СЬЫЛӦЙ, ЛЭБАЧЬЯС, СЬЫЛӦЙ...
Парчӧг сикт весьтын, Эжвалӧн мӧдар берегас, эм кык ичӧтик ю: Тэг да Тыбӧд. Найӧс позьӧ шуны чоя-вокаӧн. Юяс то дзебсьыласны вӧрса веретяяс костӧ, то визувтыштасны видзьяс дорті, сэсся, тыдалӧ, дӧзмасны дурны-ворсны — ӧтлаасьӧны Важ Эжвакӧд, медым ассьыныс сӧстӧм васӧ нуны водзӧ, ыджыд Эжваӧдз, а сэсся мореӧдз, океанӧдз.
Дыр налы ковмас визувтны Важ Эжва кузя. Нимкодясьыштасны Нортавожса гажа дзибъясӧн. Берегыс тані джуджыд, ягыс кос да лӧсьыд. Вылӧдз лэптӧмаӧсь юрнысӧ кыз ньывъяс, пӧрысь пожӧмъяс.
Важ Эжвалӧн шуйга берег пӧлӧныс нюжӧдчӧмаӧсь видзьяс. Гожӧмнас сэтчӧ кыптасны гырысь зорӧдъяс, лун и вой кутасны сяргыны ытшкан машинаяс.
Тэг да Тыбӧд пӧлӧн дзебсялӧмаӧсь гырысь и посни тыяс, кадъя вадъяс. Радейтӧны татчӧс местаяссӧ быд сикас уткаяс. Быд гожӧм сэні быдтысьӧны гордаяс, жыдачьяс, косысьяс, кӧрӧгъяс.
Гожӧмнас, мыйӧн жар шонді ярмас, чоя-вока векняммӧны. Найӧс ӧтар-мӧдар боксяньыс топӧдӧны тшемӧн сулалысь тӧричаяс, кодъяс ставсӧ саймовтасны-дзебасны. Лунтыр кӧть сэні пукаласны уткаяс, он и казяв.
Август шӧрын, кор том уткаяслӧн вынсяласны бордъясыс, рытъяснас заводитасны лэбавны ыліджык тыяс вылӧ. Войбыд нуръясясны, сэсся лун кежлас бӧр дзебсялӧны турунъяс пӧвстӧ.
Водз асылын лӧсьыд кывтны-катны пыжӧн Тыбӧд кузя. Васа кузъяс кучкалӧны пыж пыдӧсад, варовитӧны пыжын пукалыськӧд, кузь тӧричаяс гартчӧны пелыс гӧгӧрыд, быттьӧ кӧсйӧны сувтӧдны пыжтӧ.
Джуджыд кыдз вылын, коді сулалӧ берег дорын, чуксасьӧ нин водз садьмысь кӧк: «кук-ку... кук-ку...» Тайӧ медбӧръя кӧкӧмъяс, регыд сэсся позтӧм кӧклысь он кут кывны гӧлӧссӧ. Оз прӧста шуны: «Нянь воис — кӧк виньдіс йикиӧн».
Ю пӧлӧн гыалӧ кокньыдик ру, оз тӧд кытчӧ воштысьны, корсюрӧ дзикӧдз тупкылас лысваӧн кӧтасьӧм турунъясӧс, дзоридзьясӧс.
«Тёльс, тёльс, тёльс», — асъя чӧвлунсӧ торкӧ тэрыба ворсӧдчысь кык лопта пелыс. Кӧнкӧ зэв матысь кыпӧдчисны госа гордаяс да ва веркӧсӧдыс лэбзисны лӧньджык местаӧ.
Пыжлысь матыстчӧмсӧ ылысянь кылӧны и турунъяс пӧвстӧ дзебсьӧм черияс, тювкнитасны тэрыба — корсь найӧс. Видз гриваяс да посньыдик діяс вылын сьылӧны лэбачьяс, гажӧдӧны матігӧгӧрса вӧр-васӧ, исергаясӧн вӧччӧм кыдзьясӧс, льӧм пуӧс и пелысьӧс.
Пыж нырад кӧть куйлӧ пищаль, вунӧдан сы йылысь. Мича серпасъясыс, асъя чӧвлуныс, лэбачьяслӧн гажӧдчӧмыс, черияслӧн гыбалӧмыс — ставыс тшӧктӧ нимкодясьны пыжын пукалысьясӧс. Татшӧм асывъясыс ӧд олӧмад оз быд лун паныдасьлыны.
Кӧть водз чеччи, а кодкӧ со пановтӧма. Ме кодь жӧ пыж сулалӧ кык ты костын, Тыбӧд ю бокын. Пыж нырас да бӧжас сувтӧдӧма бадь кустъяс, ылысянь он и казяв сійӧс.
Матыстчи. Пыжысь чеччис ыджыд тушаа, ён морт. Вомас папирос, киас ружйӧ. Кузь гӧленя сапӧга, ватника.
— Бур асылӧн, друг! — ылісянь на горӧдіс сійӧ.
Тайӧ жӧ Вась, менам велӧдчан другӧй! Пыжсяньыс неылӧ, гӧгрӧсіник тыӧ, лэдзӧма жыдач чучелаяс. Виччысьӧ гӧсьтъясӧс.
Кык ветки ӧтлаасисны. Пансис варов сёрни.
— Лӧсьыда дзебсьӧмыд. Уткаясыд, кӧнкӧ, ныр улад и пуксьӧны, — шмониті ме.
— Ӧтчыд на эг лый. Казялӧны, буракӧ, сюсь синъясыд, — гиргис-сераліс Василий. — Уткаясыдлы ӧд вывсяньыд лётчикъяслы моз тыдалӧ ылӧдз.
Вӧвлӧм танкист Платонович, вӧлӧмкӧ, тӧрытсянь нин тані. Кӧччойягсянь пыжӧн локтӧма. Лун-кык кӧсйӧ овны. И кытчӧ тэрмасьны, кор мортыс петӧма отпускӧ? Карсьыд ӧд удитан на ньылавны буссӧ.
Платонович быд во ассьыс отпусксӧ коллялӧ вӧр-ваын. Сійӧс позьӧ аддзыны и сэтӧр кӧрзинаӧн, и пув тыра пестерӧн, да и сьӧла-тартӧг шоча волывлӧ гортас.
Быд пӧрйӧ, кор ме вӧралігӧн паныдася тайӧ тэрыба сёрнитысь мортыскӧд, дум вылӧ усьлӧ шуштӧм серпас, кодӧс сьӧлӧм бердын вӧдита уна вояс.
...Вӧлі Май первой лун. Праздник кежлӧ ме карысь локті чужан сиктӧ. Окота вӧлі шойччыштны, аддзӧдчывны другъяскӧд, сёйыштны мамӧлысь чӧскыд шаньга-сӧчӧн, а сэсся бӧр мунны карӧ велӧдчыны.
Рытнас важиник клубын видзӧдім кино. Сэні вӧліны и менам другъяс, кодъяскӧд шоча торйӧдчывлім. Экран вылын тышкасисны белӧйяс да краснӧйяс. Быд пӧрйӧ, кор белӧй офицер усьлі вӧв вывсьыс, ми, челядь чукӧр, горзім-шутьлялім, быттьӧ асьным тшӧтш нӧйтім вӧрӧгӧс.
Кино йылысь сёрни муніс водзӧ мӧд луннас, вичковесьтса лудъяс вылын, кытчӧ ми лэччим купайтчыны да лыйсьыны.
Кӧть миянлы муртса на вӧлі дас кык — дас куим арӧсӧн, детинкаяс пиысь быдӧнлӧн вӧліны пищальяс. Батьяс гуляйтӧны, а ми лӧсьӧдчим найӧ ружйӧясысь лыйсьыны пасъясӧ.
Луныс вӧлі шоныд. Видз нӧрыс вылӧ вӧчим ыджыд бипур, а асьным заводитім купайтчыны. Кӧдзыд ваыс регыд и вӧтліс миянӧс. Шонтысим би дорын, сэсся кутім корсьны лыйсян места. Менам киын вӧлі ӧти ствола пищаль, кодӧн дядь ветлывліс вӧравны. Васялӧн да Ваня вокыслӧн кык вылӧ ӧти ружйӧ.
И сэки кодкӧ бара казьтыштіс тӧрытъя кино йылысь. Детинкаяслӧн синъясыс югдісны, ӧта-мӧд вежмӧн зыксим, радлім.
— Тэ кӧ эськӧ вӧлін белӧй офицерӧн, эн и тӧдлы, кыдзи лыйи, — горӧді ме дас кык арӧса Васьлы, сэсся лэпті пищаль курӧксӧ да метитчышті детинкалы морӧсас. Сійӧ сулаліс да сераліс.
Тотшкысис-кучкысис пищаль курӧк. И сӧмын сэки менӧ босьтіс дрӧж. Кывйӧс шуны эг вермы, пищальӧй уси киысь. Кӧть лыйӧм шы эз кыв, а гӧгӧрвои: пищальсӧ ӧд гортысь петігӧн на зарадитлі! Вася видзӧдӧ, кутшӧма повзи ме, а ачыс нинӧм оз гӧгӧрво. «Гашкӧ, эз и вӧв зарада?» — вензисны думъясӧй. Полігтырйи лэпті пищальӧс, видзӧдлі стволсӧ: сэні куйліс зарада патрон. Дрӧжжитан чуньясӧн перйи сійӧс сьӧд ствол пытшкысь да мый вынысь шыбиті тыӧ.
Бур, мый осечка лои. А лыйис кӧ? Менӧ, дерт, нэм чӧж кутіс мучитны сӧвесьтӧй. Вины ӧд детинасӧ верми либӧ вӧчны калекаӧн. Со кытчӧ вермӧ вайӧдны балуйтӧмыд. Та бӧрын кык во эг лысьт босьтлыны киӧ пищальӧс.
Платонович, колӧкӧ, та йылысь важӧн вунӧдіс, а менам ставыс на син водзын. А ӧд вермис лоны сідз, мый ӧні сійӧ эз пукав пыжын мекӧд орччӧн, некор эськӧ эз вермы кывзыны лэбачьяслысь сьылӧмсӧ, уткаяслысь тӧричаяс пиын герчкӧмсӧ, эз любуйтчы, дерт, шонді петӧмӧн да мича ӧшкамӧшкаӧн, кодъяс нюжӧдлӧны гӧрба пос Эжва вомӧн.
Шуда на, тыдалӧ, вӧлӧмыд, Васька.
— Гашкӧ, вывлань кайлам? — шыаси ме пыжын пукалысь дінӧ.
— Чайтан, сэн уткаяссӧ кӧрталӧмаӧсь? — Платоновичлӧн гожъялӧм чужӧм кузяыс котӧртіс нюм.
Сёрнитчим луннас ӧтлаасьны Нортавожын.
«Шурс, шурс, шурс», — водзӧ писькӧдчи ме сук тӧричаяс пӧвстӧд. Корсюрӧ пызан пасьта ю дзикӧдз вошлӧ турунъяс пӧвстӧ, он тӧд, кодарӧ и веськӧдны пыжтӧ.
«Мый нӧ чӧв усин, кӧкӧй? Нолтӧ лӧдсав гажсӧ! Аддзан, асылыс кутшӧм гажа». Ю йылӧдзыс каті. Сэсся петі шойччыны ичӧтик ді вылӧ. Муртса на пыжӧс кыскышті берегӧ, а нырӧ ӧвтіс нин дзоридзьяслӧн чӧскыд дукыс.
Аддзи еджыд гоб. Сійӧ сулаліс дзик берег дорын: кыз кока, паськыд шляпаа. Вылынджык мӧд... коймӧд... Ӧтикъяс пӧрысьмӧмаӧсь нин, мӧдъяс том ичмонь кодьӧсь. Вотчысьяс, тыдалӧ, абу на веськавлӧмаӧсь. Пыж ныр тыр воті тайӧ чӧскыд тшаксӧ. Найӧс и збыльысь уткаяс дорсьыд кокньыдджык корсьныд.
Сэсся веськалі сьӧд сэтӧр кустӧ. Вотӧсъясыс чунь пом гырсяӧсь, сюян вомад — ачыс сылӧ. Эг и тӧдлы, кыдзи шондіыс кайис небеса шӧрӧдз. Дугдісны лэбавны уткаяс.
Нюжӧдчи кыдз бокӧ, гож сайӧ. Кӧнкӧ дзик пель дорын сьыліс турун пӧвстӧ дзебсьӧм чирк. Гоз-мӧдысь нин юр весьтӧд лэбзис сера бордъяса бобув. Тыдалӧ, и сылы долыд татшӧм поводдянад. Тӧв кышӧдчӧмысь надзӧник катласисны катшасинъяс, бобӧняньяс, быд дзоридзлӧн аслас мичлун, аслас олӧм. Ичӧтик ді вылын эг ме вӧв ӧтнам.
И сэки, небыд турун пиын куйлігӧн, мем весиг лои ӧбиднӧ, мый мортлӧн зэв нин дженьыд нэмыс. Шӧркодя, шуам, олан 70 во, мӧд ногӧн кӧ, 613 тысяча час. Мыйла эськӧ не овны кык та мында, а гашкӧ, и ещӧ на унджык? Кутшӧм унатор сэки аддзылан ас гӧгӧрыд, кымын буртор верман вӧчны йӧзлы, чужан мулы! Да и татшӧм гажа местаясас кымынысь на эськӧ позис пукыштны-шойччыштны.
Сьылӧй, лэбачьяс, сьылӧй. Кывза ме тіянӧс. Сьылӧй гажаджыка, дыр мед ог вунӧд тіянӧс. Коркӧ ӧд бара на вола.
