СЬӦДТЫ ДОРЫН

Челядь дырйи на бать унаысь казьтывліс сы йылысь. Эм пӧ мӧдлапӧвса веретяяс сайын, турипувъя нюр бокын зэв ыджыд Сьӧдты. Олӧны пӧ сэні са кодь сьӧд ёкышъяс да кельчияс, гӧлӧвня кодь сиръяс. Быд висьталӧм бӧрын вӧзйысьлі сэтчӧ.

— Энлы. Прӧстджык лоа да шыбитчылам, — кайтліс воча кыв пыдди бать. Гожӧмын сылӧн прӧст кадыс и збыльысь эз вӧвлы.

Но ӧтчыд век жӧ слӧймӧдчим... Шонді петігӧн на бать чуксаліс менӧ. Виччысьӧмысла эг тӧдлы весиг, кыдзи келім лысваӧн тырӧм видз вомӧн, вуджим Эжва да вӧр лэдзысьяслӧн посёлок сайті медбӧрын кежим эновтӧм векни кӧрт туй вылӧ, коді веськыда нуӧдіс тшем вӧрті лунвывлань. Уна во сайын нин таті дугдӧмаӧсь кыскасьны. Посньыдик пожӧмъяс да пипуяс зырны кутӧмаӧсь коркӧя туйсӧ. Но морт кокӧн талялӧм ордымыс вӧлі зумыд. Тӧдчис, мый тшӧкыда таті ветлӧны и вӧралысьяс, и чери кыйысьяс, и тшак-вотӧс радейтысьяс.

— Дыр на? — ышкиг-пушкигмоз юала батьлысь. Ӧдва удита сылӧн гырысь восьлас бӧрся.

— Регыд нин, регыд, — бергӧдчыштліс сійӧ, — Со этійӧ мыльк вывсяньыс кежам шуйгавыв да и воам.

Лэччим мыльк вывсянь. Вӧрыс гежмис. Веськалім нюр вылӧ, кӧні быдмисны нэриник пожӧмъяс да козъяс. На улын вутшъяс вылын тырыс турипув кор. Сапӧг улын сӧдзтысис нюр ваыс.

И виччысьтӧг матысса коз пуяс сайсянь тыдовтчис тылӧн рӧмпӧштан кодь лӧнь эрдыс. Увтасінын сійӧ. Гӧгӧр вӧр. Сы вӧсна и вильыш тӧвъяс озджык татчӧ писькӧдчыны. Аслыснога вӧлӧма тайӧ неуна кузьмӧс тыыс. Кӧть и нюр вылӧ паськӧдчӧма, а берегъясыс топыдӧсь. Пӧлӧныс муртса тӧдчымӧн ордым писькӧдчӧ. Ӧткымынлаын сійӧ кежӧдӧ дзик берег дорас. Тані муыс сьӧдӧдз таляссьӧма да коркӧя бипуръяс сёйӧмаӧсь вӧсньыдик туруна-нитшка слӧйсӧ сьӧд муӧдз. Сідзкӧ, збыльысь чери кыйысьяс радейтӧны волывлыны. А ваыс торф вӧснаыс дзик дьӧгӧдь кодь сьӧд. И берегсяньыс пыр жӧ джум заводитчӧ. Матісянь весиг полан видзӧдлыны. Коді тӧдас, мый джуджда.

Тысӧ кытшовтӧм бӧрын сувтім ӧти пожӧмсянь неылӧ да чӧвтім вугыр шатинъяс. Табъяснымӧс пыр жӧ кутіс дэбӧдны. Медбӧрын найӧ тюльс пырисны ва улас. Лэптім весьт кузьта сьӧд ёкышъясӧс. Мӧдысь чӧвтім. Бара жӧ сэтшӧмъяс шедісны. И тадзи коймӧдысь, нёльӧдысь... Быттьӧ кодкӧ нарошнӧ найӧс мерайтӧма миянлы.

Сэк жӧ шӧрланьджык бузакылісны и прамӧйджык ловъяс. Но мыйлакӧ береглань эз матыстчыны. Завидьпырысь видзӧдім сэтчань. Медбӧрын бать эз вермы терпитны. Кыскис сумкаысь ас вӧчӧм кыснан, кодӧс зарниӧс моз видзис. Кӧлаліс вӧв бӧж сиысь вӧчӧм леса дінӧ да кузь шатинӧн ӧвтыштчӧмӧн шыбитіс кыснансӧ ты шӧрлань. И пыр жӧ бӧрсӧ кыскигас кыснаныс быттьӧ кытчӧкӧ крукасис. Дзик ловъя моз йӧктыны кутіс шатин йылыс. Эновті ассьым шатинӧс да вом паськӧдӧмӧн видзӧді бать вылӧ, кыдзи сійӧ вермасьӧ пессьысь черикӧд. Медбӧрын воис жӧ берегӧ. Вӧлӧма кило нёля кымын сир. А синъясыс кутшӧм скӧрӧсь! Сійӧ и, вӧлӧмкӧ, пулюшайтӧ ваысь став ловъя ловсӧ.

Та бӧрын и весьт кузьта ёкышыд дугдіс сёйны. Час-мӧд на, гашкӧ, пукалім Сьӧдты дорын местасӧ вежлалӧмӧн. Но дзик весьшӧрӧ. Тыыс быттьӧ унмовсис гожся жарысла.

Медбӧрын сьӧлыштіс бать. Видзӧдліс ме вылӧ да тэрыба кутіс гартны вугыр кӧвсӧ шатин гӧгӧр. Сы моз жӧ вӧчи и ме.

— А век кӧть пукав тані, — правдайтчигмоз шуис сійӧ.— Ӧні и чериыд тшӧтш сюсьмӧма. Куш киӧн он нин босьт.

Гортлань туйыс тӧдчымӧн сьӧкыдджык вӧлі. Мудз бӧрад кокыд муртса лыбӧ. Но мыйта казьтылӧмыс вӧлі бӧрынджык нюра вӧр пӧвстас дзебсьӧм ты йывсьыс. Кымынысь вӧтӧ уськӧдчылісны сэтысь кыйӧм сьӧд ёкышъяс да ыджыд сир.

Карын олігӧн нин висьтавлі сы йылысь удж кузя аслам ӧти ёртлы. Пыр жӧ сылӧн ӧзйисны синъясыс:

— Вай ветлам кыкӧн. Да и мый ёнасӧ нюжмасьны. Ӧні гожӧм. Буретш со мичаммис. Локтан шойччан лунӧ и мӧдӧдчам.

Тадзи уна во мысти нин бара веськалі Сьӧдты дорӧ. Тіпкис сьӧлӧмӧй важся тӧдсакӧд аддзысигмоз. «Кыдзи нин сійӧ миянӧс примитас?» — бергаліс юрын. Таӧдз ёна зэраліс. Эжва ойдӧма. И чериыс сэтысь эз шед. Чайтім, мый Сьӧдтыын мӧдджык оласногыс. Тадзи варовитігмоз и матыстчим Сьӧдты дорӧ синлы муртса тыдалана пасъяс серти.

И со сійӧ бара воссис миян син водзын аслас мичлуннас. Ставыс меным тані кажитчис ӧні тӧдсаӧн, асӧн. Сідз жӧ жар гожся шонді улын неуна ворсӧдчыштіс тылӧн сьӧд ваыс. Сэтшӧм жӧ нюрвывса пожӧмъяс да козъяс разалӧмаӧсь ты берег пӧлӧн. Коркӧя моз муртса тӧдчысь ордым кытшлӧдліс ты гӧгӧр. И бара кӧнсюрӧ берег пӧлӧн тыдалісны бипур туйяс. Быттьӧ уна воӧн тані нинӧм абу вежсьӧма. А ачым сэк кості верстяммыны удиті. Оз тай быдӧнлы ӧти ногӧн кадыд мун. Ӧтилы дзользьысь шор моз котӧртӧ-тэрмасьӧ, а мӧдлы паськыд юӧн ньӧжйӧник шлывгӧ.

Ёртӧй менам важӧн нин чӧвтіс шатинъяссӧ, а ме пыр на корси синмӧн коркӧя пожӧмсӧ, код дорын ичӧт дырйи вугравлім батькӧд. Но сідз эг и аддзы. Став пожӧмыс ӧткодьӧн кажитчис. Збыльысь, кыдзи нӧ позис сы мында во мысти аддзыны челядьдырся местасӧ? Ӧд сійӧ пуыс сідзжӧ нин быдмис да лоис ӧні тӧдны позьтӧмӧн. Кадыд, кӧть и ньӧжйӧджык, вежӧ и миянӧс кытшалысь олӧмсӧ.

Рази шатинъясӧс да пукси ёрткӧд орччӧн. Но тайӧ пӧрйӧ и тыыд миянӧс эз спасит. Быттьӧ кулӧма. Ни ӧти ловъя лов эз вӧрзьыв. Зэръяс бӧрын гудырыс абу на удитӧма пуксьыны. И нинӧм эз тыдав васьыс. Тадзи час-мӧд пукалӧм бӧрын, кор весиг табйыд оз вӧрзьыв, ёртӧй кутіс кыскыны менӧ бӧр:

— Мунам. Мый ми татысь эг аддзылӧй? — Сэсся, чӧв олыштӧм бӧрын, содтыштіс: — Тэнад висьталӧм серти чайті: сӧмын чӧвт да лэпты. А вӧлӧмкӧ...

Ме зіли кутны сійӧс:

— Ланьтлы. Тэ он тӧд тайӧ тысӧ. А сійӧ петкӧдлас на асьсӧ.

Ачым дась вӧлі тані и войколавны. Но медбӧрын дӧзмӧдіс ёртлӧн шуасьӧмыс. И мӧдӧдчим гортлань.

Сӧмын на кайим ты дорсянь сук вӧра мыльк вылӧ, кыдзи ёртӧй пыр жӧ сувтовкерис. Аслас синмыслы эз эскы, кор кок увсьыс аддзис пемыд сёй рӧма шапкаа дона гоб. А орччӧн мӧд вӧлӧма. Да и коймӧд. Пыр жӧ сыліс сьӧлӧмыс. А ме отсалі корсявны тшаксӧ. Такӧді ачымӧс: «Мед нин бур казьтылӧм коляс сылӧн татчӧ волӧмысь». Тӧкӧтьӧӧн быдса кӧрзина мында дона да гӧрд гоб вотім. Вежсис та бӧрын ёртӧй чужӧм вылас. Ме тшӧтш нимкодяси. Эз ло весьшӧрӧ Сьӧдты дорӧ волӧмыс.

Серамсорӧн коркӧ висьтавлі Сьӧдты дорӧ ветлӧмъяс йылысь аслам ичӧтдырся ёртлы Эжва ю дорын войколалігӧн да пыр жӧ и вунӧді. А сылы йиджтысьӧма сьӧлӧмас менам висьтыд. Югдігмоз быттьӧ корӧмсорӧн шыӧдчис:

— Гашкӧ, нуӧдлан сэтчӧдз? Ачым туйсӧ ог на тӧд, кӧть и кывлывлі жӧ.

Мый вӧчан? Абу лӧсьыд ӧткажитны челядьдырся ёртлы, кодкӧд уна лун-вой ӧтлаын колльӧдӧма, уна юква панялӧма. И со нин бара мӧдӧдчим Сьӧдты дорӧ, коді сэтшӧма кыскис кыкнаннымӧс. Кежим коркӧя векни кӧрт туй вылӧ, коді дзикӧдз нин тырӧма кыддза-пипуа раскӧн. Восьлалім водзӧ дыркодь нин, но мыйлакӧ тӧдса мыльксӧ, кытысянь колӧ кежны шуйгавылӧ, сідз эг и аддзӧй. Гашкӧ, сы вӧсна, мый луныс вӧлі кымӧра да сьӧкыдджык аддзыны важысянь тӧдса пасъяс. Гашкӧ, и мылькйыс уна вонад збыльысь ичӧтджык лоис да сёрнитігмоз восьлалігӧн сійӧс миянысь дзебисны джуджыд пожӧмъяс да козъяс. Ӧти кывйӧн кӧ, сідзи эг и путьмӧй. Ачым эськӧ дыр чепсаси, ты дорлань нуӧдысь муртса тӧдчысь ордым корси. Но ставыс весьшӧрӧ. Быттьӧ ӧні Сьӧдтыыс сувтіс миянлы паныд да дзебис асьсӧ сизим томан сайӧ.

Ёртӧй, кыдзи вермис, лӧньӧдіс менӧ:

— Эн шогсьы. Коркӧ шондіа лунӧ волам на тэнад ошкана местаясӧ.

Сиктын висьталі та йылысь олӧма нин тӧдса чери кыйысьлы. Сійӧ сӧмын воча серӧктыштіс:

— Но и йӧюкъяс. Кык пу костӧ нач ылалӧмныд. Тіянлы колӧ вӧлі водзӧджык на мунны да веськыда асыввывлань кежны. Буретш эськӧ ты шӧрас кымын веськалінныд...

Со кымын во сэсянь коли. И мыйлакӧ пыр ёнджыка ловзьӧны вежӧрын Сьӧдты йылысь казьтылӧмъясыс. Бара сьӧлӧмӧй заводитӧ кыскыны сэтчӧ. Эскыссьӧ, мый тайӧ пӧрйӧ оз нин пӧръяв сійӧ. Лышкыда юксяс мекӧд тыыс. Та вылӧ надеяӧн и дасьтыся выльысь аддзысьлыны. Век тай водзӧ вылӧ надея кутан. Талун эз удайтчы. Аски быть нин ставыс артмас.