ТУВСОВЪЯ ПРАЗДНИК

Кыдзкӧ ӧтчыд ме веськалі вӧрса ичӧтик посёлокӧ, коді пуксьӧма посёлокыс кодь жӧ ичӧтик ю бокӧ. Коркӧ тані овлӧмаӧсь вӧр лэдзысьяс. Кушиник мыльк вылын сулаліс барак сяма важиник вит-квайт керка. Олысьясыс тані ӧні лыда йӧз. Медсясӧ пенсионеръяс, кодъяс дӧзмӧмаӧсь нин чиганъяс моз ветлыны местаысь местаӧ.

Ныв-пияныс уналӧн олісны да уджалісны орчча посёлокын. Волывлісны татчӧ сӧмын шойччан лунъясӧ, медым отсасьыштны бать-мамлы. Корсюрӧ ещӧ узьмӧдчывлісны вӧралысьяс.

Кыйсян местаясыс тані и збыльысь лӧсьыдӧсь. Кӧть бур вӧрсӧ во вит сайын на керавлӧмаӧсь, но звер-пӧтка асланыс радейтанаинсӧ ӧнӧдз абу эновтӧмаӧсь.

Вӧлі апрель пом. Муяс вылысь исковтӧма нин став лымйыс. Лун и вой бузгисны скӧр шоръяс, ыджыдджык юяслань вӧтлісны ассьыныс гудыр васӧ.

Посёлок дорӧ матыстчигӧн на му вылысь аддзи руд кӧчӧс. Сійӧ чеччаліс местаысь местаӧ да тэрыба акляліс чӧскыд веж ӧзим. Сӧмын сэки, кор ме шутёвті, кӧч эновтіс вежӧдӧм му да котӧртіс матыса кыдз раслань. Меным дыр на тыдаліс сылӧн кузь пельыс, бӧрса кыз кокъясыс.

Ӧти кильчӧ пос вылын пукаліс ар нелямын вита мужичӧй. Кӧть и рытыс вӧлі шоныд, сійӧ мыйлакӧ шапкаа да дженьыдик сьӧд пася. Здоровайтчи, сэсся юалі:

— Ылын-ӧ нӧ тасянь выль посёлокӧдзыс?

Мужичӧй куньтыртліс ичӧтик синъяссӧ, сэсся сы бӧрын вӧлисти вочавидзис:

— Кодлы ӧд кыдз. Тэныд кӧ, дерт, абу ылын: час-мӧдӧн воан, а меным ок, ылын. — Сэсся водзлань чургӧдіс ассьыс протеза коксӧ. — Берлинысь тайӧ «гӧснечсӧ» вайи, война помасьтӧдзыс кык час водзджык мина шаркнитіс.

Кӧть ме ёна тэрмаси, ковмис кольччыны татчӧ узьны. Кытчӧ нӧ вой улӧ петан? Кӧзяин, кодӧс шуисны Семён Семёновичӧн, рытывбыд меным мойдіс ассьыс олӧм-вылӧмсӧ. Сійӧ вӧлӧмкӧ витӧд во нин олӧ тані, тӧв и гожӧм вӧчалӧ леспромхозлы бӧчкаяс. Гӧтырыс мунӧма ныв ордас кага видзны, и ӧні сійӧ ӧтнас.

Ичӧтик комнатаын вӧлі сэтшӧм жар, мый водӧм водзвылын ме петі кильчӧ вылӧ ыркӧдчыны. Протеза коксӧ сьӧкыда кыскигтырйи сэтчӧ локтіс и Семён Семёнович.

— Гашкӧ, Силантий ордӧ телевизорасьны петалам, — шыасис сійӧ ме дінӧ. — Быд рыт ми сэні матӧ вой шӧрӧдз кургам. Дивъя ӧні, спектактӧ и кинотӧ гортад позьӧ видзӧдны. Кӧть и вӧрын олам, а тӧдам кӧні мый вӧчсьӧ.

Кӧзяин, тыдалӧ, мыйкӧ ещӧ на кӧсйис висьтавны, но эз удит. Дзик керка весьтӧдыс лэбзисны горда пара. Найӧ лэччисны пыр увлань и увлань, сэсся пуксисны матыса ичӧтик гӧптӧ.

— Тіян тані заповедникын моз жӧ, кӧчыд ӧшинь улӧдзыд локтӧ, уткаясыд керкаяс вывтіыд лэбалӧны.

Семён Семёнович малыштіс леторос кодь шочиник юрсисӧ, пуксис мекӧд орччӧн.

— Звер-пӧткаыд абу йӧйӧсь, тӧдӧны, мый тані некод найӧс оз вӧрӧд, вот и збойӧсь. Некодлӧн керка помас пон ни пищаль абу. Зато быд олысьлӧн кӧза да кань. А найӧ, ачыд тӧдан, омӧлик вӧралысьяс. Нянь куд дорын сӧмын кыйӧдчӧны. Ме и ачым вӧравныд радейтлі да ӧні некыдз, кок пӧвнад кӧч-ручтӧ он суӧд. Кызь во нин пищальсӧ киӧ эг босьтлы.

Кӧнкӧ неылын кыліс истан гӧлӧс: «Лок татчӧ, лок татчӧ». Недыр мысти шыасис сійӧ, кодӧс чуксаліс. «Коді сэн, коді сэн?» — вочавидзис ай истан да вӧсньыдик кокъяснас котӧртіс пӧдруга дінас.

Телевизор видзӧдны кӧзяин сідзи и эз мун. Варовитім татчӧс олӧм йывсьыс вель на дыр. Лӧнь рытыслысь чӧвлунсӧ унаысь на торклісны шӧвк морӧса гордаяс, войвывлань лэбзьысь гырысь и посни лэбачьяс.

— Тулыснад гажтӧм тані оз босьт. Быдсикас сьылӧм-чуксасьӧмсӧ кывлан, — любуйтчис протеза морт. — Ме со витӧд асыв нин шондісьыс водз чечча. Тӧдан он мыйла?

— Висьтав.

— Таръяслысь койтӧмсӧ кывза. Пукся кильчӧ вылӧ и мукӧд дырйи час-мӧд ола.

Менам весиг серамӧй петіс. Висьталысьыс кӧнкӧ думайтӧ — бокӧвӧй мортлы позьӧ быдторсӧ изны, веритас, вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзас.

— Гашкӧ, узьны пырам?

— Сідзи и тӧді, он кут эскыны. Со аддзан эсійӧ кук йӧрсӧ, гожӧмнас сэні кӧзаяс видзам, — кыдз раслань кисӧ чургӧдліс кӧзяин.

— Аддза, йӧр кыдз йӧр. Мый сэні, кутшӧм дивӧ вермас лоны? — веськодьпырысь юалі ме.

— Аски нарошнӧ водз чуксала. Аслад пельясӧн ставсӧ кылан.

Семён Семёнович эз пӧръяв. Чуксаліс менӧ водз асывнас, кыдзи и кӧсйис. Кӧть кузь туй подӧн восьлалӧм бӧрын окота на вӧлі куйлыштны небыд вольпась вылын, лои чеччыны, абу ӧд гортад.

Кӧзяин улыс дӧрӧм вылас плавнитіс пасьсӧ, кокас сюйис дӧмаса ыджыд гынкӧм, шапкаасис, сэсся ӧтнас петіс ывлаӧ. Эг на удит кокъясӧс лэдзны крӧвать вылысь, кыдзи сійӧ бӧр пырис. Ачыс шешъялӧ, синъясас сы мында радлун.

— Сьылӧны, моръясыд. Пола вӧлі, тӧлакодь асылыс да оз, мися, чукӧртчыны. Петалам, кывзыштам.

Ковмис пасьтасьны, петны кӧзяин бӧрся. Шоныд керка бӧрын асъя ывлаыс ыркыд и тӧла. Пуксис кильчӧ пос вылӧ и пыр жӧ кук йӧр дінсянь кылісны койтысь таръяслӧн уна лыда гӧлӧсъяс.

«Ур-уру... чуфыш... чуфыш...»

Татшӧм матын койтӧны! Кыдзи нӧ та бӧрын вӧралысьяслӧн оз дрӧгнит сьӧлӧмыс? Кӧть кӧдзыдыс писькӧдчис морӧс пытшкӧ, а ми пукалім да кывзім. Челядь моз долыда ворсӧдчысь синъясыс вӧрса мортлӧн быттьӧ кӧсйысисны тшӧтш котӧртны паськыд йӧрас, кӧні ӧні ворсісны да пасйисны ассьыныс тувсовъя праздникнысӧ дасысь унджык тар.

Чай юигӧн Семён Семёнович висьталіс меным тайӧ койт лоӧм йывсьыс. Сійӧ заводитчылӧма уна вояс сайын на, кор тані олысьясыс на весиг абу вӧлӧмаӧсь. Лесопункт восьтӧм бӧрын вӧрса петукъяслы ковмӧма эновтны ассьыныс гажӧдчан места да вуджны паськыд нюр вылӧ, коді тасянь абу ылын.

Кык во сайын лесопунктса рабочӧйяс вуджисны овны выль посёлокӧ. Эз кут кывны тракторъяслӧн мургӧм шыыс. Кӧть вӧрса посёлокын важ моз сулалісны керкаяс, но таръясӧс бӧр кыскис тӧдса местаясыс, кос дзибйыс, коді тулыснас медся водз шыбитӧ ас вывсьыс еджыд эшкынсӧ. И таръяс эновтісны вутшкӧсь нюр, кӧні котравны ни ворсны прамӧя он вермы. Бӧр кутісны койтны важ местаас.

Кор ме прӧщайтчи няня-сола кӧзяинкӧд да мӧдӧдчи выль лесопунктӧ, кежавлі тайӧ йӧр дорас. Таръяс кӧть сэні эз нин вӧвны, но пельын пыр на кыліс койтӧм-гажӧдчӧмыс. Ыджыд жӧ выныс, тыдалӧ, тулысыслӧн. Ставсӧ садьмӧдӧ, ставыслы козьналӧ праздник.