СЭНІ ЫЛЫН-ЫЛЫН

Ог куж висьтавны, корсянь куті помнитны ачымӧс. Но ичӧтдырсянь медъёна вӧлі йиджтысьӧма паметьӧ ӧти серпас. Жар гожӧм. Лӧзсьыс-лӧз енэжын дзирдалысь шонді. Пукала лунвыв бана керка ӧшинь дорын да дзорга, кытчӧдз судзӧ синмӧй. Сиктбердса муяс вылын шептассьӧ рудзӧг да шобді. Сикт горулын джуджыд вутшка видзьяс, кодъясӧс лунвывсяньыс пыкӧны векньыдик козъя-пожӧма веретяяс. Ылынджык веретяяс коластӧд лӧзалӧ Эжва ю. Мӧдлапӧлын бара жӧ татшӧм сикас вӧр, коді кайӧ пыр вылӧджык и вылӧджык. И медбӧрын, зэв нин ылын енэжтассӧ пыкӧ джуджыд мыльк, код вылын быдмӧны кузьсьыс-кузь пожӧмъяс. Весиг сы ылнасянь муртса-муртса тыдыштӧны налӧн туганъясыс. А на коластӧ тӧрӧдчӧма нӧшта на кузь ӧтка вышка. Бӧрынджык нин тӧдмалі: сійӧс кыпӧдлӧмаӧсь геодезистъяс. Бать висьтавліс, мый тайӧ Керӧс гӧра тыдалӧ.

Ичӧт дырйи олӧм йывсьыс менам став гӧгӧрвоӧмъясӧй, мӧвпъясӧй Керӧс гӧраӧн и помасьлісны. Ас сикт гӧгӧрын ставыс быттьӧ вӧлі тӧдса: и шептасьысь муяс, и чӧдлачӧн озыр вӧр дор, и намыра да озъя веретя бокъяс, и Эжвалӧн важ полойыс, кӧні купайтчывлім да вугравлім ёсъясӧс. Но окота вӧлі тӧдны, мыйкӧ эм абу сэні водзӧсӧ, Керӧс гӧра саяс. Кывлі, мый паськӧдчӧмаӧсь кытӧнкӧ гырысь каръяс, посёлокъяс, сиктъяс. Буретш сэтысь миян керкаӧ волывлісны гӧсьтъяс. И чайтлі ме, мый буретш сы сайын олӧны бокысь воӧм гӧсьтъясыс. Та вӧсна окота вӧлі коркӧ воӧдчывны Керӧс гӧра вылӧ да видзӧдлыны сэсянь ылӧ-ылӧ водзӧ. Ме сэки збыльысь чайтлі, мый сійӧ миян мулӧн медджуджыдіныс да сэсянь дзик ставыс нин тыдалӧ: и йӧз муяс, и гырысь каръяс, и сэні олысь мукӧд сёрниа войтыр.

Кадысь кадӧ со тадзи мӧвпалігмоз дыр дзоргывлі Керӧс гӧра вылӧ. Дерт, эз век сійӧ татшӧм ясыда тыдав. Мукӧддырйи гудыртчыліс енэжыс. Первойсӧ быттьӧ полӧмпырысь да надзӧникӧн заводитліс войтасьны улӧ ӧшйӧм кымӧръясысь, а сэсся ӧддзывліс да ведраысь моз заводитліс кисьтны шоныд гожся зэр. Вочасӧн ру пыр моз кутліс тыдавны шондіа поводдяӧ лӧзалысь, а ӧні дзикӧдз рудӧдӧм мӧдлапӧвса вӧрыс. Керӧс гӧраыс быттьӧ ӧтлаасьліс енэжыскӧд да дзебсьыліс руд эшкын сайӧ. Сэки гажтӧмджык лолывліс сьӧлӧм вылын. Сы вӧсна мый эз тыдав ылын лӧзалысь пармаыс. Быттьӧ кодкӧ гусяліс сійӧс да сэсся некор нин оз петкӧдчыв менам син водзын сылӧн зэв мича мыгӧрыс. Но кольліс лун-мӧд. Разавлісны кытчӧкӧ пыр вӧснялысь руд кымӧръясыс. Бара на костӧд писькӧдчыліс гожся яр шонді да тӧкӧтьӧӧн косьтыліс зэрӧн пӧткӧдчӧм мусӧ. И бара тыдовтчыліс Керӧс гӧра вылын мыссьӧм да быттьӧ нӧшта нин лӧзджык пармаыс.

Пыр жӧ долыдджык да кокниджык лоліс сьӧлӧм вылын, кор ылын-ылын выльысь зэв ясыда петкӧдчылісны кузь пожӧмъяслӧн туганъясыс да на костын геодезистъясӧн енэжӧдзыс кыпӧдӧм вышкаыс. Сэки тайӧ вышкаыс меным вӧлі аслыссикас компас кодьӧн. Эм кӧ сійӧ, лоа и ме. Но мыйлакӧ сідзи и эз удайтчы челядь дырйи волыны Керӧс гӧра вылӧ, кӧть эськӧ некымынысь мӧдӧдчылі сэтчӧ. Быдысь быттьӧ кодкӧ нарошнӧ торкаліс менӧ. Гашкӧ, кутшӧмкӧ полӧм на чужліс, воа-ӧ сы ылнаӧдзыс да лысьта-ӧ кайлыны вышка вылас. Но век жӧ кӧть и эз удайтчы волыны сэтчӧ сійӧ воясӧ, быдысь, гӧра вылас дзоргигӧн, торйӧн нин кор мыйкӧ майшӧдліс менӧ либӧ мыйыськӧ шог вӧлі, кокниджык лолывліс лов вылын. Збыльысь ӧд, ылын-ылын лӧзалысь гӧравывса пармаыс быттьӧ баййӧдліс менӧ мыйыськӧ бӧрдысь кагаӧс моз да отсавліс личӧдны сьӧлӧм дойӧс. Сэки и ме ассянь силі сылы дзоньвидзаӧн лоны лолӧс кокньӧдӧмысь. Шулывлі ас кежысь, мед со тадзи жӧ лӧзаліс ылі пармаыс водзӧ олысьяслы уна-уна во чӧж да сідзжӧ бурӧдіс найӧс.

Но кыдзкӧ ӧтчыд, бокын олігӧн нин, мича шондіа лунӧ бара локті ас сиктӧ. Гортӧ пыригмоз важ моз чӧвтлі синмӧс Керӧс гӧра вылӧ. Сідз жӧ уна во сайын моз тыдалісны сэні нӧшта нин быдмӧм пожӧмъяслӧн пашкыр туганъясыс. Но мыйкӧ век жӧ быттьӧ эз тырмы сэні. Пыр жӧ топавліс сьӧлӧмӧй. Эз нин тыдав геодезистъясӧн кыпӧдӧм джуджыдсьыс-джуджыд вышкаыс, коді быттьӧ зіль да тӧждысьысь пастук моз видзис тайӧ пармасӧ омӧль синъясысь. Дерт, мӧвпыштлыны кӧ, нинӧм сэтшӧмыс и эз ло. Оз ӧд нэмъяс чӧж сулав пожӧмъяс моз жӧ йӧзӧн кыпӧдӧм вышкаыд. Важмисны, сісьмисны сылӧн кокъясыс да медбӧрын пӧрис сійӧ ачыс. И век жӧ сытӧг кыдзкӧ гӧльджык лои Керӧс гӧра вылын сулалысь менам челядьдырся пармаӧй. Быттьӧ сирӧтаясӧн колисны нэмӧвӧйся кузь пожӧмъясыс.

Но мый сэсся вӧчан. Сэтшӧм нин олӧмыс, мый он тай нэмъяс кежлӧ коль нимкодясьны тайӧ шондіувса мичлуннас. Коркӧ и кузь пожӧмъясыс оз лоны. Но мед жӧ эськӧ на пыдди, налӧн пашкыр туганъяс улӧ саймовтчӧмӧн, кыпӧдчасны выльяс да сідзжӧ кутасны нимкодясьны налӧн зумыд мыгӧръясӧн выль войтыр, кодъяс со тадзи жӧ кутасны дзоргыны ылі Керӧс гӧра вылӧ.

Помтӧм кад прӧйдитіс сійӧ челядьдырся вояссяньыс. Удайтчыліс эз ӧтчыдысь волыны и йӧз муясӧ, и гырысь каръясӧ, и аддзысьлыны мукӧд сёрниа войтыркӧд. Гӧгӧрвои сэки, мый абу жӧ тай медджуджыд вӧлӧма Керӧс гӧраыд. Эмӧсь на и сыысь джуджыдджыкъяс. И оз ставыс сэсянь тыдав.

Медбӧрын коркӧ прӧйдиті и тайӧ гӧрасӧ вомӧналысь выльӧн вӧчӧм асфальта туйӧд. Быттьӧ нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс тані и эз вӧв. Еджыд ялаа яг. Гежӧдика сулалысь пӧрысьмӧм нин пожӧмъяс, кодъяс шондіа лӧнь лунӧ быттьӧ вугралӧны, а ёсь вой тӧв дырйи скӧра ропкӧдчӧны да шенасьӧны асланыс туганъясӧн. Яла нитш вылын кӧнсюрӧ пув, чӧд, чӧдлач кустъяс. Визув уръяс волӧм бӧрын пуяс улӧ кольӧмаӧсь килльӧм коль чукӧръяс. Паныдасьлісны и пӧрысьысла пӧрӧм да сісьмыны нин заводитӧм, пучӧйясӧн розьӧдлӧм пуяс. Татшӧмӧн-ӧ чайтлі Керӧс гӧра вылын лӧзалысь пармасӧ? Эг-ӧ мыйкӧ мӧдтор виччысь татчӧ волігӧн? Сьӧкыд висьтавны. Ӧд челядьдырсяньыд ёна нин вежсис аслам олан сямӧй, видзӧдласӧй. Мыйкӧ вошті. Мыйыськӧ ковмис ӧткажитчыны. Мыйкӧ босьті аслым. Мӧдджык мортӧн лои. Бурӧн-ӧ, лёкӧн-ӧ, но век тай, чайтан да, быттьӧ бурлань жӧ зілян. Но тайӧ пӧрйӧ Керӧс гӧравывса пармакӧд син на син чолӧмасигӧн чайтсис меным, мый косавлі аслам челядьдырся воясӧ, кодъяс йылысь медся бур казьтылӧмъясӧн и кута овны нэм помӧдз тайӧ шонді улас, кытчӧдз ог мун мӧдар югыдас.

Эг, эг веськодьпырысь мун бӧр сэки Керӧс гӧравывса пожӧма ягысь. Выль вын, выль эскӧм олӧмас сетіс меным сійӧ. И ӧні быдысь бать-мам керкаӧ волігъясӧн важ моз чӧвтлывла синъясӧс ылі Керӧс гӧра вылӧ, сэні лӧзалысь парма вылӧ. Чолӧмася сыкӧд. Медся пӧсь кывъяс аддза сылы ас пытшкысь. И кыдзкӧ долыдджык да кокниджык овлывлӧ та бӧрын сьӧлӧм вылын. И окота водзӧ овны, вӧчны мыйкӧ коланаӧс, мед бур казьтылӧмъяс кольны ас йылысь тайӧ му вылас.