійӧ зурасис Няйт Тошкӧд, коді нимкодьпырысь кутіс йӧктыны:
— Ме тэнӧ кыйны нин вӧлі кӧсъя. А тэ со ачыд локтӧмыд. Зэв бур. Тэнад яйыд мукӧд понъясысь чӧскыдджык. Тэнӧ ӧд Кӧзяиныд бура вердӧ.
Сэсся гораа серӧктіс. Но Туган эз вӧв налӧн гортгӧгӧрса мукӧд раминик понъяс кодь. Сійӧс ӧд Кӧзяиныс корсюрӧ новлӧдліс и вӧрӧ, велӧдіс тышкасьны аслас лов вӧснаыс. Туган нем виччысьтӧг уськӧдчис Няйт Тош вылӧ да сатшкысис ёсь пиньяснас сылӧн беддя киас. Мӧдыс кӧсйӧ нин вӧлі бедьнас раммӧдны Туганӧс. Но татшӧмторсӧ эз виччысь да доймӧмысла кутіс лёкысь горзыны. Сэки и воссис пӧдвал ӧдзӧсыс да горзӧм шы улас пырис Туганлӧн Кӧзяиныс, коді вӧлі воштӧма нин понсӧ.
— А со тэ кӧні вӧлӧмыд!— шуис кӧзяин. Туган пыр жӧ лэдзчысис Няйт Тошлӧн киясысь, уськӧдчис Кӧзяин дінас да мӧдіс нораа увтігмоз корны сійӧс ас бӧрсяыс пӧдвал пельӧслань.
— Мый нин сэтысь аддзин, мый меным сэтшӧмторсӧ кӧсъян висьтавны?— тӧждысьӧмпырысь шуис Кӧзяин пон бӧрся восьлаліг. Пӧдвал пельӧсын аддзӧмторйыс ёна и шемӧсмӧдіс Кӧзяинӧс. Сійӧ дыр чӧла сулаліс да эз нинӧм вермы шуны. Медбӧрын бергӧдчис Туганлань:
— Со кӧні тэнад ёртъясыд ассьыныс помсӧ аддзӧмаӧсь. Тӧкӧтьӧ кӧ и тэнӧ тайӧ азым дядьӧыс вермис сёйны.
И сійӧ меліа кутіс тапйӧдлыны нораа увтысь понйӧс:
— Часлы, петкӧдлам пуж тэнсьыд ёртъястӧ ӧбӧдитысьлы.
Но Няйт Тош, дерт жӧ, эз виччысь та бӧрын бурсӧ да пыр жӧ кытчӧкӧ усйысис. Тыдалӧ, повзис татчӧс войтырысь да мӧдлаӧ овмӧдчис. Ӧд кутшӧм зык кыптіс и верстьӧяс, и челядь пӧвстын, кор ставӧн тӧдмалісны, мый вӧчис Няйт Тош. Эз ӧд прӧста пышйы татысь. Гӧгӧрвоис, мый сылы прӧща оз ло. Ӧні сэсся Туганлӧн керка бердын олысь понъяс эз нин кутны вошласьны.
