СТЕПАН ДЯДЬЛӦН ЧӦСКЫД ПРЕНИК
Кузь тӧвся рытъясӧ волывліс пукавны миянӧ орчча керкаысь Степан дядь. Олӧма нин мужичӧй. Пенсия вылын. Но век на мырсис-уджаліс. То чача кодь дадь кодлыкӧ мастеритас. То гӧлик вӧчас. То мичасьыс-мича плетука кыас. Нимкодясьнытӧ он вермы сылӧн вӧчӧмтор вылӧ. Ачыс сьӧдіник. Дзормыны нин заводитӧм юрсиа. Косіник чужӧма. Дженьыдик тошка. Ёсь синъяса. Эз радейтлы кывйысла зептас пыравны. Быд юалӧм вылӧ сылӧн вӧлі дась кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ воча кыв. Мукӧддырйи он весиг гӧгӧрво, збыльысь-ӧ висьталӧ либӧ сералӧ.
Пырас. Чолӧмасьӧм бӧрын пуксяс порогувса лабич вылӧ. Гартас махоркаысь кузьсьыс-кузь чигарка да сійӧс шпуткигтыр рытывбыд тэрмасьтӧг варовитас батькӧд. Бать векджык пукалӧ пызандорса ляпкыдик улӧс вылын да домӧ кодлыкӧ гын сапӧг. Ныр вылас сунисӧн йитлӧм-кӧрталӧм ӧчки. Сюся кывзӧ Степан дядьӧс да мыйкӧ ачыс корсюрӧ содтышталӧ. А киыс то пыралас гын сапӧг пытшкас, то бӧр мыччысьлас. Мый йылысь сӧмын сэки оз сёрнитлыны кык олӧма морт. Ӧд эз этша найӧ аддзывны олӧмсьыс бурсӧ и лёксӧ. И вӧртӧ кымын во пӧрӧдісны. И колхозад ныр выланыс усьтӧдз уджалісны. И война вылӧ ветлісны. Став мирсӧ кытшовтасны. И тӧлысь, и шонді вылӧ воласны. Оз вунӧдны и ас сиктсаясӧс. Батьлӧн паметьыс вӧлі бур. Быдӧнӧс помнитӧ, кор чужлӧма, кор мыйкӧ лолӧма мортыскӧд, кор кувсьӧма. А ми, челядь чукӧр, вом паськӧдӧмӧн кывзам пӧрысьяслысь сёрнисӧ. Быттьӧ таысь гажаторйыс сэсся абу нинӧм. Водӧм водзвылын керкаад кӧть чер ӧшӧд. Сэтшӧма тшынӧдӧмаӧсь мужичӧюловыд, мый тшыныс кымӧрӧн-кымӧрӧн гӧвкъялӧ. Батьным оз жӧ вӧлі зевайт, кор куритчыны кутасны.
Но некор менам оз вун, кор Степан дядь пӧттӧдз гӧститӧдіс менӧ да ичӧтджык чой-вокӧс юмов преникӧн. Тайӧ пыр кежлӧ йиджтысис челядьдырся кадас миян керкаӧ Степан дядьлӧн пукавны волӧмъясысь. Гежӧдіника, гашкӧ, пенсия босьтӧм бӧрын, гашкӧ, кутшӧмкӧ вӧчӧмтор вузалӧм бӧрын, Степан дядь пыравлывліс бать дорӧ вина сулеяӧн. Оз ков чайтны, мый сэтшӧм нин лышкыд вӧлі миян суседным. Но, тыдалӧ, пыр броткысь гӧтырыс эз сет сылы вӧля чӧсмасьны курыдторнас. Со и веськӧдчывліс миян керкаӧ. Кӧть эськӧ бать эз жӧ вӧв быд пӧраӧ рад татшӧм гӧсьтыдлы. Пыр гежӧдджыка сійӧ видлывліс вина румкатӧ. Торйӧн нин пӧрысьладорыс. Но, кыдзи бур сьӧлӧма, вежавидзысь морт, некор эз ӧткажитлы гӧсьтлы.
Со тадзи ӧтчыд Степан дядь буретш сёрӧнкодь нин локтіс миянӧ сулеяӧн. Ачыс кӧнкӧ видлыштӧма нин вӧлі.
— Вай, бур соседӧй, — шуӧ батьлы, — гымвартам. Гӧтырӧй гортысь вӧтліс жӧ-а. Ачыд ӧд тӧдан, кутшӧм сійӧ. А меным ставыс талун веськодь. Ог шогсьы таысь.
Бать эськӧ чукыртчыліскодь. Садь юрнад оз вӧлі терпит гажа юра войтыртӧ. Но оз жӧ лысьт ӧткажитны. Сусед морт ӧд.
— Час инӧ капуста бекар пызан вылас вая, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын нурбыльтіс сійӧ.
Дерт, Степан дядьыд шома юра кодь вӧлі да кык сусед костын воддза моз бур да тӧлка сёрниыд эзджык артмы. Медсясӧ гӧсьт и сёрнитіс. Бать сӧмын сӧгласа довкйӧдліс юрнас да ас кежысь, кӧнкӧ, думайтіс, кор нин суседыс гортас петас. Медсясӧ Степан дядь жӧ и путкыляліс румкаяссӧ. Батьным сӧмын мода вылас видліс. Но и та вылӧ видзӧдтӧг, дозйыд тӧкӧтьӧӧн тыртӧммис.
— Мун нин пет гортад, Степан соседушко, — шыасис сы дорӧ сэки мамным, — а то гӧтырыд и миянӧс тшӧтш мӧдас мыжавны.
Но татшӧм кывъяс бӧрад Степан дядь, мӧдарӧ, нӧшта на ыззис:
— Ог! Тьпу меным сійӧ. Ньӧти ог пов сыысь.
А сэсся друг мыйкӧ кутіс вашкӧдчыны батькӧд. Бать сӧмын пыркнитіс пельпомъяснас. Быттьӧ налысь сёрнисӧ гӧгӧрвоӧмӧн, мам сэки дӧжналыштіскодь:
— Сӧмын энӧ думайтӧй нӧшта содтысьны. Тырмас. Сідзи нин тӧлаӧсь.
— Огӧ, огӧ, мый тэ, соседушка.
А ачыс сюся читкыртліс синъяссӧ да шыӧдчис ме дінӧ, миян ичӧтджыкъяс пиысь медыджыд дінӧ.
— Пиук, гашкӧ, ветлан лавкаӧ, пока эз пӧдлассьы, преник ньӧбан.
Ачыс сетӧ меным тырыскодь сьӧм да мамысь гусьӧн моз меным синъяснас лапйӧдлӧ. Быттьӧ кӧсйӧ шуны, ачыд пӧ гӧгӧрво сэсся. Бать сэк кості вешйис кытчӧкӧ бокӧ. Мам важ моз ноксис инпӧлын. А меным зэв нимкодь. Сэтшӧм бур сьӧлӧма вӧлӧма Степан дядьыд. Эта мында сьӧм сетіс преник вылӧ. Дерт, ачыс ставсӧ оз сёй. Гӧститӧдас и миянӧс.
Ӧдйӧджык кӧмаси-пасьтаси да пышйӧн-сорӧн мӧдӧдчи лавкаӧ. Радӧйла муртса лолӧй оз тыр. Зэв на гежӧда ми видлывлім тайӧ чӧскыдторсӧ сійӧ воясӧ.
Лавкаын вузасьысь Анна тьӧтлы видзчысьӧмпырысь чургӧді Степан дядьлысь сьӧмсӧ да нимкодьпырысь шуи:
— Степан дядь тшӧктіс преник ньӧбны... — Сэсся джӧмдыштікодь да содті: — став вылас...
Анна тьӧт эскытӧма видзӧдліс ме вылӧ. Сійӧ верстьӧ морт. Быдторсӧ нин аддзылӧма. Он пӧръяв, небось.
— Сӧран кӧ-а, пиук. Сійӧ прениксӧ нэмнас эз сёйлывлы. — Сэсся серӧктыштіс: — Курыдтортӧ сӧмын радейтӧ.
Но кор видзӧдліс менам сӧстӧм синъяс вылӧ, кодъяс эз на кужны ылӧдчыны, думыштчыліс да шуис:
— Да ӧд меным абу жаль. Код тӧдас, мый сылӧн юрас вӧлі тэнӧ лавкаӧ мӧдӧдігӧн. Мед сӧмын тэ вылӧ эз дӧзмы-а.
Сэсся тэрмасьӧмӧн вӧчис зэв ыджыд кулёк да гузь кисьтіс сэтчӧ прениктӧ. Ме нинӧм нин эг слӧймы воча шуны. Сӧмын тэрмасьӧмӧн киын ыджыд кулёкӧн мӧдӧдчи гортлань.
Керкаын Степан дядь да бать менӧ виччысигмоз буретш куритчисны. Кор ме, киясын ыджыд кулёка, воськовті керка порог вомӧн, Степан дядь гӧгӧрвотӧма видзӧдліс ме вылӧ. Матыстчи сы дінӧ да пукті кулёксӧ пызан вылӧ:
— Со вайи прениктӧ.
Ачым виччыси, мый пӧрысь морт ошкыштас менӧ. Но сійӧ чӧв оліс. Сӧмын вомыс калькаліс да синъясыс виччысьтӧг паськалісны. Кыйкнитліс бать вылӧ, сэсся мам вылӧ. Найӧ эз жӧ тӧдны, мый шуны воча. Кӧть зэв бура гӧгӧрвоисны, кутшӧм могӧн Степан дядь мӧдӧдліс менӧ лавкаӧ.
А мӧдыс дыркодь на чӧв оліс. Эз тӧд, мый вӧчны: скӧрмыны али кинас макнитны. Сэсся друг миянлы виччысьтӧг гылыда серӧктіс:
— Ха-ха-ха! Но и зон быдмӧ тіян. Чайті, мый ӧтнам тані сюсь мортыс. А меысь на сюсьджык вӧлӧма.
Сы вылӧ видзӧдӧмӧн кокниа ышловзисны и бать-мам да сідз жӧ сюся видзӧдлісны ме вылӧ. Быттьӧ кӧсйисны шуны: мый нӧ сылысь босьтан, сійӧ ӧд ичӧт на.
Дерт, Степан дядь колис прениксӧ миянлы. Мед пӧ гортын гӧтырӧй эз тӧдлы да эз пиняв менӧ. Сійӧ и водзӧ волывліс та бӧрын миянӧ. Преник йывсьыд сылы миян пиысь некод ёнасӧ эз казьтывлы, мед кыдзкӧ не дэльӧдны сійӧс. Но сійӧ ачыс мукӧддырйи, кор, тыдалӧ, долыдджык вӧлі сьӧлӧм вылас, нюмъялӧмсорӧн шыӧдчывліс ме дорӧ:
— Но мый, кыдзи нин олан, преник сёйысь. Гашкӧ, нӧшта коркӧ ньӧблам ӧтвылысь. А лӧсьыда жӧ тэ менӧ сэки кокорнитін. Ӧнӧдз на со весиг аслам серамӧй петӧ.
Ме сӧмын нюмъёвтлі сылӧн кывъяс вылӧ. Мый сэсся шуан. Бӧрынджык нин лои гӧгӧрвоана, кутшӧм преник виччысис месянь Степан дядь. И век жӧ меным тайӧ преникыс ӧнӧдз кажитчӧ вӧлі аслам олӧмын медчӧскыдторйӧн. Гашкӧ, сы вӧсна, мый унатор на эг куж гӧгӧрвоны олӧмсьыс да та вӧсна ме вылын сӧмын бурпырысь сералісны верстьӧяс. Гашкӧ, сійӧн, мый та мында прениксӧ эг на аддзывлы да первойысь аслам посниджык чой-воккӧд пӧттӧдз чӧсмаси сійӧн. И талун на нюмъялӧмсорӧн казьтывла чӧскыд преникъяссӧ Степан дядьлысь, коді важӧн нин абу ловъя.
